د قاهره سرچينه کتل

{{Infobox settlement
<!-- See Template:Infobox settlement for additional fields and descriptions -->
| name                    = قاهره{{سخ}}Cairo
| native_name             = القاهرة
| native_name_lang        = <!-- ISO 639-2 code e.g. "fr" for French. If more than one, use {{lang}} instead -->
| settlement_type         =
| image_skyline           ={{Photomontage
| photo1a = Towers on the Nile.jpg
| photo2a = مسجد_أحمد_ابن_طولون1.jpg
| photo2b = Muizz Street - Egypt.jpg
| photo3a = CairoTalaatHarbToEast.jpg
| photo3b = Qalaa from Azhar Park.jpg
| photo3c = Baron Palace.jpg
| photo4a = قلعة صلاح الدين الأيوبي 37.jpg
| size = 260
| spacing = 1
| color = transparent
| border = 0}}
| image_alt               =
| image_caption           = 
| image_flag              = Flag of Cairo.svg
| flag_alt                =
| image_seal              =
| seal_alt                =
| image_shield            =
| shield_alt              =
| nickname                =
| motto                   =
| image_map               = Egypt Cairo locator map.svg
| map_alt                 =
| map_caption             =
| pushpin_map             =
| pushpin_label_position  =
| pushpin_map_alt         =
| pushpin_map_caption     =
| latd  = ۳۰ |latm  = ۳ |lats  = ۲۹ |latNS  = N
| longd = ۳۱ |longm = ۱۳ |longs = ۴۴ |longEW = E
| coor_pinpoint           =
| coordinates_type        =
| coordinates_display     = inline,title
| coordinates_footnotes   =
| subdivision_type        = هیواد
| subdivision_name        = {{مصر}}
| subdivision_type1       = [[د مصر ایداري وېش|ولایت]]
| subdivision_name1       = [[قاهره ولایت]]
| subdivision_type2       =
| subdivision_name2       =
| subdivision_type3       =
| subdivision_name3       =
| established_title       =
| established_date        =
| founder                 =
| seat_type               =
| seat                    =
| government_footnotes    =
| leader_party            =
| leader_title            = والی
| leader_name             = ډاکټر [[عبدالعظیم وزیر]]
| unit_pref               = Metric<!-- or US or UK -->
| area_footnotes          =
| area_total_km2          = ۴۵۳
| area_land_km2           =
| area_water_km2          =
| area_water_percent      =
| area_note               =
| elevation_footnotes     =
| elevation_m             =
| population_footnotes    =
| population_total        = ۶۷۵۸۵۸۱
| population_as_of        = ۲۰۰۶
| population_density_km2  = auto
| population_demonym      =
| population_note         =
| timezone1               = EET
| utc_offset1             = ۲+
| timezone1_DST           = EEST
| utc_offset1_DST         = ۳+
| postal_code_type        =
| postal_code             =
| area_code_type          =
| area_code               =۲ (۲۰)+
| iso_code                =
| website                 = [http://www.cairo.gov.eg/C15/C8/EHome/default.aspx www.cairo.gov]
| footnotes               =
}}
'''قاهره''' (عربي: القاهرة، روماني: al-Qahirah، تلفظ: [ælqɑ(ː)ˈheɾɑ]) د مصر پلازمېنه او د عربي نړۍ تر ټولو لوی ښار دی. د سترې قاهرې (Greater Cairo) ښاري سيمه د ۲۱،۳ ميلون نفوس په درلودلو سره په افريقا، عربي نړۍ او منځني ختيځ کې تر ټولو لويه ښاري ګڼ نفوسه او د نفوس له مخې د نړۍ په کچه شپږمه تر ټولو لويه سيمه ده. قاهره په لرغوني مصر پورې پورې تړلې ده، په همدې ډول د “Giza” د هرم کمپلکس او د ممفيس او هيليوپوهليس ښارونه يې په جغرافيوي سيمه کې پراته دي. دا ښار چې د نيل دلتا (Nile Delta) سره نږدې پروت دی، په لومړي ځل د “Fustat” په نوم رامنځته شو، چې دا په اصل کې د بابيلون (Babylon) په نوم د لرغوني روم يوې شته پوځي کلا ته نږدې په ۶۴۰ ز کال کې د مسلمانانو له لورې د مصر له نيولو (فتحه کولو) څخه وروسته په سيمه کې رامنځته شوې استوګنه وه. د فاطمي (Fatimid) کورنۍ تر مشرۍ لاندې  ۹۶۹ ز کال ته نږدې د القاهره په نوم يو نوی ښار جوړ شو. دې ښار د ايوبي (Ayyubid) او مملوک (Mamluk) دورو (۱۲ – ۱۶ پېړيو) پر مهال د اصلي ښار مرکز په توګه د فسټاټ “Fustat” ځای ونيو. قاهره د اوږدې مودې لپاره د سيمې د سياسي او کلتوري ژوند مرکز دی او د خپلې اسلامي معمارۍ د لوړتوب له امله «د زر منارو ښار» نومول کېږي. د ښار تاريخي مرکز ته په ۱۹۷۹ ز کال کې کې د نړيوال ميراث د ځای “World Heritage Site-status” انعام ورکړل شو. قاهره د “GaWC” له لورې د «دويم مثبت» يا “Beta +” ډلبندۍ په ورکولو سره يو نړيوال ښار ګڼل کېږي.{{Sfn|Raymond|1993|p=83-85}}

