Jump to content

خوندي سیمه

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

خوندي یا محفوظې سیمې یا هم تر څارنې لاندې او ساتل شوې ساحې هغه ځایونه دي چې د منل شویو طبیعي، چاپېریالي یا کلتوري ارزښتونو له امله یې حفاظت او ساتنه کېږي. څو ډوله خوندي سیمې شته دي چې د خوندیتوب کچه یې د هر هېواد د واکمنو قوانینو یا د اړوندو نړیوالو سازمانونو د مقرراتو له مخې توپیر کوي. په عمومي توګه خوندي سیمې هغو ځایونو ته ویل کېږي چې هلته د انسانانو ورتګ یا لږ تر لږه له طبیعي سرچینو (د بېلګې په توګه د سون له لرګیو، له لرګیو پرته نورو ځنګلي محصولاتو، اوبو، او نورو) څخه یې ګټه اخیستنه محدوده وي.[۱]

د "خوندي شوې ساحې" اصطلاح همدا راز سمندري خوندي سیمې هم رانغاړي چې په حدودو کې یې د سمندر ځینې سیمې او له سرحدونو هاخوا هغه خوندي سیمې هم شاملېږي چې ګڼ هغه هېوادونه رانغاړي چې د هغې سیمې داخلي سرحدونه د ساتنې او اقتصادي موخو لپاره له منځه وړي. په ټوله نړۍ کې (د ۲۰۱۰ کال تر اکتوبر پورې) څه باندې ۱۶۱۰۰۰ خوندي ساحې ثبت شوې دي او هره ورځ نورې هم پرې ور زیاتېږي چې د ځمکې د ټولې سطحې د مساحت له ۱۰ څخه تر ۱۵ سلنه پورې برخه جوړوي.[۲][۳][۴][۵]

تر ۲۰۱۶ کال پورې ۱۴۶۸۸ سمندري خوندي سیمې ثبت شوې وې او د نړۍ شاوخوا ۱۴.۷ سلنه د ځمکې او داخلي اوبو ساحې (له انترکتیکا پرته) خوندي دي. له داخلي اوبو هاخوا تر ملي حاکمیت د لاندې اوبو په برخه کې نږدې ۱۰.۲ سلنه ساحلي او سمندري سیمې او ۴.۱۲ سلنه د نړۍ سمندري ساحې په سمندري خوندي شویو یا محفوظو ساحو پوښل شوې دي. په مقابل کې له ملي حاکمیت بهر د نړۍ د ټولو سمندرونو یوازې ۰.۲۵ سلنه یې د سمندري خوندي سیمو له‌خوا پوښل شوې دي. په وروستیو کلونو کې د ۳۰ پر ۳۰ نوښت دا هدف ټاکلی چې تر ۲۰۳۰ کال پورې د نړۍ ۳۰ سلنه سمندري سیمې او ۳۰ سلنه ځمکنۍ خاورې خوندي کړي. دا هدف د اروپايي ټولنې له‌خوا د ۲۰۳۰ کال لپاره د ژواک بېلابېلوالي په ستراتیژۍ کې تصویب شوی چې د طبیعت کمپاین د ژواک بېلابېلوالي اړوند COP15 غونډې او G7 په کنفرانس کې د دغه هدف ملاتړ وکړ.[۶][۷][۸]

خوندي سیمې د ژواک بېلابېلوالي د ساتنې لپاره تطبیقېږي چې ډېری وختونه له ګواښ او خطر سره مخ ژوندیو نوعو ته استوګنځای او له ښکار کېدلو څخه ساتنه چمتو کوي. محافظت یا ساتنه د هغو ایکولوژیکي یا چاپېریالي پروسو په ساتلو کې مرسته کوي چې نشي کولی په اکثریت جدي اداره کېدونکو ځمکنیو مناظرو او سمندري مناظرو کې هم ژوندۍ پاتې شي.[۹]

تعریف

[سمول]

هغه تعریف چې په سیمه‌ییزو او نړیوالو چوکاټونو کې په پراخه کچه منل شوی، د طبیعت د ساتنې نړیوالې اتحادیې (IUCN) د خوندي سیمو لپاره په خپلو کټګوریزو لارښودونو کې وړاندې کړی دی. دا تعریف په لاندې ډول دی:[۱۰][۱۱][۱۲]

یو په واضح ډول تعریف شوی جغرافیایی ځای چې د قانوني یا نورو اغېزناکو وسایلو له لارې منل شوی، وقف شوی او اداره شوی وي، تر څو د اړوندو چاپېریالي سیستمونو له خدماتو او کلتوري ارزښتونو سره د طبیعت اوږدمهاله ساتنه یقیني کړي.

