د "چکي ژبه" د بڼو تر مېنځ توپير
د سمون لنډیز نسته |
د سمون لنډیز نسته |
||
۲۷ کرښه: | ۲۷ کرښه: | ||
}} |
}} |
||
'''چیکی ژبه'''( په چیکی: Český jazyk ) د لوییدځی سلاوی ژبو څخه یوه ژبه ده چی د اروپا په مرکزکی ویل کېزی. دغه ژبه د چیک د جهوریت رسمی ژبه ده. چیکی ژبه هم په [[سلواکيا]]، [[پولنډ]]، اوکراین [[رومانیا]] ،[[ کاناډا]] او [[د امريکا متحده ايالات|امریکا]] کی ویل کېږی. چیکی ژبه ادبی او محاروی فورم ( شکلونه ) لری. ادبی ژبه په ورځپانه، تیلویزیون او رادیو کی استعمالېږی. |
'''چیکی ژبه'''( په چیکی: Český jazyk ) د لوییدځی سلاوی ژبو څخه یوه ژبه ده چی د اروپا په مرکزکی ویل کېزی. دغه ژبه د چیک د جهوریت رسمی ژبه ده. چیکی ژبه هم په [[سلواکيا]]، [[پولنډ]]، اوکراین [[رومانیا]] ،[[ کاناډا]] او [[د امريکا متحده ايالات|امریکا]] کی ویل کېږی. چیکی ژبه ادبی او محاروی فورم ( شکلونه ) لری. ادبی ژبه په ورځپانه، تیلویزیون او رادیو کی استعمالېږی. |
||
چیکی ژبه د ۲۰۰۴ کال څڅه د اروپا د مشترکو هېوادو رسمی ژبه ده. |
چیکی ژبه د ۲۰۰۴ کال څڅه د اروپا د مشترکو هېوادو رسمی ژبه ده. |
||
==تاریخ== |
==تاریخ== |
||
د چیک په هیواد کی د ۹ پیړی څخه تر ۱۱ پېړی پورې په ادبیات کی پخوانی سلاوی ژبه کارېده. هغو ژبو د خاض لیکنی څخه کار واخیست. هغه لیک په اوس وخت کی د هلاهولیڅې ( Hlaholice) په نوم یادېږی. د کونستانتین ژوند تر ټولو پخوانی کتاب دی چی په پخوانی سلاوی ژبه کی لیکل شوی دی. د ۱۱ پېړی څخه د چیک په هېواد کی مذهبی کتابونه لیکل کېده. په ۱۳ پېړی کی لمړی چېکی کتابونه ولیکل شول. د دالیمیل د پېښو کتاب لمړی کتاب دی چی په چیکی ژبه کی په ۱۳۱۴ کال کی ولیکل شو. په ۱۵ پیړی کی د چیکی ژبی د سم لیک د یان هوس لخوا اصلاح شو. یان هوس د پوهنتون استاذ او کشیش وو چی د چیکی ژبی لیکنه یی آسانه کړه . د هوس مذهبی کتابونه په چیکی او لاتینه ژبه کی ولیکل شول. په ۱۶ پیړی کی د چیک ادابیات اوج ته ورسیدل. په ۱۶۲۰ کال کی د چيک اشرافو د اطریش د حکمران په خلاف قیام وکړل. د چیک اشراف د اطریش د پوځ لخوا ماته وخوړله او د چیک علما مجبور شول چی بهر ته ولاړ سی. په دی وخت کی د اطریش حکمرانانو د چیک پر خلکو ظلمونه کول او د چیک کتابونه یی په اور کی سوخول. مهم کتابونه یوازې په آلمانی او لاتین لیکل کېده. |
