Jump to content

د کمبوډیا تاریخ

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

د کمبوډیا تاریخ، د سویل ختیځې اسیا په اصلي ځمکه کې پروت هغه هېواد چې کولای شو د تاریخ ریښې یې په هندي مدنیت کې ومومو. د اوسنۍ کمبوډیا د سیاسي جوړښت په اړه تفصیلي سوابق د لومړي ځل لپاره په چینايي کالیزو کې هغه مهال را څرګند شو، چې فونان، هغه دولت چې د هندوچین د نیمه جزیرې په سویلي برخو کې یې له ۱ تر ۶ پېړۍ پورې حکومت کړی و. د مکونګ په سویلي برخو کې، فونان د هغه زاړه هندي سیمه ییز کلتور ښکارندوی ده، چې په لویدیځ کې د هندوډوله سمندري سوداګریزو شریکانو سره یې اوږد مهاله ټولنیز-اقتصادي تعاملات درلودل. په شپږمه پېړۍ کې هغه تمدن چې په چيني کالیزو کې د چنلا یا ژنلا په نوم یادیږي، هغه په بشپړ ډول سره د فونان ځایناستی شو، ځکه چې د هندوچین پراخې سیمې یې تر کنټرول لاندې وي او پراخ مرکزي واک یې درلود.[۱][۲][۳][۴][۵][۶]

د خمر سترواکۍ په ۹مه پېړۍ کې رامنځته شوه. دلته سرچینې د هغه افسانوي تقدیس او پیل مراسمو ته اشاره کوي چې په ۸۰۲ له میلاد مخکې کال کې د کولن په غره (د ماهندرا غر) کې د بنسټ اېښودونکي دویم جایاورمان د سیاسي مشروعیت ادعا وکړه. د هغو ځواکمنو حاکمانو سلسله، چې د هندو د دیواراجا فرقې ته یې ادامه ورکوله، د خمر د تمدن په کلاسیکه دوره کې یې تر ۱۱‍ پېړۍ پورې سلطنت وکړ. هغه نوې سلسله چې ولایتي منشاء یې لرله، بودیزم یې را معرفي کړ، چې د ځینو څېړونکو په وینا د مذهبي سلطنتي پاشېدنې او عمومي زوال لامل وګرځېد. سلطنتي کرونولوژي په ۱۴مه پېړۍ کې پای ته ورسېده. چې د مدیریت، کرهڼې، معمارۍ، هیدرولوژي، تدارکاتو، ښاري پروګرام جوړونې او د یوه نوښتګرانه او مترقي تمدن ښودونکي هنر په برخه کې یې سترې لاسته راوړنې درلودي- چې له امله یې په سویل ختیځه اسیا کې د کلتوري میراث پر یوه مهم مرکز واوښت.[۷][۸][۹]

دې نزول د شاوخوا ۱۰۰ کلنې انتقالي دورې په اوږدو کې دوام وموند او له هغه وروسته د کامبوډیا د تاریخ منځنۍ دوره چې له انګکور نه وروسته هم نومیږي، د ۱۵ پېړۍ له نیمايي وروسته پیل شوه. که څه هم تر هغه وخته پورې د هندو فرقې په بشپړ ډول سره ځایناستې ګرځېدلې وي، خو په زړه پلازمېنه کې تاریخي اماکن د یوه مهم معنوي مرکز په توګه پاتې وي. سره له دې هم، د پنځلسمې پېړۍ له نیمايي را وروسته، اصلي جمعیت په پر له پسې ډول د ختیځ پر خوا وکوچېدل او د څو وړو مواردو په استثناء سره، د چکتموک، لانګویک او اوډونګ کې د مکونګ او تونیل سپ سیندونو شاوخوا ځای پر ځای شول.[۱۰][۱۱][۱۲]

سمندریزه سوداګري د شپاړلسمې پېړۍ د هوساینې لپاره غوره بنسټ و. خو بهرنیان لکه مسلمان مالایان، مسیحي اروپايي سفرکوونکي او مبلغانو په زیاتیدونکي توګه د دولت په چارو کې مزاحمت وکړ او د هغوی تر اغېز لاندې راغلل. پېچلې پانګې او پیاوړی اقتصاد له یوې خوا او تیت او پرک کلتور او له خطر سره مخ د امتیاز حق له بلې خوا د لانګویک د عصر ثابتې ځانګړنې وي.[۱۳][۱۴]

