Jump to content

ګيسولين

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

ګيسولين يا پيټرول يو راڼه، له پيټروليمو څخه تر لاسه شوي اور اخيستونکي مايع دی، کوم چې په تر ډېره بريده په سپرغۍ چالانېدونکو داخلي سوځونکو ډېرو ماشینونو (چې د پيټرولو د ماشين په نوم هم پېژندل کېږي) کې د سون توکو په توګه کارول کېږي. دا عموماً له عضوي اجزاوو څخه جوړ وي چې د پتروليمو د جزيي تقطير څخه تر لاسه شوی وي او په ځينو زياتو شويو انواعو سره پیاوړی شوي وي. په منځنۍ کچه، د متحده ايالاتو تصفيه کونکې کارخونې له يو بيرل خامو تيلو څخه نږدې له نولس څخه تر شل ګيلنه ګيسولين تولیدوي؛ همدا راز له يوولس څخه تر ديارلس ګيلنو پورې تصفيه شوي سون توکي توليدوي چې ډېره برخه يې د ډيزلو د سون توکو په توګه پلورل کېږي او له درې څخه تر څلورو ګيلنو پورې جيټ سون توکي توليدوي. د توليد تناسب د تيلو په يوه تصفيه خونه کې د تصفيې تر پروسې او د خامو تيلو په پاکېدو پورې اړه لري. د تيلو بيرل د متحده ايالاتو دوه څلوېښت ګيلنه لري، کوم چې شا اوخوا ۱۵۹ ليتره يا پنځه دېرش امپيريل ګيلنه کېږي.[۱]

د ډېر ژر اور اخيستلو په وړاندې د مقاومت لپاره د يو ځانګړي ګيسولين خصوصيات (کوم چې د يو بل سره د لګېدو لامل ګرځې او په متقابلو ماشينونو کې اغېزمنتيا کموي) د هغې په «اکټين» سره اندازه کېږي، کوم چې په بېلا بېلو درجو کې توليد کېدای شي. «ټيټرايتايل» سرپ او نورو سرپو مرکبات، کوم چې يو و خت په زياته کچه د «اکټين» د اندازه بندۍ د زياتولو لپاره کارېدل، اوس له هوايي چلند، په سرک د چلېدونکو وسايلو څخه بهر او د موترو د سياليو د کارونو څخه پرته نور نه کارول کېږي. د کيمياوي ثبات او د فعاليت د ځانګړتياوو د ښه کولو، د خرابيدو د مديريت او د سون توکو سيستم ته د پاکوالي ورکولو لپاره ډېر ځله په پيټرولو کې نور کيمياوي توکي هم اضافه کولای شي. شونې ده چې ګيسولين د اکسيجن لرونکي کيمياوي موادو لرونکي وي، لکه ايتانول، MTBE يا ETBE تر څو د هغې سوځول ښه شي.[۲][۳]

شونې ده چې ګيسولين په چاپېريال کې داخل شي (ناسوځېدلي)، د مايع او بخار په بڼه، د توليد، نقل او حمل او لېږد پر مهال د څڅېدو او سمبالښت څخه (لکه د زېرمه کونکو ټانکرونو څخه، د تلېدو پر مهال او داسې نور). د دا ډول څڅېدو د مديريت د هڅو د يوې بېلګې په توګه، تر ځمکې لاندې ډېرو زېرمه کوونکو ټانکرونو ته د داسې اقداماتو اړتیا وي چې دا ډول څڅېدل معلوم او مخنيوی يې وکړي. په ګيسولين کې معلوم د سرطان زېږونکي مواد شته. د يو ليتر (۰.۲۶ امريکايي ګيلن) ګيسولين سوځول شا اوخوا ۲.۳ کيلوګرامه (۵.۱ پاونډه) CO2 خارجوي (کاربن ډای اکسايډ)، دا د شنې خونې ګاز دی چې د انسان په سبب د اقليم په بدلون کې ونډه لري.[۴][۵][۶][۷][۸][۹]

ارپوهنه

[سمول]

ګيسولين يو امریکایي ټکی دی چې د موترو لپاره د سون توکو ښودنه کوي. د دې اصطلاح په اړه باور کېږي چې د سوداګريزې نښې «Cazeline» يا «Gazeline» څخه په اغېز جوړ شوی، کوم نوم چې د برتانوي خپرونکي، د کافي سوداګر او ټولنيز فعال «جان کيسل» له نوم څخه اخيستل شوی دی. د ۱۸۶۲ز کال د نومبر په اوه وېشتمه نېټه، کيسل د «ټايمز اف لندن» په نشريه کې يو اعلان ورکړ:

د کازيلين تيلو نښه، خوندي، اقتصادي او په زړه پورې [...] ټولې هغه اړتياوې لري، کومې چې د پياوړې مصنوعي رڼا د وسيلې په توګه د اوږدې مودې څخه مطلوبې دي.[۱۰]

د ا د دې ټکي تر ټولو لومړی موندل شوی استعمال دی. «کيسل» خبر شو چې په «ډبلين» کې د «سيمويل بايډ» په نوم يو دوکاندار جعلي کيزلين پلورل، نو هغه ته يې لیک واستاوه او له هغه يې وغوښتل چې خپل کار بند کړي. «بايډ» هغه ته ځواب ونه وايه او يواځې د دې ټکي د (C)  توری يې په (G) بدل کړ، په دې ډول يې نوی ټکی يعنې «gazeline» جوړ کړ. د انګريزۍ اکسفرډ قاموس د خپل لومړي ثبت شوي استعمال تاريخ ۱۸۶۳ز کال ښودلی، کله چې دا ټکی د «gasolene» په توګه ليکل کېدو. د «gasoline» اصطلاح په لومړي ځل په شمالي امريکا کې په ۱۸۶۴ز کال کې وکارول شوه.[۱۱][۱۲]

په ډېرو ټولګټو هېوادونو کې (له کاناډا پرته)، دې توليداتو ته د ګيسولين پر ځای پيټرول وايي. د پيټروليم ټکی چې په اصل کې د کاني تيلو د بېلا بېلو ډولونو لپاره استعمالېږي او لفظي معنا يې «راک ايل» (خام تيل) ده، د منځنيو پېړيو د لاتيني ژبې له پيټروليم ټکي څخه اخيستل شوی دی (petra ډبره او oleum تيل). پيټرول شا اوخوا ۱۸۷۰ز کال کې د يو محصول د نوم په توګه استعمالېدونکی ټکی و، دا د برتانوي عمده فروش «کارليس، کاپيل» او «ليونارډ» له خوا د پلورل کېدونکو تصفيه شويو کاني تيلو د تولیداتو د نوم په توګه کارول شوی دی، کوم چې دا د مايع په توګه بازار ته وړاندې کړی و. کله چې دې محصولاتو وروسته د موټرو د سون توکو په توګه نوی استعمال وموند، د «ګوټليب ډيملر» يو ملګري «فريډري سمنز» د «کارليس» څښتن «جان ليونارډ» ته مشوره وکړه چې د پټرول په نوم د سوداګرۍ نښه ثبت کړي، خو تر هغه وخته دا ټکی له پخوا څخه په عام ډول استعمالېدو، شونې ده چې د فرانسوي ټکي « pétrole» څخه اخيستل شوی وي او ثبت ته یې اجازه ورنه کړل شوه، ځکه چې دې ټکي عامه معنا درلوده؛ کارليس اوس هم د دې محصول د نوم په توګه د پيټرول د ا ستعمال څخه د دفاع وړتيا درلوده، ځکه هغه دا محصول په همدې نوم د څو کلونو لپاره پلورلی و. «کارليس» د دې محصول لپاره يو شمېر نور بديل نومونه ثبت کړل، خو پيټرول له دې سره سره په برتانوي ټولګټو هېوادونو کې د سون توکو لپاره يوه عامه اصطلاح ګرځېدلې وه.[۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹]

په اصل کې برتانوي تصفیه کونکو د «موټر سپريټ» (خوځښتي روح) نوم د موټرو د سون توکو لپاره د عام نوم په توګه او د هوايي چلند  د ګيسولين لپاره د «ايوشيشين سپريټ» اصطلاحات کارول. کله چې په ۱۹۳۰ز لسيزه کې «کارليس» ته د پيټرول لپاره د سوداګرۍ نښې اجازه ورنه کړل شوه، نو د دې محصولاتو سيالان د ډېر مشهور نوم پيټرولو پر ولاړل. په هر حال، د «موټر سپريټ» اصطلاح له مخکې څخه قوانينو او اوصولو ته لاره موندلې وه، په همدې بنسټ دا اصطلاح د پيټرولو لپاره د يو رسمي کارېدونکي نوم په توګه پاتې شو. دا اصطلاح په نايجيريا کې ډېره عامه کارول کېږي، چېرته چې د پيټروليمو تر ټولو ستر شرکتونه خپلو محصولاتو ته د «پریميم موټر سپريټ» نوم اخلي. سره له دې چې پيټرولو په نايجيریايي انګليسي کې قدم ايښی دی، بيا هم د «پريميم موتر سپريټ» هغه رسمي نوم دی چې په علمي خپرونو، حکومتي راپورونو او ورځپاڼو کې کارول کېږي.[۲۰][۲۱][۲۲][۲۳]

