په پولنډ کې ټول‌ وژنه

دغه ټول وژنه، په پولنډ کې د نازي جرمني له خوا د مړینې د کمپونو له جوړولو، د جرمنیانو له خوا د ګاز ون( vans)ـ یوه لارۍ وه چې د ګاز د ګرځنده چمبر په توګه په دویمه نړیواله جګړه کې کارول شوې وه او د روح وژونکې په معنا وه ـ له کارولو او د ليتوانیايي او اوکرایني مرستو پر مټ د الماني سرتېرو له ډله‌ییزو ډزو سره په نښه شوې وه. د ټول‌وژنې کمپونو د پولنډي یهودیانو او هغو یهودیانو په نابودۍ کې اساسي رول درلود، چې د جرمني په واسطه له لویدیځې او سويلي اروپا نه بېل شول.

د جرمني د پېچلې بیوروکراسۍ هره څانګه، د کورنیو چارو او مالیې له وزاتونو نه نيولې تر الماني اقتصادي واحدونو، شرکتونو او دولتي رېل ګاډو پورې ټول د وژنې په بهیر کې شامل وو.  د نازي تر اشعال لاندې پولنډ د یهودي نفوس شاوخوا ۹۸ سلنه برخه په اور سره د وژنې(هلوکاست) په ترڅ کې ووژل شول. نژدې ۳۵۰۰۰۰ پولنډي يهودیان، له جنګ نه ژوندي پاتې شول. ډېری ژغورل شوو هېڅکله د نازي تر اشغال لاندې پولنډ کې ژوند نه کاوه، خو د ۱۹۳۹ او ۱۹۴۰ز کلونو په بهیر کې یې د پولنډ په هغو سیمو کې ژوند کاوه چې، د شوروي تر اشغال لاندې وې او په ۱۹۴۱ز کال کې د جرمني له پرمختګ نه د مخنیوي په موخه وتښتېدل یا د شوروي له خوا د ختیځ پر لور بې ځایه شول.

له ۳۰۰۰۰۰۰ نه زیاتو پولنډي یهودیانو نه، چې د نازیانو په کمپونو کې په جبري ډول کار ته تبعید(شړل) شوي وو، یوازې ۵۰۰۰۰ کسان ژوندي پاتې شول. 

مخینه(شالید)

پر پولنډ د ۱۹۳۹م کال تر یرغل وروسته، نازي آلمان او د شوروي اتحاد د مولوتوف-ریبنترب (Molotov–Ribbentrop) د محرمانه تړون له پروتوکول سره سم پولنډ په اشغالي سیمو/زونونو وویشه. د پولنډ لویدیځه پراخه سیمه د جرمني ضمیمه شوه. د پولنډ د خاورې شاوخوا ۵۲ سلنه خاوره په ځانګړ ي ډول د کرېسې (Kresy ) سرحدي سیمې چې د ۱۳۰۰۰۰۰پولنډي یهودیانو په ګډون شاوخوا له ۱۳.۲ تر ۱۳.۷ میلیونه کسانو په کې ژوند کاوه د شوري اتحاد ضمیمه شوه. شاوخوا له ۱۵۷۰۰۰ نه تر ۳۷۵۰۰۰ پولنډي یهودیان یا شوروي اتحاد ته وتښتېدل یا هم د شوروي اتحاد د لوړپوړو چارواکو له خوا ختیځ ته تبعید شول. هغه پولنډي یهودیانو چې له بیعت کولو نه ډه‌ډه کوله په څو میاشتو کې د شوري په سیمه کې له قومي پولنډیانو سره د شوروي داخلي ژورو ته وشړل. د تبعید شویو پولنډي يهودیانو شمېر د اټکل له مخې له ۲۰۰۰۰۰ نه تر ۲۳۰۰۰۰ پورې و چې ماشومان، ښځې او نارینه په کې شامل وو.

دواړه نیواکګر/اشغالګر ځواکونه د پولنډ د خپلواک دولت له شته‌والي سره مخالف وو. که څه هم د شوري ولکه لنډ مهاله وه، ځکه د شوروي او جرمني تر منځ تړون چې په مسکو کې امضأ شوی د ۱۹۴۱م کال د جون په ۲۲ د شوروي تر یرغل لاندې سیمه باندې د جرمني له برید سره مات شو(نقشه وګورئ). له ۱۹۴۱ نه تر ۱۹۴۳ ټول پولنډ د جرمني په واک کې و.عمومي نیم استعماري دولت چې د پولنډ په مرکز او سویل لویدیځ کې رامنځته شوی و، د تر اشغال لاندې پولنډ ۳۹ سلنه خاوره یې جوړوله. 

