شتمني
شتمني د ارزښتناکو مالي پانګو يا فزيکي ملکيتونو ډېرښت دی، چې د راکړې ورکړې وړ بڼې ته بدلېدلی شي. دا لکه څرنګه چې د رامنځته کېدونکې پخواني انګليسي ويي (weal) کې په پام کې نيول شوی دی، مرکزي معنا رانغاړي چې رېښه يې د هند و اروپايي ويې څخه ده. د شتمنۍ معاصر مفهوم د اقتصاد په ټولو برخو کې اغېزناکتوب دی او په روښانه ډول د ودې اقتصاد او پرمختګ اقتصاد لپاره تر اوسه د شتمنۍ معنا په خپلې برخې پورې تړلې ده. هغه شخص چې بنسټيز سوچه ثروت ولري، شتمن ورته وايي. سوچه شتمني يا ثروت د يوه شخص د پانګو د لږو پورونو د شته ارزښت په توګه راپېژندل شوی دی (د باور دلايلو کې د اصل په اېستلو سره).[۱][۲]
په تر ټولو عمومي کچه کې اقتصادپوهان کېدای شي، شتمني د هر ارزښت لرونکي څيز په توګه راوپېژني، چې د يادې نظريې موضوعي مزاج او هغه نظريه دواړه رانغاړي چې شتمني يو ثابت يا بې حرکته مفهوم نه دی. د شتمنۍ بېلابېلې پېژندنې او مفهومونه د بېلابېلو اشخاصو له لوري او په بېلابېلو برخو کې بيان شوې دي. د شتمنۍ ورپېژندل په راز راز اخلاقي لاسته راوړنو سره يو معياري يا قانوني پړاو اوسېدلی شي، ځکه چې ډېری وختونه د شتمنۍ ډېرښت د يوې موخې په توګه په نظر کې نيول کېږي يا دا چې فکر کېږي، شتمني په خپله يو معياري اصل دی. هغه ټولنه، سيمه يا هېواد چې د عامه ښه والي په ګټه دا ډول پرېمانه ملکيتونه يا سرچينې لري، د شتمنې ټولنې، سيمې يا هېواد په توګه پېژندل کېږي. [۳][۴][۵]
د شامل شتمنۍ (inclusive wealth) په اړه ملګرو ملتونو پېژندنه هغه پولي اندازه يا معيار دی، چې د طبيعي، انساني او فزيکي پانګو ټول ټال رانغاړي. په طبيعي پانګه کې ځمکه، ځنګلونه، د انرژي سرچينې او منرالونه شاملېږي. انساني پانګه د وګړو زده کړې او مهارتونه دي. فزيکي يا جوړې شوې پانګې، لکه: د ماشين الاتو، ودانيو او بنسټونو ته ورته شيانو ته وايي. [۶][۷]
تاريخچه
[سمول]Adam Smith د ملتونو شتمني په نوم کتاب په ليکلو سره په خپل لومړني کار کې شتمني «د ځمکې او د ټولنې د کارکوونکي لاسي توليدول» په توګه تشرېح کړه. دا «توليدول» په خپلې تر ټولو ساده بڼه کې دي، چې د انساني هوساينې اړتياوې او غوښتنې پوره کوي.