تاریخچه

[سمول]

خوندي شوې سیمې کلتوري اثار دي او د دوی داستان په انساني تمدن کې نغښتی دی. د ځایونو او طبیعي سرچینو ساتنه په هېڅ صورت یو عصري مفهوم نه دی، هغه که ځايي یا بومي ټولنې وي چې د مقدسو ځایونو ساتنه کوي یا هم د اروپا د ښکار د زیرمو کنوانسیون وي. کابو ۲۰۰۰ کاله وړاندې په هند کې شاهي فرمانونو د ځینو سیمو ساتنه کوله. په اروپا کې هم شتمنو او ځواکمنو خلکو د زرګونو کلونو لپاره د ښکار ځایونه ساتل. پر دې سربېره د ځانګړو ځایونو د ساتنې مفکوره نړیواله ده: د بېلګې په توګه په ارام سمندر کې د ټولنو ("تاپو" سیمو) او د افریقا په ځینو برخو کې په (مقدسو باغونو) کې شته ده.

په دې وروستیو کې د خوندي سیمو اهمیت د بشري فعالیتونو له کبله د نړیوالې تودوخې د ګواښ او په دوامداره طریقه د طبیعي سرچینو د مصرفولو د اړتیا په اړه د پوهاوي رامنځته کېدو له کبله برجسته شوی دی. د خوندي سیمو د ګټو او ارزښتونو لیدلوری نه یوازې له چاپېریالي پلوه منل شوی، بلکې له کلتوري پلوه د بومي او ټولنیزو ساتل شویو سیمو په ډګر کې د لا پراختیا له لارې هم منل شوی دی. د نماینده چاپېریالي سیستمونو د ساتنې لپاره نړیوال پروګرامونه (د ځمکې د چاپېریال په اړه د نړیوالتوب چاپېریالي ننګونو ته په پام سره) په نسبي ډول پرمختللي دي، خو د سمندري او خوږو یا تازه اوبو په بایومونو کې لږ پرمختګ شوی دی.[۱۳][۱۴][۱۵]

ننګونې

[سمول]

د ساتنې لپاره د خوندي سیمو د اداره کولو څرنګوالی یو لړ ننګونې راټوکوي – هغه که د محلي نفوس په اړه وي، ځانګړي ایکوسیستمونه وي یا خپله د زېرمو ډیزاین وي – او په ایکولوژیکي یا چاپېریالي مسایلو کې د ګڼو غیر متوقع عناصرو له امله هره خوندي سیمه د یوه مورد لپاره د ځانګړو لارښوونو ټولګې ته اړتیا لري.[۱۶][۱۷]

په ډېری مواردو کې خوندي ساحې له ښاروالۍ سره نږدې همغږي او انسجام لري او ځانګړي فعالیتي مدیریت ته اړتیا لري چې له یوې خوا د پایښت او له بلې خوا د سیمه‌ییز پرمختګ لامل کېږي. د خوندي سیمو ادارې د طبیعت او چاپېریالي سیستمونو د ساتنې هدف لري، حال دا چې ښاروالۍ بیا د یوې ځانګړې محلي ټولنې د ټولنیز او اقتصادي پرمختګ مسؤولیت پر غاړه لري.[۱۸][۱۹][۲۰][۲۱]

اغېزناکتیا

[سمول]

د خوندي سیمو په اړه یوه مهمه اندېښنه د ژواک بېلابېلوالي د روان زیان په مخنیوي کې د دوی د اغېزناکتیا څرنګوالی دی. ډېری موردي څېړنې پز ځمکنیو او سمندري ژوندیو نوعو باندې د دې چارې مثبتې اغېزې په ګوته کوي، خو بیا هم د ډېری خوندي سیمو په اړه معلومات نه دي وړاندې شوي. د خوندي سیمو اړوند محدودیتونه دا موارد رانغاړي: د دوی کوچنۍ اندازه او له یو بل څخه جلا کول (چې د ژوندیو نوعو په ساتنه کې اغېزناکه چاره ده)؛ د ډېری هغو فکتورونو په مخنیوي کې د دوی محدود رول چې پر ژواک بېلابېلوالي اغېزه کوي، لکه د اقلیم بدلون، مهاجمې یا بریدګرې ژوندۍ نوعې او د هوا ککړتیا؛ د دوی لوړ لګښتونه؛ او طبیعي سرچینو ته له انساني غوښتنو سره د دوی مخ په زیاتېدونکی تضاد.[۲۲][۲۳]

خوندي سیمې د مهمو طبیعي چاپېریالي سیستمونو په ساتنه کې ستر رول لوبوي او د چاپېریالي سیستم اړین خدمات چمتو کوي چې د کاربن ذخیره کول او د سیلابونو مخنیوی یې د بېلګې په توګه یادولی شو.[۲۴][۲۵][۲۶]