په ۱۵مه پېړۍ کې، د خمر دودیز ګاونډي، په لویدیځ کې د مون خلک او د چم خلک په ختیځ کې په تدریج سره څنډې ته شول یا هم په ترتیب سره د سیامي/ټایلنډي او انام/ویتنامي ځواکونو یې ځای ونیو. دغو ځواکونو د کوز مکونګ د حوضې د کنټرول اړتیا د ټول هندوچین د کنترول د کلي په توګه درک کړی او پرې پوه شوي وو. د خمر کمزوري پاچاهي یوازې په ایوتایا (وروسته په بانګکوک) او هوا کې ستراتیژیستان هڅول. د خمر پر سلطنتي اقامت ځایونو باندې بریدونه او د هغوی نیول، حاکمان د تشریفاتي او قانوني واک له لرلو پرته پریښودل. د ځایناستي کېدو او ودونو پر تګلارو کې لاسوهنه د هغوی د سلطنتي حیثیت زوال زیات کړ. اوډونګ په ۱۶۰۱ کال کې په منځنۍ دوره کې د وروستي سلطتني اقامت ځای په توګه جوړ شو.[۱۵][۱۶][۱۷][۱۸]

په نوولسمه پېړۍ کې د اروپايي استعماري ځواکونو راتلل چې له تکنالوژيکي اړخه ښه سمبال او جاه طلبي یې لرله د نړیوال کنټرول د ځانګړنو لرونکو تګلاور سره یې په سیمه کې دښمنیو ته د پای ټکی کېښود او په پایله کې سیام/ټایلنډي که څه هم تحقیر شوي و په شاتګ یې وکړ او له استعمار څخه د یوه حایل هېواد په توګه تېښته وکړه، کوم چې د فرانسې د استعمار یوه هیله هم ویتنام و. کامبودیا که څه هم تر زیاته بریده پورې له پامه غورځول شوې وه، د هندوچین اتحادیې ته د یوه درک شوي نهاد په توګه ور دننه شو او ویې کولای شول چې خپل هویت او یووالی په بریا سره عصري توب یا مډرنوالي ته ولیږدوي.[۱۹][۲۰][۲۱][۲۲][۲۳]

د استعمار له ۸۰ کلن ژمني خوب نه وروسته، د دویمې نړیوالې جګړې پر مهال د جاپان له خوا د لنډې مودې اشغال، کوم چې د سیهانوک پاچا له سلطنت سره هممهاله و، نو دا مهال د کامبوډیا لپاره بېرته د ازادۍ او مډرن تاریخ ته د ور ستنېدو لپاره د پیل ټکی شو. د کامبوډیا پاچاهي (۱۹۵۳-۱۹۷۰)، چې له ۱۹۵۳ ز کال راهیسې خپلواکه وه، هڅه یې وکړه چې د دوو سترو هستوي ځواکونو یعنې امریکا او شوروي تر منځ بې طرفه پاتې شي. د هندوچین جګړې په زیاتیدو سره، کمبوډیا په پراخه کچه په جګړه کې ښکېله شوه، چې په پایله کې په ۱۹۷۰ ز کال کې د خمر جمهوریت رامنځته شو او ورسره کورنۍ جګړې هم زور واخیست. په ۱۹۷۵ ز کال کې کمبوډیا د سور خمر په لاس کې وه او ډیموکراتیکې کمبوډیا خپل تر ټولو سخت حالات تجربه کړل، وروسته له هغه د ویتنام اشغال، د کمبوډیا د خلکو جمهوریت او له ۱۹۹۳ ز کال راهیسې د ملګرو ملتونو په امر د مډرنې کمبوډیا پر لور د هغو تګ شاملیږي.[۲۴][۲۵][۲۶][۲۷]

له تاریخ وړاندې او د تاریخ په لومړیو کې

[سمول]