نن ورځ قاهره د عربي نړۍ په کچه د سينما او موسيقۍ تر ټولو لرغونی او پراخه صنعت او د نړۍ په کچه د لوړو زده کړو دويم لرغونی بنسټ يعنې الازهر پوهنتون لري. زياتې نړيوالې رسنۍ، سوداګرۍ او سازمانونه په دې ښار کې خپل سيمه ييز مرکزونه لري، عرب ليګ د خپل شتون د زياتې مودې لپاره په دې ښار کې خپله مرکزي اداره درلودلې ده. 

له ۱۰ ميليون څخه د زيات نفوس په درلودلو سره چې په ۴۵۳ کيلومتر مربع (۱۷۵ ميل مربع) سيمه کې خپور شوی دی، قاهره په مصر کې خورا لوی ښار دی. نور ۹،۵ ميليونه اوسېدونکي ښار ته نږدې ژوند کوي. قاهره لکه د نورو زياتو لويو ښارونو غوندې د نفوس او ګڼې ګوڼې له لوړې کچې څخه رنځېږي. د قاهرې ميټرو چې په ۱۹۸۷ ز کال کې پرانېستل شو، په افريقا کې د ميټرو تر ټولو پخوانی سيستم دی او په کلني ډول له يو بيليون څخه د زياتو مسافر چلونو په درلودلو سره، په نړۍ کې د ۱۵ تر ټولو بوختو مېټرو له ډلې څخه ډلبندي کېږي. د دې ښار اقتصاد په ۲۰۰۵ ز کال د منځني ختيځ په کچه لومړی ځای او د باندني سياست د ۲۰۱۰ ز کال د ښارونو نړيوال لړيال له مخې په نړيواله کچه ۴۳ ځای درلود.<ref name="CAPMAS - Egypt in Figures 2017">{{Citation|url=http://gate.ahram.org.eg/Media/News/2018/3/3/2018-636557110056326955-632.pdf|publisher=Central Agency for Public Mobilisation and Statistics|title=Egypt In Figures 2017, Governorate level, Population distribution by sex|format=xls|access-date=9 July 2009|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20090124144207/http://www.msrintranet.capmas.gov.eg/ows-img2/xls/rep1ne.xls|archive-date=24 January 2009}}. Adjusted census result, as Helwan governorate was created on 17 April 2008 from a.o. {{Clarify|date=October 2012}} parts of the Cairo governorate.</ref><ref>{{citation|url=https://www.sis.gov.eg/section/337/345?lang=en-us|title=Transport and Communications}}</ref><ref>{{cite web |title=Cairo's third metro line beats challenges |url=http://www.meed.com/supplements/2012/tunnelling/cairos-third-metro-line-beats-challenges/3134558.article |archive-url=https://web.archive.org/web/20170703180753/https://www.meed.com/supplements/2012/tunnelling/cairos-third-metro-line-beats-challenges/3134558.article |archive-date=3 July 2017 |access-date=29 June 2015}}</ref><ref>{{cite web |title=Cairo Metro Statistics |url=http://cairometro.gov.eg/uipages/Statistics.aspx |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120323180531/http://cairometro.gov.eg/uipages/Statistics.aspx |archive-date=23 March 2012 |access-date=4 September 2012}}</ref><ref>{{cite web |title=The 150 Richest Cities in the World by GDP in 2005 |url=http://www.citymayors.com/statistics/richest-cities-2005.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120918030640/http://www.citymayors.com/statistics/richest-cities-2005.html |archive-date=18 September 2012 |access-date=11 November 2010}}</ref><ref>{{cite web |title=The 2010 Global Cities Index |url=https://foreignpolicy.com/node/373401 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20141202071827/http://www.foreignpolicy.com/node/373401 |archive-date=2 December 2014}}</ref>

