خراساني تورکي ژبه
| خراساني تورکي ژبه | |
|---|---|
| په مورنۍ ژبه | ایران |
| سيمه | خراسان |
شمېر ويناوال | ۴۰۰٬۰۰۰ (تخمین)[۱] (بدون تاریخ) |
تورکي ژبې
| |
| د ژبې کوډونه | |
| آيسو ۶۳۹-۲ | tut |
| آيسو ۶۳۹-۳ | kmz |
دخراسان تورکي ژبه د یو ډول ترکي ژبې نوم دی چې د خراسان د ترکانو له خوا ویل کیږي. دا ژبه د شمالي خراسان، رضوي خراسان په ځینو سیمو او د سمنان ولایت په شمال کې ( ناردینو د ګلستان د شاوخوا سیمو ښه نوم دی) کې ویل کیږي. د یونیسکو د وروستي اټکل له مخې په ایران کې د دغې ژبې د ویونکو شمیر ۲۰۰ زرو ته راټیټ شوی دی.
شاه ليد[سمول]
په خراسان کې د ترکانو د شتون په اړه بېلابېل اقوال شته. ایوانوف د خراسان ترکان د هغو ترکي یرغلګرو پاتې شوني ګڼلي چې په دریمه پیړۍ کې یې له ترکستان څخه پر خراسان برید وکړ. فاري او سیدلي په ایران کې د اسلام له راتګ مخکې په خراسان او ترانش کې د ترکانو شتون تاریخ ته منسوب کړی دی. د هجري پېړۍ په لومړیو جغرافیایي منابعو کې هم د لوی خراسان په سیمو کې د خلجی ترکانو د شتون په اړه مواد شته. د جوهانسن په وینا په ایران کې زیاتره ترکان د سلجوقیانو مخالفان دي. سلجوقيان د غزا له قومونو څخه وو او د خراسان ترکان د همدغو غازي ترکانو له پاتې شونو څخه ګڼل کېږي [۲]
جغرافيايي سيمه[سمول]
خراساني ترکي ژبه د خراسان ولایت د جوغتۍ ښار ، جوین ښار، خوشاب ښار، کلات ښار ، او د خراسان ولایت د رضوي ښار د نیشابور ښار په سرویلات او د شمالي خراسان ولایت د اسفرین ښار بام او صفي آباد برخو کې حاکمه ژبه ده. دا ژبه په بوجنورډ او شیروان کې هم ډیری ویونکي لري. دا ژبه د سمنان ولایت په شمال کې د کالپوش په سیمه کې مختلفې ژبې لري، چې تر ټولو پخوانۍ یې ناردین دی. دغه راز د شمالي خراسان ولايت په فروج ، ماني او سملغان او د خراسان ولايت د قوچان ، دراز ، فيروز ښار ، نيشابور او شهرګ په سيمو کې هم غږ لري، رضوي غږ لري. [۳] [۴]
د ورکېدو وېره[سمول]
د یونیسکو سازمان د نړۍ له خطر سره مخامخ یا متروکه ژبو یو اتلس چمتو کړی چې د ګوګل نقشې په مرسته انلاین لیدل کیدی شي. په دغه نوملړ کې د ایران هېواد ۲۵ له خطر سره مخامخې ژبې ښودل شوي، چې خراساني ترکي یوه له دغو ژبو څخه ده او د زیانمنې ژبې په توګه یادېږي. [۵] [۶]
وينګ[سمول]
د امریکایی پروفیسور ګیرنوټ وینډفور په وینا، خراسانی ترکیه په شپږو ژبو ویشل شوې ده:
۱- د خراسان په شمال لويديځ کې د بوجنوردي ژبه
۲- په شمالي خراسان کې د ګوچاني ژبه
۳- د خراسان په شمال ختیځ کې د مشهد د ګوجګي ژبه
٤- د سلطان آباد سبزوارې لهجې (جنوبي خراسان ترکي): دا له ژبپوهنې پلوه د ازري او ترکمن ژبو تر منځ پوله لري، خو د دواړو ژبو له جملې څخه نه ګڼل کېږي.
۵- د نیشابور پورتنۍ خرو ژبه (د خراسان سویل ختیځ ترکي)
۶- د مانه په دره او سملغان کې د لنګر ژبه [۷]
سربیره پردې، په یوه بله کټګورۍ کې، د آلمان د ګوتینګن پوهنتون د ترکيې د مطالعاتو د څانګې د مشر، پروفیسور ګیرارډ ډورفر د نظر له مخې، خراساني ترکیه په دریو سیمه ایزو ژبو ویشل شوې ده: [۸]
- 1. لويديځ بولۍ: بوجنورد او لاندې کلي
- 2. شرقي ژبي: شيروان، فروج، قوچان، درګز، کلات او لاندې کلي
- 3. سویلي ژبي: نیشابور، خارو علیا، سروولایت او ماتحت کلي
ډلبندي[سمول]
خراساني ترکي د اوغز ژبې له کورنۍ سره تړاو لري. په دې ډله کې اذربایجاني ترکي، استانبول ترکي ، ګګوز ژبه، ترکمن ژبه، سالار ژبه او قشقايي ترکي هم شامل دي.
اړوندې پوښتنې[سمول]
- د خراسان ترکان
- شمالي خراسان ولایت
سرچینې[سمول]
- ↑ Boeschoten, H. "The speakers of Turkic languages". In L. Johanson and É. Á. Csató (eds) (المحرر). The Turkic languages. لندن: Routledge. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-415-41261-2. الوسيط
|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة)صيانة CS1: نص إضافي: قائمة المحررون (link) - ↑ نجفیان، آرزو. زبان ها و گویش های خراسان، انتشارات کتابخانه دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۹۱
- ↑ "شاهرگ (قوچان)". ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد (په پارسي ژبه کي). 2019-05-22. الوسيط
|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة) - ↑ خسروی، محمد رضا، کلات نادری، انتشارات آستان قدس رضوی، 1367
- ↑ http://www.unesco.org/languages-atlas/
- ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_endangered_languages_in_Asia#Iran
- ↑ نجفیان، آرزو. زبان ها و گویش های خراسان، انتشارات کتابخانه دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۹۱
- ↑ [فصل ۲ از بخش دوم کتاب "آشنایی با زبان ترکی خراسانی" تألیف جلال قلیزاده مزرجی]
- مشارکتکنندگان ویکیپدیا. «Khorasani Turkic language». در دانشنامهٔ ویکیپدیای انگلیسی، بازبینیشده در ۲۴ مرداد ۱۳۸۹.