په عمومي کارونه کې شتمني د شيانو د اقتصادي ارزښت د يوې پرېمانۍ يا د دې ډول شيانو د اداره کولو يا لرلو حالت په توګه روښانه کېدلی شي، چې په عادي ډول د پيسو، ريښتيني شتو يا دولت او شخصي شتمنۍ په بڼه وي. هغه شخص چې شتمن، موړ يا بډای په پام کې نيول کېږي، هغه څوک دی چې د نورو په پرتله په خپله ټولنه يا ورګرځېدونکې ډله کې متراکمه (راټوله کړې) بنسټيزه شتمني لري. [۸]
کله چې د خپلو پانګو له ارزښت څخه د وخت په يو مهال کې اخيستل شوي پورونه منفي کړل شي، په اقتصاد کې ورته شتمني وايي. شتمني په درېيو سترو ډولونو باندې ډلبندي کېدلی شي: لومړی د کورونو او موټرانو په ګډون شخصي شتمني، دويم پولي پس انداز لکه د تېر عايد تراکم يا راټولېدنه او درېيم د ګټې يا عايد توليدونکو پانګو بنسټيزه شتمني، لکه : ريښتينې شتمني، ونډې، اسهام او سوداګرۍ. دا ټول تشرېحات شتمني د ټولنيزې ډلبندۍ په ځانګړي ډول يوه اړينه برخه جوړوي. شتمني د بېکارۍ يا نورو بېړنيو پېښو کې د يو شخص د ژوند کولو معيار کې د نا اټکل شوي کمښت پر واندې د شخصي خونديتوب يو ډول برابروي او د کور لرلو، سوداګرۍ لرلو يا ان زده کړو ته بدلون کولی شي. [۹]
شتمني په عرضه يا چمتو کولو کې د محدودو شيانو د يوې ټولګې په توګه هم راپېژندل شوې ده، چې د لېږد وړ ده او د انساني هيلو په خوښولو کې ګټوره ده. کمښت د شتمنۍ لپاره يو بنسټيز عامل دی. کله چې د تمې يا ارزښت وړ يو جنس (د لېږد وړ توکی يا مهارت) په پراخه ډول هر چا ته د لاسرسي وړ وي، نو د جنس څښتن به د شتمنۍ لپاره هيڅ ځواک ونه لري. کله چې يو د غوښتنې او ارزښت وړ يو جنس په لږه عرضه کې وي، نو د جنس مالک به د شتمنۍ ستر ځواک ولري.
شتمني د سرچينو (سوچه پانګې ارزښت) يو څه راټولېدنې ته وايي، که پرېمانه وي او که نه. مړښت د دې ډول سرچينو (عايد يا بهير) پرېمانۍ ته وايي. يو شتمن شخص، ټولنه يا ملت پر همدې بنسټ د بېوزله په پرتله زياتې متراکمې سرچينې (پانګه) لري. د شتمنۍ خلاف غريبي ده او د مړښت خلاف نيستي ده.
ياده اصطلاح، له هغو شيانو سره په اړيکه کې د مالکيت رامنځته کولو او ساتلو لپاره يو ټولنيز تړون پلی کوي، چې د څښتن يا مالک په برخه کې په لږې يا هيڅ هڅې او لګښت سره مرستندويه کېدلی شي. د شتمنۍ مفهوم اړوند دی او نه يوازې د ټولنو تر منځ توپير کوي، مګر په ورته ټولنه کې د بېلابېلو برخو او سيمو تر منځ هم توپير کوي. د متحده ايالتونو په زياتره برخو کې د ۱۰۰۰۰ امريکايي ډالرو سوچه شخصي پانګه به جوته ده چې شخص د هغې ځای د تر ټولو شتمنو وګړو په ليکه کې کې ځای نه کړي. که څه هم دا اندازه به په غريبو مخ پر وده هېوادونو کې د شتمنۍ غير عادي اندازه جوړه کړي.
د شتمنۍ مفهوم د وخت له مخې هم توپير کوي. د ستونزمن پس اندازمعاصر نوښتونه او د پوهو پرمختګ په معاصرو ټولنو کې ان د تر ټولو غريبو خلکو لپاره د ژوند کولو معيار ته په پراخ ډول وده ورکړې ده. د وخت له مخې دا پرتليزه شتمني د راتلونکي په اړه هم د پلي کولو وړ ده. د انساني پرمختګ دې ورکړل شوی ميلان سره شوني ده، چې د ژوند کولو هغه معيار چې نن ورځ يې تر ټولو شتمن خلک خوند اخلي، د راتلونکو نسلونو له لورې به د بې ځواکه شوې په توګه په پام کې ونيول شي.
