مقدمه
دلوی رب جلّ جلاله سترپیغامبرصلی الله علیه وسلم له بعثت څخه وروسته په خپل لږنبوی مبارک ژوندانه کی چی ټول/23کلونه وونړۍ ته دیوه رښتونی، صادق، صدوق، خواخوږی،اوپه ټولوچاروښه پوه انسان په صفت داسی تاریخ ثبت کړچی دښمنان یئ هم ورڅخه دانکارکولومجال نه لري،ددنیاګۍ دلنډکی ژوندانه،اودعقبیْ دبې پایه تل پاتی ژوندون لپاره یئ ټولې نیغې اوکږې وږې لیارې یوه له بلې سره بیلې اودانسان،پیري،ژوو،حتیْ دټولوساکښانو اوغیرساکښانو لپاره یئ ګرده رازونه،نیازونه،حقوق،بشپړه دژوندانه تګلاره، اوکړنلاره په پوره تفصیل سره روښانه کړه،رښتیاهم که څوک ددنیااویاهم دآخرت دکومې اړوندې مسئلې په اړه هرډول مسئله که وي څه معلومات ځان ته کول غواړی نودرسالت دسالارصلی الله علیه وسلم په فرموداتوکی به یئ خامخامومي دنبوی مبارکواحادیثوپاڼي که څوک اړوي واقعاً په زړه کی راڅرخیدونکی دوختونوسوالونوته به جوابونه اوشکونوته به دحل قانع کوونکی لاس وندپیداکړي،ټولې بیلګې یئ زه دلته نه شم بیانولای،خودغه ترلاس لاندی موضوع چی دنبوی طب یوڅوټوټې یئ شمیرلای شوداشاهدی ورکوی چی:دلوی رب پورته ذکرشوی آیتونه څومره په رښتیاسره دلوی نبی صلی الله علیه وسلم په صفت کی په جامعواوخوږوتوریوسره سرراخلاص کړی دی،ددی:حریصٌ علیکُم بِالمُؤمِنِینَ رَؤُفٌ رّحِیمٌ، لارښودپه اړه که زماغوندی سطحي صفت کوونکي ترآخرته په خپله ژبه اوقلم دسترپیغامبرصلی الله علیه وسلم صفتونه وایئ اولیکي بیاهم دعظیم الشأن قرآن دیوه توري په څیرخوڅه دیوه حرف پېښې یئ لانه شی کولای،فارسی شاعردخپل عجزپه ښکاره کولوسره ډیره ښه خبره زمزمه کړی ده چی:بعدازخدابزرګ تویئ قصه مختصر.ددی لوی لارښودصلی الله علیه وسلم دارشاداتوپه بڼ کی زه خوارهم لږاوډیروګرزیدلم په ځانګړی ډول دنبوی طب په باغچوکی چی هره فرموده اوسترارشادیئ څوک ګوری نودحاذق طبیب صلی الله علیه وسلم په موردکی له دی پرته چی داووایئ:عقل بسوخت زحیرت که این چه بوالعجبی است،نورڅه دحیرت په نړۍ کی ورڅخه هیریږی،بلی هو!زمادغه وړوکی کتاب چی دنبوی طب په نامه می نومولی دی دلوی پیامبرصلی الله علیه وسلم دطب یوڅووړوکی نسخې دي،هسی یوموټی دخرواربیلګه ده،تکړه محققین چی ورکی ښې ژورې څیړنې وکړي نودنړۍ پرمخ دټولوناروغیوآسانه پریمانه،اوبی تکلفه علاجونه ورکی موندلای،راسپړلای،اومسلمان دربدره امّت ته وړاندی کولای شی،دغه کتاب ټول پردریوبرخووېشل شوی دی چی لومړنۍ برخه یئ (دطبواصول )اوهغه اړین ټکی دی چی دیوه طبیب لپاره خولازمي دي چی په یادکی یئ وساتی بلکه دهرچالپاره ورباندی عبورضروری دی ځکه چی په نبوی بوټواونوروتوکیوسره علاج کول ډیرآسان هم دی اوپه هرټبراوکاله کی سهاراوبیګاټول ورته اړهم دی اوعملاًټول انسانان ورڅخه دتشفی په چاروکی استفاده هم کوی،نوهرکس چی لږڅه توراوسپین سره بیلولای شی لږترلږه دخپل کهول لپاره ډاکټراوطبیب دی،نوورته ښایئ چی عمده اصول په پام کی ونیسی ترڅودناروغ معالجه په سمه توګه وکړای شی اودآخرت مسئولیت یئ نه وی،اوڅوک چی عموماًدډاکټرۍ اوطبابت چاري ترسره کوی هغوی ته خوپه هیڅ صورت رواهم نه ده چی دغه نازکه اوحساسه دنده پراوږوبارکړی اوله دی اصولوڅخه دی خبرونلری،دوهمه برخه (نبوی بوټي اودهغوی طبي ګټي) ده،چی هغه نبوی بوټي ورکی په طبی لحاظ راسپړل شوی دي چی دنبوت سالارصلی الله علیه وسلم یئ یااستعمال فرمایلی یایئ دهغوی داستعمالولولپاره لارښوونه کړی وی،البته ځیني توکی به په دی بحث کی په مخه درشی چی بوټي به نه وی نورګټورکاڼي یادارودرمل به وي نوهغه په هماغه بحث کی دکوم مناسبت له امله ورسره بیان شوی دی،اودرېمه برخه (ناروغۍ اودهغوی نبوی درملنه) ده چی ډیرلږناروغۍ اودهغوی نبوی دارودرمل ورکی راسپړل شوی دي،که لوی پروردګارجلّ جلاله وخت اووس راکړل په راتلونکی کی به نوري څېړنې هم ورباندی وکړم،اودقلم اولیک خاوندان هم حق لری چی څه برخه یئ ورته پرېږدوچی دوی هم ورباندی غوروکړي اوښې مرغلرې ورڅخه راوباسي،په لویه ورځ دنبوت دسردارصلی الله علیه وسلم دشفاعت اوپه دنیاکی ستاسودمسلمانولوستونکوددعاووپه هیله،نوربه تاسی دنبوی طب له کتلونه ایساروم خودکتاب ترپیل کیدوله مخه له ټولوهغوناروغانوسره چی له ډولاډول ناروغیواوپریشانیوڅخه کړیږي یوڅودنبوی خواخوږیورازونه شریکوم،ترڅوورته بشپړه تسلی هم شی،ورته ډیرپریشانه اووارخطاهم نه شی،اوددنیااوآخرت له ډیروښواجرونوڅخه یئ هم ښه خبراوورباندی صبروکړي،اوکوم ناروغ که دغه لیکنه ګوری نوزمالخواڅخه ورباندی دپوښتنی نه کولوله امله دی مامعذوروګڼی اوپه دی نبوی ارشاداتودی ددنیااوعقبیْ درنځونوتشفی وکړی،لوی رب دی زموږمسلمانوټولورنځورانوته عاجله اوکامله شفأورکړی اوله مهلکواوسپکوونکوناروغیودی زموږدټولوحفاظت وکړی، محمد نعیم عزیزی۰۷۸۹۴۴۰۸۶۷ (خبرې اترې) 18:29, 22 اکتوبر 2017 (UTC)
دکیلي طبي حیثیت(قرآني بوټي او دهغوئ طبي ګټې-۱۱برخه)
د.مفتي ابواحمدابن العجم الزابلستاني
Wednesday, ۰۶ Rabi'ul Akhir ۱۴۳۳
چارشنبه, 29 February 2012 09:26
امام قزویني وایي : ابن سینا ویلي دي کیله دبولوادرار سموي (ج ــ ۲ ص ــ ۳۴۵) قوت باه زیاتوي ،اوډېر خوراک یې د (سدد) ناروغي پیداکوي دسدد یاسدادپه اړه ژب پوهان وايي داء في الانف یمنع تنسیم الریح ( المنجدفي اللغة ص ۳۲۶)
سدادپه پوزه کي یوه پیداکیدونکي ناروغي ده چي شامه قوه ختموي یوه خبره دلته باید زه واضح کړم چي طلح که ډېري انواعي لري مشهوره نوعه یې دغه زموږ اوستاسي رواجي کیله ده او(موز) خوددې کیلې خپل ځانګړی نوم دی نوطبي ګټي یې که څه هم په مختلفو توریو بیان شوي وي خوهماغه ټولي ګټي په دغه زموږ اوستاسي په کیله کي نغښتي دي اوس به دجدیدو تحقیقاتوپه رڼا کي دکیلې دمبارکي میوې روغتیایې ګټي بیان کړو
کیله ،کیلا،طلح ،موز اوپه نورونومونو ټول څه دپاسه ۱۳۰۰ ډولونه «انواع» لري چي له هغوی نه ۹۶۰ په استرلیایي قاره کي اونورډولونه یې په نوره نړۍ کي پیداکیږي زموږ هیوادافغانستان ته خودایران دځينوتودو سیمو کیله راواردیږي اوځيني یې هم دپنج پدره ګاونډیانو له تودو سیمو خپله یې اراضي دې ته عیاره ده چي دکیلې کر کرهڼه ورکي وشي خوتراوسه لانه ده رواج شوې اراضي یې ځکه برابره ده چي کیلا دشین کیدو اومیوه کولولپاره فقط یوشرط لري چي دهغې سیمي تودوخه به ap 40 یاپه ساده ډول ووایو چي دتودوخي درجه به لوړه کچه ۴۰ درجې سانټي ګراډه وي ټیټي ته یې اعتبار نشته نودافغانستان ننګرهار ،خوست ،کندهار ،هلمند،نیمروز،فراه، اوکندوز ولایتونه په همدې کچه یازیات تاوده دي خوکه یې کوم کرهڼ پوه ورپام کړي .
دکیلو پرطبي ګټو لیکل شوي ګڼ شمیر مقالې ماولوستلې چي عمده ورکي دډاکټري ریحانه ستوب فوائدالموز فوائد شجرة الطلح دکتور عبدالله الخراز اودمحقق ابوعصام محمود العمودي العسل البري مقالات دي دهمدیو اونورو دمضمون لنډ لنډ ټکي دطبي ګټو په اړه راژباړم البته ډېر ټکي ورکي دډاکټري ریحانې دي :کیله یواځي دانه ده چي خوند یې ډېر خوږ اوزړه وړونکی دی یاداچي په ډېر ښائسته خلقت کي لوی رب جل جلاله تقطیع کړې ده بلکه طبي ګټي یې هم بې شمېره دي .
کیله دفقر الدم بې ویني توب (کم خوني) لپاره دواده چي دبدن وینه ورزیاتوي اوزبردسته ویټامینونه په وینه کي ورګډوي
کیله دعمومي ضعف (کمزورۍ ) لپاره دواده
کیله فکر اوذکاوت ته وده ورکوي حافظه تیزوي ذهن ته بې ساری قوت اونشاط ورکوي ځکه چي په کیله کي فوسفور په زیاته پیمانه پراته دي پرمیندولازمه ده چي دخپلو ماشومانودذهني اوبدني قوت دبشپړولو لپاره هغوی ته کیله ورکړي په کیله کي بېلا بېل معادن پراته دي لکه کلسیوم ،وسپنه ،اوفوسفور،اوهم داراز بې دریغه ویټامینونه ورکي دکائناتو خالق ایښي دي لکه ویټامین ــ أ ــ ب ۱ ــ ب ۲ ــ ب ۶ــ ب ۱۲ ویټامین ج اوقسما ورکي ـــ د ــ او ــ هـ ــ هم موجود دي نوځکه دبدن ټولي کمزورۍ ورپوره کوي نوتی ورکوونکې اوحاملې ښځي ته یې خوراک ډېر اړین دی اوهمداراز وړو ماشومانوته ځکه چي دکیلې هضم کول ډېر آسان دي اوقوت ډېر ورکوي اوهم داراز څرنګه چي په کیله کي کالسیوم اوفوسفور په پراخه کچه پراته دي نوخوراک یې هډوکي قوي کوي ،غاښونو اونوکانوته قوت وکوي .
که څوک دکولمو دالتهاب «پاړسوب» اودمعدې دزخم په ناروغۍ اخته وي نوکیله دي په پیو (شیدو) کي محلول کوي اوڅښي دي ډېر ژر به انشاء الله جوړ شي دې ته موږ دکیلو جوس وایو .
کیله : دروماتیزم ،عصبي التهاب ،دنقرس دناروغۍ اودپښتورګي دنشاط لپاره ګټوره ده که دچا په تریخي کي ډبري یانور تکلیف وي یا داینې په ناروغۍ اخته یاهم دخوږه لوړي (شکري ) په ناروغۍ اخته وي نودغه کسان دي کیله ډیره نه خوري دوی ته ترډیره بریده پرهیزکول په کار دی ، په ځانګړې توګه هغه تنان دي کلک پرهیزوکړي چی حساسیت محسوس کړي اوهم داراز اومه کیله اوشنه کیله دي هیڅوک هم نه خوري اوهمداراز هر څوک چي کیله خوري ښه دي ژویي ژويي ترڅو په خوله کي لیپړی شي بیادې تیروي ځکه چي کیله درنه ده بیاپرمعده باندي بوج راولي که څوک دویني دفشار دلوړوالي په ناروغۍ اخته وي خوراک یې ورته تاوان نه کوي ځکه چي په کیله کي پوټاشیم ډېر دي خومالګه ورکي نشته که غوماشی یوڅوک وچیچي نوپرهار یې پاړسوب یاسوروالی پیداکړي نواسانه علاج یې دادی چي دکیلې دپوستکي په دننه خوا یعني دکیلی خواته چي یې کوم طرف دی په هغه دي وموښي جوړ روغ اودپرهار تأثیر به یې ورک شي .