د کمبوډیا په شمال د باتمبنګ ولایت په لانګ سپین کې د رادیوکاربن له وخت نه شواهد موندل شوي دي، چې ښیي په دغه سیمه کې له له میلاد نه ۶۰۰۰ تر ۷۰۰۰ کاله وړاندې هوابیهین ډبرین وسایل او له میلاد نه ۴۲۰۰ کاله وړاندې سفال لوښي موجود و. په ۲۰۰۹ ز کال کې د فرانسې او کامبودیا د لرغون پېژندنې څېړنو په دغه غار کې له میلاد نه وړاندې د ۷۱۰۰۰ کلونو سلسله تر ډبرینې دورې پورې ثبت کړه. په ۲۰۱۲ ز کال کې موندنو وښودله چې په دغه غار کې د ښکاریانو او را ټولوونکو کسانو له خوا لومړنی اشغال او بیا ورپسې په ډبرینه دوره کې د پرمختللي ښکار ستراتیژۍ او د ډبرینو وسایلو د جوړولو تکنیکونه او همداشان د ډېرو هنري سفالي لوښو جوړول او طراحي شاملیږي، چې په ډېرو پېچلو ټولنیزو، کلتوري او سمبولیک لارو سره یې جوړ کړي دي. کمبوډیا په سمندري یشمي لارې کې ګډون کړی، چې له میلاد نه ۲۰۰۰ کاله وړاندې تر ۱۰۰۰ میلادي کال پورې د ۳۰۰۰ کلونو لپاره پر خپل ځای و.[۲۸][۲۹][۳۰][۳۱][۳۲][۳۳][۳۴][۳۵]

د کامپونګ چاننګ ولایت کې د سامرونګ سین په سیمه کې جمجعې او د انسان هډوکي موندل شوي دي چې مخینه ۱۵۰۰ کاله له میلاد نه مخکې وخت ته رسیږي. هینګ سوفاډي (۲۰۰۷) د سامرونګ سین او د کامبودیا په ختیځ کې د ځینو ګړدیو خاکي مکانونو تر منځ پرتلنه کړې ده. ښايي دغو کسانو د چین له سویل ختیځ نه هندوچین ته کډه کړې وي. پوهانو په سویل ختیځې اسیا کې د لومړي ځل لپاره د وریځو کښت او برونز لوښو جوړول هم په دغو خلکو پورې تړلي بللي دي.[۳۶]

په ۲۰۱۰ ز کال کې، د کامبوډیا په شمال لویدیځ کې د فوم سني په فبرونو کې د سکلیټونو له څېړنې وروسته، وموندل شوه چې د دغو خلکو په بدن په تیره بیا د سر په برخه کې د پام وړ زیات ټپونه موجود و، چې ښايي د انسانانو تر منځ د شخړو له امله وي. په دغو قبرونو کې همداشان یو شمېر تورې او نورې بریدګرې وسلې هم وي چې په جګړو کې ترې ګټه اخیستل کېږي.[۳۷]

د سویل ختیځې اسیا د اوسپنې دوره له میلاد نه ۵۰۰ کاله وړاندې پیلیږي، چې شاوخوا ۵۰۰ کاله وروسته له میلاد د فونان عصر په وروستیو کې پای ته رسیږي، چې له هند او سویلي اسیا سره د دوامداره سمندري سوداګرۍ په اړه ملموس لومړني شواهد وړاندې کوي. په لومړۍ پېړۍ کې دغو اوسېدونکو ډېرې پیچلې او منسجمې ټولنې او بېلابېلې مذهبي کائینات پیژندې علوم رامنځته کړل، چې ډېرو پرمختللو وینايي ژبو ته یې اړتیا لرله، کوم چې د نن ورځې له ژبو سره یې ډېر نږدې تړاو درلود. په دغو کې تر ټولو ډېرې پرمختللې ډلې د ساحل په څنډو او مکونګ سیند پر غاړه او د دلتا په سیمو کې هغه کورونه و چې هلته به یې وریځې کرلي، کبان به یې نیول او اهلي څاروي یې ساتل.[۳۸][۳۹][۴۰][۴۱]