د محافظتي فعالیتونو د ایکولوژیکي یا چاپېریالي اغېزناکتیا پر تمرکز سربېره، یعنې دا چې تر کومې کچې مطلوبې چاپېریالي ګټې او اهداف ترلاسه شوي، ګڼې څېړنې ښيي چې د ګټورتیا اړوندې اندېښنې یې هم باید د ساتنې د فعالیتونو په ډیزاین او پلي کولو کې مرکزي رول ولوبوي. په دې تړاو بېلابېل اړخونه لکه د استوګنځایونو ډول، د ساتنې لپاره غوره شوې ژوندۍ نوعې یا منظرې، د ساتنې د قراردادونو ډیزاین، د ساتنې د فعالیتونو اداره کول او د تادیاتو سیستمونه مهم رول لوبوي.[۲۷][۲۸][۲۹][۳۰][۳۱][۳۲]

سرچينې

[سمول]
  1. ↑ Lele, Sharachchandra; Wilshusen, Peter; Brockington, Dan; Seidler, Reinmar; Bawa, Kamaljit (1 May 2010). "Beyond exclusion: alternative approaches to biodiversity conservation in the developing tropics". Current Opinion in Environmental Sustainability (in انګليسي). 2 (1): 94–100. doi:10.1016/j.cosust.2010.03.006. ISSN 1877-3435.
  2. ↑ Soutullo, Alvaro (2010). "Extent of the Global Network of Terrestrial Protected Areas". Conservation Biology (in انګليسي). 24 (2): 362–363. doi:10.1111/j.1523-1739.2010.01465.x. ISSN 1523-1739. PMID 20491846. S2CID 32390446.
  3. ↑ "unstats - Millennium Indicators". خوندي شوی له the original on 27 September 2017. بياځلي په 28 August 2018.
  4. ↑ Mora C, Sale P (2011). "Ongoing global biodiversity loss and the need to move beyond protected areas: A review of the technical and practical shortcoming of protected areas on land and sea" (PDF). Marine Ecology Progress Series. 434: 251–266. Bibcode:2011MEPS..434..251M. doi:10.3354/meps09214.
  5. ↑ "Protected Planet". خوندي شوی له the original on 8 March 2015.
  6. ↑ "Protected Planet Report 2016" (PDF). UNEP-WCMC and IUCN. بياځلي په 7 February 2020.
  7. ↑ "Sign the 30x30 Petition Today!". Campaign for Nature. بياځلي په 2022-10-19.{{cite web}}: CS1 errors: archive-url (link) CS1 errors: unsupported parameter (link)
  8. ↑ "G7 commits to end support for coal-fired power stations this year". euronews. 21 May 2021.
  9. ↑ Dudley, N. (ed.) Guidelines for Applying Protected Areas Management Categories (IUCN: Switzerland, 2008)
  10. ↑ "About". IUCN (in انګليسي). 10 September 2015. بياځلي په 5 August 2020.
  11. ↑ "Guidelines for Applying the IUCN Protected Area Management Categories to Marine Protected Areas" (PDF). خوندي شوی له the original (PDF) on 2021-11-03. بياځلي په 2022-10-19. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  12. ↑ Borrini-Feyerabend, G., N. Dudley, T. Jaeger, B. Lassen, N. Pathak Broome, A. Phillips and T. Sandwith (2013). Governance of Protected Areas. From understanding to action (PDF). IUCN. ISBN 978-2-8317-1608-4 (PDF).{{cite book}}: CS1 errors: archive-url (link) CS1 errors: unsupported parameter (link) CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  13. ↑ Centre, UNESCO World Heritage. "Tobago Main Ridge Forest Reserve". UNESCO World Heritage Centre.
  14. ↑ Phillips, A. A Short History of the International System of Protected Area Management Categories (WCPA Task Force on Protected Area Categories, 2007)
  15. ↑ Uekötter, Frank (9 March 2020). "Eine kleine Geschichte des Artenschutzes". Zeitschrift der Bundeszentrale für Politische Bildung (in الماني). 11/2020. bpb: 15.
  16. ↑ Hermoso, Virgilio; Abell, Robin; Linke, Simon; Boon, Philip (2016). "The role of protected areas for freshwater biodiversity conservation: challenges and opportunities in a rapidly changing world". Aquatic Conservation: Marine and Freshwater Ecosystems. 26 (S1): 3–11. doi:10.1002/aqc.2681. S2CID 88786689.
  17. ↑ Mora C, Sale P (2011). "Ongoing global biodiversity loss and the need to move beyond protected areas: A review of the technical and practical shortcoming of protected areas on land and sea" (PDF). Marine Ecology Progress Series. 434: 251–266. Bibcode:2011MEPS..434..251M. doi:10.3354/meps09214.
