معياري تيبېتي ژبه

ټوليز مالومات
عمومي مالومات	طبيعي ژبه ; ژوندۍ ژبه
ځانګړې وېشنيزه	Tibetic (en) ; Central Tibetan (en)
سیمييزتوب د	لړۍ... Tibet Autonomous Region (en) ; سینګیانګ ; اروناچل پرديش ; آسام ; ډېلي ; هماچل پرديش ; سيکيم ; اتر کنډ ; بوتان ; Qinghai (en) ; Sichuan (en) ; Gansu (en)
ليکدود	Tibetan alphabet (en) ; Tibetan Braille (en)
ويونکو شمېر	۱٬۲۰۰٬۰۰۰ (۱۹۹۰)
د توکمپوهنې ژبې حالت	۲مه ولايتي کچه
آيسو ۶۳۹-۱ کوډ	bo
د ژبې کوډ	bo
هېواد	چين; نيپال; هند

معیاري تبتي (تبتی: བོད་སྐད་ bod skad) یا ځینې وختونه په ساده ډول تبتی ژبه ، د تبتی ژبو معیاري ډول او د تبت د خپلواکې سیمې رسمي ژبه ده. دا نوعه د لاسا ښار د ژبو پر بنسټ والړ ده او کله ناکله ورته تبتی هم ویل کیږي. نور تبتی ژبی د چین په سیچوان ، چنګهای او یون نان والیتونو کې (ډېری نفوس یې تبتیان دی) او د نیپال ، هند او پاکستان په ځینو برخو کې (په جمو او کشمیر او بلتستان کې) کارول کیږی.

تبتي د موسیقۍ ژبه ده . دا په دې مانا ده چې هر حرف د تلفظ د طریقې په بدلولو سره بېلابېلې ماناوې لري (د مثال په توګه، که دا لاندې تلفظ کیږي، پراخ شوی یا پورته شوی) او په پایله کې د کلمو او جملو مانا بدلیږي. د تبتي بودايیزم په خپرېدو سره، تبتي ژبه لوېدیځې نړۍ ته خپره شوې او په ډېری بودایي خپرونو او دوعایي مواردو کې موندل کېدی شی. ځینې لوېدیځ زده کونکي د تبتی متنونو ژباړلو لپاره دا ژبه زده کوي. پخپله له لاسا بهر، دا ژبه د نږدې 200,000 تبتی تبتیانو لخوا ویل کیږي چې د اوسني تبت څخه هند او نورو هېوادونو ته تللي دي.

فونولوژي

لاندې د لاسا تبتی ژبی د فونولوژیکی سیسټم لنډیز دی، چې د تبتی ژبې ترټولو اغیزمن ډول دی.

غږونه

په معیاري ژبه کې اته واولونه موندل کیږي:

معیاري تبتی غږونه
	مخکینی	بیرته
تړل شوی	i y	u
تړل شوی منځنی	e ø	o
خلاص منځنی	ɛ
خلاص		ɑ

وينګ

معیاري تبتی کنسونینټ
	دولبي		لیتوی		بیرته دی		کامي		نرموالی		چکنی
خشومی	m		n				ɲ		ŋ
خنډونکی	pʰ	p	tʰ	t	ʈʰ ~ ʈʂʰ	ʈ ~ ʈʂ	cʰ	c	kʰ	k	ʔ
مضمون			tsʰ	ts	ʈʰ ~ ʈʂʰ	ʈ ~ ʈʂ	tɕʰ	tɕ
خارښت			s		ʂ		ɕ				h
نسوډ	w ~ ɥ		ɹ̥	ɹ			j
اړخ			l̥	l			ʎ

سندرې

د لاسا ژبي معمولا دوه ټونونه لري: لوړ او ټیټ. په مونوسیلیبیک کلمو کې، هر فونیم په دوه جلا کرښو کې واقع کیدی شي. په پولی سلیبیک کلمو کې، د لومړي نحو پرته، انټونیشن مهم نه دی.

ليکدود

تبتي په برهمي ليکدود کې د تاریخي پلوه محافظه کار رسم الخط سره لیکل شوی چې د لرغوني تبتی فونولوژي منعکس کوي او د تبتی ژبني یووالي کې مرسته کوي. دا کرښه د نیاچیني - تبتی او زاړه چینایي بیارغونې لپاره هم ګټوره ده.

د تبتی الفبا له چپ څخه ښي خوا ته لیکل کیږي. لیکونه یې دا دي:

	غیر سایکلیک اوږد		pharyngeal منځنی		مستند لنډ		خشومی لنډ
	لیک	IPA	لیک	IPA	لیک	IPA	لیک	IPA
ژبه	ཀ	/ka/	ཁ	/kʰa/	ག	/ɡa*/	ང	/ŋa/
کامي	ཅ	/tʃa/	ཆ	/tʃʰa/	ཇ	/dʒa*/	ཉ	/ɲa/
غاښونه	ཏ	/ta/	ཐ	/tʰa/	ད	/da*/	ན	/na/
غاښونه	ཙ	/tsa/	ཚ	/tsʰa/	ཛ	/dza*/	ཝ	/wa/
لابیا	པ	/pa/	ཕ	/pʰa/	བ	/ba*/	མ	/ma/
لنډ	ཞ	/ʒa*/	ཟ	/za*/	འ	/a/ ⟨	ཡ	/ja/
منځنی	ར	/ra/	ལ	/la/	ཤ	/ʃa/	ས	/sa/
پورته	ཧ	/ha/	ཨ	/a/ ⟨
* - یوازې په پورونو کې

ویلی ټرانسلیټریشن د تبتی لاتین لیکلو ترټولو عام سیسټم دی چې د لویدیځ څیړونکو لخوا په لاتیني الفبا کې د تبتی لیکلو لپاره کارول کیږي. تبتی پینیین رسمی لاتیني لیکلو سیسټم دی چې د چین حکومت لخوا کارول کیږي.