== ايتمولوژي ==
مصريان زياتره وخت قاهرې ته مَصر وايي، چې په خپله د مصر لپاره عربي نوم دی او د ياد نوم کارول په اصل کې د هېواد لپاره د دې ښار په اهميت باندې ټينګار کوي. د ښار اصلي نوم القاهرة “al-Qahirah” د «بري موندونکي» يا فاتح معنی لري، چې د انګېرنې له مخې د هغه حقيقت له امله دی، چې د مريخ سياره (النجم القاهر يا بریی موندونکی ستوری) د ياد ښار د رامنځته کېدلو په وخت کې د راپورته کېدلو په حال کې و، چې ښايي د فاطمي خليفه المعز “Fatimid Caliph Al-Mu’izz” د خورا ځنډ يا انتظار رارسېدنې ته په حواله کارول کېږي، چې د مهديه “Mahdia” په نوم له پخواني فاتميد پلازمېنې څخه په ۹۷۳ ز کال کې قاهرې ته ورسېد. د هيلوپوليس ‘Helopolis” لرغونې ښار درک د عين الشمس (د لمر سترګه) کليوالي سيمه ده.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=sVQBAwAAQBAJ&pg=PA78|title=Towards a Shi'i Mediterranean Empire: Fatimid Egypt and the Founding of Cairo|year=2009|publisher=I.B. Tauris|isbn=978-0-85771-742-9|page=78}}</ref>{{sfn|Behrens-Abouseif|1992|p=8}}{{sfn|Golia|2004|p=152}}