کیله : دبدن په داخلي نظام کي دحرارت درجه ټیټوي اومعتدل حالت ته یې راولي ،
کیله : دمعدی دجوش لپاره هم ګټوره ده هغه ایشنا چي ترسږمو پوري له خوراک څخه پیښه شوي وي نوکیله دي په ژوولو ژووولو په خوله کي اوبه کوي تیروي د ي پرمعده ولاړ غازونه اوفالتو مواد به پاک کړي اوایشنا به ورکه شي دکیلي په خوړلوسره دزړه نبض متوازن ساتل کیږي ځکه چي په کیله کي پوټاشیم شته اودهمدې پوټاشیم دشته والي له امله کیله ددماغ اړخ ته داکسیجن دسم پمپ کولو صلاحیت په بدن کي پیداکوي اوهم داراز په دې سبب په بدن کي داوبو خور نظام برابروي ،دکیلې خوړونکی ٪ دسکتې په سبب چي مړه کیږي په هغوی کي څلویښت په سل کي بیغمه اوخوندي دي
که کیله له مڼې سره ملګرې وخوړل شي نودکیلې پروټین څلور برابره نورورسره زیاتیږي کروهیدات یې دوه برابره فوسفور درې برابره ویټامین أ پنځه برابره وسپنه دوه برابره اوهم داراز نور ویټامینونه هم ټول ورسره زیاتیږي نوکه دسړي وس وي هره ورځ دي مڼه اوکیله خوري اوکه یې نه وي نودچا په خبره نیستې خوموخپله هم ډېره ده همدغه ټکي عمده وو چي ولیکل شول
دخوب مانا
حضرت امام ابن سیرین رحمة الله علیه فرمایي :کیله دمالدار ولپاره مال اوددیندارو لپاره دین اودکیلې دوني پاڼه دټولوونو له پاڼو څخه بهتره ده که کوم مالدار سړی په خوب وویني چي کیله یې اخیستې یا چا ورکړې ده نومال به یې نور هم اضافه شي اوکه یې ولیدل چي کیله خوري یایې خوړلې ده نوددین اودنیا دواړو ګټه به لاس ته راوړي. والله اعلم وعلمه اتم
شونډ ـــ زنجبیل ـــ ادرک
اویوهم له قرآني بوټونه شونډدی شونډیاسونډ چي لوی وکم یې ګرده پیژني اوسپین سري اوسپین ږیري یې څه ناڅه له طبي خواصو سره هم بلد دي،په عربي ژبه کي ورته زنجبیل اوپه پاړسوکي ورته ادرک ویل کیږي .دې مبارک بوټي ته هم دعظیم الشان قرآن دیادولو اونوم اخیستلو شرف حاصل دی،اوهم داراز دنبوت دسالار صلی الله علیه وسلم په لاس مبارک یې دتناول مقام خپل کړی دی .زنجبیل په عظیم الشان قرآن کي یوځای ذکر شوی دی .سورة الدهر آیت ۱۷
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ وَيُسْقَوْنَ فِيهَا كَأْسًا كَانَ مِزَاجُهَا زَنْجَبِيلا (١٧)
ترجمه :اوورڅښول کیږي به جنتیانوته په جنت کي جامونه دشرابو چي وي به ګډله (پاکوشرابود) هغه سره (لپاره دخوشبویې جنتي) زنجبیل «شونډ»
عن ابي سعیدالخدري رضی الله عنه قال: اهدی ملک الروم الی رسول الله صلی الله علیه وسلم جدة زنجبیل فاطعم کل انسان قطعة،واطعمني قطعة . رواه ابونعیم فی الطب ــ
الطب النبوي ص۵۵ کتاب شفاء العلیل في عجائب الزنجبیل ص۱۱
ترجمه: حضرت ابوسعید خدري رضی الله عنه فرمایي: دروم پاچا جناب رسول الله صلی الله علیه وسلم ته دشونډدمربه یوډبی تحفه رالیږدولی نورسول الله صلی الله علیه وسلم هر انسان ته څه برخه ورکوله اوماته یې هم ورځیني برخه راکړه .
رئیس الحکماء ابوعلي ابن سینا دشونډدپیژاندګلوۍ بیانولواوسمتونوښوولووروسته دځینوخواصو په اړه لیکي : شونډحافظه قوي کوي ،دسر اوستوني فاضله رطوبات صافوي ،که یې څوک څیښي اوکه ورباندي سترګي رانجه کوي دسترګو درطوبت په وجه تاریکي ورته په رڼا بدلوي غذاهضم کوي ،داینې اومعدې سړځګي ورته نورماله کوي،دمیوودخوراک له وجي چي په معده کي کوم فاضله رطوبات غونډیږي هغه وچوي اودمعدې زیاتوب لامده بل ورته وچوي قوه باه ښوروي اولړمانه ته نرم غوندي تلیین (نرم والی) ورکوي ،امام ابن القیم رحمة الله علیه دشونډپه اړه فرمایي: شونډپه هضم کي مرسته کوي،نس په معتدل ډول سره نرموي ،اینې ته چي کوم عوارض دسړځګي اورطوبت له امله رسیږي دهغوپه مخنیوي کي موثر دی،دسترګو دتاریکۍ (یعني دځیر دخپ والي) لپاره چي له رطوبت نه ورپېښه وي په خوراک اورانجه کولودواړو طریقو سره ګټوردی،پرجماع باندي سړي ته قدرت ورکوي ،غلیظه ریاح چي په کولمواومعده کي وي دهغوی دتحلیل لپاره مؤثر دی،بالجمله داینې اومعدې لپاره اصلاح کوونکی دی.
محقق دکتور حسن وهبه په خپل کتاب :اعشاب مصرالطبیة وفوائدها ــ کي پرشونډباندي مفصل بحث کړی اودهغه طبي ګټی یې بیان کړی دي هم داراز حکیم امام داؤد الانطاکي په خپل عالمي مقبول کتاب (التذکرة) کي پرشونډاودهغه پر طبي ګټو په تفصیل سره بحث کړی دی ،دابن الازرق هغه قصیده خوهرچا کیدای شي اوریدلې وي چي د(فوائدالزنجبیل ) په نوم ده اوپه پښتوهم ترجمه شوې ده دعبدالجلیل العبداوي په نوم یوعرب څیړونکي یوه بهترینه مستقله رساله دشونډپرطبي خواصوباندي لیکلې ده چي د(الزنجبیل ) په نوم مشهوره ده ددې وواونورولسګونومقالاتو چي زما ترسترګو شوي اولوستلي مي دي خلاصه په لنډو ټکو کي رااخلم .
شونډچي په عربي کي ورته زنجبیل په انګریزي کي Ginger اوپه پاړسي کي ادرک ورته ویل کیږي دتودوسیموله حاصلاتو څخه یو غوره واښه اوبوټی دی،خوندوربوټي لري اوپه هرکتغ کي چي ګډشي خونداوبوی یې ورسموي شونډ ډېر ډولونه لري اونومونه یې هم بېل دي :بلدي،شامي،زنجبیل العجم،زنجبیل فارسي،زنجبیل الکلاب زنجبیل الهندي دغه وروستني ته یې کفوف هم ویل کیږي اوکثیرالاستعمال هم همدغه دی .
خوزنجبیل (شونډ)که په هر نامه وي اودهر هیواد وي طبي ګټي یې یوله بل سره هیڅ توپیر نلري.
دشونډدبوټي په زمکه کي چي رېښې وي هغه راویستلي کیږي اودډېرورنځونودواده ،دشونډکه مربا،جوهر ،اوغوړي،(روغن )پیداشي نوډېرپه آساني سره ترې استفاده کیدلای شي ګني خپله رېښې خوهرځای پیداکیږي.شونډپه دریمه درجه کي ګرم اودلومړنۍ درجې په اول کي یابس دی،اوپه عین حال کي رطوبت هم ورکي شته شونډسدې خلاصوي ،بلغم ایسته کوي،عفونه اومخمده مفتره اومضعفه موادختموي،ریاح تحلیلوي،اعصاب قوي کوي،دبدن دمقاومت اومناعیت جهاز ورقوي کوي ،په وینه کي کولسټرول پرمعتدل حالت باندي ساتي ،دحافظې دضعف بهترین علاج شونډدی،دصداع اوشقیقي(بشپړسردرداونیم سیري) لپاره دواده ،دشب کورۍ لپاره ګټوردی چي له شاتوسره استعمالیږي ،دځیر دتیزولولپاره ګټوردی،دآوازاوستوني دخلاصولولپاره ګټوردی ،دجنسي قوت لپاره زورورکار ورکوي خوچي په دې طریقه سره استعمال شي !
یوه اندازه شونډچي دپستو له زڼوسره ووړشي اوله شاتوسره خوري نودعلامه انطاکي په خبره فیه سر عظیم .
شونډ: معده پاکوي اوقوت ورکوي ،په شونډکي دلوی قدرت په عطاء سره دومره طاقت پروت دی چي دبدن عصبي چړپېدلی جهاز(نظام) په کراره کراره سموي، دزکام لپاره خوتجربه شوې دواده ،خوکه له لیمواوحبة السوداء سره ګډشي اولږلږ خوړل کیږي نوبیخي ښه مؤثر اودزکام له ختمولو سره سره نوري ډېري ګټي هم لري،داینې اوبډوګي سدې هم ورخلاصوي که له هر خوراک وروسته له حبة السوداء اوشاتوسره ګډه جوړه شوې مربایې وخوړل شي ،هرډول زهرجنه خزنده که څوک وچیچي نوشونډدي وژویي وژویي ترڅوداسي شي لکه اوړه بیادي پرهغه خزنده چیچل شوي ځای کیږدي ښه به شي.
دقوت باه لپاره یوه عجیبه نسخه :
دغوایاګامیښي نیم سېر شیدې دي راواخلي ودي اېشوي دټکول شوي شونډنیمه چمچۍ دي ورکي واچوي،یوه اندازه شات که هغه نه وي بوره دي هم ورګډه کړي سهاراوماښام دي خوري یوه میاشت پرله پسې .
دانفلونزا لپاره دشونډنسخه:
نیم ګلاس شیدې ورکي نیمه چمچۍ شونډ اولږه اندازه دمچۍ شات ورګډوي اوخوري دې،اودحبة السوداء دروغنوڅاڅکي دي په پوزه کي څڅوي
شونډدروماتیزم لپاره دواده چي له شاتوسره خوړل کیږي ،اوهم داراز درګ نساء لپاره دشونډ کارول ګټور دي په دې ډول :یوګلاس جوش کړای شوې اوبه دي څیښي چي شونډورکي ایشول شوي وي اوه (۷) څاڅکي دی حبة السوداء دروغنو ورکي څڅوي ،اوپنډۍ دي ټینګي ټينګي دشونډپه کریمویعني روغنو اودزیتون په تیلو سهار اوماښام غوړوي ان شاء الله جوړ به شي .
بوټی پېژاندی ډاکټر عبدالجلیل عبداوي یوڅوعجائبي اوآسانه نسخې بیان کړي دي .دی وایي : دنس اونور بدن غازونه اودلړمانه ریاح له منځه وړي ،په کولموکي فالتو اوتاواني وازګي ویلوي اوغوړځګي یې ورتعدیلوي ،په هاضمه کي مرسته کوي ،که دچا دخولي (له مخه ډېره ډېره حیا) بدبویي ځي نووچ شونډ دي ووړ کړي په اوبوکي دي محلول کړي اورغرغره کوي دې دڅوکرته په داډول کولوسره به یې بدبویي په خوشبویی بدله شي ،بډوګي اوسپوخڅي ته ګټه رسوي که کثافات ورپکي وي باسي یې ،دغه یې هغه ګټي وې چي په انفرادي ډول سره یاهم په کتغ کي شونډ وکارول شي اوکوم چي له نورونباتاتوسره ترترکیب وروسته طبي ګټي لري ،هغه ډېراوږدبحث دي جلا لیکنه غواړي ،په پای کي به یوڅوخبري دپارسي حکیمانو راواخلو چي له نورونه جلا دي اوځانګړی ارزښت لري ،دپارسیانو ترلس ډېري مقالې ما دشونډپه اړه ولیدلې اوځيني مي وهم لوستلې دصحرایانوپه اصطلاح دپارسیانو دي دمور شیدې شي پرهره موضوع ددوی علمي تحقیقات په هربازار کي په پراخه پېمانه پیداکیږي ددوی تحقیقات که څه هم اکثریت برخه یې دعربي مبارکي ژبي ژباړي وي خوځیني نوی شیان هم لري اوځیني تجربې یې هم ګټوري وي .
دوی وایي :حامله ښځه دي شونډ(په جلاتوګه له کتغ نه بېل) نه خوري کیدای شي ماشوم ته یې تاوان وکړي .
شیدوخور ماشوم ته دي هم شونډنه ورکوي کیدای شي منفي اثر ورباندي وکړي ،زموږدپښتنو تجربه بیاوايي چي شیدورودونکي ماشوم ته هم ګټه رسوي خاصتا هغه وخت چي ریزش اوزکام یایخ وهلی وي خولږلږ اوله وړولووروسته چي ترنرۍ خاسه وچڼي اواوبه یې لږه اندازه ورکول کیږي .
پارسیانوپه جلاډول دشونډ روغن هم ایستلي اوګولۍ یې هم د(قرص های زنجبیل) په نوم په بازارونوکي (لکه تهران اصفهان مشهد اونوروکي شته ) هم داراز یې رب یامربه هم په ډېروعجائبو شکلونوکي شته چي لاس ته راوړل شي ورځیني ګټه هم په آسانه اخیستل کیږي ،اوجعل کاري هم ورکي نشته اصلي شونډدی.
پارسیان محققین وایي : که په ځان پوه شوې چي یخ ووهلم دستي دشونډشربت جوړکړه اودوه یادرې وخته یې څیښه .