صنعتي کېدنې د تيکنالوژۍ پر ونډه باندې ټينګار وکړ. زياتې دندې خپل چارې وې. ماشينونو د ځينو کارکوونکو ځای ونيو، په داسې حال کې چې ځيني نور کارکوونکي يو څه زيات تخصصي شول. د کارکوونکو تخصص د اقتصادي بريا لپاره ګواښوونکی شو. که څه هم فزيکي پانګه، لکه څرنګه چې وپېژندل شوه، د طبيعي او بنسټيزو پانګو په لرلو سره د شتمنۍ د شننې د تمرکز ټکی شو.
Adam Smith د شتمنۍ رامنځته کېدنې ته په داسې يوه لاره د توکو، کارکوونکو، ځمکې او ټيکنالوژي د ترکيب په توګه وکتل، چې يوه ګټه تر لاسه کړي (د توليد له بيې څخه پورته). د David Richardo، John Locke او John Stuart Mill نظرياتو په ۱۸ او ۱۹ پېړيو کې د شتمنۍ په اړه د هغو نظرياتو بنسټ کېښود، چې موږ يې نن ورځ کلاسيک يا لرغونی اقتصاد بولو. [۱۰]
مارکسیستي اقتصاد په Grundrisse کې مادي او انساني شتمني سره بېلوي، چې انساني شتمني «په انساني اړيکه کې شتمنۍ» په توګه راپېژني او ځمکه او کارکوونکی په کې د ټولې مادي شتمنۍ سرچينې وې. د المان کلتوري تاريخپوه Silvio Vietta شتمني او بېوزلي له هوښيارۍ سره پيوستوي. د عقلي پوهو په پرمختګ کې د مخکښ دريخ يا مقام لرل په نوې ټيکنالوژيو او اقتصادي توليد کې شتمنۍ ته لاره هواروي، په داسې حال کې چې سرچپه يې په بې وزلې پورې تړلی دی. [۱۱][۱۲]
د شتمنۍ پيدايښت
[سمول]د بېليونونو پانګې څښتنان، لکه: Bill Gates، Jeff Bezos، Warren Buffett، Elon Musk، Charlie Munger او نور د شتمنۍ پيدايښت راتلونکوې اصول وړاندې کوي: [۱۳]
- پوهه او د پوهې کړنلاره يا مېتود.[۱۴][۱۵]
- اقتصاد او د ټول عمر پرله پسې زده کړه.[۱۶]
- لوستنه او زده کړه.[۱۷][۱۸]
- له شتمنو خلکو لکه بېليونرانو او ميليونرانو څخه زده کول.[۱۹][۲۰]
په نړۍ کې د شتمنۍ کچه
[سمول]په ۲۰۱۷ ز کې د کورڅښتنانو د شتمنۍ کچه تر ۲۸۰ ترېليون امريکايي ډالرو پورې وه. د نړيوالې شتمنې راپور د اتمې نسخې له مخې د ۲۰۱۷ ز کال په نيمايي کې ټوله نړيواله شتمني د 6.4% په اندازه لوړه شوه، چې دا له ۲۰۱۲ ز کال راهيسې تر ټولو چټک ګام و او د ۱۶،۷ ترېليون امريکايي ډالرو په تر لاسه کولو سره ۲۸۰ ترېليون امريکايي ډالرو ته ورسېده. دې د عدل بازارانو کې غير مالي پانګو کې د ورته راپورته کېدنو سره په پرتلنې پراخه لاسته راوړنې منعکس کړې، چې په دې کال کې له کړکېچ څخه د مخکې کال د ۲۰۰۷ ز کال کچې څخه پورته لاړ. د شتمنۍ ودې له ودې څخه هم مخکې تللې، نو د نړيواله منځنۍ شتمني د يو بالغ په نسبت تر ٪۴،۹ پورې وده وکړه او د يو رسېدلي ځوان [بالغ] لپاره د ۵۶۵۴۰ امريکايي ډالرو نوي لوړ ثبت ته ورسېده. Tim Harford استدلال کړی دی، چې يو کوچنی ماشوم په ترکيب شوې نړۍ کې د ۲ بيليون تر ټولو غريبو وګړو په پرتله ځکه زياته شتمني لري، چې کوچنی ماشوم هيڅ پور نه لري. [۲۱][۲۲][۲۳][۲۴]
تر ټولو شتمن ښارونه
[سمول]په ۲۰۱۷ ز کال کې د نړۍ تر ټولو شتمن ۱۵ ښارونه:[۲۵]