د ښار يو څو قبطي نومونه دي. ''Ti•kash•roomi'' (قطبي: Ϯⲕⲉϣⲣⲱⲙⲓ وروستی قطبي: [di.kɑʃˈɾoːmi]) د فانيجويت د جان شهادت (The martyrdom of John of Phanijoit) په ۱۲۱۱ متن کې ثابت شوی دی او يو “calque” هم دی، چې د «سړي ماتونکي» (Ϯ- 'the', ⲕⲁϣ- د «ماتول» او د «سړي») معنا لري او د عربي القاهرة سره نږدېوالی لري، يا دا چې د له عربي قصر الروم «د رومي کلا» له ويي څخه اخېستل شوی دی، چې په لرغوني قاهره “Old Cairo” کې د بابلي پوځي کلا “Babylon Fortress” يو بل نوم و. د خيرون (Khairon) بڼه (قبطي: ⲭⲁⲓⲣⲟⲛ) په « Ⲡⲓⲫⲓⲣⲓ ⲛ̀ⲧⲉ ϯⲁⲅⲓⲁ ⲙ̀ⲙⲏⲓ Ⲃⲉⲣⲏⲛⲁ » معاصر قبطي متن (د سينټ ويرينا (Saint Verina) نکل يا داستان) کې ثابت شوی دی. Lioui ( وروستي قبطي: ) يا Elioui ( وروستی قبطي: ) يو بل نوم دی، چې د هيلوپوليس له يوناني نوم (Ήλιούπολις) څخه اخېستل شوی دی. ځيني استدلال کوي، چې مسترام (Mistram) ( وروستی قبطي: [ˈmɪs.təɾɑm]) يا نيسترام (Nistram) ( وروستی قبطي: [ˈnɪs.təɾɑm]) د قاهرې لپاره يو بل قبطي نوم دی، که څه هم ځيني نور بيا فکر کوي، چې دا د عباسي پلازمېنې «الاسکر» نوم دی. Ⲕⲁϩⲓⲣⲏ (''Kahi•ree)'' د عربي نوم يوه نامتو معاصره ژباړه ده (نور يې Ⲕⲁⲓⲣⲟⲛ [Kairon] او Ⲕⲁϩⲓⲣⲁ [Kahira] دي)، چې د معاصرې ډلې ايتمولوژي ده او «د لمر ځمکه» معنا لري. ځيني بحث کوي چې دا د يوې مصرۍ استوګنې نوم و، چې پر بنسټ يې مصر جوړ شو، مګر دا يو څه شکمن بحث ځکه دی، چې دا وخت په هيڅ “Hieroglyphic” يا “Demotic سرچينه کې نه دی ثابت شوی، که څه هم ځينې څېړونکي لکه پاول کاسانووا (Paul Casanova) دا يوه قانوني تيوري ګڼي. قاهرې ته « Ⲭⲏⲙⲓ» (وروستی قبطي: [ˈkɪ.mi]) يا « Ⲅⲩⲡⲧⲟⲥ » (وروستی قبطي: [ˈɡɪp.dos]) هم وايي، چې قبطي ژبه کې مصر ته وايي او دا هغه ورته لاره [نوم] دی، چې په مصري عربي کې يې ورته وايي.<ref name=":0">{{Cite journal|last=Casanova|first=Paul|date=1901|title=Les noms coptes du Caire et localités voisines|journal=Bulletin de l'Institut français d'archéologie orientale (BIFAO)|volume=1|pages=20}}</ref><ref>{{Cite web |title=Ⲡⲓⲫⲓⲣⲓ ⲛ̀ⲧⲉ ϯⲁⲅⲓⲁ ⲙ̀ⲙⲏⲓ Ⲃⲉⲣⲏⲛⲁ |url=http://www.coptic.org/language/verenastory.html |access-date=2022-06-29 |website=coptic.org}}</ref><ref name=":1">{{Cite book|title=La géographie de l'Égypte à l'époque copte|last=Amélineau|first=Emile|pages=543}}</ref>

ځيني وختونه دې ښار ته د اسکندريايي وګړو له لورې په نارسمي ډول قاهره (مصري عربي: کايرو) ويل کېږي.<ref>Good News for Me: [http://www.gn4me.com/gn4me/details.jsp?artId=3885468 بلال فضل يتفرغ لـ"أهل اسكندرية" بعد "أهل كايرو"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305042411/http://www.gn4me.com/gn4me/details.jsp?artId=3885468|date=5 March 2016}} {{in lang|ar}} (Belal Fadl frees himself [to write] ''Ahl Eskendereyya'' (the People of Alexandria) after ''Ahl Kayro'' (the People of Cairo))</ref>