د چیک په هیواد کی د ۹ پیړی څخه تر ۱۱ پېړی پورې په ادبیات کی پخوانی سلاوی ژبه کارېده. هغو ژبو د خاض لیکنی څخه کار واخیست. هغه لیک په اوس وخت کی د هلاهولیڅې ( Hlaholice) په نوم یادېږی. د کونستانتین ژوند تر ټولو پخوانی کتاب دی چی په پخوانی سلاوی ژبه کی لیکل شوی دی. د ۱۱ پېړی څخه د چیک په هېواد کی مذهبی کتابونه لیکل کېده. په ۱۳ پېړی کی لمړی چېکی کتابونه ولیکل شول. د دالیمیل د پېښو کتاب لمړی کتاب دی چی په چیکی ژبه کی په ۱۳۱۴ کال کی ولیکل شو. په ۱۵ پیړی کی د چیکی ژبی د سم لیک د یان هوس لخوا اصلاح شو. یان هوس د پوهنتون استاذ او کشیش وو چی د چیکی ژبی لیکنه یی آسانه کړه . د هوس مذهبی کتابونه په چیکی او لاتینه ژبه کی ولیکل شول. په ۱۶ پیړی کی د چیک ادابیات اوج ته ورسیدل. په ۱۶۲۰ کال کی د چيک اشرافو د اطریش د حکمران په خلاف قیام وکړل. د چیک اشراف د اطریش د پوځ لخوا ماته وخوړله او د چیک علما مجبور شول چی بهر ته ولاړ سی. په دی وخت کی د اطریش حکمرانانو د چیک پر خلکو ظلمونه کول او د چیک کتابونه یی په اور کی سوخول. مهم کتابونه یوازې په آلمانی او لاتین لیکل کېده. |
د ۱۶:۵۸, ۴ نومبر ۲۰۱۰ بڼه
چیکی ژبه | |
---|---|
Český jazyk,čeština | |
د چیک د لاتین الفبا | |
رسمي حالت | |
سمونوال | Ústav pro jazyk český |
د ژبې کوډونه | |
آيسو ۶۳۹-۳ | – |
چیکی ژبه( په چیکی: Český jazyk ) د لوییدځی سلاوی ژبو څخه یوه ژبه ده چی د اروپا په مرکزکی ویل کېزی. دغه ژبه د چیک د جهوریت رسمی ژبه ده. چیکی ژبه هم په سلواکيا، پولنډ، اوکراین رومانیا ،کاناډا او امریکا کی ویل کېږی. چیکی ژبه ادبی او محاروی فورم ( شکلونه ) لری. ادبی ژبه په ورځپانه، تیلویزیون او رادیو کی استعمالېږی. چیکی ژبه د ۲۰۰۴ کال څڅه د اروپا د مشترکو هېوادو رسمی ژبه ده.
تاریخ
د چیک په هیواد کی د ۹ پیړی څخه تر ۱۱ پېړی پورې په ادبیات کی پخوانی سلاوی ژبه کارېده. هغو ژبو د خاض لیکنی څخه کار واخیست. هغه لیک په اوس وخت کی د هلاهولیڅې ( Hlaholice) په نوم یادېږی. د کونستانتین ژوند تر ټولو پخوانی کتاب دی چی په پخوانی سلاوی ژبه کی لیکل شوی دی. د ۱۱ پېړی څخه د چیک په هېواد کی مذهبی کتابونه لیکل کېده. په ۱۳ پېړی کی لمړی چېکی کتابونه ولیکل شول. د دالیمیل د پېښو کتاب لمړی کتاب دی چی په چیکی ژبه کی په ۱۳۱۴ کال کی ولیکل شو. په ۱۵ پیړی کی د چیکی ژبی د سم لیک د یان هوس لخوا اصلاح شو. یان هوس د پوهنتون استاذ او کشیش وو چی د چیکی ژبی لیکنه یی آسانه کړه . د هوس مذهبی کتابونه په چیکی او لاتینه ژبه کی ولیکل شول. په ۱۶ پیړی کی د چیک ادابیات اوج ته ورسیدل. په ۱۶۲۰ کال کی د چيک اشرافو د اطریش د حکمران په خلاف قیام وکړل. د چیک اشراف د اطریش د پوځ لخوا ماته وخوړله او د چیک علما مجبور شول چی بهر ته ولاړ سی. په دی وخت کی د اطریش