ادم سمېت

تړنې سمول
Permanently protected article
د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا
ادم سمېت
(انګلیسي: Adam Smith)  د (P1559) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
ادم سمېت
ادم سمېت
د شخص معلومات
پيدايښت ۱۶ جون ۱۷۲۳
مړینه 17 جولای 1790 (67 کاله)[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹]  د (P570) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
ایدینبرګ[۱۰]  د (P20) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
تابعیت د لویې بریتانیا پاچاهي  د (P27) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
عملي ژوند
دنده فیلسوف
ليکوال[۱۱]  د (P106) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
کاروونکي ژبه(ي) انگليسي[۱۲]  د (P1412) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
د کړنې څانګه وټپوهنه
اخلاق
سياسي فلسفه
فلسفه[۱۳]
د روشنګرۍ دوره[۱۳]  د (P101) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
لاسلیک
ادم سمېت
ادم سمېت
  د (P935) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
سمول کينډۍ لاسوند وګورئ

د هنرونو د سلطنتي ټولنې همکار ادم سمیت (۱۶ جون ۱۷۲۳ زکال تعمید غسل ورکړل شوی – ۱۷ جولای ۱۷۹۰ زکال) سکاټلنډي اقتصاد پوه او فیلسوف او د سکاټلنډ د روڼ آندۍ د دورې یو له مهمو څېرو څخه و. نوموړی چې «د اقتصاد پلار» او «د کپټلېزم پلار» په توګه پېژندل کېږي، د اخلاقي عواطفو د نظریې (۱۷۵۹ زکال) او د ملتونو د سرمایې د ماهیت او علتونو (۱۷۷۶ زکال) په نومونو یې دوه کلاسیک آثار لیکلي. یاد دویم اثر یې چې د ملتونو د سرمایې په اختصار یادول کېږي، د هغه تر ټولو لوی او د معاصر اقتصاد لومړی اثر ګڼل کېږي. هغه په خپل دغه اثر کې د مطلقې ګټې تیوري مطرح کړې ده. [۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸]

سمیت په ګلاسکو پوهنتون او د اکسفورډ په بالیول کالج کې د ټولنیزې فلسفې په څانګه کې زده کړې وکړې، هغه لومړنی محصل و چې د سکاټ جان سنیل د فیلوشف سکالرشیپ څخه په ګټنې یې په اکسفورډ زده کړې وکړې. له فراغت وروسته هغه په بریالي توب سره وکولای شول، په ادینبورګ پوهنتون کې یو لړ عمومي ویناوې وکړي، هغه ویناوې چې لامل وګرځېدې، د سکاټلنډ د روڼ آندۍ په دوره کې هغه د ډېوېډ هوم همکار کړي. سمیت په ګلاسکو پوهنتون کې د اخلاقو د فلسفې په تدریس سره د ښوونکي ځایګي ته ورسېد او دغه مهال یې د اخلاقي عواطفو د نظریې په نوم خپل اثر ولیکه. د ژوند په وروستیو کې هغه د لارښود ځایګي ته ورسېد او دغې چارې زمینه برابره کړه چې ټولې اروپا ته سفر وکړي او هلته یې د خپل مهال له نورو فکري رهبرانو سره ولیدل.[۱۹]

سمیت د کلاسیک آزاد بازار د اقتصاد بنسټ جوړ کړ. د ملتونو د سرمایې په نوم د هغه اثر د اقتصاد په برخه کې د معاصرو اکاډمیکو زده کړو مخکښ و. په دغه اثر او نورو آثارو کې هغه د کار د وېش مفهوم ته پراختیا ورکړه او څرګنده یې کړه چې څه ډول شخصي ګټې او منطقي سیالي د اقتصادي ودې لامل ګرځي. سمیت د خپل ژوند پر مهال یوه بحث جوړوونکې څېره وه او د لیکنو د سبک په اړه یې تر ډېره نورو لیکوالونو، لکه: هوراس والپول مبالغه کوله.[۲۰]

ژوندلیک

لومړنی ژوند

سیمت د سکاټلنډ د فایف سیمي په کیرکالدي ښار کې وزېږېد. پلار یې چې هغه هم ادم سمیت نومېده، د سکاټلنډي حقوقي ټولنې غړی (لوړ پوړی حقوق پوه)، وکیل او څارنوال و چې د کیرکالدي په ګمرک کې یې خدمت کاوه. مور یې مارګاریت دوګلاس د فایف له ستراتندري څخه د رابرت دوګلاس لور وه چې په ۱۷۲۰ زکال کې یې د سمیت له پلار سره واده کړی و. د سمیت له زیږون دوه میاشتې وړاندې، د هغه پلار مړ شو او مور یې کونډه شوه. د ۱۷۲۳ زکال د جون په ۵ نېټه د کیرکالدي په سکاټلنډي کلیسا کې سمیت ته د تعمید غسل ورکړل شو، دغه نېټه تر ډېره د هغه د زېږون د نېټې په توګه چې نامعلومه ده؛ هم یادېږي.[۲۱][۲۲][۲۳]

