نیهیلیزم

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

نیهیلیزم (/ˈnaɪ(h)ɪlɪzəm، ˈniː-/؛ له لاتین nihil «هیڅ څه») د فلسفې د ننه لیدلورو یوه فلسفه یا یوه کورنۍ ده چې د انسان د وجود منل شوي یا اساسي اړخونه لکه عیني حقیقت، پوهه، اخلاق، ارزښتونه یا معنا رد کوي. دا اصطلاح د ایوان ټورګنیف لخوا دود شوه او په خپل پلرونو او زامنو ناول کې یې له هغې څخه کار واخیست.[۱][۲][۳][۴]

بېلابېل نیهیلیسټي موقفونو شتون درلودلی دی، له هغې جملې څخه دا چې انساني ارزښتونه بې اساسه دي، ژوند بې معنا دی، پوهه ناممکنه ده، یا د موجوداتو ټولګه شتون نلري یا بې معنا او بې ارزښته دي.[۵][۶]

د نیهیلیزم څېړونکي‌کېدای شي هغه یوازې یو لیبل وګڼي چې بېلابېلو جلا فلسفو ته ورکړل شوی دی، یا هم له نومیالیزم، شک‌ګرایي، او فلسفي ناامیدي او همدارنګه په لوړ ګومان په خپله له مسیحیت څخه اخیستل شوي جلا تاریخي مفهوم په توګه وګڼي. د دې نظریې څخه معاصر پوهاوی په عمده ډول د نیچه «د نیهیلیزم ناورین» څخه سرچینه نیسي، چې له هغه څخه دوه اصلي مفهومه اخیستل کېږي: د پورته ارزښتونو تخریب او د ژوند تایید سره مخالفت. په هرحال، د نیهیلیزم پخوانۍ بڼې کېدای شي د ټولنیزو، اخلاقي، سیاسي او جمالیاتي فکرونو ځانګړو هژموني ګانو په منفي کولو کې لا ډېر انتخابي وي.[۷][۸][۹][۱۰]

دا اصطلاح کله کله له آنومي سره د وجود په بې معناتوب یا انساني اصولو یا ټولنیزو بنسټونو خپل‌سري کې د نا امیدي عمومي حالت توضیح لپاره کارول کېږي. نیهیلیزم هم په ځینو تاریخي دورو کې په څرګند ډول یا په تشکیلاتي توګه توصیف شوی دی. د بېلګې په توګه، جین بوډریلارډ او نورو وروسته‌موډرن توب د نیهیلیسټي تفکر بڼې یا دورې په توګه توصیف کړی دی. په همدې ترتیب، ځینې الهي‌پوهانو او دیني شخصیتونو ویلي دي چې وروسته‌موډرن توب او د موډرن‌توب ډېری اړخونه، نیهیلیزم د دیني اصولو د نفي کولو په توګه څرګندوي. په هرحال، نیهیلیزم په پراخ ډول دواړو مذهبي او غیر مذهبي لیدلورو پورې منسوب کېږي.[۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸]

په عامه کارونه کې، دا اصطلاح په معمول ډول د وجودي نیهیلیزم هغو بڼو ته ویل کېږي چې د هغه پر اساس ژوند بې ارزښته، بې معنا یا بې هدفه دی. په نیهیلیزم کې نور مهم موقفونه عبارت دي له: د ټولو معیاري او اخلاقي لیدلورو ردول (§ اخلاقي نیهیلیزم)، د ټولو ټولنیزو او سیاسي بنسټونو ردول (§ سیاسي نیهیلیزم)، دا موقف چې د هیڅ پوهې شتون امکان نلري یا شتون نلري (§ اپیسټیمولوژيک نیهیلیزم) او ځینې مټافیزیکي موقفونه، چې ادعا کوي غیر انتزاعي شیان شتون نلري (§ مټافیزیکي نیهیلیزم، مرکب آبجکټونه شتون نلري (§ مرئولوژیک نیهیلیزم)، یا ان دا چې په خپله ژوند شتون نلري.[۱۹]

ریښه پېژنونه، اصطلاحات او تعریف[سمول]

