ډانیل اورتېګا

ډانیل اورتېګا

José Daniel Ortega Saavedra (اسپانيايي)

اړوند

زېږونځای	La Libertad (en)
ښاروندتوب	نيکاراګوای
زېږون نېټه	۱۱ نومبر ۱۹۴۵
استوګنځی	Colonia el Carmen (en)
زدکړنځی	Peoples' Friendship University of Russia (en)
ژبې	اسپانيايي ژبه — انګرېزي ژبه
ګوند	Sandinista National Liberation Front (en)
دنده	سياستوال — ليکوال

ټوليز مالومات

عمومي مالومات	انسان
وروڼه او خويندې	Camilo Ortega (en) — Humberto Ortega (en)
دین	lapsed Catholic (en)

اړين مالومات

جګړه	Nicaraguan Revolution (en)

جوړښت

جایزې	لړۍ...  Order of Friendship (en) (۲۰۱۵)  Order of Sukhbaatar (en) (۱۹۸۳)  Al-Gaddafi International Prize for Human Rights (en)  Order of Augusto César Sandino (en)  Uatsamonga Order (en)  Order of Honor and Glory First Class (en)  Order of José Martí (en)  Orden de la Independencia Cultural Rubén Darío (en)  Order of the Sun of Peru (en)  Order of Honour and Glory (en)

جوزه ډانیل اورتېګا ساوېدرا (اسپانیایي تلفظ: [daˈnjel oɾˈteɣa]؛ زوکړه د ۱۹۴۵م کال د نومبر په ۱۱مه) یو نیکاراګوایي انقلابي او سیاستوال دی چې له ۲۰۰۷م کال راهیسې د نیکاراګوا ولسمشر په توګه خدمت کوي. مخکې له دې، هغه له ۱۹۷۹ تر ۱۹۹۰م کاله د نیکاراګوا رهبر وو، لومړی د ملي بیارغونې جنټا د همغږي کوونکي په توګه (۱۹۷۹-۱۹۸۵) او وروسته بیا د نیکاراګوا د ولسمشر په توګه (۱۹۸۵-۱۹۹۰). په ۲۰۰۸م کال کې د فیډل کاسټرو تقاعد څخه وروسته، اورتېګا د نړۍ په کچه یو له لرغونو غیر سلطنتي رهبرانو او د امریکا په براعظم کې ترټولو اوږد غیر سلطنتي رهبر دی.

په ۱۹۸۴م کال کې د نیکاراګوا عمومي ټاکنو کې، اورتېګا د نیکاراګوا ولسمشرۍ په ټاکنو کې د FSLN نوماند په توګه بریالی شو. اورتېګا چې یو مارکسیسټ – لېنینیسټ وو، د ملي کولو، ځمکني اصلاحاتو، د شتمنۍ بیا وېش او د نیکاراګوا سوادآموزۍ کمپاین پروګرامونه یې د خپلې ولسمشرۍ په لومړۍ دوره کې تعقیب کړې. هغه چې د سانډینېسټا ملي آزادۍ جبهې (په اسپانیایي کې: Frente Sandinista de Liberación Nacional، FSLN) رهبر وو، کین اړخه اصلاحاتو ته د لاسرسۍ لپاره یې په ټوله نیکاراګوا کې ځینې سیاستونه ترسره کړل. په وروستیو کلونو کې، د اورتېګا کین اړخه راډیکال سیاستونه له مخکې څخه لا ډېر تعدیل شول او د سوداګرۍ پلوي سیاستونه او ان کاټولیک کلیسا ته نږدې کېدل یې تعقیب کړل، د ۲۰۰۰مې لسیزې په اوږدو کې د اورتېګا چې پخوا ملحد وو او د هغه د دولت لخوا د جنین سقط په وړاندې پیاوړي سیاستونه جوړ شول، او پیاوړي مذهبي سیاستونه یې پلي کړل.