که دستوني دردلرې نوغرغره کول یې هم ګټور دي خوپه چایو یاشربتوکي څیښل یې بیخي پراخه ګټه رسوي ،دپارسیانوطبي نویه خبري هم دغه دې ،کله چي ما دشونډپه اړه بحث دې ځای ته رارساوه په عربي تحقیقاتوکي یوډېرجالب اودیوې ډېري زوروونکې ناروغۍ علاج همدغه شونډ مخي ته راغی ،خپله ناروغي دومره نه ده خوسړی ډېرزوروي زه خپله هروخت ورځيني کړیږم هغه دمعدې جوش چي زموږخلګ وایي زړه مي ایشي ددې لپاره که یې کپه وخوري که شربت که په چایو کي اوکه په شاتوکي اوله حبة السوداءسره ګډوخوړل شي خوبیخي ټک وپتری دی،
والله خالقنا وله الحکم فی الاولی والاخرة والحمد لله رب العالمین
دخوب تعبیر
امام ابن سیرین رحمة الله علیه ته منسوب یوقول راغلی دی چي شونډپه خوب کي غم اورنځ دي ،زمارأیه داده:شونډپه خوب کي لیدل اوخوړل دناروغ لپاره دروغتیا زیری اودنیستمن لپاره دپراخي روزي بشارت .دسورت الدهر ۱۷ ــ ۱۸ ـــ آیتونه ګواهي ورکوي . والله اعلم محمد نعیم عزیزی۰۷۸۹۴۴۰۸۶۷ (خبرې اترې) 18:38, 22 اکتوبر 2017 (UTC)
Simple Past Tense مطلقه تیره شوی زمانه
Simple Past Tense is used to show an action which took place at a specific time in the past and finished now.
Structure:
A. F= S + V2 + Complement.
Q. F= Did + S + V + Complement?
N. F= S + Did + Not + V + Complement.
N.I. F= Did + S + Not + V + Complement?
Ex. I went to a restaurant.
Ex. Did I go to a restaurant?
Ex. I did not go to a restaurant.
Ex. Did I not go to a restaurant?
Simple Future Tenseراتلونکی یا مستقبله زمانه
Simple Future Tense is used to show an action which will take place in a specific time in the future.
Structure1:
A.F= S + Will/ shall + V + Complement.
Q.F= Will + S + V + Complement?
N.F= S + Will + Not + V + Complement.
N.I.F= Will + S + Not + V + Complement?
Ex. I shall meet you.
Ex. Shall I meet you?
Ex. I shall not meet you.
Ex. Shall I not meet you?
Ex. We shall come here next week.
Structure: 2
A.F= S + to be + going to + V + Complement.
Q.F= To be + S + going to + V + Complement?
N.F= S + to be + not + going to + V + Complement.
N.I.F=To be + S + Not + going to + V + Complement?
Ex. She is going to visit her mother.
Ex. Is she going to visit her mother?
Ex. She is not going to visit her mother.
Ex. Is she not going to visit her mother?
Note: It is mentionable that the second formula (To be going to) is used informally to show intention.
Past Progressive (continuous) Tense
تیره جاری یا استمراري زمانه
Past Progressive Tense shows the duration of an action which was going on over a specific period of time in the past.
Structure:
A. F= S + Was/Were + V ing + Complement.
Q. F= Was/Were + S + V ing + Complement?
N. F= S + was /were + Not + V ing + Complement.
N.I.F=Was/Were + S + Not + V ing + Complement?
Ex. Ahmad was painting the wall.
Ex. Was Ahmad Painting the wall?
Ex. Ahmad was not painting the wall.
Ex. Was Ahmad not painting the wall?
Present Perfect Tense زمانه اوسنی بشپړه یا نیژدی ماضی
Present perfect tense is used to show an action which started and finished in unspecific time in the past.
Structure:
A. F= S + Have/Has + V3 + Complement
Q.F= Have/Has + S + V3 + Complement?
N. F= S + Have/Has + Not +V3 + Complement.
N.I.F= Have/Has + S + Not + V3 + Complement?
Ex. I have visited Paris.
Ex. Have I visited Paris?
Ex. I have not visited Paris.
Ex. Have I not visited Paris?
Future progressive(continuous)Tense
راتلونکی جاري زمانه
Future Progressive Tense is used to show the duration of an action which will be in progress at in a specific time in the future.
Structure:
A.F= S + shall/will + be + ving + Complement.
I .F= Shall/will + S + be + ving + complement?
N.F= S + Shall/will + Not + be + ving + complement.
N.IF= Shall/will + S + Not + be + ving + complement?
EX: I shall be watching the TV.
EX: Shall I be watching the TV?
EX: I shall not be watching the TV.
EX: Shall I not be watching the Tv?
Structure:2
A.F= S + Tobe + going to + be + Ving + Complement.
I.F= To be +S + going to + be + Ving + Complement?
N.F= S + Tobe+ Not + going to + Ving + Compement.
N.I.F= To be +S + Not +going to + Ving + Complement?
EX: They are going to be playing football.
EX: Are they going to be playing football?
EX: They are not going to be playing football.
EX: Are they not going to be playing football?
Past Perfect Tense لری تیره شوی زمانه
Past Perfect Tense shows an action which started before time of speaking in the past and it was just finished or in the other hand past perfect tense shows an action which was completed before another action in the past.
Structures
A.F= S + Had + V3 + Complement.
Q.F= Had + S + V3 + Complement?
N.F= S + Had + Not + V3 + Complement.
N.I.F= Had + S + Not+V3 + Complement?
Ex. I had fixed the picture on the wall.
Ex. Had I fixed the picture on the wall?
Ex. I had not fixed the picture on the wall.
Ex. Had I not fixed the picture on the wall?
Future Perfect Tenseراتلونکی بشپړه زمانه
Future Perfect Tense Shows an action which will have been completed before some specified time or before another action in the future.
Structures
A.F= S + Will/Shall + Have + V3 + Complement.
Q.F= Will/Shall + S + Have + V3 + Complement?
N.F= S + Will/Shall + Not + Have + V3 + Complement.
N.I.F= Will/Shall + S + Not + Have + V3 + Complement?
Ex. She will have prepared every thing.
Ex. Will she have prepared every thing?
Ex. She will not have prepared every thing.
Ex. Will she not have prepared every thing?
Present Perfect Progressive(continuous)Tense
نقلی جاري یا لری استمراری زمانه
Present Perfect Progressive Tense is used to show the duration of an action which started in the past, continue to present and still continuing.
Structure:
A. F= S + Have / has + been + V ing + Complement.
Q. F= Have/Has + S + been +V ing + Complement?
N.F= S + Have/Has + Not + been + V ing + Complement.
N.I.F= Have/Has + S + Not + been + V ing + Complement?
Ex. She has been cooking lunch.
Ex. Has she been cooking lunch?
Ex. She has not been cooking lunch.
Ex. Has she not been cooking lunch?
Past Perfect Progressive Tense لری استمراري زمانه
The past progressive Tense shows the duration of an action which was in progress before another action in the past.
Structures
A.F= S + Had + Been + Ving + Complement.
Q.F= Had + S + Been + Ving + Complement?
N.F= S + Had + Not + Been + Ving + Complement.
N.I.F= Had + S + Not + Been + Ving + Complement?
Ex. The people had been celebrating Eid.
Ex. Had the people been celebrating Eid?
Ex. The people had not been celebrating the Eid.
Ex. Had the people not been celebrating Eid
Future Perfect Progressive(continuous)Tense
رتلونکی نیژدی جاري زمانه
Future Perfect Progressive Tense: Shows the duration of an action which will be continuing before another action or before some specified time in the future.
Structure:
A.F= S + Shall/Will + Have + Been + Ving + Complement.
Q.F= Shall/Will + S + Have + Been + Ving + Complement?
N.F= S + Shall/Will + Not + Have + Been + Ving + Complement.
N.I.F= Shall/Will + S+Not + Have + Been + Ving + Complement?
Ex. I will have been watching the TV.
Ex. Will I have been watching the TV?
Ex. I will not have been watching the TV.
Ex. Will I not have been watching the TV? محمد نعیم عزیزی۰۷۸۹۴۴۰۸۶۷ (خبرې اترې) 18:41, 22 اکتوبر 2017 (UTC)
سريزه
الحمد لله رب الذى خلق السموات والارض و جعل الظلمات والنور، والسلام على سيدنا محمدالمبعوث الى الاسود و على آله و اصحابه و من اهتدى بهدي و دعى بدعوته الى يوم الدين.
ترجمه: ثنا او صفت هغه ذات لره چې پيدا کړي اسمانونه او زمکې او ګرځولې يې ده تياره او رڼا او سلامتيا دې وي په محبوب محمد صل الله عليه و آله وسلم يې ګرځولى ده ډېرو نورو ته ډېر پېښو ته او په اهل د ده او په اصحابو د ده او هغه چې د ده په هدايت شوي دي او هغه چا چې د ده په دعوت هدايت موندلى وي تر ورځ د قيامت پورې.
څرنګه چې د ننګرهار پوهنتون دوترنري دعلومو پوهنځي د خپل درسي پلان سره سم د پنځم صنف په پايې کې هر محصل ته د سيمينار يا مونوګراف دنده ور سپاري نو په دې اساس ماته هم د معمول مطابق( په ننګرهارولايت کي دشاتومچيو دروزني) تر عنوان لاندې موضوع داستاد پوهيالي عبدالواجد(اسماعيلزي) تر لارښوونې لاندې راسپارل شوى، تر څو د سيمينار لپاره په دې هکله مواد د مختلفو منابعو څخه لاس ته راوړه او د سيمينار د ارايه کولو لپاره ځان چمتو کوم په همدې اساس ما خپل سيمينار( په ننګرهارولايت کي دشاتودمچيوروزنه) غوره کړ تر څو د شاتو د مچيودروزني سره اشنا شو.
څرنګه چې د يوې علمي څېړنې لپاره د مسلکي پوهانو او علمي شخصيتونو مرستو رهنمايې او مشورو ته ضرورت او اړتيا شته او له همدې امله د خپل رهنما استادپوهيالي عبدالواجد(اسماعيلزي) څخه د زړه له کومي مننه کوم چې ماته يې د دې موضوع په هکله پوره لارښوونې کړي. والسلام
صداقت(صديقي)دوترنري دعلوموپوهځي دپنځم کال محصل
دشا تومچيو روزنه په نړۍ کي
ددي سره سره چه دشاتو مچيودپيدا کيدو په هکله کومه قاطع نيټه په لاس کي نشته خوبيا هم ويل کيږي چه دشاتومچۍ دانسان دپيداکيدودوخته دځمکي پرمخ موجودي وي لومړني دشاتو مچي دغټوتيږوپه چاودونو ،دديوالونو اوونو په سوريو اوداسي نورو ځايونو کي ئي ژوند کاوه او په همدي ځايو کي ئي دشاتوتوليداوبچي روزني ته ادامه ورکوله همدارنگه پاک خداي (ج) په قرانکريم کي فرمايلي ترجمه :
په زړه کي واچوله رب ستامچيو دشاتو ته (داخبره)چه ونيسي او جوړوي تاسي په غرونو کي کورونه او له ونو څخه اوله هغه څخه چه خلق ئي لوړجوړوي .انسان دشاتو دمچيو سره ( ځالي ) سره دمخامخ کيدواودهغوي څخه شاتو دمزي څکلوپه وسيله وروروپدي فکرکي شو چه دشاتو دمچيو روزنه دخپل ميل اوخوښى مطابق شروع کړي په ابتدا کي ئي دډول ډول وسائلولکه دونو دتنواوټوکريوڅخه دشاتو مچيو داوسيدو دځاي لپاره استفاده کوله خووروسته دبشري تمدن دپرمختگ په وسيله پدي هڅه کي شول چه دشاتو مچيو دروزني اوساتني لپاره مناسبي اوبهتريني لاري پيداکړي اوښه اوزيات حاصل ترينه لاس ته راوړي نوهغه ليکني چه دپخوانيو مصريانودمقبروڅخه په لاس راغلي دي داراښئ چه هغوي د(٤٠٠٠) قبل الميلادپه شاوخواکي په مچي روزنه اوساتنه باندي مشغول ؤدهغي جملي څخه ئي زيات شمير دگرځنده مچي روزني درلودلي هغوي به دمټي خاوري څخه په اوږده شکل سره پايپونه جوړول اوبيابه ئي پکي مچي روزنه ترسره کوله.
وروسته دهغه پرمختگونو اوانکشافاتو په وسيله چه دکرني په برخه کي رامنځته شوي دټوکريو جوړول هم شروع شول دهغه وخت مچي روزونکو دخپلوکورونو ترڅنگ دهغه ټوکريوڅخه چه دوښو څخه به ئي جوړولي دشاتو مچيو په روزنه کښي تري استفاده کوله دشاتو مچيولومړنيو روزونکو دشاتو داستحصال ( ويستلو ) په وخت کي دمچيو کور (hive) په ايشيدلو اوبو کي غوټه کاوه چي دزيات شمير مچيو دمنځه تللوسبب کيده خوپخوانيو مصريانودلوگي (دود) څخه استفاده کوله چه لومړي به ئي مچي لري کولي اوبيا به ئي دمچيو کور په جوش اوبو کي غوټه کولو اوشات به ئي ترينه لاس ته راوړل .
خوتر ١٦ميلادی پيړي پوري دمچيوپه روزنه کي کوم دکتنى وړ بدلون رامنځته نه شو لومړنيومچيو روزونکودمچيودکوردداخلي خصوصياتودملکۍ دشته والى دکاريگرو اونارينه مچيواودهغوي ديوځاي کيدو دطريقوڅخه کوم معلومات نه درلوده همدارنگه دمچيوترمنځ دکارتقسيم دمومو توليد اودهغوي په وسيله دگرده افشاني څخه هم کوم معلومات نه درلوده.
