مهترلام بابا

هيواد	افغانستان
پلازمینه د	لغمان ولايت
کورډېناټونه: 34.668333333333°شمال 70.208888888889°ختيځ / 34.668333333333; 70.208888888889
سيمه	مهترلام ولسوالۍ
جغرافیائی ځانګړتیاوې
لوړوالي	795 متر
جیو کوډ	1133574

مهترلام بابا د اوسني لغمان دافغانسان د(۳۴)اداري واحدونو څخه یو اداري واحد پلازمېنه او مرکز دی. دا ولایت د افغانستان په ختېځ کې پروت دی.

ددی ولایت ختیځ لوری ته بدخشان،سهیل خواته ېې ننگرهاراوکابل،ختېځ لوري ته ېې کونړونه او لوېدیځ پلوته ېې دکاپیسااو کابل ولایتونه پراته دي. دکیوشت اوکاشمونډغر لویدیځ نه دسهيل ( جنوب ) په لوري د لغمان ولايت را چاپير کړى دي.هرڅومره چې دکابل سیند په لوري د لغمان ولایت د سهیل(جنوب) نه دشمال په لورپرمخ لاړشو،دځمکې جگوالی ېې زیاتېږي . لغمان دځېنوروایتونوله مخې له کابل څخه تر پیښوره ټوله سېمه رانېوله داځای دهغې پخوانۍ لاري په سرپروت دی اویومهم دمه ځای دی چې له سروبي څخه د بادپېچ(بادپښ)له غاښي رادېخواپه زېړاني دښته کې شوې اودالېشنگ اوالېنگارد رودونود مخامخ کېدوپه نقطه کې کوم ځای چې د نیسایالرغوني ښارپروت دی رارسیږي اوله دې ځایه اد ینه پور (دینپور) ،نگاراهار اوبله څانگه ېې دگمبېري په د ښته کې کونړونوته ورغځیدلی ده. د لغمان ولايت پراختیا (۷۲۱۰) کېلومتر مربع ده،نفوس ېې (۳۱۰۶۵۱) تنوته رسیږي اوپه یوکیلومترمربع ځمکه کې ېې (۴۳) تنه وگړي هستوگڼ دي.

د لغمان ولسوالی

اوسنی لغمان څلور ولسوالۍ او دوه علاقه داري لري چې : دقرغیو،الینگار،الیشنگ،او بادپښت ولسوالۍ ددولت شاه اومنډول په نومونو علاقه داري دي .

کلي

دلغمان ولایت ټول (۶۴۰) کلی لری .