د ولسمشرۍ له یوې دورې وروسته چې له جګړې او اقتصادي سقوط سره یوځای وه، اورتېګا په ۱۹۹۰م کال کې د نیکاراګوا په عمومي ټاکنو کې د ویولېټا چامورو لخوا ماتې وخوړه. هغه لا هم د نیکاراګوا مخالف سیاست کې یوه مهمه څېره وه. اورتېګا په ۱۹۹۶م او ۲۰۰۱م کلونو کې د ولسمشرۍ ناکامه نوماند وو خو په ۲۰۰۶م کال کې د نیکاراګوا په عمومي ټاکنو کې بریالی شو. هغه په ولسمشرۍ مقام کې د لاتین امریکا له نورو سوسیالیسټانو لکه د ونزویلا ولسمشر هوګو چاوز سره اتحاد وکړ. د اورتېګا تر مشرۍ لاندې، نیکاراګوا د امریکا براعظم لپاره د بولیواریایي اتحاد سره یوځای شو. د هغه دوهم دولت په زیاتېدونکې توګه د ډیموکراټیک ضد شو او خپل ډېری پخواني انقلابي متحدین یې له ځانه لرې کړل، ځینو یې هغه له سوموزا سره پرتله کړ کوم چې دوی پرځولی وو. د ۲۰۱۸م کال په جون کې، نړیوالې بښنې او د امریکايي هېوادونو سازمان لپاره د امریکا ترمنځ د بشري حقونو کمیسون رپوټ ورکړ چې اورتېګا په نیکاراګوا کې د اورتېګا ضد ۲۰۱۸-۲۰۲۱م کلونو لاریونونو کې، له تاوتریخوالي ډک ډول د معترضانو په ځپلو کې ښکېل وو. په ۲۰۱۸م کال کې د اعتراضونو تاوتریخوالي ډک ځپل او ورپسې د مدني آزادیو کمېدل کاسټاریکا ته د مهاجرت د لویې څپې لامل شو او له ۳۰۰۰۰ څخه زیاتو کسانو له نیکاراګوا څخه دې ګاونډي هېواد کې د پناه غوښتنه وکړه. دا ځپل د هغه د ولسمشرۍ په څلورمه دوره کې لا زیات شو او د څو غیردولتي سازمانونو، پوهنتونونو او خپلواکو ورځپاڼو د بندېدو امر یې صادر کړ.

په ۲۰۲۱م کال کې د هغه د سیاسي مخالفینو ځپل زیات شول. د هغه دولت په ۲۰۲۱م کال کې د نیکاراګاوا عمومي ټاکنو کې د هغه احتمالي ډ‌ېری سیالان، له هغې جملې څخه چامورو باریوس، د پخواني ولسمشر ویولېټا چامورو دي باریوس لور، زنداني کړل. د اورتېګا دولت نور هغه کسان چې هغه سره مخالف وو، له هغې جملې څخه د هغه پخواني متحدین دورا ماریا تلز او هوګو تورس جیمنز زنداني کړل. د ۲۰۲۱م کال په آګسټ کې، د امریکایي او اروپایي غیردولتي شپږ عملیاتي سازمانونو جوازونه لغوه کړل. د اورتېګا دولت ډېری منتقدین، د مخالفو رهبرانو، خبریالانو او مدني ټولنې غړو په شمول په ۲۰۲۱م کال کې له دې هېواده وتښتېدل. جو بایډن په ۲۰۲۱م کال کې بیا ځلې د ټاکل کېدو وروسته، د دې ولسمشر د ننه کېدل متحده ایالتونو ته منع کړل.

لومړنی ژوند

اورتېګا د نیکاراګوا د چونتالس برخې په لالیبرتاد کې د کارګرې طبقې په یوه کورنۍ کې زېږېدلی وو. د هغه پلار او مور، دانیل اورتېګا سردا او لیدیا ساودرا، د آناستازیو سوموزا دبایله له رژیم سره مخالف وو. د هغه مور د «مینې لیکونو» لرلو له امله د سوموزا ملي ګارډ لخوا بندي شوه، چې پولیسو به ویل دا سیاسي رمز کړل شوي لیکونه دي. اورتېګا او د هغه دوه وروڼه لوی شول ترڅو انقلابیان شي. د هغه ورور هامبرټو اورتېګا یو پخوانی جنرال، نظامي رهبر او نامتو لیکوال دی او کامیلو اورتېګا هم له سیاسي اړخه فعال وو. هغوی د جرمانیا په نوم یوه خور درلودله چې ومړه.

د یوه ښه کار پیدا کولو په لټه کې، کورنۍ له لالیبرتاد څخه د جویګالپا ولایت مرکز ته او وروسته په ماناګوا کې د منځنۍ طبقې یوې سیمې ته مهاجرت وکړ. په ماناګوا کې، اورتېګا او د هغه ورور د منځنۍ کچې عالي ښوونځي، لاسال انسټیټوټ، کې، چېرته چې اورتېګا له پخواني ولسمشر آرنولډ آلېمان سره ټولګیوال وو، زده کړې وکړې. د اورتېګا پلار دانیل اورتېګا سدرا په نیکاراګوا کې د متحده ایالتونو له نظامي مداخلې او د سوموزا ډیکټاټورۍ څخه د واشنګټن له ملاتړ څخه کرکه لرله. هغه د امریکا ضد دا احساسات خپلو زامنو ته ولېږدول.