په افغا نستان کي دشا تو مچيو روزنه
زمونږ په ګران هيواد کي دشاتو مچيو روزنه ډيرو پخو ازمانو څخه راپدي خوا رواج درلوده زمو نږ خلکو هغه مچي چي په وحشي ډول په ځنګلونو دلوړو ودانيو په ديوالونو دلو يو تيږو په سور يو کي ژوند کاو ه هغه به يي لاسته راوړلي او په منګيو ، چاټيو دټو کريو او حتي دخپلو کورونو په ديوالونو کي به يي ساتلي چي داډول مچي روزنه تر اوسه پوري دهيواد په مختلفو برخو کي رواج لري په افغانستان کي دمچي روزني پيل په ١٣٣٤ هـ ش کال کي شوي په همدغه کال کي دشاتو مچيو يو شمير کورني دننګرهار ، پکتيا ولايتونو څخه واخيستل شوي او په کابل کي تر روزني لاندي ونيو ل شوي . دهغوي تر څنگ (٤٠) تنه دمچيو دروزني دفني اصولو دزده کړي په منظور تر روزني لاندي ونيو ل شو او دفني مچي روزني سامان الات چي دهغوي نموني يي دبهرنيو هيوادونو څخه راوړل شوي وي دداخلي فابريکو په وسيله جوړاو برابر شو بلاخره هغه نتيجي چي دداخلي مچيو دروزني څخه لاس ته راغلي ددي سبب شوي چي دامچي نوري ونه ساتل شي او دهغو ي پر ځاي په ١٣٤٠ هـ ش کال دقفقازي نژاد دري کورني واخيستل شوي او اوپه ١٣٤١ هـ ش کال دقفقازي نژاد هري کورني څخه ١٠ منه شات او دوطني نژاد څخه يو من شات لاس ته راوړل برسيره پردي چي قفقازي مچي دصندوق څخه نه تښتيدي حال داچه وطني مچي دخپل عادت له مخي دصندوق څخه تښتيدي . همدارنګه دمچي روزني متخصيصينو په هغه وخت کي کوښښ وکړ تر څو دوطني مچيو نسل دخارجي مچيو دنسل سره اصلاح کړي خو دهغوي تجربي دنا کامي سره مخامخ شوي ځکه چي وطني مچي برسيره پردي چي دخارجي مچيو ملکه يي نه منله بلکي هغه يي له منځه وړله اوهم يي هغه حجري چي هلته ملکي روزل کيدي هغه يي هم تخريبولي نو موړي تجربي په کال ١٣٤١هـ ش کي شروع او په ١٣٤٢ کال کي ددي نتيجي سره چه وطني مچي هيڅکله خارجي جنس مچي ملکه نه قبلوي پاي ته ورسيدي.
په ننګرهار ولايت کي دشا تو مچيو روزنه
په ننګرهارکي دشاتو مچيو روزنه دډيرو پخو ازمانو څخه راپدي خوا رواج درلوده زمو نږ خلکو هغه مچي چي په وحشي ډول په ځنګلونو دلوړو ودانيو په ديوالونو دلو يو تيږو په سور يو کي ژوند کاو ه هغه به يي لاسته راوړلي او په منګيو ، چاټيو دټو کريو او حتي دخپلو کورونو په ديوالونو کي به يي ساتلي چي داډول مچي روزنه تر اوسه پوري دننګرهار په مختلفو برخو کي رواج لري د ننګرهار دشاتو مچيو روزونکو ټولنه دننګرهار دشاتو مچيو روزونکو د مشکلاتو او ستونزو دحل په خاطر په ١٣٨٦ هـ ش دثور په مياشت کي دUSAID ASMED په مالي لګښت غونډه جوړه شوه چي تقريباًپدغه غونډه کي دري سوه په خواو شاه کي شاتو مچيو روزونکو ګډون درلود چي پدغه جريان کي انتخابات تر سره شوه په نتيجه کي ئي رياض محمد (رودوال) درئس په توګه وټاکل شو
دهمدغي کال په همدغه مياشت کي نوموړي ټولنه په رسمي ډول دزراعت د رئس او ددغي رياست نورو غړوUSAID ASMED مشر JHON له خوا په رياست دزراعت کي افتتاح شوه او دفتر ئي په رسمي ډول دننګرهارد زراعت په رياست کي پرانستل شوه
نوموړي ټولنه په ١٣٨٧ هـ ش کال دوزارت عدليه سره رسمي شوه او په رسمي ډول ئي په کار پيل وکړ.شکل(2) همدارنګه په ١٣٨٧هـ ش کال دغي ټولني دGTZ په مالي لګښت په بټي کوټ ،کامه ،غني خيل ،نورګل،مومندره ،اچين او په سره رود کي دشاتومچيو روزونکو ته ددغي ټولني دمسلکي غړو لخوا ټرايننګ ورکړل شو چي په اخرد کورس کي ددغي ولسواليو دټرايننګ ګډونوالو ته دشاتومچيو ډک صندوقونه ٥_٦ په تعدار في نفرته ورکړل شو.
همدارنګه په همدغه کال ١٣٨٧هـ ش کال دشاتو مچيو دروزونکو دتوليداتو دښه کولو په خاطردUSAID ASMED په مالي لګښت دشاتو دپروسس ماشين واخستل شودشاتو دپروسس کارخاني کلني توليد تقريباً٣٠ ټنه ته رسيږي .
ددي لپاره چي دشاتو مچيو روزل يواځي نه داچي نارينه تري ګټه واخلي بلکه دغي ټولني غوښتل چي پدغه برخه کي آناثو ته هم خدمت وکړي په ١٣٨٩هـ ش قوس په مياشت کي ئي دولس ښځينه طبقي ته ئي يو مياشتني کورس يا ټرايننګ ورکړ.
البته دRELIEF په مالي لګښت چي بيا دهمدغي موسسي لخوا دغه دولس زنانه دټراينرانوپه ډول استخدام او په بټي کوټ ،خيوه،اسعداباد او کامي ولسوالئ کي تقريباَ ٢٠٠ ښځو ته ټرايننګ ورکړ چي په اخر دکورس کي هر ي ښځي دشاتومچيو روزونکي ته لس ډک صندوقه او لس تش صندوقه ورکړل شو همدارنګه په د١٣٨٩هـ ش ددلوي په مياشت کي دننګرهار دشاتو دمچيو روزونکو لخوا په ټول ولايت کي يو سروي ترسره شوه البته دUSIAD-IDEA NEW په مالي لګښت چي تقريباً فعال او غير فعال کسان کشب شوجدول(١) اوس دApril په مياشت کي ددغي موسسي( IDEA-NEW ) لخوا ٥٠ شاتو مچيو روزونکو ته ټرايننګ ورکول کيږي او په اخر دکورس کي دغي کسانوو ته د٢٥٠٠ ډالرو په مقدار دشاتو مچيو دصندوقونو اونورو وسايلو کومک کيږي همدارنګه دهمدغي موسس لخوا په راتلونکي کي ٢٠٠ نورو شاتو مچيوروزونکو سره دشاتو دمچيو دروزني دوسايلو کومک کيږي.
شکل(2)
Membership
Boxes
Inactive
Active
No of farmers
district
No
41
1767
55
40
82
Rodat
1
3
128
3
5
3
De Balla
2
10
281
10
10
18
Behsood
3
10
472
8
16
Surkhrood
4
1
70
4
12
Darai noor
5
10
128
9
5
15
Kama
6
Ghoshta
7
44
983
44
22
53
Bati kot
8
4
5
13
Khewa
9
11
70
13
4
14
Ghani khil
10
10
120
11
4
18
Nazyan
11
4
50
6
3
8
Mohmandara
12
15
18
17
15
31
Khogyany
13
10
20
20
5
29
Sherzad
14
1
6
6
Hesarak
15
174
4108
174
130
318
Below table is shown the districts survey result
جدول(١)
دننګرهار ولايت دټولو مچيو پالونکو معلوامات دسروي په بنياد باندي
318ټول دشاتومچيو پالونکي.
130 فعال مچيو پالونکي.
194 غيرفعال مچيوپالونکي.
130 غټ او واړه مچيو پالونکي.
174 هغه مچۍ پالونکي چي د اتحادي څخه ئي عضويت اخستي دی
په لومړى ځل څرنگه بايد مچى روزنه پيل کړو؟
کله چه يو شخص اوغواړى چى نوي مچى روزونه پيل کړى بايد لاندى ټکى په نظرکښى وينسى.
1- لومړنى مچيو روزونکى بايد مخکى لدى چى مچى روزنه پيل کړى دتجربه لرونکو مچيو روزونکو سره دهمکارپه توگه کاروکړى اود هغو ى دتجربو څخه استفاده او ددى ترڅنگ دکتا بونو او مجلو او نشراتو څخه هم د مچيو په هکله معلو مات ترلاسه کړى.
2- مچى روزنه بايد په لږه پانگه او ياپه يوه کوچنى ساحه کښى دمچيو ددوؤڅخه تر دريو کورينو پورى په ساتنه پيل شى ځکه چه ابتدايى مچۍ روزونکى په اړوند ه کارونو کښى دکافى تجربى دنه درلودلو له امله يوى پراخى ساحى ته رسيده گى نه شى کولاى اوښايى ديوه نا مساعد موسم سره دمخامخ کيدو په صورت کښى دنه جبران کيدونکى زيان سره مخامخ شى.
3- زياتره هغه صندوقونه چه دخرڅلاو لپاره عرضه کيږى د صحى نظره چندان مطمئن نوى نولدى کبله مخکى داخستلو څخه دي وضعي ته بايد متوجها اووسو اودهغه پلورونکي څخه چه داعتماد وړنه وي مچۍ وانه خيستل شي او همدارنګه بايد دهغه په مچيو کي دناروغي دنشتوالي له نظره صحي تصديق ولري.
4- نوي مچۍ روزونکي بايد مخکي دمچيو اخسيتلو يو مناسب ځاي دهغوي دساتلو لپاره تثبيت کړي که څه هم دشاتو مچي په زياتره سيمو کي دډول ډول شرايطو په صورت کي تر روزني لاندي نيول کيداي شي خو هغه سيمي ته چه په کافي اندازه شيره اوګرده ولري ترڅو دمچيودژوند اوتوليد تضمين شي ترجيع ورکول کيږي .
5- دمچيو د روزني پيل ډير مناسب وخت دپسرلي لومړني ورځي يادګل او غوټي دموسم پيل دي .
6-دمچۍ روزلوتر مخه مچي روزونکي بايد دشاتو دمچيو دناروغيو څخه په تيره بياد Brood دناروغيو څخه باخبره وي .
7ــ ابتدائي مچي روزونکي بايد دمچي روزلو سامان الات لکه دودپمپ Smoker
دشاتو دويستلو ماشين دشاتو لپاره اضافي چوکاتونه ، شاني دکارکولو لباس او خولي اونور بايد تهيه کړي .
8ـ مچي روزونکي که چيري دکار په وخت کي دکومي ستونځي سره مخامخ کيږي بايد دمسلکي خلکو څخه رهنمائي تر لاسه کړي .
د موقعيت او اراضي ا نتخابول
د شهدو د مچيو د روزلو ځاى او اراضي بايد دا لاندې خصوصيات ولري:
په کوم ځاى کې چې د شهدو مچيو روزنه تر سره کيږي، نو بايد د شهدو د مچيو د استفادې وړ بوټو او ونو شمېر هلته زيات وي.
منطقه بايد باد ونه لري، ځکه چې د شهدو مچۍ په باد کې له آلوتلو څخه ډډه کوي.
د ځاى انتخاب کې د ګلانو موجوديت او د ګلانو اندازه ضروري شروط دي چې د کال په اوږودو کې ور څخه د شهدو مچۍ استفاده وکړي.
کله چې د شهدو مچۍ له يوه ځايه څخه بل ځاى ته وړل کيږي نو د صندوقونو سوري بايد بند شي او د شپې په تپه تياره کې دي چې د خلکو غال مغال نه وي، صندوقونه وتړل شي او بيا دې يوړل شي.
که چېرې د غذا کموالى محسوسيږي نو مصنوعي غذا دې برابره کړاى شي.
منطقه بايد جبه زاره نه وي او نورې ستونزې هم بايد ونه لري.
مچۍ بايد له هر آفت او مرض څخه خوندي اوسي.
په کوم ځاى کې چې فابريکې موجودې وي، هوا ککړه وي او بد بوى موجود وي هلته دې د مچيو روزنه تر سره نه شي.
د شهدو د مچيو لپاره د ځاى غوره کولو شرا يط:
د شهدو د مچيو د روزنې لپاره د ځاى په انتخاب کې بايد روزونکي لاندې ټکي په پام کې ونيسي:
په کوم ځاى کې چې مچۍ روزل کيږي د هغه ځاى په باب پوره معلومات لازم دي او د شهد ورکوونکو بوټو پېژندل، د شهدو د مچيو روزونکي لپاره اساسي وظيفه ګڼل کيږي.
د ځاى خوښول د ونو او بوټو د ګلانو په موجوديت پورې تړلي دي.
د صندوقونو په ترتيب سره ايښودل او انسجام يې د قطارونو جوړول، د صندوقونو د شمارې پر اساس سرته رسيدلاى شي.
په هغو ځايونو کې چې سرکونه او کورونه وي او ډېر بيروبار وي هلته د صندوقونو کېښودل پکار نه وي.
د شهدو د مچيو صندوق بايد په پايه يا بل شي باندې له زمکې لوړ کېښودل شي .
د شهدو د مچيو د اوسيدو ځاى بايد له شهدو ورکوونکو بوټو تر يو يا دوه کيلو مترو لري نه وي.