| شتمني | ښار |
| ۳ ترېليون امريکايي ډالر | نيويارک ښار |
| ۲،۷ ترېليون امريکايي ډالر | لندن |
| ۲،۵ ترېليون امريکايي ډالر | توکيو |
| ۲،۳ ترېليون امريکايي ډالر | د سن فرانسسکو خليج سيمه |
| ۲،۲ ترېليون امريکايي ډالر | بيجنګ |
| ۲ ترېليون امريکايي ډالر | شانګهای |
| ۱،۴ ترېليون امريکايي ډالر | لاس انجلس |
| ۱،۳ ترېليون امريکايي ډالر | هانګ کانګ |
| ۱ ترېليون امريکايي ډالر | سډني |
| ۱ ترېليون امريکايي ډالر | سينګاپور |
| ۰،۹۸ ترېليون امريکايي ډالر | شيکاګو |
| ۰،۹۴ ترېليون امريکايي ډالر | ممبی |
| ۰،۹۴ ترېليون امريکايي ډالر | ټورانټو |
| ۰،۹۱ ترېليون امريکايي ډالر | فرانکفورت |
| ۰،۸ ترېليون امريکايي ډالر | پاريس |
سرچينې
[سمول]- ↑ "weal". The American Heritage Dictionary of the English Language (4th ed.). Houghton Mifflin Company. بياځلي په February 21, 2009.
- ↑ "The Millionaire Next Door". movies2.nytimes.com. بياځلي په September 27, 2018.
- ↑ Denis "Authentic Development: Is it Sustainable?", pp. 189–205 in Building Sustainable Societies, Dennis Pirages, ed., M.E. Sharpe, ISBN 1-56324-738-0, 978-1-56324-738-5. (1996)
- ↑ Kronman, Anthony T. (March 1980). "Wealth Maximization as a Normative Principle". The Journal of Legal Studies. 9 (2): 227–42. doi:10.1086/467637. S2CID 153759163.
- ↑ Robert L. Heilbroner, 1987 2008. The New Palgrave: A Dictionary of Economics, v. 4, pp. 880–83. Brief preview link.
- ↑ "Free exchange: The real wealth of nations". The Economist. June 30, 2012. بياځلي په July 14, 2012.
- ↑ "Inclusive Wealth Report". Ihdp.unu.edu. IHDP. July 9, 2012. خوندي شوی له the original on June 30, 2012. بياځلي په July 14, 2012.
- ↑ "Net worth of wwe superstars". بياځلي په August 27, 2017.
{{cite web}}: CS1 errors: archive-url (link) CS1 errors: unsupported parameter (link) - ↑ "How Wealth is Created". World Book Encyclopedia 15. (1949). The Grolier Society.
- ↑ Smith, Adam. An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations
- ↑ Vietta, Silvio (2013). A Theory of Global Civilization: Rationality and the Irrational as the Driving Forces of History. Kindle Ebooks.
- ↑ Vietta, Silvio (2012). Rationalität. Eine Weltgeschichte. Europäische Kulturgeschichte und Globalisierung. Fink.
- ↑ "The World's Billionaires". Forbes (in انګليسي). بياځلي په April 8, 2017.
- ↑ * Archived at Ghostarchive and the Wayback Machine: caltech (October 25, 2016), Bill Gates Conversation with Caltech Students
- Gates, Bill. "Science is the Great Giver". gatesnotes.com.