سرچينې

[سمول]
  1. ↑ Chandler, David (July 2009). "Cambodian History: Searching for the Truth". Cambodia Tribunal Monitor. Northwestern Primary School of Law Center for International Human Rights and Documentation Center of Cambodia. نه اخيستل شوی 25 November 2015. We have evidence of cave dwellers in northwestern Cambodia living as long ago as 5000 BCE.
  2. ↑ Mourer, Cécile; Mourer, Roland (July 1970). "The Prehistoric Industry of Laang Spean, Province of Battambang, Cambodia". Archaeology & Physical Anthropology in Oceania. Oceania Publications, University of Sydney. 5 (2): 128–146. JSTOR 40386114.
  3. ↑ Stark, Miriam T. (2006). "Pre-Angkorian Settlement Trends in Cambodia's Mekong Delta and the Lower Mekong Archaeological Project" (PDF). Bulletin of the Indo-Pacific Prehistory Association. 26: 98–109. doi:10.7152/bippa.v26i0.11998. hdl:10524/1535. Archived from the original (PDF) on 23 September 2015. نه اخيستل شوی 5 July 2015. The Mekong delta played a central role in the development of Cambodia’s earliest complex polities from approximately 500 BCE to 600 CE... envoys Kang Dai and Zhu Ying visited the delta in the mid-3rd century CE to explore the nature of the sea passage via Southeast Asia to India ... a tribute-based economy, that ... It also suggests that the region’s importance continued unabated
  4. ↑ Stark, Miriam T.; Griffin, P. Bion; Phoeurn, Chuch; Ledgerwood, Judy; et al. (1999). "Results of the 1995–1996 Archaeological Field Investigations at Angkor Borei, Cambodia" (PDF). Asian Perspectives. University of Hawai'i-Manoa. 38 (1): 7–36. Archived from the original (PDF) on 23 September 2015. نه اخيستل شوی 5 July 2015. the development of maritime commerce and Hindu influence stimulated early state formation in polities along the coasts of mainland Southeast Asia, where passive indigenous populations embraced notions of statecraft and ideology introduced by outsiders...
  5. ↑ ""What and Where was Chenla?", Recherches nouvelles sur le Cambodge" (PDF). Michael Vickery’s Publications. نه اخيستل شوی 5 July 2015.
  6. ↑ "Considerations on the Chronology and History of 9th Century Cambodia by Dr. Karl-Heinz Golzio, Epigraphist - ...the realm called Zhenla by the Chinese. Their contents are not uniform but they do not contradict each other" (PDF). Khmer Studies. Archived from the original (PDF) on 24 May 2015. نه اخيستل شوی 5 July 2015.
  7. ↑ Wolters, O. W. (1973). "Jayavarman II's Military Power: The Territorial Foundation of the Angkor Empire". The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland. Cambridge University Press. 105 (1): 21–30. doi:10.1017/S0035869X00130400. JSTOR 25203407.
  8. ↑ "The emergence and ultimate decline of the Khmer Empire - Many scholars attribute the halt of the development of Angkor to the rise of Theravada...p.14" (PDF). Studies Of Asia. Archived from the original (PDF) on 20 June 2020. نه اخيستل شوی 24 July 2016.
  9. ↑ "Khmer Empire". World History Encyclopedia. نه اخيستل شوی 7 July 2015.
  10. ↑ "AN EIGHTEENTH CENTURY INSCRIPTION FROM ANGKOR WAT by David P. Chandler" (PDF). The Siam Society. نه اخيستل شوی 29 June 2015.
  11. ↑ "Kingdom of Cambodia – 1431–1863". GlobalSecurity. نه اخيستل شوی 12 June 2015.
  12. ↑ Ross Marlay; Clark D. Neher (1999). Patriots and Tyrants: Ten Asian Leaders. Rowman & Littlefield. p. 147. ISBN 978-0-8476-8442-7.
  13. ↑ "Murder and Mayhem in Seventeenth Century Cambodia". Institute of Historical Research (IHR). نه اخيستل شوی 26 June 2015.