د اوبو منابع بايد د شهدو د مچيو له کورنيو څخه ډېره فاصله ونه لري او بايد هغو ته نژدې وي.
د شهدو توليد او لاس ته راوړنه د شهد ورکوونکو بوټو په موجوديت، نوعې او شمېر پورې اړه لري.
د شهدو د مچيو د کالونۍ ليدنه بايد په يوه ټاکلي وخت کې وشي.
د شهدو د توليد مقدار د صندوقونو په تناسب پورې اړه لري.
د شهدو مچيو سره کار کول:
د شهدو مچيو سره کار کولو په وخت کې د مچيو روزونکي بايد دا لاندې شيان په پام کې ونيسي :
له صندوق څخه د شهدو راټولول بايد د اصولو اود فني طريقو په نظر کې نيولو سره وشي.
د ليدنې کتنې او يا د شهدو د راټولولو په وخت کې د دود يا پمپ ورکول ضروري دي او دا د دې لپاره چې مچۍ له کندو ووځي او سړى ونه چيچي.
دود ورکول بايد د دود پمپ په ذريعه وشي .
صرفه جويې پکار ده، د شهدو راټولولو او د موادو استعمال بايد په ښه طريقه وي اوڅارنه يې ضروري ده.
د کندو د ليدنې او کتنې او تفتيش کولو په وخت کې بايد د جالۍ له خولۍ څخه بايد استفاده وشي، چې د شهدو د مچيو له چيچلو او نېش وهلو څخه سړى په امان کې پاتې شي.
د شهدو د مچيو سره به په ډېره نرمۍ ګذاره کول پکار دي او له تندې ګذارې څخه بايد ډه ډه وشي.
د صندوق يا کندو د خلاصولو په وخت کې له مچيو سره بايد په نرمۍ رفتار وشي او مچۍ په غصه نه شي او د نېش وهلو شرايط ورته برابره نه شي.
له کندو څخه د قاب يا چوکاټ پورته کول بايد په ډېره اسانۍ سرته ورسيږي او دخپل ځان په طرف يې ډېر ورو او کرار کش کړى چې د مچۍ د غصې او قهر سبب نه شي.
عطريات بايد استعمال نه شي ځکه د شهدو مچۍ د عطرو بوى نه خوښوي او پر انسان د مچيو د حجوم او حملې سبب ګرځي.
مؤظف کسان دې له سپين لباس څخه استفاده وکړي ځکه د شهدو مچۍ له نورو رنګونو څخه نا راحته کيږي او په غصه کيږي.
کله چې سوځېدونکي لمر يا باران وي نو د شهدو د مچيو له کندو سره غرض کول پکار نه دي ځکه چې مچۍ په دغو وختونو کې ډېرې نا راحته وي.
د شهدو د مچيو د تګ راتګ د ليارې خيال ساتل پکار دي او د پوره نظم اونسق رعايت دې وشي چې په دې توګه د مچيو له نېش وهلو څخه مخنيوى وشي.
دشاتو دمچيو دروزني ګټي :
لکه څرنګه چي تاريخ دشاتو دتوليد اودهغي څخه دګټي اخيستلو له لحاظه دشاتو سره دانسانانو دنژدي اړيکو څخه خبري کوي دي نتيجي ته رسيږو چه دشاتو مچي دانسانانو دنږدي خپلوانو څخه دي ددي عالي حشراتو څخه يو اځي دشاتو او موم ګټه نده چه دخوړواو درملو په توګه استعماليږي بلکه دګرده افشاني او دميوه لرونکو اوکرنيز و نباتاتو دګلونو دتلقيح په عمل کي هم رول لري دطبي کشفياتو په مطابق دشاتو مچيو زهر دځينو ناروغيو لکه دروماتيزم د تداوي لپاره اغيزناک درمل ګڼل کيږي ديوه راپور په اساس دنيو يارک دښار بڼ لرونکي دپسرلي په موسم کي دشاتود مچيو صندوقونه په اجاره کوي او په خپلو باغونو کي يي ږدي ترڅو دهغوي دميوودونو بشپړه القاح کيدل تضمين شي برسيره پردي دشاتو مچيو روزنه يوه ارزښتناکه مشغولتياده خصوصاً دهغوکسانو لپاره چه بيکاره اويا دډيروکارونو څخه ستړي شوي وي په عمومي ډول سره مچي روزونکي په دوه عمده ګروپو ويشل کيږي :
١- شوقي مچي روزونکي يا Amateurs
٢- تجارتي ياحرفه يي مچي روزونکي ياprofessional or commercial
لومړني ډله مچي روزونکي دمچيو څو محدودي کورني تر روزني لاندي نيسي اودهغوي څخه دخپلوکورني ياتحقيقي معلوماتو لپار دشاتو په لاسته راوړلو کي ګټه اخلي اوپه ضمن کي اضافي مچي خرڅوي داډول خلک په کليو بانډواوښارونو کي مشغول دي اودشاتو مچيودروزونکو غټه برخه تشکيلوي .
دوهمه ډله خلک هغه مچي روزونکي دي چي دخپل عمر زياته برخه په دي مسلک کي تيروي اودشاتو مچيومحصولات خرڅوي دمچيو روزونکو داګروپ ديوي ګټوري حرفي(کسبي) په توګه يي تعقبيوي اوددي لاري دکتني وړ ګټه څه دهغي دمحصولاتو دپلورلو او څه دمچيو دپلورلو اويا بڼ لرونکوته داجاري ورکولو په وسيله تر لاسه کوي دشاتو مچيو کلني ګټه زياته اوويلي شو چي هيڅ يو ه بله وظيفه ددي په شان وجود نلري چي په لږ ي سرمايي سره ډيره ګټه په لاس راشي دمچيو روزونکو گټه دتوليد اندازى محيطى شرايطو دشاتو دنوعيت اوکيفيت دبازار دوضعى اومچۍ روزونکى دمهارت له لحاظ توپيرلرى هغه خلک چه په مسلکى توګه مچى روزنه تعقيبوى پدى لاره کښى خپله ټوله پانگه وخت اوتوان پکاراچوى نسبت نورومچيو روزونکو ته زيات گټه ترلاسه کوى ځکه هغوى دمچى دروزنى دډيرونو لاروچارو اوښه شرايطوڅخه استفاده اودفوق العاده تجربى او مهارت خاوندان دى.
شهد
د مچيو په ذريعه له ګل څخه نکتار راټوليږي او کله چې مچۍشيره راټول کړي بېرته خپلې ځالې ته راځي او هغه راټول شوي شيره د خپلې خولې په ذريعه بلې مچۍ ته او د يوه ځنځيز په شکل کې تبادله کوي تر هغې چې د شهدو په حجره کې کېښودل شي، کله چې دشهدو مچۍ له ګلانو څخه د خپلې خولې د پرو بوسيز (Proboscis) پواسطه نکتار يا شيره راواخلي او د شهدو کڅوړې ته يې ورسوي، نو بيا يو کوچنى مقدار پروتين پرې اضافه او اوبه ورځنې تبخير شي، کوم پروتين چې د مچيو پواسطه په نکتار ور اضافه کيږي، دا هغه انزايمونه دي چې د نکتارو قندي مواد په مختلفو شکرو باندې تبديلوي چې دا شکرې ډېر ډولونه لري، او نکتار به منع پورې اړه نيسيکله چې نکتار په ځاى کې کېښودل شول نو مچۍ هغه نور هم پروسس کوي او اوبه ورځنې تبخيريږي، د مچيو د کندو او د شهدو د ذخيرې په ساحه کې تودوخه د سانتي ګريډ ٣٥ درجې اوسي، نو دا تودوخه او هغه هوا کشي چې د پکي وهوونکو مچيو پواسطه برابريږي، له شهدو څخه نورې هم اوبه تبخيروي چې شهد په سلو برخو کې له ٢٠ شلو برخو څخه لږ او به ولري، نو بيا د شهدو د مچيو په واسطه د حجرو خولې د موم پواسطه بنديږي، دې شهدو ته رسيدلي شهد وايې او په دې حالت کې شهد تخمر کيږي.
په کليوالۍ ژوند او اقتصاد باندې د شهدو د مچيو د روزنې اغېزې.
مونږ ولې د شهدو د مچيو روزنې ته انکشاف ورکوو؟ دا ځکه چې د شهدو د مچۍ د روزنې له لارې ډېر ښه محصولات توليديږي او د خرڅلاو لپاره عرضه کېدلى شي او د ټولنې د ودې او پراختيا او د کليو د پراختيا د پروګرام او د کليوالي ژوند او اقتصاد پياوړ تيا په کې نغښتي ده:
د شهدو دمچيو روزنه د کليوالي ژوند سطح لوړوي او اقتصاد پياوړى کوي او د ځينو بوټو او ونو مېوې زياتوي او هغه دا چې کوم اهلي او وحشي بوټي چې په خپله نه القاح کيږي او يا القاح کېدلى نه شي د شهدو مچۍ هغه القاح کوي او په دې توګه د غلو دانو او مېوو حاصل زياتيږي، او هم ورځنې شهد توليديږي، شهد له يوې خوا ډېر غوره آسان خواړه دي او له بلې خوا د ټولنې اقتصاد پياوړي کوي.
د شهدو د مچيو واکس يا موم هم داهميت او ارزښت وړ وي، ځکه چې د صابون، شمعې، کريم او نورو شيانو په جوړولو کې ور څخه کار اخيستل کيږي.
څرنګه چې د شهدو د مچيو روزنه او پالنه اسانه ده او په ډېر کم لګښت ډېر عايد لاس ته راتلاى شي او هم ضروري مواد له محلاتو څخه چې هغه ته په محلاتو کې په بنيادي ډول موجود دي استفاده کېداى شي او صادراتو ته زمينه مساعدوي او واردات کموي نو ځکه حتى په خپل ځان متکي او په آسانۍ سره خود کفا کېدلاى شي.
د شهدو د مچيو روزل بې بضاعته، بې زمکو او کم زمکو او غريبو خلکو لپاره د کار ښه زمينه برابروي.
نور حيوانات نه شي کولاى چې نکتار او ګرده راټوله کړي فقط د شهدو مچۍ کولاى شي چې ګرده او نکتار له نباتاتو څخه راټول کړي او شهد ور څخه جوړ کړي، د ستاتو مچۍ د عايد مهمه ذريعه او منبع ګڼل کيږي، د شهدو د مچيو روزنه په هر سن او سال کې ممکن ده او روزنه ډېر احتياط او کار ته اړتيا نه لري.
له بهر څخه د وسايلو او نور سامان آلات واردولو ته کوم ضرورت نه ليدل کيږي او په محلاتو کې له موجوده اسباب او وسايلو څخه پوره استفاده کېداى شي.
داسې ممکن ډېر شيان وي چې په کليو کې موجود وي او د کليوالى ژوند او د جامعې په پېشرفت او د اقتصاد په پيا وړتيا کې اغېزه ولري خو د شهدو مچۍ روزنه همېشه مثبت او ښه اثر او اغېزه پرېږدي.
ډېر کم مصرفه موادو ته اړتيا پېښېږي او له نورو زراعتي شيانو سره رقابت نه کوي او اهلي او وحشي نباتات ګرده افشاني کوي، د شهدو د مچيو روزنه په لنډه موده يعنى لومړي کال کې عايد لاسته راوړي او بيا هر کال توليد صورت مومي.
همدارنګه نورو پېشه وارانو او کسب ګرو ته د کار زمينه برابريږي، لکه خياطي، نجاري ، حلبي ساز، او نور پلورونکو او پېرودونکو خلکو ته مصروفيت او د کار زمينه برابروي.
د شهدو د مچيو د روزلو پېشه او کسب ډېر آسانه دى، لږ زمکو او بې زمکو او غريبو خلکو ته موقع په لاس ورکوي چې د خپل ژووندانه روزمره اړتياوې پوره او يوه اندازه عايد تر لاسه کړي او سپما وکولاى شي.
د شهدو توليد د بين المللي مارکېټونو د تشويق او ښه والى او پياوړتيا باعث ګرځي، همدارنګه د مېوه دارو بوټو د حاصلاتو د لوړوالي سبب ګرځي.
دصندوق جوړښت
دصندوق جوړښت بايد دنختر دلرګي څخه وي ځکه چي دنختر لرګي چينجي نه کوي ،سپک وي او اسانه انتقاليږي جګول ئي اسانه وي.
پلاستيکي او اوسپنيز صندوقونه هم شته مګر په ګرمۍ کي ګرم اوپه يخنې کي يخ وي اودمچيو دتلفاتو باعث ګرځي .
دصندوق اوږدوالي 51,5cm او عرض ئي 42cm او ارتفاع ئي 30cm داوبو دوتلو په وجه دصندوق دمخي برخه لږ څه ټيټه وي 10 چوکاټونه لري په هر چوکاټ کي څلور سيمان موجود وي دچوکاټونو په سر جال موجود وي او ځني خلک ټوټه استعمالوي او دجالۍ دپاس دصندوق سر ايښودل کيږي .
دمچيو طبقه بندي
Phylum __ _________ Arthropod a
Class ________Hixa poda ( Insecta)
Order __ __________ Hymenoptera
Family _ _____________ Apoida
Genus _ ______________ Apis
Species _ _________ mellifera
د شا تو د مچيو سپيشيزونه او جينسونه
د شهدو ټولې مچۍ اپيس ( Apis) په جنس پورې اړه لري او بې نېشه مچۍ له پنځو څخه يوه د ملي فونيا ( Meliponae) په جنس پورې اړه لري، نور جنسونه په لاندې ډول دي:
الف: ( Apis Cerana) ب: ( Apis Dorsata) ج: ( Apis Florea) د: ( Apis Meliponae)
په ننګرهار ولايت کي دشاتودمچيو محلي ډولونه
لومړى: اپيس سرانا( Apis Cerana):
په افغانستان کې پيداکيږي او د افغانستان په ختيځ زون کې په دېوالو کې کورونه جوړوي، د وجود اندازه يې وړه ده او متوسط وجود لري او کله چې ځالې ته راځي نو حرکت يې کوږ ووږ دى چې دښمن وغلوي او ځان وژغوري، کله چې له ځالې څخه وځي نو پورته خواته حرکت کوي، چې ډېرې په چټکۍ سره آلوزي، او په ځاله کې موازي خطونه جوړوي يعنى په کندو کې موازي خطونه جوړوي، د ديوالونو په سوريو کې او د کور دننه ژوند کوي.