== تاريخچه ==

=== لرغونې استوګنې ===
د ننۍ قاهرې شا او خوا سيمه د اوږدې مودې لپاره د د نيل وادي “Nile Valley” او نيل دلتا سيمو (نږدې “Upper Egypt” او “Lower Egypt” سيمې) د يو ځای کېدلو خای کې د خپل ستراتيژيک درک له امله د لرغوني مصر مرکزي ټکی و، چې دې سيمې [قاهره] ته يې د شمالي افريقا او ليونټ “Levant’ تر منځ د سترو لارو د يو ځای کېدلو ځای ورکړ. ممپس چې د لرغونې پاچاهۍ “Old Kingdom” پر مهال د مصر پلازمېنه او تر “Ptolemaic” دورې پورې يو لوی ښار و، د ننۍ قاهرې لږ څه وړاندې سويل ته پروت ښار و. د هيلو پوليس په نوم يو بل ستر مذهبي مرکز او مهم ښار په هغه سيمه کې پروت و، چې نن د قاهرې د ښار شمال ختيځې څنډې دي. دا ښار له ميلاد څخه مخکې ۵۲۵ او ۳۴۳ کالونو کې د ايراني بريدونو “Persian Invsions” له لورې سخت وياړ شو او له ميلاد څخه د مخکې لومړۍ پېړۍ په وروستيو کې د يوې برخې په توګه خوشې کړای شو.<ref name=":24">{{Cite book|title=The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture|publisher=Oxford University Press|year=2009|isbn=9780195309911|editor-last=Bloom|editor-first=Jonathan M.|chapter=Cairo|editor-last2=Blair|editor-first2=Sheila S.}}</ref><ref name=":4">{{Cite book|last=Snape|first=Steven|title=The Complete Cities of Ancient Egypt|publisher=Thames & Hudson|year=2014|isbn=9780500051795|pages=170–177}}</ref>{{sfn|Gabra|van Loon|Reif|Swelim|2013|p=18}}{{sfn|Gabra|van Loon|Reif|Swelim|2013|p=18}}

که څه هم د معاصرې قاهرې اصليتونه [رامنځته کېدنې] په عمومي ډول په لومړۍ زيږديز زريزه کې د استوګنو يوې لړۍ ته ورګرځي. د څلورمې پېړۍ دورې ته نږدې دا چې ممپيس لا هم خپل ارزښت له لاسه ورکاوه، روميانو د نيل د ختيځې څنډې په اوږدو کې يوه لويه پوځي کلا جوړه کړه. د بابيلون “Babylon” په نوم ياده کلا د رومي سترواک ډيوکليتين “Diocletian”’ (۲۸۵ – ۳۰۵) له لورې د هغه کانال په ننوت يا د ننوتلو ځای کې جوړه شوه، چې نيل له سور سمندرګي “Red Sea” سره نښلوي، چې وار له مخه د سترواک ټراجان “Trajan” (۹۸ – ۱۱۵) له لورې جوړ شوی و. د کلا يو څه زيات شمالي لور ته د ننۍ الازبکيه “al-Azbakiya” سيمې ته نږدې يو بندر و او يوه د مخې يا سنګر سيمه يې پياوړې کړه، چې د “Tendunyas” يا ام دنيان په نوم پېژندل کېږي. په داسې حال کې چې په ځانګړي دول له رومي ټينګوالي [پاچاهۍ] څخه په سيمه کې له اوومې پېړۍ څخه مخکې بل هيڅ لرغونی جوړښت نه دی ساتل شوی، مګر تاريخي ثبوت وړانديز کوي چې د اندازې وړ يو ښار شتون درلود. دا ښار دومره مهم و، چې په ۴۴۹ زکال يې اسقف يا مسيحي ملا کورش “Cyrus” د افسس په دويمه شورا “Second Council of Ephesus” کې ګډون وکړ.<ref>{{cite encyclopedia|year=2009|title=Memphis (Egypt)|encyclopedia=Encarta|publisher=Microsoft|url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761573551/memphis_(egypt).html|access-date=24 July 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20091006040551/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761573551/memphis_(egypt).html|archive-date=6 October 2009|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091006040551/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761573551/memphis_(egypt).html |date=6 October 2009 }}</ref><ref>{{Cite book|last=Amelineau|first=Emile|title=La Géographie de l'Egypte À l'Époque Copte|year=1980|location=Paris|pages=491}}</ref><ref>{{Cite book|last=Stanley|first=Bruce|url=https://books.google.com/books?id=3SapTk5iGDkC&q=history+of+cairo+encyclopedia|title=Cities of the Middle East and North Africa: A Historical Encyclopedia|publisher=ABC-CLIO|year=2007|isbn=978-1-57607-919-5|editor-last=Dumper|editor-first=Michael R.T.|pages=107–114|language=en|chapter=Cairo|editor-last2=Stanley|editor-first2=Bruce}}</ref>{{Sfn|Abu-Lughod|1971|p=6}}<ref>{{Cite book|last=Meinardus|first=Otto F. A.|url=https://books.google.com/books?id=mFXbAgAAQBAJ&pg=PT169|title=Two Thousand Years of Coptic Christianity|publisher=American University in Cairo Press|year=2002|isbn=978-1-61797-263-8}}</ref>{{Sfn|Abu-Lughod|1971|p=6}}{{sfn|Gabra|van Loon|Reif|Swelim|2013|p=75}}{{sfn|Gabra|van Loon|Reif|Swelim|2013|p=33}}{{sfn|Gabra|van Loon|Reif|Swelim|2013|pp=20–22}}{{sfn|Hawass|Brock|2003|p=456}}