د نیهیلیزم اصطلاحي ریښه پېژنونه د لاټین ریښه یي ویی nihil دی چې د «هیڅ» په مانا ده چې په اړوندو اصطلاحاتو کې په ورته ډول د «annihilate» د «هیڅ رامنځته کول» او nihility د «هیڅ کول» په مانا پیدا کېږي. د نیهیلیزم اصطلاح په اتلسمه پېړۍ کې په اروپا کې په څو ځایونو کې راڅرګنده شوه، په ځانګړې توګه د Nihilismus په آلماني بڼه باندې، که څه هم په منځنیو پېړیو کې هم بدعت ځینو ځانګړو بڼو ته اشاره کارول کېده. په خپله دې مفهوم لومړی په روسي او آلماني فلسفو کې شکل ونیوه چې په ترتیب له شلمې پېړۍ څخه مخکې د نیهیلیزم په هکله د اصلي خبرو اترو دوه لړۍ وې. دا اصطلاح په لوړ ګومان له آلماني Nihilismus، وروستني لاتیني nihilismus یا فرانسوني nihilisme څخه انګلیسي ته د ننه شوې.[۲۰][۲۱][۲۲][۲۳][۲۴]

د دې اصطلاح څخه لومړنۍ کارونې په آلماني خپرونو کې موندل کېږي. په ۱۷۳۳م کال کې، آلماني لیکوال فرډریش لبرشټ ګوټز هغه له نوئیزم (په آلماني کې: Neinismus) سره په ترکیب کې د یوې ادبي اصطلاح په توګه وکاروله. په هغه دوره کې چې د فرانسې انقلاب روان وو، دا اصطلاح د مډرنیت ارزښت کموونکو رجحاناتو، یانې د مسیحیت او په ټوله کې د اروپایي دود نفي کول، لپاره یو سپکاوی وو. نیهیلیزم د لومړي ځل لپاره د کانټي او کانټي وروسته فلسفو په هکله یوه بحث کې فلسفي مطالعې ته د ننه شو، په ځانګړې توګه په ۱۷۸۷م کال کې د سویسي باطن‌پېژوندونکي (esotericist) یاکوب هرمان اوبریټ او په ۱۷۹۹م کال کې د آلماني فیلسوف فرډریش هاینریش ژاکوبي په لیکنو کې راڅرګند شو. د ۱۸۲۴م کال په لومړیو کې، دا اصطلاح د آلماني خبریال جوزف فون ګورس سره ټولنیزه معنا پیدا کړه، چې هغه یې د ټولنیزو او سیاسي شته نهادونو نفي پورې اړوند ګڼله. د دې ویي روسي بڼه، nigilizm (په روسي کې: нигилизм)، په ۱۸۲۹م کال کې کله چې نیکولای نادژدین هغه د شک ویي مترادف په توګه وکاروله، خپره شوه. په روسي خبریالي کې، دې ویي تر ډېر وخته د پام وړ ټولنیز مفهومونه درلودل.[۲۵][۲۶][۲۷][۲۸]