  18. ↑ "for Conservation: A Global Overview, Dan Brockington and Jim Igoe. Accessed: 18 April 2011". بياځلي په 19 October 2022.{{cite web}}: CS1 errors: archive-url (link) CS1 errors: unsupported parameter (link)
  19. ↑ "BBC News: A Battle for DR Congo's Wildlife".[مړه لينکونه]
  20. ↑ Welle (www.dw.com), Deutsche. "Poachers target endangered animals in protected areas, study finds | DW | 18.04.2017". DW.COM (in بريتانوی انګلیسي). بياځلي په 2022-05-29.
  21. ↑ "Wildlife Trafficking". www.justice.gov (in انګليسي). 2015-04-13. بياځلي په 2022-05-29.
  22. ↑ Mora C, Sale P (2011). "Ongoing global biodiversity loss and the need to move beyond protected areas: A review of the technical and practical shortcoming of protected areas on land and sea" (PDF). Marine Ecology Progress Series. 434: 251–266. Bibcode:2011MEPS..434..251M. doi:10.3354/meps09214.
  23. ↑ Regos, Adrian; D'Amen, M; Titeux, Nicolas; Herrando, S; Guisan, A; Brotons, Lluis (2016). "Predicting the future effectiveness of protected areas for bird conservation in Mediterranean ecosystems under climate change and novel fire regime scenarios" (PDF). Diversity and Distributions. 22 (1): 83–96. doi:10.1111/ddi.12375. S2CID 53593929.
  24. ↑ Dorji, Sangay; Rajaratnam, Rajanathan; Vernes, Karl (1 October 2019). "Mammal richness and diversity in a Himalayan hotspot: the role of protected areas in conserving Bhutan's mammals". Biodiversity and Conservation (in انګليسي). 28 (12): 3277–3297. doi:10.1007/s10531-019-01821-9. ISSN 1572-9710. S2CID 199370519.
  25. ↑ Yu, E.; Cui, N.; Quan, Y.; Wang, C.; Jia, T.; Wu, D.; Wu, G. (16 November 2020). "Ecological protection for natural protected areas based on landsenses ecology: a case study of Dalinor National Nature Reserve". International Journal of Sustainable Development & World Ecology. 27 (8): 709–717. doi:10.1080/13504509.2020.1727585. ISSN 1350-4509. S2CID 212891641.
  26. ↑ Weston, Phoebe (8 March 2021). "Land could be worth more left to nature than when farmed, study finds". The Guardian (in انګليسي). بياځلي په 10 March 2021.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)
  27. ↑ Drechsler, Martin; Johst, Karin; Wätzold, Frank (March 2017). "The cost-effective length of contracts for payments to compensate land owners for biodiversity conservation measures". Biological Conservation. 207: 72–79. doi:10.1016/j.biocon.2017.01.014.
  28. ↑ Schöttker, Oliver; Santos, Maria João (November 2019). "Easement or public land? An economic analysis of different ownership modes for nature conservation measures in California". Conservation Letters. 12 (6). doi:10.1111/conl.12647. S2CID 145952617.
  29. ↑ Schöttker, Oliver; Johst, Karin; Drechsler, Martin; Wätzold, Frank (September 2016). "Land for biodiversity conservation — To buy or borrow?". Ecological Economics. 129: 94–103. doi:10.1016/j.ecolecon.2016.06.011.
  30. ↑ Petersen, Anders Højgård; Strange, Niels; Anthon, Signe; Bjørner, Thomas Bue; Rahbek, Carsten (February 2016). "Conserving what, where and how? Cost-efficient measures to conserve biodiversity in Denmark". Journal for Nature Conservation. 29: 33–44. doi:10.1016/J.JNC.2015.10.004.
  31. ↑ Ansell, Dean; Freudenberger, David; Munro, Nicola; Gibbons, Philip (June 2016). "The cost-effectiveness of agri-environment schemes for biodiversity conservation: A quantitative review". Agriculture, Ecosystems & Environment. 225: 184–191. doi:10.1016/J.AGEE.2016.04.008.
  32. ↑ Ferraro, Paul J; Pattanayak, Subhrendu K (11 April 2006). "Money for Nothing? A Call for Empirical Evaluation of Biodiversity Conservation Investments". PLOS Biology. 4 (4): e105. doi:10.1371/journal.pbio.0040105. PMC 1435411. PMID 16602825.{{cite journal}}: CS1 maint: unflagged free DOI (link)
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=خوندي_سیمه&oldid=335331" نه اخيستل شوی