ماري رابېنسن

ماري رابېنسن
(آئرستانی: Máire Mhic Róibín)
ماري رابېنسن
د شخص معلومات
زیږون نوم	(انګلیسي: Mary Therese Winifred Bourke)
پيدايښت	۲۱ مې ۱۹۴۴
استوګنځای	څوریخ آيرلينډ
تابعیت	آيرلينډ
عملي ژوند
کار/مسلک	سياستوال
کاروونکي ژبه(ي)	انگليسي آیرلنډي ژبه
جايزې
اندرا ګاندي جایزه (۲۰۰۰) ايراسموس جايزه (۱۹۹۹)
لاسليک
ماري رابېنسن

ماري تیریس وېنفرېډ رابېنسن (په آیرلنډي ژربه: Máire Mhic Róibín؛ د زیږون نوم: بورک؛ چې د ۱۹۴۴ کال د می په ۲۱ یې نړۍ ته سترګې پرانیستې) یوه آیرلنډي سیاستواله ده چې د آیرلنډ د اومې ولسمشرې په توګه یې د ۱۹۹۰ کال له ډسمبر څخه د ۱۹۹۷ کال تر سپټمبر پورې یې دنده پر مخ یوړه. هغه لومړنۍ ښځه وه چې دا چوکۍ یې ترلاسه کړه. وروسته نوموړې د ملګرو ملتونو د بشري حقونو لویه کمېشنره وه. رابېنسن د ولسمشرۍ له ټاکنو وړاندې، د ۱۹۶۹ او ۱۹۸۹ کې د آریلنډ په سنا کې سناتوره وه او د ۱۹۷۹ کال څخه تر ۱۹۸۳ کال پورې د ډوبلین کارپوریشن سیمه ایزه سلاکاره وه. هغه د لنډې مودې لپاره په کارګر ګوند پورې تړلې وه، خو نوموړې لومړنۍ خپلواکه نومانده شوه چې د ولسمشرۍ څوکۍ یې وګټله او لومړی کس و چې د فیانا فیل (جمهوري غوښتونکي ګوند) ملاتړ یې نه درلود. د ولسمشرې په توګه له خپلې دندې وروسته، رابېنسن د ۱۹۹۷ کال څخه تر ۲۰۰۲ کال پورې د ملګرو ملتونو د بشري حقونو لویه کمېشنره شوه.

رابېنسن په پراخه کچه په آیرلنډ کې د بدلون اغېزې درلودونکي څېرې په توګه پېژندل کېږي، چې د سناتور او وکیل په توګه یې په زیاتره لیبرالیستي مسئلو کې په بریالیتوب کمپاین وکړ. رابېنسن د همجنسبازۍ په قانوني کولو، د امیندوارۍ د مخنیوي په قانوني کولو، د طلاق په قانوني کولو، ښځو ته د قضاوت د وړتیا ورکولو، او په آیرلنډ کې په مدني حقوقي قضیو کې د قانوني مرستې د حق په خوندي کولو کې ښکېل وه. نوموړې د آیرلنډ ترټولو مشهوره ولسمشره وه، چې د رای ورکوونکو په منځ کې د ۹۳٪ محبوبیت کچه درلوده.

نوموړې د لویې کمېشنر په توګه د خپلې دندې په اوږدو کې تبت ته سفر وکړ (۱۹۹۸)، چې لومړنۍ لویه کمېشنره ده چې دا کار یې کړی دی. هغې د آیرلنډ د کډوالۍ په سیاست نیوکه وکړه او په متحده ایالاتو کې د مرګ د سزا کارول تر نیوکې لاندې راوستل. هغې د لویې کمېشنرۍ خپله څلور کلنه دوره د یو کال لپاره وغځوله ترڅو د ۲۰۰۱ کال د سویلي افریقا په ډوربن کې د توکم پالنې پروړاندې د نړیوال کنفرانس مشري وکړي. دا کنفرانس د یوې مسوده سند له امله ځکه جنجالي شو چې صهیونزم یې له نژاد پالنې سره برابر کړ. د متحده ایالاتو له لوري د زیاتیدونکي فشار په ترڅ کې، رابېنسن د ۲۰۰۲ کال په سپټمبر کې له خپلې دندې استعفا ورکړه. په ۲۰۰۲ کال کې د ملګرو ملتونو څخه له وتلو وروسته، رابېنسن د حقونو پېژندنه: د نړیوالتوب اخلاقي نوښت، را منځ ته کړ چې د ۲۰۱۰ کال په پای له پلان شوې پایلې سره پای ته ورسېد.