د پيټرول پر ځای د ګيسولين ټکي استعمال له شمالي امريکا څخه دباندې عام نه دی، سره له دې په اسپانوي او پرتګالي ژبو کې هم ګيسولين ټکی کارول کېږي.[۲۴]

په ډېرو ژبو کې، د دې محصول نوم له «بنزين» څخه اخيستل شوی دی، لکه په فارسي او الماني ژبه کې Benzin يا په ايټالوي ژبه کې benzina؛ خو په ارجنټاين، يوراګوای او پيراګوای کې، په عامو خبرو کې کارېدونکی نوم «نفټا» د کيمياوي موادو «نيفتا» څخه اخيستل شوی دی.[۲۵]

ځينې ژبې، لکه فرانسوي او ايټالوي، همدا ټکي د ګيسولين لپاره کاروي، تر څو د ډيزلو سون توکو ته اشاره وکړي.[۲۶][۲۷]

تاريخ

[سمول]

د داخلي احتراق لومړي ماشينونه چې د نقل او حمل په کارونو کې د استعمال لپاره وړ وو او د «اوټو اينجنز» په نوم پېژندل کېدل، د نولسمې پېړۍ په وروستۍ ربع کې په المان کې جوړ شوي وو. د دې لومړيو ماشينونو لپاره سون توکي په پرتليز ډول بې ثباته هايډرو کاربن و، کوم چې د ډبرو سکرو له ګاز څخه تر لاسه کېدل. د ۸۵ سانتيګراد (۱۸۵ فارنهايت) سره نژدې خوټکېدو له نقطې سره (n-octane نږدې په ۴۰ سانتيګراد (۱۴۰ فارنهايت) لوړه کچه کې خوټکېږی)، دا د ابتدايي کاربوريټرونو (بخار جوړونکو) لپاره ډېر مناسب وو. د «سپری نوزل» (هغه نلۍ چې مايع شیندي) کاربوريټرونو پرمختګ په بخار د ژر بدلېدونکو سون توکو څخه ګټې اخيستلو وړتيا پيدا کړه. د انجن په فعاليت کې د زيات ښه والي هڅې د لوړ تراکم په نسبت کې وشوې، خو له وخت مخکې د سون توکو چاودنې د دې لومړیو هڅو مخه ونيوله، کومې چاودنې چې د ټکر (ضربه) په نوم يادېږي.

په ۱۸۹۱ز کال کې، د «شکوف کريکنګ» پروسه د نړۍ لومړۍ سوداګريزه طريقه شوه، کومې چې په خامو تيلو کې درانده هايډرو کاربن مات کړل، تر څو د ساده تقطير په پرتله د سپکو محصولاتو سلنه زياته کړي.