- Archived at Ghostarchive and the Wayback Machine: TCCTrueCompass (April 1, 2013), Ted Talks – Elon Musk on Innovation
- ↑ * Archived at Ghostarchive and the Wayback Machine: Y Combinator (August 16, 2016), Mark Zuckerberg : How to Build the Future
- Investors Archive (February 7, 2017), Billionaire Charles Koch: Building and Running an Empire, خوندي شوی له the original on 2017-03-15
- ↑ * Fortune Magazine (October 31, 2013), Best Advice: Warren Buffett and Charlie Munger | Fortune, بياځلي په April 8, 2017
- Archived at Ghostarchive and the Wayback Machine: Evan Carmichael (August 14, 2015), Charlie Munger's Top 10 Rules For Success
- Buffett, Warren E.; Munger, Charles T. (2005). Kaufman, Peter D. (ed.). Poor Charlie's Almanack: The Wit and Wisdom of Charles T. Munger (in انګليسي) (Expanded Third ed.). Virginia Beach, Va.: Walsworth Publishing Company. ISBN 978-1578645015.
- Bloomberg TV Markets and Finance (August 23, 2017), The David Rubenstein Show: Ginni Rometty
- "Zhou Qunfei: from lowly factory worker to China's richest woman". South China Morning Post.
- ↑ * Shiao-Yen Wu (February 4, 2014), The Extraordinaire: Queen of Seattle Real Estate, Creative iTV, خوندي شوی له the original on 2015-08-29
- CNBC International (June 24, 2017), Zhang Xin, CEO of SOHO China | The Brave Ones
- "Find Out What Bill Gates Says is His No. 1 Piece of Personal Finance Advice". GOBankingRates. February 11, 2014.
- Archived at Ghostarchive and the Wayback Machine: UWTV (July 8, 2014), The Opportunity Ahead: A Conversation with Bill Gates
- "Lessons in Philanthropy 2017". www.facebook.com.
- Investors Archive (June 3, 2017), Billionaire Kenneth Griffin: Investment Strategy, Hedge Funds and Government (2017), خوندي شوی له the original on 2020-02-23
- ↑ * Archived at Ghostarchive and the Wayback Machine: Evan Carmichael (May 23, 2015), Warren Buffett's Top 10 Rules For Success (@WarrenBuffett)
- Archived at Ghostarchive and the Wayback Machine: thegatesnotes (December 5, 2016), Holiday Books 2016
- "Learn more about Books | Bill Gates".
- Archived at Ghostarchive and the Wayback Machine: Evan Carmichael (June 25, 2016), Elon Musk's Top Book Recommendations – #FavoriteBooks
- "18 Book Recommendations From Billionaire Warren Buffett". Inc.com. November 3, 2016.
- Uni Common Knowledge 3 (November 26, 2016), Jeff Bezos – Start Small, and You MIGHT Succeed Big, خوندي شوی له the original on 2017-04-11
{{citation}}: CS1 maint: numeric names: authors list (link) - Baer, Drake (September 3, 2014). "9 Books Billionaire Warren Buffett Thinks Everyone Should Read". Business Insider Australia. خوندي شوی له the original on March 21, 2022. بياځلي په March 21, 2022.
- ↑ Archived at Ghostarchive and the Wayback Machine: The New York Times (November 30, 2017), Jay-Z and Dean Baquet, in Conversation
- ↑ "The World's Billionaires". Forbes.
- ↑ "Global Wealth Report." (October 18, 2018). Credit Suisse Research Institute. Credit-Suisse.com. Retrieved December 10, 2018.
- ↑ "Global wealth surges as China overtakes US to grab top spot: McKinsey report". The Straits Times. November 15, 2021.
- ↑ "Global Wealth Surges as China Overtakes U.S. to Grab Top Spot". Bloomberg. November 14, 2021.
- ↑ "China overtakes US as world's richest nation as global wealth surges". India Today. November 16, 2021.
- ↑ Dr. Amarendra Bhushan Dhiraj (February 12, 2018). "World's 15 Richest Cities In 2017: New York, London, And Tokyo, Tops List". CEO World Magazine.