رابېنسن له ۱۹۹۸ کال څخه تر ۲۰۱۹ کال پورې د ډوبلین پوهنتون د رئیسې په توګه دنده ترسره کړه او له ۲۰۰۲ کال څخه تر ۲۰۱۲ کال پورې د اکسفام د افتخاري رئیسې وه.  

نوموړې د ۲۰۱۰ کال په پای کې آیرلنډ ته راستنه شوه او له هغه وخته یې د ماري رابېنسن بنسټ - اقلیمي عدالت تاسیس کړ. رابېنسن په نړیواله کچه د مدني حقونو په برخه کې په مبارزه کې فعاله پاتې ده. نوموړې د محمد ابراهیم د بنسټ د بورډ مشره ده او د بنسټ د ابراهیم جایزې د کمېټې غړې ده. هغه همدارنګه  د B ټیم مشره هم ده او د پریټوریا په پوهنتون کې د بشري حقونو په مرکز او د جنسیت په مرکز، ایډز او جنډر په مرکز کې د غوره استادې په توګه ونومول شوه. هغه له ۲۰۰۵ کال راهیسې د اروپا د نړوال پوهنتون د بشري حقونو او ولسواکۍ د مرکز یا EIUC افتخاري رئیسه ده. نوموړې د چاپیریال او پراختیا نړیوال انسټیټیوټ پخوانۍ رئیسه ده او همدارنګه د ښځې د نړۍ مشران بنسټ د شورا بنسټ ایښودونکې غړې او رئیسه ده. نوموړې د اروپايي ټولنې د درې اړخیز کمیسیون غړې وه.

لومړی ژوند او سابقه (۱۹۴۴ – ۱۹۶۹)

نوموړې چې د مایو ښارګوټي په بالینا کې په ۱۹۴۴ کال کې وزیږېده، د دوو طبي ډاکټرانو لور ده. پلار یې اوبرې بورک د بالینا اوسیدونکی و، په داسې حال کې چې مور یې ټیسا بورک (د زیږون نوم: او ډونیل) د ډونیګال د انیشوین د کارنډوناګ اوسېدونکې وه. ماري د خپلو وروڼو سره یوځای د بالینا په مرکز کې په وېکتوریا هاوز (شماره ۱ او ۲ وېکتوریا ټیرس) کې لوی شوه چې د مور او پلار استوګنځی یې و. کورنۍ یې په آیرلنډ کې د بېلابېلو سیاسي کړیو سره اړیکې درلودې. له نیکونو یې یو د مایو د آیرلنډي ملي لیګ او د آیرلنډ جمهوریت د ورورولۍ مخکښ فعال و؛ یو تره یې، ښاغلی پیګیټ جان بورک، د استعمار پرمهال د قاضي په توګه له دندې وروسته د ملکې دوهمې الیزابت له لوري د اتل ویاړ ترلاسه کړ، پداسې حال کې چې یوه بله خپلوانه یې کاتولیک کشیشه وه. د کورنۍ ځینې څانګې یې د آیرلنډ د انګلیسي کلیسا غړي وو پداسې حال کې چې نور کاتولیکان وو. نورو لرې خپلوان یې ویلیم لیت ډی برګ، ټیبوټ مک والټر کیتاګ بورک، او چارلس بورک وو.

نوموړې په ډوبلین کې د ماونټ اینویل په منځنۍ ښوونځي کې زده کړې وکړې او د ډوبلین په ترینیټي کالج کې یې قانون ولوست (چې په دې ځای هغه په ۱۹۶۵ کال کې بورس لپاره و ټاکل شوه). لکه څنګه چې په ترینیټي کې د کاتولیکیانو په شمولیت د کاتولیک کلیسا بندیز د بورک د غوښتنلیک په وخت کې پر ځای و، د هغې مور او پلار باید لومړی د مشر کشیش مک کوایډ څخه د هغې د ګډون لپاره د اجازې غوښتنه کړي وی. هغه په ترینیټي کې د خپل ټولګي د دریو مېرمنو له ډلې وه او په ۱۹۶۷ کال کې د لومړي کچې په ویاړونو فارغه شوه. په ۱۹۶۷ کال کې د ډوبلین پوهنتون د قانون د ټولنې د پلټونکې په توګه د هغې د پرانیستې وینا د کاتولیکې کلیسا په ځینو لارښوونو څرګندې نیوکې وکړې او د آیرلنډ له اساسي قانون څخه د طلاق د منعې د لرې کولو، د امیندوارۍ د مخنیوي درملو کارولو د بندیز لرې کولو او د همجنسبازۍ او ځان وژنو د قانوني کولو غوښتنه وکړه. هغې خپلې زده کړې په کینګز انز کې پای ته ورسولې او په ۱۹۶۷ کې د آیرلنډ د مدافع وکیلانو ټولنې ته ور وبلل شوه.نوموړې ته د هارورډ د حقوقو په پوهنځي کې د ګډون لپاره فیلوشپ ورکړل شو چې په ۱۹۶۸ کال کې یې د حقوقو په برخه کې ماسټري ترلاسه کړه.