د نازي د لږه کیو د رامنځته کولو پالیسي

له دویمې نړیوالې جګړې نه مخکې، په پولنډ کې ۳۵۰۰۰۰۰ یهودیان وو، چې په اصل کې يې په ښارونو کې ژوند کاوه او د عمومي نفوس شاوخوا لس سلنه برخه یې جوړوله. د پولنډي يهودیانو د تاریخي موزیم پولېن (POLIN) ډېټابېس په هېواد کې د یهودیانو د ۱۹۲۶ ټولنو په اړه معلومات وړاندې کوي. په ۱۹۳۹ز کال کې د روڼ‌اندو د وژلو او د پولنډ تر فتحې وروسته، د یهودیانو ضد د جرمنیانو لومړۍ اقدام د پولنډ له لانجمنو سیمو نه چې د درېیم رایک (Reich) له خوا الحاق شوې وې، د یهودیانو د اېستلو(اخراج) سیاست و. د لوی پولنډ او پومیريليا (Pomerelia) ترټولو لویدیځ ولایتونه، د بشپړ الماني کولو په موخه د لېبېنزرام (Lebensraum) کډوالو د استعمار له لارې د وارټلېنډ (Wartheland) او ډېنزېک وېسټ –پروشيا (Danzig-West Prussia) په نامه، د نوي جرمني رایشګاو (Reichsgaue ) ته واوښتل. د لوډز (Łódź) ښار چې په مستقیم ډول د ووردېګو (Warthegau ) له نوې سیمې سره ضمیمه شوی و، د لومړي ځل لپاره شاوخوا ۴۰۰۰۰ پولنډي یهودیان جذب کړل، چې له شاوخوا سیمو نه په زور اېستل شوي وو. په ټوله کې ۲۰۴۰۰۰ یهودي وګړي، د لوډز په ښار کې منزوي(تجرید) شول. په پيل کې دوی باید عمومي دولت ته شړل شوي وی. په هر حال د یهودیانو د له منځه وړلو پراخ وروستی مقصد، تر هغه پورې پرانیستی و، چې وروستۍ حل لاره دوه کاله وروسته پیل شوه.  

تر اشغال وروسته سملاسي د پولنډي يهودیانو پر وړاندې زور زیاتی د جرمني اشغالګرو چارواکو په واسطه په ځانګړي ډول په لویو ښاري سیمو کې پیل شو. په لومړي یو نیم کال کې نازیانو ځانونه د یهودیانو د ګټو لپاره د دوی د ارزښتمنو شتمنیو او ملکیتونو په اېستلو پورې محدود کړل او د لنډمهاله منزوي کولو له لارې يې د غلامۍ کار ته مجبور کړل. د دې دورې په ترڅ کې جرمنیانو د یهودایانو ټولنو ته امر وکړ چې د یهودیانو شوراګانې (Judenräte) رامنځته کړي، تر څو د تجرید شویو سیمو (ګيټو/ ghettos) اداره پر غاړه واخلي او د اوامرو د لېږد په برخه کې سخت د مسؤلیت احساس ولري. ډېری د یهودو تجرید شوې سیمې (ګيټو- ghettos) په ښارګوټو او ښارونو کې چېرته چې مخکې د یهودیانو ژوند ښه تنظیم و جوړې شوې وې. د لوجستیکي دلیلونو له امله په اشغال شوي پولنډ کې هغه ښارګوټي چې د رېل پټلۍ نښلونه يې نه لرله منحل شول. د تبعید په یوه پراخ اقدام کې چې د بار وړلو له رېلونو نه کارونه په کې شامله وه، ټول پولنډي یهودیان د ټولنې له نورو برخو نه په یوه نړېدلې سیمه (Jüdischer Wohnbezirk) کې د رېل پټلۍ شته لارې ته څېرمه بېل کړای شول. د خوړو مرستې په بشپړ ډول د نازي ګوند د خوندیتوب سازمان (اېس اېس -SS)  پورې تړلې وې. په لومړیو کې يهودیان په قانوني ډول د ډوډۍ له پخولو نه منع کړل شوي وو، هغوی په نا پرله پسې ډول له عامه خلکو نه محصوراو بند کړل شوي وو.    

