عرب ټاپووزمه

عرب ټاپووزمه د لودیې اسیا ټاپووزمه ده چې د افریقا لویې وچې په شمال ختیځ کې د عربستان په صفحه کې موقعیت لري. دغه ټاپووزمه د ۳ میلیونه ۲۳۷ زره او ۵۰۰  کیلومتر مربع (۱ میلیون ۲۵۰۰۰۰ مایل مربع) مساحت په لرلوسره د نړۍ تر ټولو لویه ټاپووزمه ده.

له جغرافیايي پلوه په عرب ټاپو وزمه کې کویټ، عمان، قطر، سعودي عربستان، عربي متحده امارات، یمن او د عراق او اردن سویلي برخې شاملېږي. تر ټولو لوی هېواد یې سعودي عربستان دی.

عرب ټاپو وزرمه ۵۶ او ۲۳ میلیونه وړاندې کلونو ترمنځ د سره سمندرګي د جلا کېدو په پایله کې رامنځته شوې، چې له لوېدیځ او سویل لوېدیځ لوري له سره سمندرګي، له شمال ختیځ لوري له فارس خلیج او عمان خلیج، له شمال لوري له شام او بین النهرین او سویل ختیځ لوري له عرب سمندرګي او هند سمندر سره پوله لري. دغه ټاپووزمه د نفتو او طبیعي ګازو د پراخو زېرمو په لرلو سره په عربي نړۍ او نړیوال ډګر کې مهم جیوپولیټیک رول لوبوي.

له معاصر دوران مخکې، د ابن فقیه د تشرېح پر بنسټ، دغه سیمه په څلورو جلا برخو وېشل شوې وه: مرکزي فلات (نجد یا الیمامه)، سویلي عرب، البحرین (ختیځ عرب یا الاحصا) او حجاز (د لوېدیځو سواحلو تیامه).

جغرافیه

عرب ټاپووزمه، په اسیا لویه وچه کې موقعیت لري چې (د ساعت د عقربې له مخې)  شمال ختیځ لوري ته یې د فارس خلیج، ختیځ پلو ته د هرمز تنګي او عمان خلیج، سویل ختیځ لوري ته عرب سمندرګی، سویل ته د عدن خلیج، ګواردافوی کانال او سومالي سمندرګی، سویل لودی لوري ته د باب المندب تنګي او دلوېدیځ او سویل لوېدیځ دواړو لورو ته یې سور سمندرګی موقعیت لري. د دغې ټاپووزمې شمالي څوکه د سوریې له صحرا سره وصلېږي چې پوله یې ناڅرګنده ده، په داسې حال کې چې د دغې ټاپووزمې شمالي پوله په عمومي بڼه د سعودي عربستان او کویټ ترمنځ د شمالي پولې په توګه په پام کې نیول کېږي.

د دغې ټاپووزمې ترټولو څرګنده ځانګړنه صحرا ده، په داسې حال کې چې په سویل لودی کې د غرونو لړۍ هم لري، چې د پاتې ټاپووزمې په پرتله په کې د اورښت کچه زیاته ده. حرات الشام یې لوی اورغوځونکی میدان دی چې د عربستان له شمال لودی نه تر اردن او د سوریې تر سویل پورې پراخ دی.

سیاسي پولې

د دغې ټاپووزمې جوړوونکي هېوادونه (د ساعت د عقربې له مخې له شمال نه جنوب ته) په ختیځ کې کویټ، قطر، عربي متحده امارات، په سویل ختیځ کې عمان، په سویل کې یمن او په مرکز کې یې سعودي عربستان موقعیت لري. د بحرین ټاپوییز هېواد د دغې ټاپووزمې په ختیځو سواحلو کې موقعیت لري. په ارخبیل سقطري سیمې باندې د یمن واکمني ته په پام، د دغې ټاپووزمې د جیوپولټیک ټولیزه طرحه سویل لوري ته د ګواردافوی کانال او سومالي سمندرګي په لور ده.

د دغې ټاپووزمې شپږو هېوادونو بحرین، کویټ، عمان، قطر، سعودي عربستان او متحده عربي اماراتو د خلیج همکاریو شورا (GCC) جوړه کړې.

سعودي عربستان د دغې ټاپووزمې لویه برخه جوړوي. په لویه کچه نفوس یې په سعودي عربستان او یمن کې مېشت دی. دغه ټاپووزمه د نړۍ په لویه کچه نفتي زېرمې لري. سعودي عربستان او متحده عربي امارات په سیمه کې له اقتصادي پلوه بډایه هېوادونه دي. قطر، په فارس خلیج کې د دغې لویې ټاپووزمې یوازنې هېواد او د عربي ژبې د تلویزیوني چینل الجزیره او د هغه د انګلیسي څانګې الجزیره انګلش کور دی. کویټ له عراق سره په پوله یو مهم ستراتیژیک هېواد دی چې د ایتلافي ځواکونو لپاره یو له اصلي ډګرونو نه دی چې په ۲۰۰۳ ز کال کې متحده ایالاتو له هغه ځایه په عراق برید وکړ.