اورتېګا له ماشومتوبه د نیکاراګوا ډیکټاټور آناستاسیو سوموزا دبایله سره مخالفت وکړ او د هغه د دولت په وړاندې د ځمکې لاندې خوځښت کې یې ګډون وکړ. اورتېګا او ورور یې هامبرتو بغاوتي اړخ یا Tercrista (دریمه لار) جوړ کړ چې د نیکاراګوا په انقلاب کې خپل اوج ته ورسید. د سوموزا دبایله دولت له پرځېدو او جلاوطنه کېدو وروسته، اورتېګا د څو ګوندي حکومت او ملي بیارغونې دولت مشر شو.

اورتېګا لومړی ځل په پنځه‌لس کلنۍ کې د سیاسي فعالیتونو له امله ونیول شو او په چټکۍ سره په ۱۹۶۳م کال کې د ساندېنیسټا ملي ازادۍ جبهې (FSLN) ځمکې لاندې خوځښت سره یوځای شو. په ۱۹۶۴م کال کې، اورتېګا ګواتیمالا ته سفر وکړ، چېرته چې پولیسو هغه ونیوه او د نیکاراګوا ملي ګارډ ته یې وسپاره. اورتېګا له بند څخه تر آزادېدو وروسته، د ۱۹۶۷م کال په آګسټ کې د خپل شکنجه کوونکي، ګارډ ګونزالو لاکایو د وژنې پلان ونیوه.

هغه په ۱۹۶۷م کال کې د امریکا بانک څانګې څخه وسله والې غلا کې د ګډون له امله زندان ته ولوېد. هغه خپلو همکارانو ته وویل چې که په دې غلا کې ګډون ونکړي باید ووژل شي. اورتېګا د ۱۹۷۴م کال په وروستیو کې د سانډینیسټا نورو زندانیانو سره د سوموسیستا یرغملانو په بدل کې آزاد شو. کله چې اورتېګا د ال موډلو په زندان کې، ماناګوا څخه د باندې، بندي وو، شعرونه یې ولیکل چې یوه ته یې د «ما هیڅکله ماناګوا ونه لیده کله چې هلته لنډې لمنې موډ وې» نوم ورکړ. اورتېګا د زندان په دوره کې ډېر سخت شکنجه شو. کله چې هغه په ال موډلو کې بندي وو، مور یې د لاریونونو په جوړولو او د سیاسي زندانیانو لپاره د ډوډۍ نه خوړلو اعتصاب کې مرسته وکړه. دا کار په زندان کې د سانډینیسټایانو سره د ښه چلند لامل شو.

په ۱۹۷۴م کال کې له آزادېدو وروسته، اورتېګا کیوبا ته جلاوطنی شو. په هغه ځای کې د فیډل کاسټرو مارکسیسټ – لېنینیسټ دولت څخه د چریکي جګړو روزنه ترلاسه کړه. هغه وروسته په پټه بېرته نیکاراګوا ته راغی.

د ۱۹۷۰مې لسیزې په پای کې، د سوموزا په وړاندې د FSLN کمپاین پر سر اختلافاتو، اورتېګا او د هغه ورور هامبرټو د بغاوتي اړخ یا Tercerista (دریمه لار) جوړولو ته اړ کړل. ترسریسټایان د دوه نورو اړخونو د چریکي جګړې بېلابېلو سټراټېژیو د ترکیب په لټه کې وو؛ یعنې د توماس بورګه د خلکو جګړه (GPP یا د خلکو اوږده جګړه)، او د جیمي ويلاک پرولیټاریان. د اورتېګا وروڼه د سوموزا ضد پراخه کچې پوځ سره، د کاټولیک او پروټسټانټ فعالانو او غیر مارکسیسټي مدني ټولنو نورو ډلو په ګډون، اتحاد جوړ کړ. ترسریسټان د سیاسي او نظامي ځواک په کارونه کې ترټولو اغیزناکې ډلې باندې بدل شول او د FSLN پیوستون لپاره د هغوی فشار د فیډل کاسټرو په شان انقلابي رهبرانو له ملاتړ څخه برخمن شو.

اورتېګا په ۱۹۷۹م کال کې په پټو مراسمو کې له روزاریو موریلو سره واده وکړ. هغوی له مخکېني واده څخه له خپلو درې اولادونو سره کاسټاریکا ته لاړل. اورتېګا په ۲۰۰۵م کال کې بیاځلې له موریلو سره واده وکړ ترڅو دا واده د کاټولیک کلیسا لخوا په رسمیت وپېژندل شي او له کلیسا سره د هغه د پخلاینې هڅې یوه برخه وه.