د ورسو په تجرید شوې سیمه (ګېټو- ghetto) کې له ټولې فرانسې نه زیات شمېر یهودیان ځای پر ځای شوي وو. د لوډز تجرید شوې سیمې د یهودیانو شمېر له ټول هالنډ نه زیات و. د هغو یهودیانو شمېر چې په کراکوف (Kraków) ښار کې يې ژوند کاوه، له ټولې ايټالیا نه ډېر و او په حقیقت کې د پولنډ هر منځنی ښار د ټولې سکاندینویا په پرتله، د یهودانو زیات شمېر نفوس درلود. د عمومي دولت د څلورو اصلي زونونو په پرتله د اروپا ټول ختیځ (مجارستان، رومانیا، بلغاریا، یوګوسلاویا او یونان )د یهودو لږ نفوس درلود.  

په جګړه ځپلي پولنډ کې د یهودیانو سخت حالت، د تجرید شویو سیمو (ghettos) د شته‌والي د تعریف پر بنسټ په پړاوونو وېشلی شو. د تجرید شویو سیمو له رامنځته کېدو نه مخکې، له ځورولو او شکنجې نه تېښته د اعدام په غیرقانوني سزا کې ښکېله نه وه. هغه مهال چې تجريدي سیمې له دننه خوا نه وتړل شوې، د ناروغیو او لوږې په سبب مړینه نه کابو کېدونکی فساد و، چې یوازې پولنډي داوطلبانو د خوړو او درملو د غیر یهودي قاچاق‌وړونکو په واسطه را کم شو او دا هغه څه وو چې، رېنګبلوم (Ringelblum ) له خوا په شلمه پېړۍ کې د دوو قومونو د وګړو تر منځ د تاریخ د غوره پاڼو په توګه وستایل شول. په ورسو (Warsaw) کې مصرف شوي ۸۰ سلنه خوراکي توکي، په ناقانونه ډول تجرید شویو سیمو ته د ننه کېدل. د جرمنیانو له خوا د خوراکي توکو پېژندل شویو کوپونونو د بقا لپاره يوازې ۹ سلنه لازمه انرژي تامينوله. د ۱۹۴۰ ز د نومبر او ۱۹۴۳ ز د مې میاشتې تر منځ په دوو نیمو کلونو کې شاوخوا ۱۰۰۰۰۰ یهودیان د ورسو په تجریدي سیمه کې له لوږې او ناروغۍ نه په جبري ډول ووژل شول او د ۱۹۴۰ د مې او د ۱۹۴۴ د اګست میاشتې تر منځ په څلورنیمو کلونو کې شاوخوا ۴۰۰۰۰ کسان د لوډز په تجریدي سیمه کې په قتل ورسېدل. د ۱۹۴۱ز کال په پای کې تجرید شویو یهودیانو هېڅ پانګه نه درلوده چې د اړینو خوړو د ترلاسه کولو لپاره يې د نازي ګوند د خوندیتوب سازمان (اېس اېس - SS) ته تحویل کړي. توليد‌پالونکو چې د جرمني چارواکو تر منځ د تشبث له لارې د یهودیانو د په ځان بسیا کولو لپاره هڅه کوله، یوازې پر شوروي اتحاد د جرمني تر یرغل وروسته په تدریجي ډول برلاسي شول.  په دې توګه تر ټولو نومیالۍ تدریجي سیمې په لنډمهاله ډول داړتیا وړ توکو د تولید په برخه کې ثابتې شوې، داسې چې هلته د یهودي نفوس د مړینې په کچه کې کموالی راغی.