د سيرانا سپېشيز ( Apis Cerana):
لومړى ځل په افغانستان کې پيدا شوي او د مچيو د ميليفيرا ( Apis Mellifera) سپشيز له خارج څخه افغانستان ته راوړل شوي چې په افغانستان کې په ايټالوي مشهورې دي.
د ا پيس فلورا ( Apis Florea):
د اپيس فلورا( Apis Florea) مچيو سپيشيز( نوعه) لومړى په اردن کې پيدا شوي چې د کوچنۍ مچۍ په نوم هم ياديږي او وجود يې ٥ ملي متره وي او په کندو( ځالې) کې جوړوي او هغه هم د ونې په ښاخونو پورې تړلي وي.
د شاتو د مچيو ا پيس دورساتا( Apis Dorsata):
ډېرې غټې مچۍ دي په يوه کندو کې يوه ځاله جوړوي چې ښايې د دغه کندو سور يومتراوسي او د ونو په ښاخونو پورې.
خو نور سپيشيزونه ډولونه: په کندو کې يواځې يوه ځاله او هغه هم په لمريزه ساحه کې چې د لمر روښنايې موجوده وي جوړوي، اپيس سرانا ځينې وختونه د اپيس انديکا په نامه ياديږي چې دا نوم يې بالکل غلط دى او سم نه دى، يو ډول مچۍ چې نېش نه لري او چيچل نه شي کولاى هغه ته تريګونا( Trigona Spp) وايې چې په مرکزي آسيا کې پيدا کيږي او په ډېره کمه پيمانه شهد توليدوي، په اکثرو ټولنو کې د درمل په توګه ور څخه استفاده کيږي.
کوموشاتومچيوته بايد ترجيح ورکړل شي:
١-چي د وجود غټوالي ولري او کلني عايد ئي زيات وي .
٢-وحشي خاصيت ونه لري او ديخنۍ په مقابل کي مقاومي وي .
٣-دښځينه مچيو توليد ئي زيات وي نسبت نارينوو ته .
٤-دامراضو په مقابل کي مقاومي اوډيري فعاله وي او دګاونډي کورنۍ خوراکه چور نه کړي.
٥-بايد په کافي اندازه شات ذخيره کړي او مصنوعي خوراکي ته ضرورت ونه لري .
نو په همدي اساس په ننګرهار ولايت کي د Apis Mellifera نوعي ته زياته توجه ورکول کيږي.
دشا تو مچيو فاميل
په دايمي توگه شاتو مچي يو اجتماعي ژوند لري څرنگه چه دشاتو مچي فاميل دملکي ،کاريگرو او نارينه مچيو څخه تشکيل شوي بناءً دهغوي دهريو په باره کي مختصر معلومات په لاندي ډول ذکرکوو.
١:- ملکه The queen :
ملکه دکارگرو مچيو څخه غټه او د نارينه مچيوڅخه اوږده وي . وزرونه هم دذکر شويو ملکي اوالقاح کيدل په معمول ډول دپنځمي ورځي په شروع کيدو سره صورت نيسي هرکله چه دغه عمل ديو علت په اساس تر شلم يا يويشتم ورځي پورى صورت ونه موند نو دهغى څخه وروسته هم صورت نه نيسي .نو پدي صورت دغه ملکى څوجوړي په صندوق کي هيڅ په درد نه خوري .
دشاتوپه مچيو کي القاح اودهغوي دانکشاف مراحل :
کله چي ملکه د٥-١٠ ورځي عمر ولر ي دزفاف الوتني (Nuptial flight) په نامه الوتنه اجراکوي ددي پرواز څخه مخکي ملگه يو ياڅوالوتني په امتحاني توګه ممکن هم اجراکړي دزفاف الوتنه په لمريزه او توده اوبي باده هواکي دماسپښين د٢-٤ بجو تر منځ اجراکيږي اودغه الوتنه ١٠-٣٠ دقيقو پوري وخت نيسي ممکن کم اوزيات هم شي .
ملکه دصندوق څخه دڅو مترو څخه نيولي حتي تر کيلو مترونو پوري لري لاړه شي نو دملکي سره ساتونکي مچي اوهمدارنګه نارينه مچي هم پراوز کوي اوهغه ساحي ته پورته کيږي چه په کوم ځاي کي نارينه جمع کيږي
Drone congregation area)) اودغه ځاي امکان لري ١٠ متر و لوړوالي په هواکي ولري چه پدي وخت کي دنارينه مچيو څخه ٦-١٠ نارينه په خپل نوبت سره ملکه په خپلو شپږو پښو سره نيسي او خپله دتذکير اله دملکي vagina ته داخلوي اوخپل سپر ما توزوئيدونه خوشي کوي دغه مچي چه دتذکير اله تري جلا او خپله دزياتو مايعاتو دبدن څخه دضايع له امله بي هوشه کيږي اوديو وخت څخه وروسته بيا مري کله چه دملکي واجن دسپرمونو څخه ډک شي پدي وخت کي ئي واجن بنديږي چه پدي وخت کي ممکن هغه اخري نارينه مچي چه دملکي سره يوځاي شوي دهغه دتذکير اله په ملکه کي بنده پاتي شي چه دغه عضوه ديو ځاي کيدو علامه(mating sign) په ملکه کي ښکاره کيږي.
که چيري ددغي الوتني په وخت کي ځيني خنډونه منځته راشي نو پدي وخت کي ملکه بيرته خپلي کورني ته راځي ممکن په راتلونکي ورځ کي بيا همدي فضاء ته الوتنه ترسره کړي اودنارينه مچيو سره يوځاي شي اوخپله واجينا سپرمونو څخه ډکه کړي .
سپرمونه د Spermatic duct څخه spermathca او صندوق ته ځي اوهلته تر ډير مودي پوري ژوندي پاتي کيږي اوملکه ورڅخه دهګيو په القاح کي استفاده کوي کله چي ملکه دد ي پرواز څخه راواپس شي په صندوق کي دپالوونکو مچيو تر څارني لاندي راځي اودهغي دلکي په شاوخوائي اضافه سپرماتوزئيد ونه اودنارينه مچي تناسلي اله لري کوي اودصندوق څخه ئي خارجوي . خودملکي اونارينه مچي لپاره توده هوااوبي باده هوا پدي عمل کي ښه والي اوبهتر والي راولي هميشه دملکي يوځاي کيدل د٢٠ درجي دسانتي ګراد څخه زيا ت تودوخه کي صورت نيسي دبادجريان هم مهم رول لري ترڅوپه کافي شمير سره نران په هواکي وجودولري که چيري باد ٢٠ کيلو متره په ساعت څخه زياتيږئ په دغه پروسه کي دکاميابي چانس کميږي که چيري دباد سرعت ٢٧کيلومتره په ساعت نوموړي عمل په ټپه ودريږي که چيري ملکه په نامناسب اب هوا کي دنرانو سره يو ځاي شي اکثره دسپرمونو تعدادئي کم وي اوډير زردمنځه ځي اودغه ملکه چندان ملکه نه وي وروسته ديوځاي کيدوڅخه ٢-٤ ورځو وروسته ملکه په هګي اچولو شروع کوي دغه وخت ممکن کم اويا زيات شي په لومړي سر کي دهګي اچولو په وخت کي لومړي ملکه خپل سر حجري ته داخلوي دهغي نظافت اوهمدارنګه دبلي هګي نه موجوديت ګوري اوبياپکي خپله لکي ښکته کوي اوهکي دحجري منځني برخه کي اچوي اوبيرته تري پورته کيږي چه دغه وخت ٩-١٢ ثانيه وي کله چي څو هګي پر له پسي توګه واچوي څولحظي ارام کوي په اوسط ډول يوه ملکه ١٥٠٠ هګي په يوه شپه او ورځ کي اچوي اندازه شوي ده چي يوه ښه ملکه په طول ديوه کال کي ٢٠٠ زره هګي اچوي ثابته شوي ده چه دملکي هګي اچول مستقيمه رابطه دهغه غذائي موادوسره لري چه طبيعت ئي دشاتو مچيو په اختيار کي ورکوي اونور خارجي عوامل چندان په دوي کوم اثرنلري دهګي اچولو پروسه دملکي په لاندي شرايطو پوري اړه لري .
١-دصندوق تودوخه.
٢- دملکي دخوړوکميت اوکيفيت .
٣-په ساحه کي دګل دګردي اوشيري موجوديت .
٤-په صندوق کي دګردي اوشاتو موجوديت .
کله چه يوه ملکه يوځايوالي وکړي اوپه هګي اچولو پيل وکړي نوبيا هيڅکله خپل صندوق نه ترک کوي بغير ددي چه يونوي کوريا ګروه جداکوي اوهمدارنګه وروسته دملکي دالقاح څخه دښځينه مچيو پام اوساتنه اوپالنه دملکي زياتيږي اوددوي دتوجه وړګرځي ځکه چه ملکه مخصوص فرامونونه ترشح کوي چه ددي کورني نظم کنترول اوکارونه تضمينوي دمچيو هګي سپين رنګ لري اونيم استوانه ئي شکل لري چه يو سرئي نسبتاً پلن وي وزن 0.1mg دي ملکه تل خو په استثنائي ډول ځيني کاريګري مچي هم هګي اچوي کله چه لاروادهګي څخه راوځي 1.6mm طول او0.1mg وزن لري شکل ئي نيم استوانه ئي نيم اوبي پښووي سر اوضايمو ئي پوره انکشاف نه وي کړي بدن ١٣ بندونه لري رنگ ئي سپين وي چه ژيړ خالونه ورباندي ليدل کيږي کله چه لاروابالغه شي دوک ډوله شي اوورستني انجام ئي پنديږي لارواپه وروستيو وختونو کي ځان ته تاري غوز اوبي دپنځم پوست دبدلولو څخه وروسته په همدغه غوزه کي په pupa اوړي دکاريګرو مچيو دادوره ٨-٩ ورځو اودملکي مرحله٥ ورځي وخت نيسي دهګي څخه دلاروا راوتلو څخه لږ څه دمخه کار يګر ي مچي يوه اندازه خواړه چه دRoyal jelly نوميږي په حجره کي ږدي کله چه لاروا وزييږيده نو ګڼ شمير پالونکي په کارپيل کوي اوهغوي ته Royal jeely تغذيه کوي په دريمه ورځ اودهغه نه وروسته لارواته هغه خواړه ورکوي چه نباتي ګرده ولري تر تغذي وروسته لارواوي پخپلو حجروکي تړل کيږ ي چه پدي موده کي دبدن دذخيروي خوړوڅخه استفاده کوي دوريښمينو تارو نو څخه ځانته غوز جوړوي اوتر پنځم پوست بدلوني وروسته په pupa بدليږي دلاروا مرحلي په ٧-٨ ورځي دحجرو سرونه بنديږي راتلونکي ملکه دهگي څخه دلاروا د راوتلو نه لږ څه دمخه کارگره مچي يوه اندازه خواړه چه دRoyal jellyنوميږي په حجره کي ږدي کله چه لاروا وزيږيده يو گڼ شمير پالونکي مچي په کار پيل کوي او هغوي ته Royal jelly تغذيه کوي په دريمه ورځ او دهغي نه وروسته لاروا ته خواړ ورکوي چي نباتي گرده ولري.
تر تغذي وروسته لاروا په خپلو ځايونوکي تړلي پاتي کيږي پدي موده کي د بدن ذخيروي خوړو څخه استفاده کوي.
دوريښمو تارو څخه ځانته غوزه جوړوي او تر پنځمي پوست بدلوني وروسته پهpupa بدليږي .
دلاروا مرحلي په ٧-٨ ورځي دحجروسرونه بنديږي راتلونکي ملکي ٣ورځي راتلونکي کارگره مچي ٥ ورځي او نارينه مچي ٨ ورځي وروسته پهpupa اوړي اودpupa مرحله ئي په ترتيب سره ٣-٦ورځي وي .بالغي مچي دحجرو سرونه خلاصوۍ اوبهرته راوځي دغه عمليه ١٢-٢٤ساعته په برکي نيسۍ کارگرى مچۍ دکارپه موسم کۍ د٦-٥هفتو اودبي کارى په وخت کي څومياشتي ژوند کوي خوملکه څوکاله عمر لري حتي تر٧ کلونوپوري دملکى دعمر راپور ورکړل شوي .
دملکي هگي ايښودنه.
کله چه ملکه دزفاف د الوتني څخه واپس شونو ٤٨ ساعته استراحت کوي اودهغه څخه وروسته په هگى ايښودنه پيل کوى په لمړي سرکي لږ لږ او وروسته دتخمگزاري ميزان زياتيږي . کله چه ملکه القاح شي نودهغه ګيډه غټه اومدوره کيږي په دغه وخت کي مونږکولي شوچه په اسا نى سره ئي دنورو مچيو ترمنځ پيدا کړو .
په هغه وخت کي چه ملکه ځوانه وي او القاح شوي نه وي نو ډير تند رفتار اوپريشانه حالت لري . ليکن دالقاح کيدو څخه وروسته ارام او شاهانه رفتار لري .اوهمدارنگه ډارن کيږي اوځان ژرپټوي .
