سواتي (پښتانه)

سواتي پښتانه د یوسفزیو له قبیلې سره تعلق لري چې په سوات کې اوسیږي. په پخوانیو وختونو کې دا سیمه د پښتنو (اوس د سواتی پښتنو په نوم یادیږي) له خوا فتحه شوه او یو دولت یې جوړ کړ. له څه مودې وروسته يوسفزيو دغه پښتانه له دې سيمې وشړل، د سواتي پښتانه له يوې کورنۍ څخه نه وو، بلکې څو افغاني قبيلې وې چې له محمد غوري سره راغلې او په سوات کې مېشت شول. وروسته بیا بهرنیانو سوات ته د دوی د وطن دوستۍ له امله دوی د جلا قبیلې په توګه د ویلو پرځای سواتي پښتانه وبلل. دې خلکو د سلطان شهاب الدین محمد غوري د واکمنۍ پر مهال د هغه په امر د سوات او باجوړ لاره ونیوله او د پخوانيو اوسيدونکو چې کافران وو، له شړلو وروسته یې دغه سیمه ونیوله او شاوخوا څلور سوه کاله یې په خپل واک کې وساتله، یو له هغو څخه شاه میر بابا بټخېله ته لاړ او د کشمیر په نیولو سره یې خپل حکومت جوړ کړ، شیخ محمد اکرام د ابو کوثر له لیکوال سره اشغر ته راغی، چې دا خلک ځانونه یوسفزي بولي. د ګبري د نوم په اړه باید معلومه شي چې د بټني قوم پښتانه په اصل کې افغانان دي چې د افغانستان په ختیځه پوله کې د توچي سیند ته څېرمه د تورغر په سیمه کې چې بېټني افغانان اوسیږي. دا خلک هلته په یوه دره کې اوسېدل او له هغه ځایه د محمد غوري سره هجرت کړی وو. په سوات کې د اوسېدو له امله لومړی ګبري او وروسته سواتي وګڼل شول، په دې سواتي پښتنو کې د افغانستان بېلابېلې وړې قبيلې شاملې دي، چې په دې کې د بټني قبيلې يوه څانګه وه، چې د بټسوات مشر شاه مير و. په 1315 کې، هغه د کشمیر د راجا سینګ دیو لخوا په دنده وګمارل شو او د خدای لخوا ورکړل شوي وړتیا سره یې لوی ځواک ترلاسه کړ. د هغه زامنو ته هم د پاچا لخوا لوی واکونه ورکړل شول او د پاچا یو ځای ناستی یې د خپل مطلق وکیل په توګه وټاکه او بالاخره کله چې د هیواد نظام په سقوط سره په 1343 کال کې د شاه میر په نوم په تخت کېناست. شمس الدین شاه واعظ وکړ. د دوی په برکت په کشمیر کې اسلام خپور شو. شاه میر له کشمیر سره د اسلام د سیاسي اړیکو بنسټ کېښود، د شاه میر د پلار نوم شاه دین دی. د کیمبرج په تاریخ کې د شاه میر په اړه لیکل شوي دي "نوي پاچا خپل واکونه په ښه نیت او درک سره وکارول. د کشمیر هندو پاچاهان ډېر ظالم وو. د هغه اعلان شوې پالیسي دا وه چې خلکو ته اجازه ورکړي چې له یوې لږې دال روټي پرته نور څه ونه لري. د نوي پاچا حکومت په لیبرال اصولو ولاړ و. هغه غیر ضروري دولتي محصولات او غیر عادلانه مالیات لرې کړل. د مالیاتو د راټولولو ظالمانه طریقې بندې شوې او د محصول په شپږمه برخه دولتي مالیه وضع شوه. په تاریخ فرشته کې راغلي دي چې: شاه میر په ۷۱۵ هجري کې کشمیر ته راغی او د پاچا ډېری رعایا او مامورین یې په مسلمانانو بدل کړل او دومره نفوذ یې پیدا کړ چې په ۷۴۷ هجري قمري کال کې یې پخپله حکومت په غاړه واخیست. حنفي مذهب د کشمیر په ولایت کې مشهور و. شاه میر څلور زامن درلودل چې مشر زوی یې جمشید او دوهم یې علي شیر و. درېیم یې میراثي او څلورم یې هندال و. دوی ټول تکړه او هوښیار وو. شاه میر د درې کالو په بریالیتوب سره د حکومت کولو وروسته مړ شو او مشر زوی جمشید په اتفاق سره په تخت کېناست او علي شیر د هغه وزیر وټاکل شو او د خپل پلار په څیر یې عادلانه حکومت جوړ کړ. ملا شاه محمد شهابادي ژباړه د شاه مير د اولادې يادونه په لاندې ډول ده: «سلطان شاه مير شاوخوا دوه سوه کاله په کاميابۍ سره پر کشمير حکومت وکړ. د دې سلطنت تر ټولو مشهور سلطان زین العابدین مشهور پاچا و. دا سلطان یو لوی عالم، لیکوال او شاعر و. په عربي او فارسي ژبو یې په زړه پورې شعرونه ویل. دغه سلطان د کشمیري ژبې کتابونه، خطاطۍ او عربي، فارسي او سنسکرت اثار راټول کړل او یو لوی کتابتون یې جوړ کړ. دا کتابتون د سلطان فتح شاه تر پادشاهۍ (۸۹۲-۸۹۸ هـ ق) پورې د سرینګر په ښار کې ساتل کیده، خو د سواتی پټانو د الغ بیګ او بابر له اطاعت څخه ډډه وکړه او په مرداره توګه یې جګړه وکړه، که څه هم د دوی له راتګ وروسته ماتې وخوړه. یوسفزیان چې کلونه کلونه یې پر دې سیمه قبضه کړې وه، د هزاره ګانو ولسوالۍ ته یې مخه کړه او هلته یې د سواتی پټان په نامه یادېدل. د سوات څخه د هزاره ګانو کومه سیمه چې دوی قبضه کړې وه د سلطان پاکل په نوم د فاکلي په نوم ونومول شوه. بیا په اتلسمه پیړۍ کې د سید جلال بابا په مشرۍ دغه قبیله د هزاره ګانو له شمالي سیمې څخه ترکانو وشړله او ټولې غرنۍ او وچې سیمې یې ونیولې. دا قبیله په څو فرعي څانګو ویشل شوې ده. د بېلګې په توګه، جبري، مميالي، علي، متروي ديشان او دودان، دودګان يا ديګان چې ورته نومونه دي او په هغه وخت کې د دو ديال په نامه يادېږي. د فتح البلدان لیکوال لیکي: دودان د سوریې په پوله (ارمینه) کې یو قوم و چې د بنو دودان بن خریمه څخه یې ادعا کوله. "د تورات له مخې دودان بن یخشان بن ابراهیم علیه السلام." باید معلومه شي چې په ارمنستان کې د اسراییلو جلاوطنۍ یادونه شوې ده. په بني اسرائيلو کې ددودان کورنۍ هم وه، دا خلک له محمد غوري سره اشغر ته راغلي وو، د حافظ رحمت خاني په تاريخونو کې د متروي قبيلې يادونه شوې ده، چې دا خلک ځانونه يوسفزي بولي. د ګبري د نوم په اړه باید معلومه شي چې د بټني قوم پښتانه په اصل کې افغانان دي چې د افغانستان په ختیځه پوله کې د توچي سیند ته څېرمه د ورغر په سیمه کې چې بېټني افغانان اوسیږي. دا خلک هلته په یوه دره کې اوسېدل او له هغه ځایه د محمد غوري سره هجرت کړی وو. په سوات کې د اوسیدو له امله دوی د ګبري په نوم ونومول شول او وروسته په سوات کې د اوسیدو له امله په سواتی مشهور شو، په دې سواتی پټان کې مختلفې وړې افغاني قبيلې شاملې دي چې په دې کې د بټني قبیلې یوه څانګه وه چې بټخیله ده. دا د بټګرام او جنګ له نومونو څخه څرګندیږي. ځینې تاریخپوهان د دوی د نیکونو په اړه متضاد نظرونه لري، مګر دوی په حقیقت کې د افغان قومونو څخه دي. د دوی مورنۍ ژبه اوس هم پښتو ده. او په هغه وخت کې دا خلک جنګیدل. الي شنکياري، بټګرام، مانسهره، بافا، اوګي، بيليان ، ګړۍ حبيب الله او بالاکوټ وغيره کې ميشت دي او دا خلک ځانونه افغان او پښتون بولي. هغه د سکهانو او انګرېزانو سره سختې جګړې وکړې. په دوی کې د پښتونولۍ احساسات هم مهم دي.

نوید عالم خواجه خیل یوسفزۍ سواتی د سواتی قوم د ځینو فرعي څانګو په اړه وینا کوي، ابا خیل امیر خان خیل خواجه خیل غازي خیل وغیره، دا ثابته شوه چې سواتی قبیله د پښتون قوم سره تعلق لري. .

د سوات نوی سیاحتي ځای

دشت لیلا د څلورو ولسوالیو ښکلا د دې سيمې څخه ليدل کېدای شي.

سوات، دیر، بونیر، ملاکنډ.