حکمرانانو د چیک پر خلکو ظلمونه کول او د چیک کتابونه یی په اور کی سوخول. مهم کتابونه یوازې په آلمانی او لاتین لیکل کېده. په ۱۹ پېړۍ کی د چیک د ژبی ترقی بیا پېل شوه. د چیک ژبه بوهانو د سلاوی ژبو د الفاظو په مرسته غنی کړه. مثلا : د چیک کلمه (vzduch ) په پښتو هوا د روسی ژبه څخه چیکی ژبه ته راغلی ده. د هغه وخت تر ټولو مشهور ژبه پوه یوسیف یونګمان ( ۱۷۷۳ـ۱۸۴۷ ) وو. یوسیف یونګمان نوی چیکی کلمې جوړې کړې او د سلاوی ژبو د کلمو په مرسته یی چیکی ژبه غنی کړه. د دی په سبب هر چیک په سلواکی، پولندی، سربی او روسی کلمو پوهېدلای سی. چیکی- آلمانی قاموس او د چیک د ادبیات تاریخ د یوسیف یونګمان تر ټولو مشهور کتابونه دی. په ۱۹۱۸ کال کی د چکوسلواکیا تر تاسیسولو وروسته چیکی ژبه د عمومی ژوند ټول سیمو ته وغزېده. په اوس وخت کی چیکی ژبه د ګلوبالیساتیون (Globalization ) په سبب د انګلیسی کلمو څخه غنی کېږی.
چیکی ژبه
چیک ژبه تل په لمړنی څپه (هجا ) کی اکڅنت لری.د دغه ژبه پنځه د علت توری او ۲۴ بی رغه توری لری. د ګرامر په مطابق چیکی ژبه د حال زمانه، راتلونکی زمانه ، تیره زمانه، دری ګرامری نسلونه ( مذکر، مونث او منځنی جنس )، ۷ ګرامری حالتونه، مفرد او جمع لری. د چیکی ژبه د کلمو ردیف ( مبتدا - فعل ـ خبر ) دی.
د ګرامر نسلونه
چیکی ژبه دری ګرامر نسلونه لری.
- د مذکر نسل
- د مونث نسل
- منځنی جنس
د جمله جوړول
د چیکی ژبه د کلمو ردیف مبتدا - فعل - خبر دی.
- Já jsem student یا Jsem student
- زه یم شاګرد ( مبتدا - فعل - خبر ) یا یم شاګرد ( فعل - خبر )
- زه شاګرد یم ( مبتدا - خبر - فعل )
- Já jsem studentka یا Jsem studentka
- ژه یم شاګرده یا یم شاګرده
- زه شاګرده یم
( زه = مبتدا، یم = فعل، شاګرد / شاګرده = خبر )
د چیک د لاتین الفبا
Letter Name IPA value A a á /a/ Á á dlouhé á /aː/ B b bé /b/ C c cé /ts/1 Č č čé /tʃ/1 D d dé /d/ Ď ď ďé /ɟ/ E e é /ɛ/ É é dlouhé é /ɛː/ * Ě ě ije,
é s háčkem/ɛ/, /jɛ/ F f ef /f/ G g gé /ɡ/ H h há /ɦ/² Ch ch chá /x/² I i í,
měkké í/ɪ/ Í í dlouhé í,
dlouhé měkké í/iː/ J j jé /j/ K k ká /k/ L l el /l/ M m em /m/ N n en /n/ Ň ň eň /ɲ/ O o ó /o/ Ó ó dlouhé ó /oː/ P p pé /p/ Q q kvé /kv/ R r er /r/ Ř ř eř /r̝/³ S s es /s/ Š š eš /ʃ/ T t té /t/ Ť ť ťé /c/ U u ú /u/ Ú ú dlouhé ú,
ú s čárkou/uː/ * Ů ů ů s kroužkem /uː/ V v vé /v/ W w dvojité vé /v/ X x iks /ks/ Y y ypsilon,
krátké tvrdé í/ɪ/ Ý ý dlouhé ypsilon,
dlouhé tvrdé í/iː/ Z z zet /z/ Ž ž žet /ʒ/