اوسنی حالت

د تبت په ډیری برخو کې، لومړنۍ زده کړې په عمده توګه یا په بشپړه توګه په تبتی کې ترسره کیږي، او دوه ژبي زده کړې په ندرت سره د زده کونکو منځني ښوونځي ته د رسیدو دمخه پیښیږي. په هرصورت، چینایي د تبتی په ډیری ثانوي ښوونځیو کې د لارښوونې یوازینۍ ژبه ده. د پوهنتون د زده کړې لپاره، دا ممکنه ده چې د تبت په یو شمیر لږکیو کالجونو کې د انسانیت زده کړه وکړي. ^[۹] د سواد زده کړه او د نوم لیکنې کچه لا هم د چین د حکومت تر ټولو مهمه اندیښنه ده. په تبت کې د لویانو ډیری نفوس بې سواده دی او د اجباري تعلیمي پالیسیو سره سره په کلیوالو سیمو کې ډیری والدین نشي کولی خپل ماشومان ښوونځي ته واستوي.

شمېرې

د تبتی شمیرې د عربي شمیرو څخه توپیر لري او د هندي شمیرو سره ډیر ورته دي.

د تبتی شمیره	༠	༡	༢	༣	༤	༥	༦	༧	༨	༩
هندي شمېرې	०	१	२	३	४	५	६	७	८	९
بنګالي شمېرې	০	১	২	৩	৪	৫	৬	৭	৮	৯
عربي عددونه	۰	۱	۲	۳	۴	۵	۶	۷	۸	۹

اړوندې پوښتنې

تبتی ژبې
چینایي ژبې
د بوتان ژبې

سرچینې

↑ سرچينې تړی: https://iso639-3.sil.org/code/bod.
↑ ذکر کېدنه: The Cambridge Encyclopedia of Language. Page(s): 311. Publisher: Cambridge University Press. خپرېدو نېټه: ۱۹۸۷. ليکوال: David Crystal.
↑ ذکر کېدنه: Ethnologue: Languages of the World, 18th Edition. Retrieved: ۴ جون ۲۰۲۲. Publisher: SIL International. اثر ژبه: انګرېزي ژبه. خپرېدو نېټه: ۲۰۱۵.
↑ "اېتنولوګ" (in انګرېزي ژبه). SIL International. بياځلي په ۱۰ مې ۲۰۱۹. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= (help)CS1 maint: unrecognized language (link)
↑ "Language".
↑ "ScriptSource - China". بياځلي په ۱۹ اگسټ ۲۰۲۳. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= (help)
↑ "ScriptSource - Nepal". بياځلي په ۲۱ اگسټ ۲۰۲۳. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= (help)
↑ "ScriptSource - India". بياځلي په ۲۱ اگسټ ۲۰۲۳. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= (help)
↑ Postiglione, Jiao and Gyatso. "Education in Rural Tibet: Development, Problems and Adaptations". China: An International Journal. Volume 3, Number 1, March 2005, pp. 1–23

بهرنۍ لینک

د تبتی لپاره آنلاین کیبورډ Archived 2011-11-02 at the Wayback Machine.

[d4858e0722b3d1ffd8f141679ea3e5ec7ba7654d-1] سرچينې تړی: https://iso639-3.sil.org/code/bod.

[99c4c29b2569f65ea46d51a525de7323ad6ac073-2] ذکر کېدنه: The Cambridge Encyclopedia of Language. Page(s): 311. Publisher: Cambridge University Press. خپرېدو نېټه: ۱۹۸۷. ليکوال: David Crystal.

[2064fe11004fc3831c1339a209efeb727f1f237b-3] ذکر کېدنه: Ethnologue: Languages of the World, 18th Edition. Retrieved: ۴ جون ۲۰۲۲. Publisher: SIL International. اثر ژبه: انګرېزي ژبه. خپرېدو نېټه: ۲۰۱۵.

[f467e978d70538611e67b02e500f8fe580bfbf99-4] "اېتنولوګ" (in انګرېزي ژبه). SIL International. بياځلي په ۱۰ مې ۲۰۱۹. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= (help)CS1 maint: unrecognized language (link)

[56b370ad342ff9d47a4119b3f53f894995cea4b7-5] "Language".

[bb720abb8c7a2968e7dfd7e2fb22410a7d50802d-6] "ScriptSource - China". بياځلي په ۱۹ اگسټ ۲۰۲۳. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= (help)

[ad212e026c50e5967a471028ac75c4ca09692052-7] "ScriptSource - Nepal". بياځلي په ۲۱ اگسټ ۲۰۲۳. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= (help)

[5f51364c2fc934b5381fe9761f01340b0b3c0c06-8] "ScriptSource - India". بياځلي په ۲۱ اگسټ ۲۰۲۳. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= (help)

[9] Postiglione, Jiao and Gyatso. "Education in Rural Tibet: Development, Problems and Adaptations". China: An International Journal. Volume 3, Number 1, March 2005, pp. 1–23

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]