نفوس

په داسې حال کې چې سعودي عربستان له تاریخي پلوه کم نفوس لري، خو د کاریګرو کډوالو د ورتګ او د زېږون د لوړې کچې له امله په پراخه کچه د نفوسو وده په کې د پام وړ ده. وګړي یې تر ډېره ځوان دي او د جنسیتي انحراف له مخې د نارینه وو نسبت په کې لوړ دی. په ډېرو برخو کې یې د سویلي اسیا وګړي د سیمه ییزو وګړو په پرتله زیات دي. څلور کوچني ایالتونه (د مساحت له مخې) چې د فارس خلیج په سواحلو کې موقعیت لري، د نړۍ په کچه د نفوسو زیاته وده لري. په هرو شلو کلونو کې یې د نفوسو شمېر درې چنده زیاتېږي. په ۲۰۱۴ ز کال کې د عرب ټاپووزمې د وګړو تخمینې شمېر ۷۷ میلیونه ۹۳۸ زره ۹۳۶ تنه (د کډوالو په ګډون) ښوول شوی. عرب ټاپووزمه د نړۍ په کچه په لویانو کې د تر ټولو نابرابره نسبت له امله مشهوره ده، په دې ډول چې په یو شمېر سیمو کې (په ځانګړې توګه په ختیځ کې) ښځې له ۲۰ کلونو نه تر ۲۹ کلنو او ۳۰ کلنو نه تر ۳۹ کلنو وګړو له څلورو برخو یوه جوړوي.

د عرب ټاپووزمې تاریخچه

د اسلام ظهور

په اوومه میلادي پېړۍ کې د اسلام د سپېڅلي دین په ظهور سره اسلام د عرب ټاپووزمې د غالب دین په توګه راڅرګند شو. د اسلام پیغمبر حضرت محمد^(ص) نږدې په ۵۷۰ ز کال کې په مکې ښار کې نړۍ ته سترګې وغړولې او په ۶۱۰ ز کال کې یې په دغه ښار کې د اسلام تبلیغ پیل کړ، خو په ۶۲۲ ز کال کې یې مدینې ته هجرت وکړ. له دغه ځایه هغه او د هغه پیراونو عرب قبیلې د اسلام تر بیرغ لاندې یو موټی کړې او په عرب ټاپووزمه کې یې واحد اسلامي نظام رامنځته کړ.

د حضرت محمد^(ص) له خوا په عرب ټاپووزمه کې د واحد اسلامي نظام له رامنځته کولو وروسته دغه نظام د راشدینو خلافت او امویانو د خلافت پر مهال د یوې پېړۍ په ترڅ کې د عربي ځواک د پیاوړتیا شاهد و چې له عرب ټاپووزمې نه یې د پراخې مسلمانې سترواکۍ په اډانه کې پراختیا ومونده او نفوذ یې د عربستان له ټاپو وزمې نه د هند د نیمه لویې وچې تر شمال ختیځ، مرکزي آسیا، منځني ختیځ، شمالي افریقا، سویلي روم (ایتالیا)، ایبري ټاپووزمې او پیرنه ته ورسېد.

په ۶۳۲ ز کال کې د حضرت محمد^(ص) له رحلت وروسته، ابوبکر صدیق (رض) د مسلمانانو د مشر په توګه لومړی خلیفه شو، هغه له مرتدینو سره له جګړې وروسته (چې د رده جګړې په نوم یادېږي یا «له مرتدینو سره جګړه») د بیزانسانو په سترواکي برید وکړ. په ۶۳۴ ز کال کې د هغه له وفات وروسته عمر فاروق(رض) د هغه ځای ناستی خلیفه شو، چې ورپسې عثمان(رض) بن عفان او علي(رض) بن ابی طالب دغه ځای ونیو. د دغو څلورو خلیفه ګانو دوران ته د خلفای راشدینو یا «هدایت موندلو» خلافت ویل کېږي. د راشدینو د خلافت او له ۶۶۱ ز کال وروسته د هغوی د اموي ځای ناستو پر مهال عربو په چټکۍ سره د مسلمانانو تر ولکې لاندې له عربي نړۍ بهر خپل قلمرو پراخ کړ. د څو لسیزو په ترڅ کې مسلمانو ځواکونو د بیزانسانو لښکرو ته ماتې ورکړه او د فارس سترواکي یې هم له منځه یووړه، چې د ایبري ټاپووزمې لویه برخه قلمرو یې تر هند پورې ونیو. له دې وروسته د مسلمانې نړۍ سیاسي تمرکز نوو فتح شوو سیمو ته واوښت.

له دې سره، مکه او مدینه د مسلمانې نړۍ لپاره تر ټولو مهم ځایونه پاتې شول. قرآن کریم امر کوي چې هر په شرایطو برابر مسلمان چې مالي وړتیا یې ولري، باید په خپل ژوند کې یو ځل د اسلامي جنتري په ذوالحجې میاشت کې مکې معظمې ته ولاړ شي او د اسلام له پنځو بناوونه یوه چې حج دی، باید ترسره کړي. په مکې ښار کې مسجد الحرام (لوی جومات) چېرې چې کعبه شریفه موقعیت لري او په مدینې ښار کې مسجد النبوي (د پیغمبر^(ص) جومات) چېرې چې نوموړی خاورو ته سپارل شوی، د اسلام سپېڅلی ځایونه دي. له همدې امله له اوومې میلادي پېړۍ راهیسې، له ټولې اسلامي نړۍ نه هر کال ګڼ شمېر مسلمانان د حج د مراسمو ادا کولو په موخه هلته ځي.