Jump to content

ویلیام هرشل

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا
ویلیام هرشل
ویلیام هرشل
ویلیام هرشل
د شخص معلومات
زیږون نوم
پيدايښت
مړینه
استوګنځای
تابعیت
رکن د امریکا د هنرونو او پوهنې اکاډمي [۱]  د (P463) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
خور/ورور
عملي ژوند
نامتو زده کونکي کارولین هرشل   د (P802) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
کار/مسلک
کاروونکي ژبه(ي)
د کړنې څانګه ستورپوهنه ،  د نور فزیک   د (P101) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
پوځي خدمت
جګړه/جګړې
لاسليک
ویلیام هرشل
ویلیام هرشل
  د (P935) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
سمول کينډۍ لاسوند وګورئ

فریدریک ویلیام هرشل (په جرمني ژبه : فریدریش ویلهلم هرشل؛ زوکړه: د ۱۷۳۸ زکال د نومبر ۱۵ مه – مړینه: د ۱۸۲۲ زکال د اګست ۲۵ مه) جرمني الاصله بریتانوی ستور پوه او کمپوز جوړونکی و. هغه تر ډېره پورې له خپلې کوچنې خور، ستور پوهې کارولین هرشل (زوکړه:۱۷۵۰ زکال – مړینه: ۱۸۴۸ زکال) سره همکاري لرله. ویلیام هرشل د هانوفر په انتخابګر مېشته سیمه کې وزېږېد؛ نوموړی وړاندې له هغه چې د ۱۹ کلنۍ په عمر په ۱۷۵۷ زکال کې لویې بریتانیا ته کډوال شي له خپل پلار وروسته د هانوفر د پوځ په ارکستر کې شامل شو. [۲][۳][۴][۵]

هرشل خپل لومړنی لوی تلسکوپ په ۱۷۷۴ زکال کې جوړ کړ او له هغو وروسته یې ۹ کاله د آسمان په مشاهده تېر کړل څو د جوړه یي ستورو اړوند څېړنه وکړي. هرشل په ۱۸۰۲ زکال کې د سحابي (د ستورو ترمنځ د ګازاتو او پلازما څخه د جوړ ګرد) کتلوګ خپور کړ چې ۲۵۰۰ نمونو په کې شتون درلود؛ ورپسې یې په ۱۸۲۰ زکال کې د ۵۰۰۰ نمونو لرونکی بل کتلوګ خپور کړ. د هرشل د تلسکوپ د تفکیک وړتیا وښووله چې د مسیه د اجرامو په کتلوګ کې هغه اجرام چې سحابي ورته ویل کېږي په واقعیت کې د ستورو اړوندې کوچنې ټوټې دي. د ۱۷۸۱ زکال د مارچ په ۱۳ مه هغه مهال چې نوموړي د آسمان مشاهده کوله د جوزا په فلکي جوړښت کې یې نوي جسم ته پام شو. له نورو ستور پوهانو سره له اونیو بحثونو او د هغوی د هوکړې له لاسته راوړو وروسته یې څرګنده کړه چې دا نوې سیاره ده چې بیا بالاخره ورباندې د اورانوس نوم کېښودل شو. دا لومړنۍ سیاره وه چې له لرغونې زمانې وروسته کشف شوه او په دې سره هرشل په یوه شپه کې شهرت ته ورسېد. د دغه کشف په پایله کې دریم جورج نوموړی د دربار نجومي وټاکه. هغه د سلطنتي ټولنې غړی وټاکل شو او د نوي تلسکوپ جوړولو په موخه ورسره مالي مرستې وشوې.

هرشل د نجومي طیف سنجۍ څخه د ګټې اخیستنې په برخه کې مخکښ و؛ هغه د تودوخې سنجونکو وسایلو او منشورنو (بلورونو) څخه په ګټڼې کولای شول د ستورو د امواجو د طیف اوږدوالی وسنجوي. د دغو څېړنو پر مهال هر شل ماورا بنفش وړانګه کشف کړه. د نوموړي په نورو چارو کې د مریخ د دوران د مهال کره توضیح، دا چې د مریخ قطبي سرونه په فصل کې تغیر مومي، د تیتانیا او اوبرون (د اورانوس سپوږمۍ دي) او همدارنګه د انسلادوس او میماس (د زهل سپوږمۍ) کشفول شاملېږي. هرشل په ۱۸۱۶ زکال کې د سلطنتي ولفي بنسټ د شوالیه (مخکښ) ځایګی خپل کړ. نوموړی په ۱۸۲۰ زکال کې د ستورپوهنې د سلطنتي ټولنې له تاسیس وروسته د هغو لومړی مشر وټاکل شو. هرشل د ۱۸۲۲ زکال په اګست میاشت کې ومړ او چارو ته یې د هغه یوازني زوی جان هرشل دوام ورکړ. [۶][۷]