  14. ↑ "Maritime Trade in Southeast Asia during the Early Colonial Period ...transferring the lucrative China trade to Cambodia..." (PDF). Oxford Centre for Maritime Archaeology University of Oxford. نه اخيستل شوی 26 June 2015.
  15. ↑ Ben Kiernan (2008). Blood and Soil: Modern Genocide 1500-2000. Melbourne Univ. Publishing. ISBN 978-0-522-85477-0.
  16. ↑ "1551 – WAR WITH LOVEK – During the Burmese siege of Ayutthaya in 1549 the King of Cambodia, Ang Chan..." History of Ayutthaya. نه اخيستل شوی 26 June 2015.
  17. ↑ Nicholas Tarling (1999). The Cambridge History of Southeast Asia. Cambridge University Press. p. 100. ISBN 978-0-521-66370-0.
  18. ↑ "Reconceptualizing Southern Vietnamese History from the 15th to 18th Centuries Competition along the Coasts from Guangdong to Cambodia by Brian A. Zottoli". University of Michigan. نه اخيستل شوی 26 June 2015.
  19. ↑ Smithies, Michael (8 مارچ 2010). "The great Lao buffer zone". The Nation. Archived from the original on 2 اپرېل 2015. نه اخيستل شوی 3 اپرېل 2015.
  20. ↑ LePoer, Barbara Leitch, ed. (1987). "The Crisis of 1893". Thailand: A Country Study. Library of Congress. نه اخيستل شوی 3 April 2015.
  21. ↑ "Cambodia became a peripheral area, widely uncared for by France as economic benefits from Cambodia were negligible" (PDF). Max-Planck-Institut. نه اخيستل شوی 26 November 2015.
  22. ↑ "CAMBODIA'S BORDER WITH ENGAGEMENT FROM POWER COUNTRIES by SORIN SOK, Research Fellow – The treaty of 1863" (PDF). Cambodian Institute for Cooperation and Peace. Archived from the original (PDF) on 25 February 2021. نه اخيستل شوی 7 July 2015.
  23. ↑ Marie Alexandrine Martin (1994). Cambodia: A Shattered Society. University of California Press. p. 31. ISBN 978-0-520-07052-3.
  24. ↑ "COMMUNISM AND CAMBODIA – Cambodia first declared independence from the French while occupied by the Japanese. Sihanouk, then King, made the declaration on 12 March 1945, three days after Hirohito's Imperial Army seized and disarmed wavering French garrisons throughout Indo-China" (PDF). DIRECTORATE OF INTELLIGENCE. Archived from the original (PDF) on 4 March 2016. نه اخيستل شوی 7 July 2015. {{cite web}}: External link in |خونديځ تړی= (help); Unknown parameter |تاريخ الأرشيف= ignored (help); Unknown parameter |خونديځ-تړی= ignored (help); Unknown parameter |مسار الأرشيف= ignored (help)
  25. ↑ "Simulation on The Cambodia Peace Settlement – The Sihanouk Era – The government of the new kingdom initially took a neutral stance in order to protect itself from neighboring countries". UNITED STATES INSTITUTE OF PEACE. Archived from the original on 3 September 2016. نه اخيستل شوی 7 July 2015. {{cite web}}: External link in |خونديځ تړی= (help); Unknown parameter |تاريخ الأرشيف= ignored (help); Unknown parameter |خونديځ-تړی= ignored (help); Unknown parameter |مسار الأرشيف= ignored (help)
  26. ↑ "Conflict in Cambodia, 1945–2002 by Ben Kiernan – American aircraft dropped over half a million tons of bombs on Cambodia's countryside, killing over 100.000 peasants..." (PDF). Yale University. نه اخيستل شوی 7 July 2015.
  27. ↑ "Cambodia – History". Sandbox Networks, Inc. Archived from the original on 12 February 2017. نه اخيستل شوی 6 June 2016. {{cite web}}: External link in |خونديځ تړی= (help); Unknown parameter |تاريخ الأرشيف= ignored (help); Unknown parameter |خونديځ-تړی= ignored (help); Unknown parameter |مسار الأرشيف= ignored (help)
  28. ↑ Joachim Schliesinger (2015). Ethnic Groups of Cambodia Vol 1: Introduction and Overview. Booksmango. p. 1. ISBN 978-1-63323-232-7.
  29. ↑ David Chandler, A History of Cambodia (Westview Publishers: Boulder Colorado, 2008) p. 13.