حقوقي مسلک او د آیرلنډ په سنا کې وخت (۱۹۶۷ – ۱۹۹۰)

په ۱۹۶۹ کال کې په ۲۵ کلنۍ کې، بورک په ترینیټي کالج کې د حقوقو ریډ پروفیسوره وټاکل شوه. په همدې کال، بورک د لومړي ځل لپاره د یوې خپلواکې سناتورې په توګه د آیرلنډ سنا مجلس ته لاره ومونده. د سناتورې په توګه د نوموړې موخې "په آیرلنډ کې آزادي او د جزا له قانون څخه د کاتولیکو لارښوونو جلا کول وو او له همدې امله د امیندوارۍ د مخنیوي قانون تعدیل، د همجنسبازۍ قانوني کول او په طلاق باندې د اساسي قانون د بندیز لرې کول وو". د دندې په اوږدو کې د هغې وخت له دې ستونزو، په بېله بیا د میرمنو لپاره د عدالت په برخه کې د خدمت کولو د حق خوندي کول او د ووډ کوې په لاریونونو کې د هغې له ښکېلتیا سره تړلی و.

نوموړې په ۱۹۷۹ کال کې، له نیکولاس رابېنسن سره واده وکړ، چې له هغه سره یې د زدکړې له وخته اړیکې درلودې او هغه بیا د وکیل په توګه کار پیل کړ. دوی په ګډه دری ماشومان لري.

د اروپا په اقتصادي ټولنه کې د آیرلنډ د ګډون پایله دا وه چې د رابېنسن دوه مهمې موخې پوره شوې: آیرلنډ اړ شو چې په عامه چوپرتیاوو کې مېرمنو ته د نارینه وو سره برابر معاش وړاندې کړي، چې د ۱۹۷۳ کال په جون میاشت کې کې نافذ شو؛ او د جولای په میاشت کې په ملکي چوپرړتیاوو کې د واده شوو ښځو په اړه قانون لرې شو.

رابېنسن د ۱۹۷۶ کال د جولای په وروستیو کې د کارګر ګوند سره یوځای شوه، که څه هم نوموړې وروسته په ۱۹۸۵ کال کې دا ګوند پرېښود. کله چې د ګوند غړې وه، نوموړې دوه ځله د ولسي جرګې لپاره سیالي وکړه، خو په دواړو سیالیو کې پاتې راغله.

رابېنسن د دندې پر مهال د محکمې زیاتره مهمې قضیې وګټلې. نوموړې لومړی ځل د خپل مېړه په استازیتوب د کار په محکمه کې د جندر په برخه کې قضیه پر مخ یوړه. په هغه وخت کې د سیاستوالو لپاره د تقاعد د پلان پر بنسټ، د سیاستوالو کونډې زیاتره د تقاعد حقدارې وې، خو کونډ (نارینه) دا حق نه درلود. د ۱۹۷۹ کال د می په ۱۲ نېټه محکمې د هغې په ګټه پرېکړه وکړه. د ۱۹۷۹ کال په جولای کې، هغه د یوې جوړې په استازیتوب محکمې ته راغله چې ادعا یې کړې وه چې د آیرلنډ د مالیاتو سیسټم تبعیض دی ځکه چې د جوړو لپاره د مالیاتو امتیازات د مجردو وګړو په پرتله له دوه برابره څخه کم وو. د اکتوبر په میاشت کې، د محکمې پرېکړه د دوی په ګټه وشوه، خو د آیرلنډ د حکومت د استیناف غوښتنه وکړه. بالاخره د ۱۹۸۰ کال د اپرېل په میاشت کې سترې محکمې د جوړو په ګټه پرېکړه وکړه. رابېنسن د اروپا د عدالت په محکمه کې یوه لویه قضیه له لاسه ورکړه، دا لومړۍ قضیه وه چې محکمې مدعی ته حقوقي مرسته ورکړه.

رابېنسن د ۱۹۸۹ کال د می په ۲۳ نېټه اعلان وکړ چې د بیا ټاکنو په لټه کې نه وه او د ۱۹۸۹ کال د جولای په ۵ نېټه، رابېنسن د په خپل سنا مسلک کې د وروستۍ ورځې لپاره د سناتور په توګه دنده ترسره کړه.