دملکي دهگي ايښودني په باره کي مختلف عقايد موجود دي يودمچي پيژندونکوڅخه (Nolan)دغه مقدارپه کال کي(١٩٢٠٠٠)اوبل ١٦٧٥٠٠او بعضى دهغوي څخه تر١٥٠زروپورى ښودلي.
دملکي هغه دوره چه دهکي څخه ترهگي ايښودني پوري ده په لاندي ډول حسابيږي .
هغه دوره چه په شاهانه ئي حجره کى تيروي ١٦ ورځي
زفاف دالوتني څخه مخکى استراحت ٥ ورځي
دالقاح دعمل څخه وروسته استراحت ٢ ورځي
په معمولي ډول ملکه دحجرى په مرکزکي هګي ږدي مخکي لدي چه خپله گيډه په حجره کى ښکته کړي او بل خپل سرپه حجره کى ښکته کوي اوگوري چه دحجري نظافت ښه دى او که نه وروسته بيا هگي ږدي.
په صندوق کي دملکي لټول.
ټول مچي پيژندونکي دغه خبره قبوله کړي چه ملکه په غرمه کى دصندوق په مرکز ،چه دلمرختو په وخت کۍ دصندوق مشرق خواته او په لمرپريواته کي صندوق په مغرب خواکى وي.
دملکي جنگ کول
په هغه صورت کى چه په صندوق کى دوه ملکى پيداشي نودواړه سره جنگ کوي پدي باره کى يومچي پيژندونکى نقل ليکو.
دغه مچي پيژندونکى وائي چه په يوه صندوق کى په يوه وخت دوه ملکى دخپلو حجروڅخه ووتل کله ددوي نظر يو دبل سره ولگيد سمد لاسه يو بل باندي حمله وکړه او جنگ ئي سره شروع وکړ ديو څه جنگ څخه بيا وروسته بيرته سره جدا شو.څودقيقي وروسته بيا راغلل اوپه جنگ ئي پيل وکړى داځل بيا هم دلمړى ځل په شان يو هم غالب نه شو. په دريم حمله کى دواړه په ډير قهر او شدت سره يو بل باندى حمله وکړه پدي حمله کى يو ئي غالب او بل ئي مغلوب شو چه بالاخره مغلوب شوي ملکه مړه اوله منځه لاړه ددي څخه دانتيجه اخلو چه په يو صندوق کى بايد يوه ملکه موجود وي .
دالقاح شوي ملکي خصوصيات
القاح شوي ملکه لاندي خصوصيات لري
دبدن اوږدوالي ٢٠-١٨ ملي ميتره
گيډى عرض ٤-٣ ملي متره
گيډى طول ١٠-١٢ ملي متره
وزن ٢٥٠-٣٠٠ ملي گرام
ځوانه ملکه ١٥٠ څخه ٢٠٠ ملي گرام وزن لرى
داتصور ونيشي چه ملکه دصندوق مديره ده او د صندوق نظم او ترتيب دهګي په غاړه ده بلکه برعکس ملکه دکارگرو مچيولاس نشينه ده حتي ملکه دومره عاجزه ده چه د هغه غذا هم دکاريگرو مچيو په واسطه تهيه کيږي . هغه هم پدي قسم چه کاريگرى مچي دملکى غذا په خپله معده کى جوړوي وروسته بيا ملکه خپله ژبه دهغوي په حلق کى ننباسي او جوړه شوي غذا خوري . ملکه ډيره ډارنه ده حتي داندک حرکت په سبب ځان پټوى. مچيو څخه اوږده وي که څه هم نظر دهغه دبدن طول ته لنډ دي د ملکي نيش چه کوږدى يواځي دهغه دوښمنانو په مقابل کي استعما ليږي . ملکه قرار قرار حرکت کوي خو د اړتيا په وخت کي په چټکي سره دسترگو څخه پنا کيږي دا چه دتولد او تناسل سيستم ئي انکشاف کړي دي گيډه ئي لويه ده خو په عکس د کاريگرو مچيو گردى دټولولو ساختمانونو ئي لږ انکشاف کړى او کوچني دي هگي ايښودونکي ملکه تل په هغو چوکاټونو کي چه ځوان بچيان پکى زيات وي ليدل کيږي محافظين ئي ساتي او خواړه ورکوي نوموړى محافظين په خپلو ښکرگيو سره ملکه څټي او فضله موادئي لرى کوى کاريگرى مچي هيڅکله ديوځاي کيدو قابليت نلري خو هگي يواځي دملکي په غياب کى ږدي کومو څخه چه يواځي نارينه مچي انکشاف کوى.
نارينه مچي : The Drone
ملکي او کاريگرو څخه غټ وى خو د ملکي څخه ئي بدن لنډ وي خرطوم ئي يواځي دکاريگرو مچيو څخه دتيارشوو خوړو نه داستفادي دپاره پکاريږي .هيڅکله د ګلانو څخه شيره نشي اخستلي ،نارينه مچي ،نيش ، دمومو غدي او دگردي دټولولو ټوکري نلري دوى دجفت گيري څخه پرته بيکاره وي .نارينه مچي دپسرلي په پائي اود اوړي په پيل کى منځ ته راځي . داوړي په پاي کي چه کله گلان کم اوخواړه لږ شي کاريگري مچي دهغوى په وژلو پيل کوي . ترڅو دشاتو زيرمي ونه خوري په دي موده کى نارينه مچي کيدونکى لاروا هم له منځه وړي . دکاريگرو مچيو څخه دا لوي شوي نارينه مچي جسم کوچني وي خو دسپرم دتوليد قدرت نلري . دنارينه مچي بدن 15mm اوږدوالي او وزن ئي 0,23gr او بدن ئي په باريکو ويښتو پوښلي وي.
کاريگرى مچي The workers
اگر چه دغه مچي دبدن دساختمان له نظره کوچني وي ليکن نفوس دنظره شمير ئي ډير زيات وي .په ژمي کي دهغوي گڼ شمير لري خود دوي په پاي کى زيات شمير نوي مچي رامنځ ته کيږي او دتلف شويو مچيو ځاي نيسي .دمچيو يو ښه کورني په اعظمي توگه د(٥٠-٦٠) زروپوري کاريگري مچي لرى.
دوي ښځينه مچي دي چه تناسلى غړوئي ښه انکشاف نه دى کړى په عمومي توگه دغه مچۍ هگي نه ږدي خوپه هغه کالوني کي چه بي ملکي وي استثناءًکاريگري مچي په هگيو ايښودلو پيل کوي کاريگري مچۍ دگردي ټوکري دمومو او خوشبويو موادو توليدونکي غدي لري . کاريگرو مچي ټول ضروري وظائف سرته رسوي . په واقعيت کى کاريگري مچي دملکى .نران او بچيانو لپاره غذا تياروي .
کاريگرو مچيو دبدن اوږدوالي ١٢-١٤ ملي متره دي . دکاريگرو مچيو عمر متفاوت دي په هر اندازه چه دهغوي کار زيات دى عمرئي لنډ وي . دمثال په توگه په پسرلي اوړى کي دهغوي عمر٥.١-٢ مياشتو او په ژمي کى څومياشتي وي.
په کلى توگه ديو کالوني کاريگرى مچي د اوړي اوپسرلى په موسم کى ٢-٣ ځلى او په منۍ او ژمى کى فقط يوځلي بدليږي يانوي کيږي .
مچيو تر منځ دکارونو تقسيم Activities of bees
کاريگرى مچۍ مختلف وظايف سرته رسوى لکه دغذا تيارول. دصندوق په دننه کى پاکي اونظافت مراقبتول دگردى او شيرى تهيه کول دموم توليد دچوکاټ Comb) ) يا حجراتو (cell) جوړول او نور اجراکوي.
په مچيو کى دکارونو ويش دسن اوجنس په اساس صورت نسي ملکه هگي ږدي او کورني اداره کوي نارينه مچي دملکى القاح کولو وظيفه په غاړه لري . دانشمند انوپه عقيده کله چه کاريگرى مچي دحجرى څخه راوځي دري ډوله وظيفى سرته رسوي .
١ -:دبچيانو مراقبت او څارنه.
٢-: دصندوق دننه وظايف .
٣-دصندوق څخه بهر وظايف.
کاريگرى مچۍ دخپل عمر په درى لمړيو ورځوکى هغه حجري چه ځواني مچي ورڅخه راوتلي وي پاکوي کله چه شپږورځني شي دلارواو په غاړه اخلي اود١١-١٢ ورځني عمر پورى دوام لري په همدى موده کى دهايپو پارجيل Hypoparageal غده مکمله کيږي د١٣ ورځني وروسته د صندوق په پاکولو دمړو مچيو اونورو اضافي موادو په لري کولو شروع کوي همدارنگه دنورو مچيو گرده اخلي اوپه حجروکي ځاي په ځاي کوي شيره کلکوي دشاتو چوکاټ جوړوي او propalis ځاي په ځاي کوي .
په ١٨ او٢٠ ورځني عمرکى مخافظوي وظايف سرته رسوى کله د٢٠-٢١ ورځني عمر شي د صندوق څخه بهروظايف شروع کوي شيره گرده اوبه او propalis ټولوى اوصندوق ته ئي راوړي هغه مچي چه اوبه راوړي دا وظيفه دټول عمر لپاره سرته رسوى.
دصندوق دننه وظا يف:
١-: دچوکات جوړول Comb buildingکله چه مچۍ ١٨-١٢ ورځني عمر شي دمومو غده پکي بشپړه کيږي او موم ورڅخه دسانتي گراد د ٣٣-٣٦ افرازيږي .موم دبيضوي پتريو په شکل دهغواتوجوړو غداوتو څخه چه دخيټي په وروستيو څلورو بندونو کي واقع دي افرازيږي د1kg مومو دتوليد لپاره زيات حاصل ورکونکي مچيkgr ٣.٨ شات مصرفوي برسيره پردي دمومو په توليدکي پروتين اودگل گرده هم مصرفيږي مچي دمومو په استفاده کي ډير پام کوى چه هيڅ موم ئي ضايع نه شي مچي دهغو اغزيو په واسطه چه دورستيو پښو دTarsusپه بند کي شته دمومو دکڅوړى څخه دمومو يوه ټوټه راخلي اود مخکنيو پښو په واسطه ئي mandible ته ورکوي چه هلته ژول کيږي اونرم کيږي ترڅو دچوکاټ جوړولولپاره اماده شي يو مچي يو خسوکى موم نښلوي او په پوره مهارت سره يي هواروي بيانو دوهمه مچي هغه ژوي اوديو انچ په اندازه ئي خوره وي ديوي حجرى په جوړولوکى په سلگونو مچي برخه اخلي اوپه نيمه دقيقه کى ئي جوړوي . ديوکيلوگرام مومو څخه دومره حجري جوړيږي چه د٣٠کيلوگرام شاتو گنجايش ولري .هرجوکاټ دگڼ شميرحجرو څخه جوړوي دحجرى مقطع شپږ ضلع اوقعده ئي درى ضلعى ده . دملکى حجره موم وي اوپه چوکاټ کى دگوتمي په شکل راوتلى وى دملکي په حجره کى چه شات نه ذخيره کيږي خوولى په جوړولو کى ئي دنوروحجروپه پرتله سل چنده زيات شات مصرفيږي.
٢-: پرستارى يا دايگى Nursing
د مچيو دغه دنرسنگ وظيفه دعمر په دريمه ورځ شروع کيږي دوى هګي د٢-٣ ثانيو اولارواد ١٠-٢٠ ثانيو پورى دخپلوښکرگيو په واسطه معاينه کوي تغذيه کوي په نيمه دقيقه کى صورت نيسي دتازه هگي څخه وتلي لاروا تر دوو ورځو پورى په غذا کى لامبووهي په دريمه ورځ او دهغه نه وروسته غذاکم اوپه وقفوسره ورته ورکول کيږي.
٣-:دخوړو انتقال Food Transmission
دخوړوراکړي ورکړي په وخت کې دوه مچې سره مخا مخ کيږې او خپل سرونه سره نژدي کوى اويو دبل سره دمخصوص افرازپه وسيله پيژني او خواړه ديوى څخه بلى ته سپارى .
٤-: ساتنه : Guard duty
دصندوق په خوله کى مؤظفى مچى دخپلوښکرگيو په وسيله صندوق ته داخليدونکي هره مچي معاينه کوي اوبدن ئي لمس کوي که خپل وي اجازه ورکوي او که پردي وي يا دوښمن وي منع کوى ئي دخطر په وخت کى محافظه مچي په څلوروپښو دريږي او يا هم مخکني پښي پورته نيسي خپل ښکرگي مخ طرفته نيغ نيسي . منديبولونه سره ټينگوي.او که خطر زيات شي وزرونه خپاره نيسى منديبولونه خلاصوى او جنگ لپاره اماده کيږى.
٥-: پکه وهل Fanning
دگرمۍ په وخت کى ياهغه مناطق چه گرمه هوا ولري .مؤظفى مچي دصندوق دخولى څخه هوا دوزرونو په و هلوسره دصندوق دننه لوري ته رهنمائي کوى تر څو دصندوق په دننه کى دهوا تودوخه کمه کړى اويا هم دشاتود ذخيره کولو په وخت کى رطوبت ښکته راوړي داوظيفه په سلگونو مچي سرته رسوي .
٦-: دځاي دتثبيت لپاره ازمايشى الوتنى (orientation flights) دالوتنى په توده هوا او غرمه کى دپنځو دقيقو پورى صورت نيسى چه د صندوق په شاوخواکى دهغه سره د بلدتيا په خاطر سرته رسوي.