  30. ↑ Forestier, Hubert; Sophady, Heng; Puaud, Simon; Celiberti, Vincenzo; Frère, Stéphane; Zeitoun, Valéry; Mourer-Chauviré, Cécile; Mourer, Roland; Than, Heng; Billault, Laurence (2015). "The Hoabinhian from Laang Spean Cave in its stratigraphic, chronological, typo-technological and environmental context (Cambodia, Battambang province)". Journal of Archaeological Science: Reports. 3: 194–206. doi:10.1016/j.jasrep.2015.06.008.
  31. ↑ "Human origin sites and the World Heritage Convention in Asia – The case of Phnom Teak Treang and Laang Spean cave, Cambodia: The potential for World Heritage site nomination; the significance of the site for human evolution in Asia, and the need for international cooperation" (PDF). World Heritage. نه اخيستل شوی 8 July 2015.
  32. ↑ Tsang, Cheng-hwa (2000), "Recent advances in the Iron Age archaeology of Taiwan", Bulletin of the Indo-Pacific Prehistory Association, 20: 153–158, doi:10.7152/bippa.v20i0.11751
  33. ↑ Turton, M. (2021). Notes from central Taiwan: Our brother to the south. Taiwan's relations with the Philippines date back millennia, so it's a mystery that it's not the jewel in the crown of the New Southbound Policy. Taiwan Times.
  34. ↑ Everington, K. (2017). Birthplace of Austronesians is Taiwan, capital was Taitung: Scholar. Taiwan News.
  35. ↑ Bellwood, P., H. Hung, H., Lizuka, Y. (2011). Taiwan Jade in the Philippines: 3,000 Years of Trade and Long-distance Interaction. Semantic Scholar.
  36. ↑ "Circular Earthwork Krek 52/62: Recent Research on the Prehistory of Cambodia" (PDF). Project MUSE. Archived from the original (PDF) on 22 April 2020. نه اخيستل شوی 7 July 2015.
  37. ↑ Domett, K. M. (2 January 2015). "Bioarchaeological evidence for conflict in Iron Age north-west Cambodia - Examination of skeletal material from graves at Phum Snay in north-west Cambodia revealed an exceptionally high number of injuries..." Antiquity. Cambridge University Press. 85 (328): 441–458. doi:10.1017/S0003598X00067867. S2CID 162907346. نه اخيستل شوی 8 July 2015.
  38. ↑ Stark, Miriam T. (2006). "Pre-Angkorian Settlement Trends in Cambodia's Mekong Delta and the Lower Mekong Archaeological Project" (PDF). Bulletin of the Indo-Pacific Prehistory Association. 26: 98–109. doi:10.7152/bippa.v26i0.11998. hdl:10524/1535. Archived from the original (PDF) on 23 September 2015. نه اخيستل شوی 5 July 2015. The Mekong delta played a central role in the development of Cambodia’s earliest complex polities from approximately 500 BCE to 600 CE... envoys Kang Dai and Zhu Ying visited the delta in the mid-3rd century CE to explore the nature of the sea passage via Southeast Asia to India ... a tribute-based economy, that ... It also suggests that the region’s importance continued unabated
  39. ↑ "Art and Archaeology of Fu-Nan" (PDF). Department of Anthropology College of Social Sciences University of Hawaii. Archived from the original (PDF) on 23 September 2015. نه اخيستل شوی 7 July 2015.
  40. ↑ "Trade and Exchange Networks in Iron Age Cambodia: Preliminary Results from a Compositional Analysis of Glass Beads - Beads made of glass and stone found at Iron Age period sites (500 BCE – 500 CE) in Southeast Asia are amongst the first signs for sustained trade and sociopolitical contact with South Asia..." Indo-Pacific Prehistory Association. doi:10.7152/bippa.v30i0.9966. نه اخيستل شوی 7 July 2015. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  41. ↑ "Cambodia: a country study".. (1990). Washington, D.C.: Federal Research Division, Library of Congress. 4, 6, 20, 22, 59, 69. OCLC 44355152. 
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=د_کمبوډیا_تاریخ&oldid=335753" نه اخيستل شوی