له دې سره چې د سمیت د ماشومتوب د دورې ډېرې کمې پېښې معلومې دي، خو د هغه ژوند لیک لیکونکی سکاټلنډي خبریال جان رای لیکلي چې: هغه د رومانیايي وګړو له خوا په درې کلنۍ کې تښتول شوی و او هغه مهال چې نورو د هغه د ژغورنې هڅه پیل کړه، دی یې خوشی کړ. سمیت له خپلې مور سره ډېر نږدې و او په ډېر احتمال سره، هغې علمي موخو ته هڅولی دی. هغه د کیرکالدي په برګ ښوونځي کې شامل شو – چې رای هغه «د هماغه مهال یو له تر ټولو غورو متوسطه ښوونځیو بللی» - له ۱۷۲۹ زکال څخه تر ۱۷۳۷ زکال پورې هغه لاتین، ریاضي، تاریخ او لیکل زده کړل. [۲۴][۲۵][۲۶]

رسمي زده کړې

سمیت هغه مهال چې ۱۴ کلن و، ګلاسکو پوهنتون ته لاړ او د فرانسیس هاچسون تر نظر لاندې یې د اخلاقو فلسفه ولوسته. همدغه ځای و چې هغه له آزادۍ، عقل او د بیان له آزادۍ سره لېوالتیا پیدا کړه. په ۱۷۴۰ زکال کې هغه فارغ شوی تحصیل یافته و چې د اکسفورډ په بالیول کالج کې یې د ماسټرۍ زده کړو لپاره د سنل په نندارتون کې سکالرشیپ ترلاسه کړ. [۲۷]

سمیت په ګلاسکو پوهنتون کې تدریس په اکسفورډ کې له زده کړو ډېر غوره باله، ځکه په نظر یې هغه له فکري پلوه له منځه وړونکی و. هغه د ملتونو د سرمایې کتاب په پنځم فصل کې لیکي:«په اکسفورډ پوهنتون کې د عامه ښوونکو لویې برخې د دغو کلونو په اوږدو په ټولیز ډول د درس ورکولو تظاهرکول پرېښي و». سمیت څرګنده کړې چې: یو ځل یې خپلو ملګرو ته شکایت کړی و چې د اکسفورډ چارواکو یوځل هغه د انسان د طبیعت په نامه د ډیویډ هوم د اثر په لوستلو له لیدلو وروسته د هغه کتاب مصادره کړی و او څو ځله یې د هغو د لوستلو له امله ورته سخته سزا ورکړې وه. [۲۸][۲۹][۳۰][۳۱]

د رابرت سکاټ په خبره:«د [سمیت] د مهال اکسفورډ له هغه سره د هغه څه په برخه کې چې په پام کې و، د هغه کاري ژوند وي؛ چندان مرسته نه ده کړې». له دې سره هغه مهال چې نوموړی په اکسفورډ کې و، له دغې موکې څخه یې ګټنه وکړه او د بودلیان د لوی کتابتون د ګڼ شمېر کتابونو په لوستلو یې ډېر موضوعات زده کړل. هغه مهال به چې سمیت په اکسفورډ کې په یوازې توګه مطالعه نه کوله، د هغه د لیکنو پر بنسټ به ده ته د خوشحالی محال نه و. هلته د ده د وروستیو ورځو پر مهال هغه په ډېر احتمال سره د عصبي شاک د علایمو په توګه د لړزېدو له درد نه رنځېده. هغه په ۱۷۴۶ زکال کې وړاندې له دې چې د هغه سکالرشیپ پای ته ورسېږي، اکسفورډ پوهنتون پرېښود. [۳۲][۳۳][۳۴][۳۵][۳۶]

سیمت د ملتونو د سرمایې په ۵ ټوک کې په انګلیسي پوهنتونونو کې له هغو د سکاټلنډي سیالانو سره په پرتله د ټیټ روزنیز کیفیت او لږ فکري فعالیت په اړه نظر ورکړی. هغه دغه چاره د اکسفورډ او کامبرېج دواړو پوهنتونو له خوا د پراخه سکالرشیپونو ورکړې ته؛ چې له مخې یې د پروفیسرانو عواید د زده کوونکو له جلبولو څخه په بشپړ ډول مستقل کېږي او دغه واقعیت ته یې اړوند بولي چې د دغو پوهنتونونو مخکښو فکري کسانو کولای شوی، د انګلستان د کلیسا د مخکښو وزیرانو په توګه هوسا ژوند ولري. [۳۷]