د ژاکوبي له وخت راهیسې، دا اصطلاح کابو په بشپړ ډول په ټوله اروپا کې له کاره ولوېده تر هغه چې د روسي لیکوال، ایوان ټورګنیف لخوا، چې په ۱۸۶۲م کال کې د «پلرونو او زامنو» په ناول کې یې دا ویی وکاروه، بیاځلې راژوندۍ شوه او ډېری څېړونکي یې دې باور ته ورسول چې دا ویی هغه کشف کړی دی. د ناول نیهیلیسټي شخصیتونو، ځان داسې کسان تعریف کوي چې «له هرڅه څخه انکار کوي»، «د ایمان په هکله هیڅ اصول نه مني، که څه هم کېدای شي هغه اصل ډېر د درناوي وړ وي» او هغوی ادعا کوي چې «په اوسني حالت کې، نفي کول ترټولو ګټور کار دی». د ټورګنیف نیهلیسټي ضد تمایلاتو سربېره، د هغه ډېری لوستونکو هم د نیهیلیسټ نوم غوره کړی او په دې ترتیب یې د روسیې نیهیلیسټي خوځښت نوم هغه پورې تړلی دی. د آلماني فلسفې له بېرته راګرځېدو سره، نیهیلیزم ډېری د آلماني فیلسوف فرډریش نیچه لخوا تر بحث لاندې ونیول شو، چې له دې اصطلاح څخه یې په لوېدیځه نړۍ کې د دودیزو اخلاقو له منځه تللو توصیف لپاره کار واخیست. د نیچه له نظره، نیهیلیزم هم د ارزښت د ورانولو په مډرنو لړیو کې چې «د خدای مرګ» کې بیان کېږي او هم د هغه څه لپاره چې هغه د مسیحیت ژوند انکارکوونکو اخلاقو په توګه بلل، کارول کېږي. د نیچه تر ژورې اغېزې لاندې، دا اصطلاح وروسته د فرانسې په فلسفه کې او په براعظمي فلسفه کې په لا پراخه توګه د پام وړ وګرځېده، په داسې حال کې چې د نیهیلیزم اغېزې په روسیه کې د شوروي اتحاد تر دورې پورې په ښکاره ډول دوام وموند.[۲۹][۳۰][۳۱][۳۲][۳۳][۳۴][۳۵]

دیني عالمانو لکه آلټیزر ویلي دي چې نیهیلیزم باید په اړین ډول له دین سره په اړیکه کې درک شي او د هغه د شخصیت اصلي عناصرو مطالعه په اساسي ډول الهیاتي څېړنې ته اړتیا لري.[۳۶]

تاریخ[سمول]

بودیزم[سمول]

د نیهیلیزم مفهوم د بودا لخوا (زوکړه له میلاده مخکې ۵۶۳م کال او مړینه له میلاد څخه مخکې ۴۸۳م کال) تر بحث لاندې ونیول شو، لکه څنګه چې په Therevada او Mahayana Tripitaka کې ثبت شوي دي. Tripitaka چې په اصل کې په پالي ژبه لیکل شوی، نیهیلیزم ته د natthikavada په توګه او نیهیلیسټي لیدلوري ته د micchādiṭṭhi په توګه اشاره کوي. په هغه کې د ننه بېلابېل سوتراګان، ګڼ شمېر لیدلوري بیانوي چې د بودا د ژوند په وخت کې د زاهدانو بېلابېلو فرقو لخوا یې شتون درلود، چې ځینې یې د هغه له نظره له اخلاقي پلوه نیهیلیسټي وو. په آپاناکا سوتا کې «د نیهیلیزم په ډاکټرین» کې، بودا اخلاقي نیهیلیسټان د لاندې لیدلورو لرونکو په توګه توصیف کوي:[۳۷][۳۸][۳۹]

  • ورکړه هیڅ ګټوره پایله نه لري؛
  • ښه او بد عملونه هیڅ پایله نه لري؛
  • له مرګ وروسته، ژوندي موجودات بېرته په دې نړۍ یا هم کومه بله نړۍ کې نه راژوندي کېږي؛
  • په دې نړۍ کې داسې هیڅوک نشته، چې د مستقیمې پوهې له لارې، ثابته کړي چې ژوندي موجودات په دې نړۍ یا هم کومه بله نړۍ کې بېرته راژوندي کېږي.

بودا همدارنګه وایي هغه کسان چې داسې لیدلوری لري په ښه ذهني، کلامي او بدني چلند کې د فضیلت او په ناسم چلند کې د شته ګواښونو د لیدلو توان نشي موندلی او له همدې کبله به وروستنۍ خوا ته تمایل پیدا کړي.[۴۰]

سرچينې[سمول]