سرچينې

[سمول]
  1. ↑ "Refining crude oil - U.S. Energy Information Administration (EIA)".
  2. ↑ "Why small planes still use leaded fuel decades after phase-out in cars". NBC News. خوندي شوی له اصلي څخه په 2 June 2021. بياځلي په 2 June 2021.
  3. ↑ "Race Fuel 101: Lead and Leaded Racing Fuels". خوندي شوی له اصلي څخه په 25 October 2020. بياځلي په July 30, 2020.
  4. ↑ "Preventing and Detecting Underground Storage Tank (UST) Releases" (in انګليسي). United States Environmental Protection Agency. 13 October 2014. خوندي شوی له اصلي څخه په 10 December 2020. بياځلي په 14 November 2018.
  5. ↑ "Evaluation of the Carcinogenicity of Unleaded Gasoline". epa.gov. خوندي شوی له اصلي څخه په 27 جون 2010.
  6. ↑ Mehlman, MA (1990). "Dangerous properties of petroleum-refining products: carcinogenicity of motor fuels (gasoline)". Teratogenesis, Carcinogenesis, and Mutagenesis. 10 (5): 399–408. doi:10.1002/tcm.1770100505. PMID 1981951.
  7. ↑ Baumbach, JI; Sielemann, S; Xie, Z; Schmidt, H (15 March 2003). "Detection of the gasoline components methyl tert-butyl ether, benzene, toluene, and m-xylene using ion mobility spectrometers with a radioactive and UV ionization source". Analytical Chemistry. 75 (6): 1483–90. doi:10.1021/ac020342i. PMID 12659213.
  8. ↑ "Releases or emission of CO2 per Liter of fuel (Gasoline, Diesel, LPG)". 7 March 2008. خوندي شوی له اصلي څخه په 1 August 2021. بياځلي په 30 July 2021.
  9. ↑ "Global Climate Change: Vital Signs of the Planet". NASA. doi:10.1088/1748-9326/8/2/024024. S2CID 250675802. خوندي شوی له اصلي څخه په 11 April 2019. بياځلي په 16 September 2021. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  10. ↑ "The etymology of gasoline". Oxford English Dictionary. خوندي شوی له the original on 29 جولای 2017. بياځلي په 30 جولای 2017.
  11. ↑ See:
    • Oxford Dictionaries (blog): The etymology of gasoline
    • 38th Congress. Sessions I. Chapter 173: An Act to provide Internal Revenue to support the Government, to pay Interest on the Public Debt, and for other Purposes, 1864, p. 265. " … ; And provided, also, That naphtha of specific gravity exceeding eighty degrees, according to Baume's hydrometer, and of the kind usually known as gasoline, shall be subject to a tax of five per centum ad valorem." See Library of Congress (US) Archived 13 November 2018 at the Wayback Machine.
    • See also: Stevens, Levi, "Improved apparatus for vaporizing and aerating volatile hydrocarbon," Archived 27 August 2018 at the Wayback Machine. U.S. Patent no. 45,568 (issued: 20 December 1864). From p. 2 of the text: "One of the products obtained from the distillation of petroleum is a colorless liquid having an ethereal odor and being the lightest in specific gravity of all known liquids. This material is known now in commerce by the term "gasoline." "
  12. ↑ "The etymology of gasoline". Oxford English Dictionary. خوندي شوی له the original on 29 جولای 2017. بياځلي په 30 جولای 2017.
  13. ↑ "petroleum" Archived 16 May 2020 at the Wayback Machine., in the American Heritage Dictionary
  14. ↑ Medieval Latin: literally, rock oil = Latin petr(a) rock (< Greek pétra) + oleum oil کينډۍ:Cite dictionary
  15. ↑ "Carless, Capel & Leonard", vintagegarage.co.uk, accessed 5 August 2012
  16. ↑ "Carless, Capel and Leonard Ltd Records: Administrative History Archived 29 June 2013 at the Wayback Machine.", The National Archives, accessed 5 August 2012
  17. ↑ gasoline, n., and gasoline, n., Oxford English Dictionary online edition
  18. ↑ "Online Etymology Dictionary". etymonline.com. خوندي شوی له اصلي څخه په 9 جنوري 2006.
  19. ↑ Hincks, Ron (2004). "Our Motoring Heritage: gasoline & Oil". Chrysler Collector (154): 16–20.
  20. ↑ Kemp, John (18 مارچ 2017). "India's thirst for gasoline helps spur global oil demand: Kemp". Reuters. خوندي شوی له اصلي څخه په 30 اگسټ 2017. India's drivers used 500,000 barrels per day of motor spirit in the 12 months ending in February 2016, according to the Petroleum Planning and Analysis Cell of the Ministry of Petroleum.
  21. ↑ National Energy Advisory Committee (Australia) (1981). Motor Spirit: Vehicle Emissions, Octane Ratings and Lead Additives: Further Examination, March 1981 (in انګليسي). Australian Government Publishing Service. p. 11. ISBN 978-0-642-06672-5. خوندي شوی له اصلي څخه په 17 فبروري 2017. Based on estimated provided by the oil refining industry, the Department of National Development and Energy has estimated that the decision to reduce the RON of premium motor spirit from 98 to 97 has resulted in an annual saving equivalent to about 1.6 million barrels of crude oil.
  22. ↑ "Premium Motor Spirit". Oando PLC. خوندي شوی له the original on 17 فبروري 2017.
  23. ↑ Udonwa, N. E.; Uko, E. K.; Ikpeme, B. M.; Ibanga, I. A.; Okon, B. O. (2009). "Exposure of Petrol Station Attendants and Auto Mechanics to Premium Motor Sprit Fumes in Calabar, Nigeria". Journal of Environmental and Public Health. 2009: 281876. doi:10.1155/2009/281876. PMC 2778824. PMID 19936128.
  24. ↑ "Difference Between Gasoline and Petrol". Compare the Difference Between Similar Terms (in American English). خوندي شوی له اصلي څخه په 15 May 2021. بياځلي په 2021-05-15.
  25. ↑ "Nafta in English – Spanish to English Translation". SpanishDict. خوندي شوی له the original on 6 فبروري 2010.
  26. ↑ "Gasolio". بياځلي په 18 March 2022.
  27. ↑ "Gazole". بياځلي په 18 March 2022.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=ګيسولين&oldid=339928" نه اخيستل شوی