== ځمكپوهنه ==

دا ښار د مصر شمالي لور د [[د نیل رود]] پر غاړه پروت ښار دى. 
د قاهرې لرغونې ښار د ختيځ اړخ ته پروت دى، چې شاوخوا يې زياتره كرنيزه زمكې دي. د ښار لوديځه برخه چې په ۱۹مه پيړۍ په نيمايي كې شاه اسماعيل په وخت كې د فرانسې د پلازمېنې [[(پاريس)]] ودانيو په څېر ودانې شوې دي، ډېر ښاېسته او زړه راښكوونكي دي. پدې ودانيو كې دولتي، او نيمه دولتي ودانۍ راځي، او په زوړ ښار كې بيا لرغوني جوماتونه، د استوگنې ودانۍ او داسې نورې راځي.

د غزې په لوديځه برخه كې د مصر نامتو [[اهرام]] ولاړ دي، چې له نوې قاهرې څخه ۱۱ ميله (۱۸ كيلو مټره) لرې جنوبي اړخ ته پراته دي.

== بنسټ او تاريخ ==

[[دوتنه:SphinxGiza.jpg|thumb|left|د [[ابو الهول]] مجسمې او [[د مصر اهرام]]]]

== د قاهرې نوې ښار ==

[[دوتنه:Cairo%2C_evening_view_from_the_Tower_of_Cairo%2C_Egypt%2C_Oct_2004.jpg|thumb|250px| له الوتكې څخه د نوې قاهرې يوه منظره]]
[[دوتنه: Cairo by night.jpg |thumb|left|قاهره]]

== نامتو شخصیات ==

* [[بطروس غالي]]، د [[ملگرو ملتونو]] پخوانې سرمنشي
* [[محمد البرادعي]]، 2005ء د سولې جائزه گټونكې او د اتومې انرژۍ د مخنيوي مشر
* [[احمد حسام]]، د فوټبال لوبغاړې
* [[نجیب محفوظ]]، 1988ء كې د ادب [[نوبل انعام]] ترلاسه كوونكې ، ناول ليكونكې
* [[عمر شریف]]، [[اکیډمی ایوارډ]] ترلاسه كوونكې ممثل.
* [[احمد زویل]]، 1999ء كال كې د کیمیا نوبل انعام گټونكې

== انځورونه ==

<gallery>

Image:Kairo_001.jpg| د نوي ښار لوړي او ښكلي ودانۍ.

Image:Cairo, mosque in Mohandessin during Ramadan, Egypt, Oct 2004.jpg| د روژې په مياشت كې يوه جومات په ښكلي ډول سېنگار شوې.
Image:CairoSouk.jpg|د يوه بازار منظره.

</gallery>

== سرچینې ==
<references />

== بهرنې تړون ==

[http://wikitravel.org/en/Cairo/ قاهره ټړېول لارښود، وكي سياحت]

[http://egypt.travel-photo.org/cairo/ د قاهرې انځورونه] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060514033216/http://egypt.travel-photo.org/cairo/ |date=2006-05-14 }}

[[وېشنيزه:د نړۍ د هېوادونو پلازمېنې]]
[[وېشنيزه:د آفریقا د هېوادونو پلازمېنې]]