  1. ↑ Crosby, Donald A. (1998). "Nihilism". Routledge Encyclopedia of Philosophy. Taylor and Francis. DOI:10.4324/9780415249126-N037-1. ISBN 9780415250696. “As its name implies (from Latin nihil, 'nothing'), philosophical nihilism is a philosophy of negation, rejection, or denial of some or all aspects of thought or life.” 
  2. ↑ Deleuze, Gilles (1962). Nietzsche and Philosophy. تُرجم بواسطة Tomlinson, Hugh. London: The Athlone Press (نشر 1983). د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-231-13877-2. Nietzsche calls the enterprise of denying life and depreciating existence nihilism. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  3. ↑ Veit, Walter (2018). "Existential Nihilism: The Only Really Serious Philosophical Problem". Journal of Camus Studies: 211–236. doi:10.13140/RG.2.2.26965.24804. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  4. ↑
    • Crosby, Donald A. (1998). "Nihilism". Routledge Encyclopedia of Philosophy. Taylor and Francis. DOI:10.4324/9780415249126-N037-1. ISBN 9780415250696. “As its name implies (from Latin nihil, 'nothing'), philosophical nihilism is a philosophy of negation, rejection, or denial of some or all aspects of thought or life.” 
    • Pratt, Alan "Nihilism". Internet Encyclopedia of Philosophy.  “Nihilism is the belief that all values are baseless and that nothing can be known or communicated. It is often associated with extreme pessimism and a radical skepticism that condemns existence.” 
    • "Nihilism". Encyclopædia Britannica. “In the 20th century, nihilism encompassed a variety of philosophical and aesthetic stances that, in one sense or another, denied the existence of genuine moral truths or values, rejected the possibility of knowledge or communication, and asserted the ultimate meaninglessness or purposelessness of life or of the universe.” 
    • کينډۍ:OEtymD
  5. ↑ Pratt, Alan. "Nihilism." Internet Encyclopedia of Philosophy. "Archived copy". Archived from the original on ۱۲ اپرېل ۲۰۱۰. د لاسرسي‌نېټه ۲۶ اگسټ ۲۰۰۳. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)صيانة CS1: الأرشيف كعنوان (link) صيانة CS1: BOT: original-url status unknown (link).
  6. ↑ "The Meaning of Life#Nihilism". Stanford Encyclopedia of Philosophy. د لاسرسي‌نېټه ۰۳ اگسټ ۲۰۲۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  7. ↑ ter Borg, Meerten B. (1988). "The Problem of Nihilism: A Sociological Approach". Sociological Analysis. 49 (1): 1–16. doi:10.2307/3711099. JSTOR 3711099. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  8. ↑
  9. ↑ Gillespie, Michael Allen (1996). Nihilism Before Nietzsche. University of Chicago Press. د کتاب نړيواله کره شمېره 9780226293486. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  10. ↑
  11. ↑ Cited in Woodward, Ashley. 2002. "Nihilism and the Postmodern in Vattimo's Nietzsche." Minerva 6. کينډۍ:ISSN. Archived from the original on 2010-04-05.
  12. ↑ Baudrillard, Jean. 1993. "Game with Vestiges." In Baudrillard Live, edited by M. Gane.
  13. ↑ Baudrillard, Jean. [1981] 1994. "On Nihilism." In Simulacra and Simulation, translated by S. F. Glasser.
  14. ↑ See:
  15. ↑ See: Rose, Gillian. 1984. Dialectic of Nihilism; Carr, Karen L. 1988. The Banalization of Nihilism; Pope John-Paul II. 1995. Evangelium vitae: Il valore e l'inviolabilita delta vita umana. Milan: Paoline Editoriale Libri."
  16. ↑ Leffel, Jim; Dennis McCallum. "The Postmodern Challenge: Facing the Spirit of the Age". Christian Research Institute. د اصلي آرشيف څخه پر ۱۹ اگسټ ۲۰۰۶ باندې. ...the nihilism and loneliness of postmodern culture... الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  17. ↑ Phillips, Robert (1999). "Deconstructing the Mass". Latin Mass Magazine (Winter). د اصلي آرشيف څخه پر ۱۷ اپرېل ۲۰۰۴ باندې. For deconstructionists, not only is there no truth to know, there is no self to know it and so there is no soul to save or lose." and "In following the Enlightenment to its logical end, deconstruction reaches nihilism. The meaning of human life is reduced to whatever happens to interest us at the moment... الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  18. ↑