د بودا مدنیت

یومهال نورستانn یاالینایانوله مربوطا تو څخه ؤ او همدا شان دا سيمه دبودا ي مدنيت مر کز بلل شوي دي زبودایی مدنیت ددې سیمې مرکزیت بلل شوی دی اود اشوکا (دهندي یوریانودکورنۍ پاچا)ددورې ډېرليکونه او هم د درونټې ترڅنگ دیوشمېربودایی آثار ددى اصل ښکاروندوىدي ، کوم چى دڅېړونکواوپوهانودپوره پاملرنې وړدي او حدودالعالم ېې بتخانو ته اشاره کړې ده. مهتر لا م صاحب ( مهتر لام بابا ) : خـدايبخښلى مرحوم دکتور محمد سعید«سعید افغانی» د لغمان د تيرگړيو دخطيب مرحوم مولوي عبد المجيد زوي چى په کال ( ١٣٠٠ ) هجري شمسي کي دلغمان ولايت دخير آباد په کلي کي زيږيدلي .او د « 1364 » کال دحوت په اوومه د(1985عيسوى کال د فبرورى ٢٥ مه ) ددرى شپيتو کالو په عمر حق ته رسيدلي دى .په خپل کتاب کی چه (زما ژوند) په نامه يادیږی اوپه کال ( 1365 ) هجری کی خپور شوی دلغمان مهتر لا م صاحب دپیغمبری په هکله داسی لیکی : به اسلامی تواریخو او اسلامی روایاتو کی راغلی : «دنوح علیه السلام » پلار، نوم ئی « لمک » او د « متوشلخ » ځوی دی « لمک » ( 1 ) په زور د لام او میم او سکون د کاف او یا په زور دلام او سکون دمیم لو ستل کیږ ي . وائي : دى دخپل وخت نبي او پيغمبر ؤ، دمحمود غزنوى له دوري نه مخکى دده قبر معلوم نه ؤ خو سلطان محمود غزنوى په دوره کښى په خپله محمود غزنوى په غزنى کښى خوب وينى ، په خوب کښى ( لمک ) صاحب ورته په خوب ورځى ورته وائى دلغمان په فلانى ځاى کښى پروت يم ، په دغو نښو او نښانو را شه را باندى قبر جوړ کړه ، همغه ؤ چى محمود غزنوى دخوب دنښو او نښانو په رهنمائى دلغمان دغه برخى ته راځى او ورباندى پخه مقبره ، ښکلى گنبده او لوى باغ ، مسجد او تر څنگۀ ئى د اوبو لوى او عميق حوض جوړ کړى اود ډير لرى څخه دغره په ډډه کښى په ډير زحمت ورته وياله تيره وي . سعيد افغانى ليکى : که دا روایت او خوب صحيح وى نو دافغانستان اوپه ځانگړى توگه د لغمان تاريخى قدامت ډير وړاندى ثابتيږى . دمهترلام صاحب ( بابا صاحب ) زيارت اوس د خاصو او عامو مرجع ځاي دي ، په ټول مشرقى کښى څه چى په ټول افغانستان او سر حد کښى ډير شهرت او اعتبار لرى او په پسرلى کښى ورته له هرى خوا په زرگونو خلک زيارت ته راځى او تودى ميلى ورباندى جوړيږي . زما ياديږى چى هرپنجشنبه به په زرگونو خلک نر ، ښځى ، واړه او غټ ډلى ډلى دلوى ننگر هار څخه دمهتر لام صاحب زيارت ته را تلل او په دغه زيارت باندي به ئى گرم بازار جوړو. ځينى زيارت کوونکي به دډولونو په وهلو او بيرغونو په رپه ولو په چک چکو ، غر هار او شپيلو کولو سره دپنجشنپى په ورځ دمهتر لام صاحب زيارت ته راتلل . هغه وخت به د زيارت تر څنگه او په ځانگړي ډول د پنجشنبى او جمعى په ورځو کښى د ډيرو ميوو او دانو ، جلبيوالبو ، مټايانو او کبا بونو دکانونه او کپى هم جوړيدلى ، هلته په دزيارت کى لوى او چوقر حوض اکثرآ داوبو څخه ډک ؤ ، شا او خواته به ئى دزيارت په ورځو کښى چټو ورو طالبانو اټنونه اچول ، غزلى به ئى ويلى او غو مبرونه به ئى وهل چى دهغى وخت د ملا ( حيات ) په نامه غزلى مى نه هيريږى ، هغه به ډيرى ښى خوږى غزلى ، رباعى او بگتى او دچکچکو په غرش نڅا او اټن کښى به دده دخوږ آواز او اداء خو ښونکى ډير ؤ ، هغه وخت د لغمان دټولو چټو طالبانو مشر ملا ء ( مکروه ) نو ميده ، دى ښه غښتلى او تکړه سړى ؤ ، هغه به دچټو طالبانو تر څنگه پيش پيشقوزي ، په اوږه به ئى ښايسته تبر زينونه او کوتک ؤ ، اوږدى اولو ئى څڼى ئى در لودلى او په ډير هيبت او قدرت به ئى مست ژوند کولو ،چکچکى ، منگى وهل ، غو مبر ، اټن دوى د ساز وسامان ؤ، هغه وخت آکثرچټو طالبانو چندان درس نه ويلو، بلکى ددوى کار سيل او سات تيرى وه . دهغه وخت دچټو طالبانو څخه يو تن ملا کړو نوميده ، دى يو پوخ سړى ؤ، په کلو کلو ئى دمختصر کتاب تر څنگه وو او هر کال به ئى پو ښ ورته نوى کولو تر څو خلک ووائى چى ملا کړو پخوانى کتاب خلاص کړى او نوى کتاب ئى شروع کړى دى . وائى يووار داسى وشوه چى د ملا کړو دمختصر کتاب نښه چا پټه کړى وه ، دى حيران وؤ چى مختصر کتاب ئى تر کومه ځايه ويلى دى دى اخير په ډير تاثر وويلي وو : خداى دى انصاف در کړى زما د کتاب نښه دى ولى ورکه کړه ، ښه خير پروا نه کوى زه به د مختصر کتاب له سره پيل کړم خوافسوس چى ته ولى دومره پد نيته انسان ئى ؟ هغه وخت به ځينى ډير کسان زيارت ته ددعا گانو دقبليدو په خاطر ورتلل او د زيارت شيخانو ته به ئى نذرونه ورکول ، دمهتر لام صاحب دزيارت تر څنگه په دونو دلاندى دونو سورى ته ډير خلک ناست ؤ ، ځاى په ځاى به سازونه کيدل او د زيارت د باغ په ځينو برخو کښى به کله نا کله دپهلوانى او سپر بازى، تورو وهلو لوبى هم کيدلى او چابه دتيږو د اچولو او خيز وهلو مسابقى هم کولى . دمهتر لام صاحب دزيارت مسجد ډير لوى دى او دجمعى په ورځ هلته دجمعى لمونځ هم کيږى ، هلته د زيارت تر څنگه لو ئى لوئى هديرى جوړى شوى دى او تبرک لپاره هلته دوصيت په اساس معتبره مړى خښيږى . هغه وخت خلکو په لغمان کښى زيارتونو ته خاصه عقيده درلودله چى د لغمان مشهور زيارت مهتر لام صاحب او بل د نور لام صاحب دى. د مهتر لام صاحب د ولايت په مر کز اود نورلام صاحب د علينگار د علاقى په سيمه کښى دى د لغمان دريم مشهور زيارت د ميا عبد الکريم صاحب زيارت دى چى د عليشنگ په علاقه گښى دى . د نورلام صاحب او ميا عبد الکريم صاحب زيارتونه تو داوړى په ورځو کښى ډير خلک ورځى او هلته تودى ميلى جوړوى . زما ياديږى هغه وخت دتو تو په موسم دجوزا په مياشت کښى د ميا عبد الکريم صاحب په ديره او دزيارت په څنگ کښى د لغمان د خلکو ميله هم په پوره خوند کيدله خيمى او تجيرونه به ودرول شول او دوه هفتى به ساعت تير ى کيدله . پوهنیارظفرخان په خپلو تحقیقاتی ځيړنيېو یادداشتونوکي د مهترلام بابا په هکله لیکی : دلغمان مرکز (مهترلام)دی دمهترلام یا مهترلمک په هکله بیلا بیل تا ریخي روایتونه راغلي چې یوېې دا دی چی : مهترلمک د نوح(ع) پلار دی ښځه ېې« قینوش » د نوح موروه.اوپه حقه پېغمبرتېرشوی دی نوح علیه السلام د حضرت ادم ع د هبوط یا کوزیدو څخه(۱۶۴۲)کاله وروسته پېغمبري ته رسېدلی او زر کاله ېې عمرکړی.د لمک علیه پلارمتوشلخ،نېکه ېې اختوخ او غور نېکه ېې یارد وو؛کله چې دنوح ع کښتۍ کېنا شته یو شمېروگړی دمهترلمک (ع) اودده ورورنورلام ( رح) او خورېې بې بې حاجرې سره یوځای دنورستا ن په لاره اوسني الینگارته راغلل،خلک ېې حق دین ته رابلل او بیا په بېلابېلوځایونوکې مېشته شول،تارېخي روایات وایي چې لمک په لغمان کې وفات شو،خور اوورورېې هم په الینگار کې وفات شوي چې مشهورزیارتونه پرې جوړدي خورېې دهرمل او میداني ترمینځ د بې یې حاجرې په نوم زیارت لري او ورورېې نورلام صا حب د نورلام صا حب دره کې په زیارت کلي کې ښخ دی. ( د پوهنیارظفرخان « اهتمام له یادداشتونو نه ) په دى هکله د کچورې ملا صا حب لنډ څرگنونى هم د اهميت وړ دي . همدارنگه دمهترلمک د پېغمبري په هکله د هیواد مشهور روحاني او شخصېت د کچورې ملا صا حب هم به تل ویلي: هو!مهترلام با با په حقه پېغمبر دی . د ارشاد اورنگ زيب دليکني له مخي هم د اثابتيږى چىد مهترلمک کلیمه په زړه فارسي کې لوی یا ستر ته واېې او لام په نورستانۍ او پشه يې کې کلي ته اومهتر خپله سترشخصېت ته وېل کیږي،دمهترلام با با د مزار خواته یو ستر باغ او حضیره(هدیره)ده په دې هدیره کې ستراومشهور کسان لکه: یوسف خان د غازي محمد نادرخان شهید پلار، شهزاده فریدون،غازي محمدشاه خان بابکرخېل ،فیض محمد خان او نور غازیان ښخ دي(۲) اوزیار تو ته ېې خلک له لرې ځایوڅخه راځي پخوا به له هند او پنجا ب نه هم د لته خلک او گرځندویان راتلل زما په یا د،د کب له پینځلسمې د ثورترپای به هره ورځ، او د پنجشنبې اوجمعې په ورځوبه په ځا نگړي ډ ول دلته د سا ز سند رو او مذهبي موسیقۍ په لس گونو ډلې موجودې وې شپه او ورځ به ېې مینه وال په وجّد او مستۍ را وستل دغه دود اوس هم په پسرلي کې لمانځل گېږي. په دي ټولو بر سيره پوهاند داکټر محمد حسن كاكړ د افغانستان نامتو تاريخپوه څرگنده كړې ده او حتى په دي اند دي : چې لمك د لغمان لرغونى نوم دى او "مهتر" د مشر په مانا دى. "مهتر لمك" يانې د لغمان مشر يا پاچا. پوهاند كاكړ د افغانستان نامتو تاريخپوه هم دا ډول زياته وي چې "لام" په پشه يي كې كلي ته وايي نو مهترلام ياتې لوى كلى. سر محقق عبد الله جان بختاني په دى اند دي چي : " د مهترلمك زيارت د محمود غزنوي په عصر كې جوړ شوى دى… تر دې د مخه د ويدي په سندرو كې چې تقريبا ۱۴ سوه كاله تر ميلاد د مخه د اريايي روحانيونو او شعراوو له خوا جوړ شوي دي، د لغمان نوم د "لامهكا" په شكل ذكر شوى دى."