لومړی ژوند او موسیقاري چارې

[سمول]

هرشل د جرمني په انتخابګر نشینه هانوفر سیمه کې وزېږېد چې هغه مهال د روم د مقدسې سترواکۍ برخه و. نوموړی د ایزاک هرشل او د هغه د مېرمنې انا ایلسه موریتزن له لسو ماشومانو څخه و چې لوتري جرمني اجدا یې لرل. د نوموړي اجداد له پیرنا څخه ساکسوني ته راکډه شوي و. دغه لیدلوری چې نوموړی د بوهمیا له پروتستانتانو څخه و د هامل له خوا له پوښتنې سره مخ شوي، ځکه د هرشل کورنی نوم له یوې پېړۍ راهیسې په هغه سیمه کې شتون درلود چېرې چې د نوموړي کورنۍ ژوند کاوه.

د هرشل پلار په هانوفر پوځي جوړښت کې ترومپېت غږونکی و. په ۱۷۵۵ زکال کې د هانوفر ګارد چې ویلهلم یا ویلیام او د هغه ورور ژاکوب په کې د ترامپیت غږونکو په توګه کار کوه انګلستان ته وغوښتل شو. دغه مهال د لویې بریتانا او هانوفر پاچاهۍ د د پاچا دویم جورج تر واکمنۍ لاندې یو موټی شوې وې. له فرانسې سره د جګړې د ګواښ په زیاتېدو سره هانوفري ګارد له هانوفر څخه د دفاع په موخه له انګلستان راوغوښتل شو. په هاسټنبک جګړه کې د هغوی له ماتې وروسته، د ۱۷۵۷ زکال په وروستیو کې د هرشل پلارایزاک خپل دوه زامن د کډوالۍ په موخه انګلستان ته ولېږل. په داسې حال کې چې د نوموړي مشر ورور ژاکوب له هانوفري ګارد څخه ترخیص اخیستی و او ویلهلم له خدمت څخه په تېښته تورن شو خو بیا ورته دریم جورج په ۱۷۸۲ زکال کې بخښنه وکړه. [۸][۹]

دغه مهال ویلهلم ۱۹ کاله عمر درلود او د انګلیسي ژبې تکړه زده کوونکی و. نوموړی په انګلستان کې د خپل نوم په انګلیسي ډول یا فریدریک ویلیام هرشل باندې خپلو چارو ته دوام ورکړ.

نوموړي د ترومپېت سربېره ویلون، هارپسیکورد او وروسته ارګن هم غږولی شو. نوموړي د ګڼ شمېر موسیقاری اثارو کمپوزونه جوړ کړي و چې ۲۴ سمپونيک اثار، ګڼ شمېر یو غږ لرونکي اثار او یو شمېر کلیسايي موسیقۍ په کې شاملېږي. شپږ سمپونيک آثار یې د ۲۰۰۲ زکال په اپرېل میاشت کې د لندن موزارت موسیقۍ غږونکو (London Mozart Players) له خوا د ماتیاس بامرت تر رهبرۍ لاندې ثبت شول. [۱۰][۱۱][۱۲]

هرشل په ۱۷۶۱ زکال کې سانډرلنډ ته کډه وکړه چېرې چې چارلز آویزون هغه د خپل نیوکسل ارکستر د تکنوازه ویلون غږونکي په توګه وګماره او د یو فصل لپاره یې هلته کار وکړ. [۱۳][۱۴][۱۵]

په ۱۷۶۶ زکال کې هرشل په باث ښار کې د اته ضلعي سالون ارګن غږونکی شو؛ هغه ښکلې ودانۍ چې په ارامښت ځای یې شهرت درلود او هرشل هم د دغه ښار د عامه کنسرتونو مدیر و. نوموړی په ۱۷۶۶ زکال کې د ښار ارګن غږونکی وټاکل شو او خپل پیلنی کنسرت یې د ۱۷۶۷ زکال د جنوري په لومړۍ نېټه ترسره کړ. له دې امله چې تر دغه مهاله د ارګن جوړښت لا بشپړه وده نه وه کړې نوموړي د ویلون کنسرتو، ترامپیت کنسرتو او هارپسیکورد سوناتا په ګډون د خپلو کمپوزونو په وړاندې کولو سره خپله وړتیا وښوله. [۱۶][۱۷][۱۸]

