Jump to content

عربي خليج

تړنې سمول
د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا
د فارس خليج

د عرب خلیج په لوېدیځه آسیا کې د مدیترانې سمندرګی دی. د اوبو بدن یې د هند له سمندر نه دی چې د ایران او عرب ټاپووزمې ترمنځ موقعیت لري. له ختیځ لوري نه د هرمز تنګي له لارې د عمان له خلیج سره نښتی دی. د شط العرب سیند دلتا یې شمال لویدیځه ساحلي کرښه جوړوي.[۱]

د فارس خلیج له ۱۹۸۰ ز کال نه تر ۱۹۸۸ ز کال پورې د ایران – عراق د جګړې ډګر و، چې دواړو لورو په کې د یو بل د نفتو په بېړیو برید وکړ. دا په ۱۹۹۱ ز کال کې د خلیج د جګړې هم نومی دی، هغه پراخه هوايي او ځمکنۍ جګړه چې په کویټ باندې د عراق له برید وروسته رامنځته شوه.

د فارس خلیج د کب نیونې پراخې سیمې، پراخې سمندري غونډۍ (تر ډېره ډبرینې او مرجاني) او په زیاته کچه مروارید جووړونکي صدفونه لري، خو چاپېریال یا ایکولوژي یې د صنعتي کېدو او د تېلو د بهېدو له امله زیانمن شوی دی.

د فارس خلیج د اوبو کولو په حوضې کې موقعیت لري چې رېښه یې سینوزوئیک دورې او تر زاګروس غرونو لاندې د عربستان د لیتوسفري صفحې لاندې کېدو ته اړوندېږي. د دغه خلیج د اوبو کولو حوضې ته د اوبو راتګ ۱۵۰۰۰ کاله وړاندې هغه مهال پیل شو، چې هولوسن یخچالونو د سمندر د سطحې د لوړېدو له امله شاتګ وکړ.[۲][۳]

جغرافیه

د هایدروګرافي نړیوال سازمان د فارس خلیج سویلي محدوده د «عمان خلیج د شمال لویدیځې محدودې» په توګه تعریف کړې. داخلي سمندرګی یې چې نږدې ۲۵۱۰۰۰ کیلومتر مربع (۹۶۹۱۲ مایل مربع) مساحت لري، په ختیځ کې د هرمز تنګي له لارې له عمان خلیج سره نښتی دی، له لویدیځ لوري نه یې پای د شط العرب سیند د اصلي دلتا په واسطه په نښه کېږي، چې د فرات او دجلې اوبه لېږدوي. په ایران کې (شط العرب) ته «اروند رود» ویل کېږي، چې «رود» د «سیند» په معنا دی. اوږدوالی یې ۹۸۹ کیلومتره (۶۱۵ مایله) دی، چې د ایران ډیری شمالي سواحل او د سعودي عربستان سوېلي سواحل پوښي. د فارس خلیج د هرمز تنګي په خپله تر ټولو لږ پلنوالي لرونکي برخه کې ۵۶ کیلومتره (۳۵ مایله) سور (پلن والی) لري. په ټولیز ډول اوبه یې ډېرې لږې ژورې دي چې د ژوروالي تر ټوله زیاته کچه یې ۹۰ متره (۲۹۵ پوټه) او په منځنۍ کچه ۵۰ متره (۱۶۴ فوټه) ده.[۴]

له فارس خلیج سره د ساحلي کرښو لرونکي هېوادونه (د ساعت د عقربې په لور، له شمال لوري نه): ایران، د عمان مسندم ټاپووزمه، عربي متحده امارات، سعودي عربستان، د سعودي په سواحلو کې د قطر ټاپو وزمه، د بحرین ټاپوییز هېواد، کویټ او په شمال لویدیځ کې عراق دي.[۵][۶]

ټاپوګان

د فارس خلیج د بحرین عربي هېواد په څېر د ګڼ شمېر ټاپوګانو کور دی. له جغرافیايي پلوه د فارس خلیج تر ټولو لوی ټاپو د قشم ټاپو دی چې په هرمز تنګي کې موقعیت لري او ایران ته اړوندېږي. په فارس خلیج کې نورو مهمو ټاپوګانو کې د ایران تر مدیریت لاندې لوی طنب، کوچنی طنب او کیش، د کویټ تر مدیریت لاندې بوبیان، د سعودي عربستان تر مدیریت لاندې تاروت او د متحده عربي اماراتو تر مدیریت لاندې دلما؛ ټاپوګان شاملېږي. په وروستیو کلونو کې یو شمېر مصنوعي ټاپوګان لکه په دوبی کې د العالم ټاپو او په دوحه کې د اللؤلؤة قطر ټاپو د سیاحتي جاذبې په موخه هم اضافه شوي. د فارس خلیج ټاپوګان همدارنګه تاریخي اهمیت هم لري، ځکه په پخوا کې د پرتګال او بریتانویانو د استعماري ځواکونو له خوا د سوداګرۍ او یا هم د دوی د سترواکیو د برخې په توګه کارول کېدل.[۷]