  19. ↑ Pratt, Alan. "Existential Nihilism | Nihilism." Internet Encyclopedia of Philosophy. "Archived copy". Archived from the original on ۱۲ اپرېل ۲۰۱۰. د لاسرسي‌نېټه ۲۶ اگسټ ۲۰۰۳. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)صيانة CS1: الأرشيف كعنوان (link) صيانة CS1: BOT: original-url status unknown (link): Existential nihilism is "the notion that life has no intrinsic meaning or value, and it is, no doubt, the most commonly used and understood sense of the word today."
  20. ↑ کينډۍ:Cite dictionary
  21. ↑ Pratt, Alan. "Nihilism." Internet Encyclopedia of Philosophy. "Archived copy". Archived from the original on ۱۲ اپرېل ۲۰۱۰. د لاسرسي‌نېټه ۲۶ اگسټ ۲۰۰۳. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)صيانة CS1: الأرشيف كعنوان (link) صيانة CS1: BOT: original-url status unknown (link).
  22. ↑ "Nichilismo". Enciclopedia Italiana: Enciclopedia online. Treccani: Istituto della Enciclopedia Italiana. 
  23. ↑ "Nihilism". Encyclopædia Britannica. “The term is an old one, applied to certain heretics in the Middle Ages.” 
  24. ↑ کينډۍ:OED
  25. ↑ Gloy, Karen (2014). "Nihilismus–Pessimismus". Zwischen Glück und Tragik (په الماني ژبه کي). Wilhelm Fink. د کتاب پاڼي 145–200. doi:10.30965/9783846756454_007. د کتاب نړيواله کره شمېره 9783846756454. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  26. ↑
  27. ↑ کينډۍ:OEtymD
  28. ↑ "Nihilism". Encyclopædia Britannica. “In Russian literature, nihilism was probably first used by N.I. Nadezhdin, in an 1829 article in the Messenger of Europe, in which he applied it to Aleksandr Pushkin. Nadezhdin, as did V.V. Bervi in 1858, equated nihilism with skepticism. Mikhail Nikiforovich Katkov, a well-known conservative journalist who interpreted nihilism as synonymous with revolution, presented it as a social menace because of its negation of all moral principles.” 
  29. ↑ Gillespie, Michael Allen (1996). Nihilism Before Nietzsche. University of Chicago Press. د کتاب پاڼې 110. د کتاب نړيواله کره شمېره 9780226293486. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  30. ↑
  31. ↑ Petrov, Kristian (2019). "'Strike out, right and left!': a conceptual-historical analysis of 1860s Russian nihilism and its notion of negation". Stud East Eur Thought. 71 (2): 73–97. doi:10.1007/s11212-019-09319-4. S2CID 150893870. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  32. ↑ "Nihilism". Encyclopædia Britannica. “The term was famously used by Friedrich Nietzsche to describe the disintegration of traditional morality in Western society.” 
  33. ↑ Carr, Karen L. 1992. The Banalisation of Nihilism. Albany: State University of New York Press.
  34. ↑ Deleuze, Gilles (1983) [1962]. Nietzsche and Philosophy. تُرجم بواسطة Tomlinson, Hugh. London: The Athlone Press. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-231-13877-2. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  35. ↑
  36. ↑ Altizer, Thomas J. J. (1997). "Review: Nihilism before Nietzsche by Michael Allen Gillespie and Metaphysics by Michel Haar & Michael Gendre". The Journal of Religion. University of Chicago Press. 77 (2): 328–330. doi:10.1086/490005. JSTOR 1205805. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  37. ↑ "Buddhists celebrate birth of Gautama Buddha". HISTORY. مؤرشف من الأصل في September 2, 2019. د لاسرسي‌نېټه Apr 7, 2020. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  38. ↑ Bhikkhu Bodhi. "Pali-English Glossary" and "Index of Subjects." In The Connected Discourses of the Buddha: A New Translation of the Samyutta Nikkaya.
  39. ↑ Bhikkhu Ñāṇamoli, and Bhikkhu Bodhi, trans. "Apannaka Sutta." In The Middle Length Discourses of the Buddha. Note 425.
  40. ↑ Bhikkhu Ñāṇamoli, and Bhikkhu Bodhi, trans. "Apannaka Sutta." In The Middle Length Discourses of the Buddha. Note 425.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=نیهیلیزم&oldid=287743" نه اخيستل شوی