Works cited

• Arad, Yitzhak (1999) [1987]. Belzec, Sobibor, Treblinka: The Operation Reinhard Death Camps. Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press. ISBN 978-0-253-34293-5.
• Bogner, Nahum (2012). "The Convent Children. The Rescue of Jewish Children in Polish Convents During the Holocaust" (PDF). Shoah Resource Center: 41–44. Archived from the original on February 17, 2012 – via direct download, 45.2 KB. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)نگهداری یادکرد:ربات:وضعیت نامعلوم پیوند اصلی (link)
• Browning, Christopher (2004). The Origins of the Final Solution : The Evolution of Nazi Jewish Policy, September 1939 – March 1942. Comprehensive History of the Holocaust. With contributions by Jürgen Matthäus. London: Random House / William Heinemann; University of Nebraska Press 2007 [2004]. ISBN 978-0-8032-0392-1 – via Google Books preview.
• Cherry, Robert D.; Orla-Bukowska, Annamaria (2007). Rethinking Poles and Jews: Troubled Past, Brighter Future. Rowman & Littlefield. ISBN 978-0-7425-4666-0.
• Dobroszycki, Lucjan (1994). Survivors of the Holocaust in Poland: A Portrait Based on Jewish Community Records, 1944–1947. Yivo Institute for Jewish Research, M.E. Sharpe. p. 164. ISBN 978-1-56324-463-6.
• Engel, David (1993). Facing a Holocaust: The Polish Government-in-exile and the Jews, 1943–1945. UNC Press Books. p. 317. ISBN 978-0-8078-2069-8 – via Google Book preview.
• Hakohen, Devorah (2003). Immigration from Poland. Immigrants in turmoil: mass immigration to Israel and its repercussions in the 1950s and After. Syracuse University Press, 325 pages. ISBN 978-0-8156-2969-6.
• Kopówka, Edward; Rytel-Andrianik, Paweł (2011). Treblinka II Death Camp. Monograph, chapt. 3 [Treblinka II – Obóz zagłady] (PDF). Dam im imię na wieki [I will give them an everlasting name. Isaiah 56:5] (په پولينډي). Drohiczyńskie Towarzystwo Naukowe [The Drohiczyn Scientific Society]. ISBN 978-83-7257-496-1. With list of Catholic rescuers of Jews imprisoned at Treblinka I, selected testimonies, bibliography, alphabetical indexes, photographs, English language summaries, and forewords by Holocaust scholars. Archived from the original (PDF) on October 10, 2014. نه اخيستل شوی January 9, 2014 – via PDF direct download 20.2 MB.
• Lukas, Richard C. (1989). Out of the Inferno: Poles Remember the Holocaust. University Press of Kentucky. p. 13. ISBN 978-0-8131-1692-1. The estimates of Jewish survivors in Poland.
• Lukas, Richard C. (2001). The forgotten Holocaust: the Poles under German occupation, 1939–1944. Hippocrene Books. ISBN 978-0-7818-0901-6.
• Materski, Wojciech; Szarota, Tomasz (2009). Poland 1939–1945. Casualties and the victims of repressions under the Nazi and the Soviet occupations [Polska 1939–1945. Straty osobowe i ofiary represji pod dwiema okupacjami]. (excerpts online). Institute of National Remembrance (IPN). Hardcover, 353 pages. ISBN 978-83-7629-067-6. With a Foreword by Janusz Kurtyka (IPN); and expert contributions by Waldemar Grabowski, Franciszek Piper, and Andrzej Krzysztof Kunert. Archived from the original on March 31, 2012.
• Musiał, Bogdan (ed.), "Treblinka — ein Todeslager der Aktion Reinhard", in: Aktion Reinhard — Die Vernichtung der Juden im Generalgouvernement, Osnabrück 2004, pp. 257–281.
• Phayer, Michael (2000). The Catholic Church and the Holocaust, 1930–1965. Indiana University Press. pp. 113, 117–120, 250. ISBN 978-0253214713. Dobraczynski Getter.
• Piotrowski, Tadeusz (1998). Poland's Holocaust: Ethnic Strife, Collaboration with Occupying Forces and Genocide in the Second Republic, 1918–1947. Jefferson, NC: McFarland & Company. ISBN 978-0-7864-0371-4. OCLC 37195289.
• Paulsson, Gunnar S. Secret City: The Hidden Jews of Warsaw, 1940–1945. New Haven: Yale University Press, 2002, ISBN 978-0-300-09546-3
• Sterling, Eric; Roth, John K. (2005), Life in the Ghettos During the Holocaust. Syracuse University Press, 356 pages.
• Schelvis, Jules (2014) [2007]. Sobibor: A History of a Nazi Death Camp. Bloomsbury Publishing. p. 110. ISBN 978-1-4725-8906-4.