په اکسفورډ کې د سمیت ناخوښي تر ډېره کېدای شي، په ګلاسکو کې د هغه د خوښې وړ ښوونکي فرانسیس هاچسون د غیابت له امله وي چې په خپل مهال کې د ګلاسکو پوهنتون یو له مخکښو ښوونکو څخه و او د هغه د ګڼ شمېر محصلینو او همکارانو د تايید وړ ښوونکی و. آن ځینې مهال به عادي وګړو په شور او جدیت سره د هغه ویناوې (چې ځینې وختونه به عامه وګړو ورته لاسرسی موند) تایید کولې.[۳۸]

د تدریس مسلک

سمیت په ۱۷۸ زکال کې د ایډینبورګ په پوهنتون کې د ایډنبورګ د فلسفي ټولنې له خوا د لارډ کامز په ملاتړ په عمومي ویناوو کولو پیل وکړ. د هغه د ویناوو په موضوعاتو کې د بلاغت او ښکلو هنرونو او وروسته، د «سرمایې د ودې» موضوعات شاملېدل. د سرمایې د ودې په موضوع کې هغه لومړی د «طبیعي ازادۍ د ښکاره او ساده نظام» په اړه خپله اقتصادي فلسفه توضیح کړه. په داسې حال کې چې سیمت د عامه ویناوو په برخه کې مهارت نه درلود، خو بیا یې هم ویناوې بریالۍ وې.[۳۹][۴۰][۴۱][۴۲]

په ۱۷۵۰ زکال کې سمیت د ډیویډ هوم په نامه فیلسوف سره چې له هغه څه باندې یوه لسیزه مشر و، ولیدل. سمیت او هیوم د تاریخ، سیاست، فلسفې، اقتصاد او مذهب په برخو کې خپلو لیکونو کې د سکاټلنډ د نورو روڼ آندو شخصیتونو په پرتله نږدې فکري او شخصي اړیکې لرلې.[۴۳]

په ۱۷۵۱ زکال کې سمیت د ګلاسکو په پوهنتون کې د منطق د زده کړو په تدریس لاس پورې کړ او په ۱۷۵۲ زکال کې د ادنبورګ د فلسفي ټولنې غړیتوب یې ترلاسه کړ؛ نوموړی دغې ټولنې ته د لرد کامز له خوا ور معرفي شو. هغه مهال چې د ګلاسکو پوهنتون د اخلاقو د فلسفې مشر مړ شو، سمیت دغه ځایګی ترلاسه کړ. [۴۴]