نوم

له میلاد نه ۵۵۰ کاله وړاندې هخامنشي سترواکۍ خپله لومړۍ لرغونې سترواکي د ایراني فلات په سویل لویدیځه سیمه فارس کې رامنځته کړه. په پایله کې په یوناني منابعو کې، د دغې سیمې په شاوخوا کې اوبه د «فارس خلیج» په نوم مشهورې شوې. د نئارخوس په اندیکه کتاب کې (له میلاد ۳۰۰ کاله وړاندې) د "Persikon kaitas" کلیمه څو ځله د فارس خلیج په معناکارول شوې.[۸][۹][۱۰]

له میلاد نه د ۵۵۰ او ۳۳۰ کلونو وړاندې ترمنځ، چې په منځني ختیځ په ځانګړي ډول په فارس خلیج او عرب ټاپووزمې په ځینو برخو باندې د هاخامنشي فارسي سترواکۍ له مهال سره برابر دی، د «فارس سمندرګي» نوم په پراخ ډول په کتبي متنونو کې کارول شوی.[۱۱][۱۲]

د نومولو پر سر ستونزې

د دغو اوبو وجود چې له تاریخي او نړیوال پلوه د «فارس خلیج» په نامه پېژندل کېږي. عربي دولتونه هغه د «عربي خلیج» (عربي کې: اَلْخَلِيْجُ ٱلْعَرَبِيُّ، په لاتیني ډول: Al-Khalīj al-ˁArabī) یا «خلیج» په نوم یادوي. د «ایران د خلیج (فارس خلیج)» نوم د هایدروګرافي د نړیوال سازمان له خوا کارول شوی.[۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷]

د نومونې پر سر اختلاف په ځانګړې توګه له ۱۹۶۰ مې ز  لسیزې وروسته رامنځته شو، چې د ایران او یو شمېر عربو هېوادونو له سیالۍ یې سرچینه اخیسته او د عربو د یووالي او عربي ملت پالنې را څرګندېدل د دې لامل شول، چې هغه په عربي هېوادونو کې د عربي خلیج په نوم مشهور شي. له دغو دوو نومونو سربېره، یو شمېر نور نومونه هم د دغو اوبو لپاره کارول شوي او یا هم وړاندیز شوي.[۱۸][۱۹][۲۰]

معاصر تاریخ

په فارس خلیج کې د متحده ایالاتو رول د شلمې پېړۍ په دویمه نیمايي کې وده وکړه. د ۱۹۸۸ ز کال د جولای په درېیمه نېټه د متحده ایالاتو پوځي ځواکونو د ایران ایر ۶۵۵ پرواز (چې د ایربس اې ۳۰۰ ملکي الوتکې پرواز یې د F-14 Tomcat له پرواز سره غلط کړی و) هغه مهال چې د فارس خلیج پر سر یې الوتنه کوله، په نښه شو، چې له امله یې د دغې الوتنې ۲۹۰ مسافر ووژل شول. بریتانیا هم په سیمه کې خپل ځایګی ساتلی؛ یوازې په ۲۰۰۶ ز کال کې له یو میلیون نه زیاتو بریتانوي وګړو دوبۍ ته سفر کړی. په ۲۰۱۸ ز کال کې بریتانیا د HMS Jufair په نوم دایمي پوځي اډه په فارس خلیج کې پرانیسته، چې د سوئز کانال له ختیځ نه په ۱۹۷۱ ز کال کې د هغوی له وتو وروسته لومړۍ پوځي ګام او په عمان کې د ملاتړیز مرکز وده ده.[۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶][۲۷]

ښارونه او نفوس

اته هېوادونه په فارس خلیج کې سواحل لري: بحرین، ایران، عراق، کویټ، عمان، قطر، سعودي عربستان او عربي متحده امارات. د وخت په اوږدو کې د فارس خلیج ستراتیژیک موقعیت هغه د انساني ودې لپاره په آیډیال ځای اړولی. اوس مهال، د منځني ختیځ ډېری لوی ښارونه په دغه سیمه کې موقعیت لري.