د نوموړي خور کارولین د ۱۷۷۲ زکال د اګست په ۲۴ مه انګلستان ته راغله څو له ویلیام سره د باث ښار په نیوکېنګ واټ کې ژوند وکړي. دغه مهال د هر شل وروڼه دیتریش، الکساندر او ژاکوب (۱۷۳۴- ۱۷۹۲ زکال) د باث ښار د موسیقۍ غږونکو په توګه پېژندل کېدل. په ۱۷۸۰ زکال کې هرشل د باث ښار د ارکستر مدیر وټاکل شو او خور به یې هم تر ډېره د زیر غږ لرونکې تک نوازې په توګه راڅرګندېده. [۱۹][۲۰][۲۱][۲۲][۲۳]

کورنۍ او مړینه

[سمول]

د ۱۷۸۸ زکال د مۍ میاشتې په ۸ مه، ویلیام هرشل له کونډې ماري پیت (کورنی نوم یې بالدوین و) سره د سلاو د آپتون سیمې په سنت لورانس کلیسا کې واده وکړ. هغوی د جان په نوم یو زوی درلود چې د ۱۷۹۲ زکال د مارچ په ۷ مه رصد خانې ته په اړوند کور کې وزېږېد. د ویلیام مخینې او د یو عالم په توګه د نوموړي څرګندېدو د هغه د ماشومانو او لمسیانو پر لویوالي پام وړ اغېز درلود. نوموړی په ۱۷۸۸ زکال کې د امریکا د علومو او هنرونو د اکاډمۍ د بهرني افتخاري غړي په توګه وټاکل شو. په ۱۸۱۶ زکال کې ویلیام د ولیعهد شهزاده له خوا د ولفي سلطنتي ټولنې شوالیه (مخکښ) وټاکل شو او د «ښاغلي» افتخاري لقب ورکړل شو، په داسې حال کې چې د بریتانیا د رسمي شوالیه و له ځایګي سره برابر نه و. نوموړي مرسته وکړه څو په ۱۸۲۰ زکال کې د لندن د ستورپوهنې ټولنه رامنځته شي؛ دغې ټولنې په ۱۸۳۱ زکال کې سلطنتي فرمان ترلاسه کړ او د ستور پوهنې په سلطنتي ټولنې واوښته. نوموړی په ۱۸۱۳ زکال کې د سویډن د علومو د سلطنتي اکاډمۍ د بهرني غړي په توګه وټاکل شو. [۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸]

هرشل د ۱۸۲۲ زکال د اګست په ۲۵ مه له یوې اوږد مهالې ناروغۍ وروسته د سلاو د وینزر واټ په رصد خانه کې ومړ. نوموړی د سلاو په آپتون سیمه کې د سنت لورنس کلیسا ته څېرمه خښ کړای شو. د هغه د قبر په ډبره لیکل شوي چې؛ هغه د اسمانانو له دیوالونو تېر شوی (Coelorum perrupit claustra). [۲۹]

کارولین د هغه په مړینې سخته خواشینه شوه او د هغه له مړینې وروسته فورا هانوفر ته ستنه شوه؛ هغه پرېکړه چې وروسته پرې پښېمانه وه. هغې ۵۰ کاله په انګستان کې ژوند کړی و او علایق یې په شدیده توګه په هانوفر کې د خپلې کورنۍ پر ځای له خپل وراره جان هرشل سره یوشان و چې هغه هم ستور پوه و. هغې د سحابي ګانو د نوملړ په جوړولو خپل کار ته دوام ورکړ او هغه څه یې تولید کړل چې وروسته د سحابي ګانو په عامه نوي نوملړ واوښت. نوموړې د ۱۸۴۸ زکال د جنوري په ۹ مه مړه شوه. [۳۰][۳۱][۳۲]

سرچينې

[سمول]
  1. ↑ https://www.amacad.org/sites/default/files/media/document/2019-10/electionIndex1780-1799.pdf
  2. ↑ Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).
  3. ↑ Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).
  4. ↑ "Herschel". Random House Webster's Unabridged Dictionary.
  5. ↑ Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).
  6. ↑ Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).
  7. ↑ Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).
  8. ↑ Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).
  9. ↑ Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).
  10. ↑ Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).
  11. ↑ Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).
  12. ↑ Holmes 2008، مم. 67.
  13. ↑ Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).
  14. ↑ Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).
  15. ↑ Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).
  16. ↑ Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).
  17. ↑ Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).
  18. ↑ Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).
  19. ↑ Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).
  20. ↑ Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).
  21. ↑ Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).
  22. ↑ Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).
  23. ↑ Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).
  24. ↑ Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).
  25. ↑ Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).
  26. ↑ Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).
  27. ↑ Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).
  28. ↑ Holmes 2008، مم. 186.
  29. ↑ Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).
  30. ↑ Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).
  31. ↑ Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).
  32. ↑ Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=ویلیام_هرشل&oldid=333499" نه اخيستل شوی