سرچينې

  1. ↑ http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb119250114 — د نشر نېټه: ۱۰ اکتوبر ۲۰۱۵ — دوتنه: Bibliothèque nationale de France — منښتلیک: Open License
  2. ↑ SNAC ARK ID: https://snaccooperative.org/ark:/99166/w6z60tcf — subject named as: Adam Smith — د نشر نېټه: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷
  3. ↑ Find a Grave memorial ID: https://www.findagrave.com/memorial/20731 — subject named as: Adam Smith — د نشر نېټه: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷
  4. ↑ Internet Speculative Fiction Database author ID: https://www.isfdb.org/cgi-bin/ea.cgi?128035 — subject named as: Adam Smith — د نشر نېټه: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷
  5. ↑ Babelio author ID: https://www.babelio.com/auteur/wd/17304 — subject named as: Adam Smith — د نشر نېټه: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷
  6. ↑ BD Gest' author ID: https://www.bedetheque.com/auteur-49492-BD-.html — subject named as: Adam Smith — د نشر نېټه: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷
  7. ↑ The Peerage person ID: https://wikidata-externalid-url.toolforge.org/?p=4638&url_prefix=https://www.thepeerage.com/&id=p71852.htm#i718519
  8. ↑ InPhO ID: https://www.inphoproject.org/thinker/3911 — subject named as: Adam Smith — د نشر نېټه: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷ — سرليک: Internet Philosophy Ontology project
  9. ↑ Hrvatska enciklopedija ID: https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=56797 — subject named as: Adam Smith — دوتنه: Dalibor Brozović او Tomislav Ladan — سرليک: Hrvatska enciklopedija — خپرونکی: Miroslav Krleža Lexicographical Institute — ISBN 978-953-6036-31-8
  10. ↑ سمونګر: Alexander Prokhorov — سرليک: Большая советская энциклопедия — نسخهدريم — موضوع: Смит Адам — خپرونکی: The Great Russian Encyclopedia
  11. ↑ د ټولټال کار کتنه په: https://www.bartleby.com/library/bios/ — سمونګر: Charles Dudley Warner — سرليک: Library of the World's Best Literature
  12. ↑ http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb119250114 — د نشر نېټه: ۱۰ اکتوبر ۲۰۱۵ — دوتنه: Bibliothèque nationale de France — منښتلیک: Open License
  13. ↑ NL CR AUT ID: https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=jn19990008033 — د نشر نېټه: ۱۰ جنوري ۲۰۲۳
  14. ↑ "BBC – History – Scottish History". www.bbc.co.uk. مؤرشف من الأصل في ۱۰ اپرېل ۲۰۰۱. د لاسرسي‌نېټه ۲۰ ډيسمبر ۲۰۱۹. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  15. ↑ *Brown, Vivienne (5 December 2008). "Mere Inventions of the Imagination': A Survey of Recent Literature on Adam Smith". Cambridge University Press 13 (2): 281–312. doi:10.1017/S0266267100004521. https://www.cambridge.org/core/journals/economics-and-philosophy/article/mere-inventions-of-the-imagination-a-survey-of-recent-literature-on-adam-smith/E82D64B07E411991C03510FC1BD3E040. Retrieved 20 July 2020. 
  16. ↑ *"Adam Smith: Father of Capitalism". www.bbc.co.uk. مؤرشف من الأصل في ۲۰ نومبر ۲۰۱۷. د لاسرسي‌نېټه ۲۰ فبروري ۲۰۱۹. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  17. ↑ "Absolute Advantage – Ability to Produce More than Anyone Else". Corporate Finance Institute (په انګلیسي ژبه کي). مؤرشف من الأصل في ۲۰ فبروري ۲۰۱۹. د لاسرسي‌نېټه ۲۰ فبروري ۲۰۱۹. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  18. ↑ "Adam Smith (1723–1790)". BBC. مؤرشف من الأصل في ۱۵ مارچ ۲۰۰۷. د لاسرسي‌نېټه ۲۰ ډيسمبر ۲۰۱۹. Adam Smith's exact date of birth is unknown, but he was baptised on 5 June 1723. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  19. ↑ "Adam Smith: Biography on Undiscovered Scotland". www.undiscoveredscotland.co.uk. مؤرشف من الأصل في ۲۲ جولای ۲۰۱۹. د لاسرسي‌نېټه ۳۰ جولای ۲۰۱۹. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  20. ↑ (په 19 March 2017 باندې). Capitalism's 'Founding Father' Often Quoted, Frequently Misconstrued.
  21. ↑ Rae 1895, p. 1
  22. ↑ Buchan 2006, p. 12
  23. ↑ Bussing-Burks 2003, pp. 38–39
  24. ↑ "Fife Place-name Data :: Strathenry". fife-placenames.glasgow.ac.uk. مؤرشف من الأصل في ۱۹ جولای ۲۰۲۱. د لاسرسي‌نېټه ۱۱ نومبر ۲۰۲۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  25. ↑ Bussing-Burks 2003, p. 39
  26. ↑ Rae 1895, p. 5
  27. ↑ Buchan 2006, p. 22
  28. ↑ Bussing-Burks 2003, p. 41
  29. ↑ Rae 1895, p. 5
  30. ↑ Rae 1895, p. 24
  31. ↑ Buchholz 1999, p. 12
  32. ↑ Introductory Economics. New Age Publishers. 2006. د کتاب پاڼې 4. د کتاب نړيواله کره شمېره 81-224-1830-9. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  33. ↑ Rae 1895, p. 22
  34. ↑ Rae 1895, pp. 24–25
  35. ↑ Bussing-Burks 2003, p. 42
  36. ↑ Buchan 2006, p. 29
  37. ↑ Buchholz 1999, p. 12
  38. ↑ Scott, W. R. "The Never to Be Forgotten Hutcheson: Excerpts from W. R. Scott," Econ Journal Watch 8(1): 96–109, January 2011.[۱] Archived 28 December 2013 at the Wayback Machine.
  39. ↑ "Adam Smith". Biography (په انګلیسي ژبه کي). مؤرشف من الأصل في ۱۹ جولای ۲۰۲۱. د لاسرسي‌نېټه ۳۰ جولای ۲۰۱۹. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  40. ↑ Rae 1895, p. 30
  41. ↑ Smith, A. ([1762] 1985). Lectures on Rhetoric and Belles Lettres [1762]. vol. IV of the Glasgow Edition of the Works and Correspondence of Adam Smith (Indianapolis: Liberty Fund, 1984). Retrieved 16 February 2012
  42. ↑ Bussing-Burks 2003, p. 43
  43. ↑ Winch, Donald (September 2004). "Smith, Adam (bap. 1723, d. 1790)". Dictionary of National Biography. Oxford University Press. 
  44. ↑ Rae 1895, p. 42
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=ادم_سمېت&oldid=296903" نه اخيستل شوی