سرچینې

  1. ↑ United Nations Group of Experts on Geographical Names Working Paper No. 61 Archived 2012-10-03 at the Wayback Machine., 23rd Session, Vienna, 28 March – 4 April 2006. accessed October 9, 2010
  2. ↑ A Brief Tectonic History of the Arabian basin. Retrieved from the website: http://www.sepmstrata.org/page.aspx?pageid=133 Archived 2018-09-17 at the Wayback Machine.
  3. ↑ "A hot survivor". The Economist. ISSN 0013-0613. Archived from the original on 2016-04-13. نه اخيستل شوی 2016-04-14.
  4. ↑ "Limits of Oceans and Seas, 3rd edition" (PDF). International Hydrographic Organization. 1953. Archived from the original (PDF) on 8 October 2011. نه اخيستل شوی 28 December 2020.
  5. ↑ "EEZ". www.seaaroundus.org. نه اخيستل شوی 2021-02-25.
  6. ↑ "Catches by Taxon in the waters of Oman (Musandam)". www.seaaroundus.org. نه اخيستل شوی 2021-02-25.
  7. ↑ Ramerini, Marco. "Portuguese in the Arabia and the Persian Gulf". Archived from the original on 2015-09-11. نه اخيستل شوی 2010-11-27.
  8. ↑ Touraj Daryaee (2003). "The Persian Gulf Trade in Late Antiquity". Journal of World History. 14 (1). Archived from the original on August 5, 2013.
  9. ↑ "Documents on the Persian Gulf's name the eternal heritage ancient time by Dr.Mohammad Ajam".
  10. ↑ Nearchus (2013). "The Voyage of Nearchus from the Indus to the Euphrates". The Voyage of Nearchus. 1 (1).
  11. ↑ "DZ – Livius". www.livius.org. نه اخيستل شوی 2019-03-28.
  12. ↑ United Nations Group of Experts on Geographical Names Working Paper No. 61 Archived 2012-10-03 at the Wayback Machine., 23rd Session, Vienna, 28 March – 4 April 2006. accessed October 9, 2010
  13. ↑ Central Intelligence Agency (CIA). "The World Fact Book". نه اخيستل شوی 2010-12-04.
  14. ↑ nationsonline.org. "Political Map of Iran". Archived from the original on 2010-11-27. نه اخيستل شوی 2010-12-04.
  15. ↑ United Nations. "United Nations Cartographic Section (Middle East Map)". Archived from the original on 2017-06-30. نه اخيستل شوی 2017-06-29.
  16. ↑ Niusha Boghrati, Omission of 'Persian Gulf' Name Angers Iran Archived 2007-01-09 at the Wayback Machine., World Press.com, December 28, 2006
  17. ↑ "Limits of Oceans and Seas, 3rd edition" (PDF). International Hydrographic Organization. 1953. Archived from the original (PDF) on 8 October 2011. نه اخيستل شوی 28 December 2020.
  18. ↑ Eilts, Hermann (Fall 1980). "Security Considerations in the Persian Gulf". International Security. 5 (2): 79–113. doi:10.2307/2538446. JSTOR 2538446. S2CID 154527123.
  19. ↑ Abedin, Mahan (December 4, 2004). "All at Sea over 'the Gulf'". Asia Times Online. Archived from the original on 2016-05-21.{{cite news}}: سرچينه ساتل:ناسم تړ (link)
  20. ↑ Bosworth, C. Edmund (1980). "The Nomenclature of the Persian Gulf". In Cottrell, Alvin J. (ed.). The Persian Gulf States: A General Survey. Baltimore, Maryland: Johns Hopkins University Press. pp. xvii–xxxvi. Not until the early 1960s does a major new development occur with the adoption by the Arab states bordering on the Persian Gulf of the expression al-Khalij al-Arabi as weapon in the psychological war with Iran for political influence in the Persian Gulf; but the story of these events belongs to a subsequent chapter on modern political and diplomatic history of the Persian Gulf.
    [۱] (p. xxxiii.)     {{cite book}}: External link in |quote= (help)
  21. ↑ Potter, L. (2009-01-05). The Persian Gulf in History (په انګليسي). Springer. ISBN 9780230618459.
  22. ↑ "UK to establish £15m permanent Mid East military base". BBC. December 6, 2014. Archived from the original on 2017-11-24. نه اخيستل شوی 2018-06-21.
  23. ↑ "East of Suez, West from Helmand: British Expeditionary Force and the next SDSR" (PDF). Oxford Research Group. ډيسمبر 2014. Archived from the original (PDF) on 2 July 2015. نه اخيستل شوی 22 مې 2015.
  24. ↑ Tossini, J. Vitor (2018-02-20). "The UK in Oman – A new support facility for the British Armed Forces". UK Defence Journal (په انګليسي). نه اخيستل شوی 2019-04-10.
  25. ↑ Beaumont, Peter (December 23, 2006). "Blair was dangerously off target in his condemnation of Iran". The Guardian. London. Archived from the original on 2016-07-30.
  26. ↑ "Classified document on Bahrain rankles Britain decades later". Reuters. 22 May 2015. Archived from the original on 2015-05-22. نه اخيستل شوی 22 May 2015. The case shows how alive the history of British colonial rule still is in the Gulf today
  27. ↑ Ranter, Harro. "ASN Aircraft accident Airbus A300B2-203 EP-IBU Qeshm Island". www.aviation-safety.net. Archived from the original on 2020-01-12. نه اخيستل شوی 2020-01-11. {{cite web}}: External link in |خونديځ تړی= (help); Unknown parameter |خونديځ-تړی= ignored (help)
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=عربي_خليج&oldid=341085" نه اخيستل شوی