دصندوق څخه بهر وظايف:-
١:-دفعاليت ساحه : قبوله شوئي چه مچي ديو باغ په ټاکلى ساحه کى اويا په ټاکلوگلانو کي خپل فعاليت ته دوام ورکوي دمچيو دفعاليت ساحه نظردګلانوشمير دګل دګردي اوشيرى موجوديت همدارنگه دنورو حشرو سره درقابت درجه کى فرق کوى .
٢:- دعمل چټکتيا :- دعمل چټکتيا نظر د نبات نوعى ته فرق کوى داسى چه په يوه دقيقه کى د Harry vetchدپنځه گلانو څخه استفاده کوي پداسى حال کى چه دشفتلى د٤٢ گلانو څخه اسفاده کوى د 8 C يا 46.4 f کى هيڅ يوه مچي فعاليت نه کوى پهc-9c 16 يا 48.2 -60 -8f کي مچي په اوسط ډول فعاليت کوى په 16-32c يا 89.6-60.8f کى مچي په عادي توگه فعاليت کوي .خوپه 33c يا91.4f کى ئي فعاليت کميږي د٣٤-٣٩ سانتي ګرايد 93.2-102.2 فارنهايد کي زيات مقدار اوبه صندوق ته راوړل کيږى. ځواني مچۍصندوق ته نږدي فعاليت کوى گردى او شيرى پسي ځي .
مچۍ لاندى نباتاتو دهرو پنځو گلانوڅخه په ټا کلى موده کى شيره او گرده راټولوي مثال دمڼى دپنځو گلانو څخه په ٣٤ ثانيو ،زردالو ،دگل څخه ٣٦ ثانيو ،ځمکنى توت ٣٨ ثانيو ،الوبالو د پنځه گلانو څخه ٧.٤٠ ثانيو کى شيره او گرده راټولوي.
٣:- دگل دگردي راټولول او زيرمه کول :
دگل گرده پروتين ،شحم ،معدنى ،مواد او دويټامينونومنبع ده دهغوى څخه دلارواو اوځوانو مچيو دتغذئي لپاره استفاده کوي . دزړو مچيو څخه پرته نورى مچى دگردي دنشتوالي په صورت کى ژوند ي نه پاتى کيږي . زړى مچۍدخپل بدن دزيرمه شوي غذا څخه استفاده کوى مچى دنبات دتذکيرآله anther په پخپله ژبه منډي گرده ئي اخلى خولي ته ئي انتقالوي اوغونډ وي يواندازه گرده ئي دبدن مختلفو برخو ته ځي کله چه مچي د څوگلانو گرده راټوله کړى نو په يوگل استراحت کوى او بدن په بيلو بيلوبرخوپورۍ نښتى گرده راټولوي او د گردي په ټوکرى کى ئي اچوي اوبيا صندوق ته وړي کله چه کومه مچۍ دگردى ښه منبع پيدا کړي په هره اندازه چي ممکنه وي راټولوي اوصندوق ته يي انتقالوي په صندوق کى دمخصوص رقص په واسطه نوري مچي خبروي وروسته په گډه دخوړو نوموړى منبع ته ځي او دهغه څخه استفاده کوى تازه گرده دپخوانى گردى سره مخلوطيږي او رنگ ئي تياره گرځي .
وروسته بيا شات يا دگل شيره دخولى دلعابو سره گډوي او دمچۍ خواړه يا Bee bread ورته ويل کيږي پدي حالا تو کى دقند مقدار نظر عادي گردى ته زيات وي زيرمه شوى گرده تخمر کيږي اوپکى موجودى بکترياوي لکتيک اسيد جوړوي چه نوموړى اسيد دخوړو دساتنى سبب گرځى . دگردى ديوى گلولى دجوړولولپاره دناک ٨٩ گلان لټول کيږى او داکارد ٦-١٠ دقيقوپورى او کله هم ٧-٨ دقيقو پورى وخت نيسي .
هره مچي په ورځ کى د٦-٨ ځلى اوپه اعظمى توگه ٤٧ ځلى گرده راټولوي په پسرلى کى د فارنهايت د ٤٠-٥٢ درجو څخه په ټيټه درجه کى گرده راټولوي خود فارنهيت ٩٠ درجي څخه په لوړه درجو کى فعاليت کيږي همدارنگه که دباد سرعت ١١ ميله فى ساعت کى وى دگردى ټولول ځنډيږي خو په ٢١ ميله فى ساعت کى توقف کوي لوړ نسبتي رطوبت هم دگردۍ په ټولولو کي منفي تاثير لرى.
٤:- دگل دشيرى راټولول ،زيرمه کول اوکلکول :
څرکنده شويده چه ترڅو پورى مچي په گل کى خپل خرطوم (proboscis) ننباسى دشيرى په شتوالي اونشتوالي نه خبريږي کله چه په گل کى شيره تثبيت شوه نو تر هغه پورى چه خرطوم ته ئي شيره راځي خپل خرطوم دگل څخه نه راباسى کله چه مچي پوره اندازه شيره راټوله کړه صندوق ته ئي وړي اوهلته ئي ٢-٣ مؤظفى کاريگرۍ مچي دخپلو خرطومو نو په واسطه اخلي او هغوي ئي په نورو حجرو کى ځاي کوى دغه شيري ته خام شات دخامو شاتو څخه دوخت په تيريدو سره اوبه ئي تبخيريږي او د Ivertase دانزايم په مرسته دسکروز قند په گلکوزاوفرکتوز بدليږي نومړى انزايم د مچيو په واسطه افرازيږى
٥:- اوبو ته دکالوني اړتيا :
دبچيانو دروزني لپاره يوه اندازه اوبو ته ضرورت دي که صندوق ته پاکى اوبه نژدى نه وي مچۍ داوبو دنشتوالۍ له امله مري اوکه داوبومنبع نژدي وي نو مچۍ لرونکى کولي شى چه دتشت يا ابدان او نورو لوښو په وسيله مچيو ته اوبه تهيه کړي .
٦:- داوبو راوړنه اوزيرمه کول:
په صندوق کى اوبه دلارواو دخوړو لپاره او دشاتو درقيق کولو په منظور استعماليږي خوکه تازه شيره موجوده وى دشاتو رقيق کولو ته ضرورت نشته کله چه يوه مچي صندوق ته اوبه راوړى هغه په ١٨ نورو مچيو تقسيموى په توده هوا کى داوبو مصرف لوړوي که پدى وخت کى صندوق ته وکتل شى په هر ځاي کى داوبو څاڅکى ليدل کيږى همدارنگه د اوبو څاڅکى دلاروا ،پيوپا ،اودهگيو په حجرو کى ددى لپاره ويشل کيږى چه دهغوي دبدن څخه تبخير اندازه ټيټه کړى .
په گرمو او معتدلو سيمو کى يو شمير مخصوصى کاريگري مچي دشاتو مچيو په معده کى دشاتو سره گډي اوبه ذخيره کوي اوددوي دخيټى حجم اضافه کيږي اوفعاليت نه شي کولي او دصندوق هغه برخه کى چه لارواوي زياتى وي ځاي په ځاي استراحت کوى کله چه زيرمه شوى اوبه خلاصي شى بيا فعاليت شروع کوي او نورى اوبه زيرمه کوى.د١٠٠ لارواو لپاره په ورځ کى پنځه مچي اوبه راوړي .
په هغه صندوقونو کى چه لارواوي او بچيان موجود وي مچي دصندوق سړولو لپاره اوبه نه مصرفوي بلکه دصندوق يخ ځاي ته پنا وړي دپسرلى دچوچه کشي په موسم کى ديوي متوسطي کورنى داوبو مصرف په يو فصل کى ١٦٠ ملى ليتره وي خوديوي قوي کورني مصرف خصوصاَ په گرم موسم کى دنيم ليتر څخه هم زيات وي .
٧:- دpropalis راوړل:
پروپاليس يوه سريښناکه ماده ده چه ددوه يوناني کلمو څخه چه pro دمخکى او palis (شهر ) څخه اخستل شويدى دغه ماده دځينو نباتاتو لکه وله ،چنار،کاج، صنوبر، څيړى اونورو پاڼو په څوکو کى ترشح کيږى دا ماده قهوه ئي سور بخن رنگ لري کله چه مچي د propalis منبع پيدا کړي په خپلو پورتنيو ژامو هغه ځاي څيري کوي اوپه خپلو وروستيو پښو کى اخلي اوصندوق ته ئي راوړي په صندوق کى چه هر ځاي سريښ کولو ته ضروت ولري هلته propalis ږدي بيا بله مچۍ دهغه سره موم ګډوي اوټاکلى ځايونه ورباندي سريښ کوۍ .
دpropalis ټولول په لسو بجو ياد غرمي وروسته په څلورو بجو کى صورت نيسى پروپاليس د درزونو د بندولو لپاره پکاروړل کيږى همدارنگه دهغو مړو حشرو چه دصندوق څخه ئى ويستل گران وي دموميائي کولو لپاره دپروپاليس څخه کار اخلى اوهم دصندوق دداخليدو سورى د propalis او مومو دگډولو پواسطه تنگوى .
دننګرهار په ولايت کي په څلوروفصلونوکي دمچيو څارنه او تنظيم
پسرلي موسم:
په دغه موسم کي چي لرونکي هدف په لنډه موده کي ديوي کالوني تقويم کول دي . دمچيو دخرڅولو اوهم دزيات مقداروشاتو دتوليدلپاره سالمي مچي پکاردي دبلي خوا پدي موسم کي خواړه هم پر يمانه وي نولازمه ده چي دژمي په پاي کي صندوقونه معاينه شي چي البته داکار بايد په مناسبه ورځ اوهواکي ترسره شې ديخ له امله دمچيو دمړيني دخطر په صورت کي بايد هيڅکله دصندوق سر خلاص نشي دصندوق دپرانيستلو پرته معاينه ممکينه نده همدارنګه معاينه هغه وخت صورت نه نيسي چه مچيو ته دګردي اوشيري دټولولو لپاره پوره وخت نه وي دمعايني په وخت کي په چوکاټونو کي لاروا Broods نه وي نوداښي چه ملکه مړه شوي ده که په چوکاتوکي په نارينه مچي بدليدونکي لارواوي زياتي وي راښي چه ملکه زړه شويده که په چوکاټونو کي دکاريګر ومچيودلارواوشمير بيخي زيات وي اويا ټولي لارواوي کارګري مچي نوداکالوني کمي څارني ته ضرورت لري که خواړه ئي کم وي بايد ورته ورسيږي دخوړو دکموالي دپوهيدولولپاره دصندوق دسر خلاصولوپرته هم معاينه کيږي داسي که صندوق سپک وي نومعلوميږي چه خواړه کم دي بايد سر يي خلاص شي اوشکري شربت ورزياتولو اويا دشات لرونکوچوکاټونو بدلولوسره دامشکل رفع شي که دمعايني په جريان کي کومه مړه کالوني وليدل شي هغه دي دنورو کورنيوڅخه بيله کيښودل شي چوکاټونه دي دناروغي دنشتوالي په منظور معاينه شي که مړينه دناروغي له کبله نوي نوصندوق دي پاک اوراتلونکي استفادي لپاره اماده شي که چيري قوي کالوني ملکه ونلري نوبايد نوي ملکه ورته تهيه شي که چيري کمزوري کورنۍ ملکه ولري اوبله بي ملکه وي دواړه سره يوځاي شي خوداخبره بايد په ياد ولروچه بلي کورني ته دملکي ورکولو په وخت کي هغه حجري چي دنوي ملکي لپاره جوړشوي وي بايد تخريب شي همدارنګه که په کوم کالوني کي کاريګري چه هګي ايښودل پيل کړي دايوه کمزوري کالوني ده بايد له مينځه يوړل شي اوچوکاټونو څخه دي استفاده وشي .
پسرلني مړينه : په پسرلي کي ليدل کيږي مخکي لدي چه ځواني مچي دخپلو حجرو څخه راووځي زړي مچي مري که پدي پيښه کي دمړوشوو مچيوشمير دځوانومچيوڅخه زيات وي داحالت ډيرخطرناک دي داحالت اکثرً هغه وخت واقع کيږي چه کالوني په مخي کي کمزوري وي يعني دژمي لپاره ذخيره ونه لري .
په کالوني ګا نو کي دمچيو دشمير مساوي کول:
دعالي څارني سره سره په بيلو کالوني ګانو کي دمچيو شمير فرق لري ځکه چه داموضوع په نورو مواريدو پوري هم اړه لري مثلاً که په يوه کالوني کي داړتيا نه زيات خواړه موجود وي دبچيانو دروزني لپاره ځاي کم پاتي کيږي پدي صورت کي بايد اضافي غذادصندوق څخه لري کړي شي اوتش چوکاټونه دي په صندوق کي ځاي په ځاي شي ترڅوملکه په کي هګي کيږدي اودمچيوشمير زيات شي که چيري ديوکالونۍ مچي ډيري زياتي وي بايد هغه شمير مچي کم نفوسه کالوني ته انتقال شي ددي لپاره بايد څو چوکاټونه دځواني مچي راوتلو په حال کي وي په کم نفوسه صندوقونوکي کيښودل شي کمزوري کالوني ته دځوانو مچيو دانتقال بله طريقه دقوي کورني دمچيو دصندوق چوکاټونو څنډل دکمزورو مچيو دصندوق مخي ته چه په دي ترتيب ځواني مچي دکمزوري مچيو صندوق ته ننوځي په دواړو صورتونوکي بايد احتياط وشي چه ملکه کمزوري کالوني ته ورنه شي دکالوني ګانو شمير مساوي کول ددي لپاره مهم دي چه دشيري دپريماني په وخت کي دقوي کورني زياته اندازه شيره اوګرده راټوله کړي دقوي اوکمزوري لرونکي صندوقودځايونو په بدلولوسره هغه قوي مچي چه دصندوق څخه بهر فعاليت کوي دکمزوري مچي صندوق ته راګرځي داچه هره مچي دخپل ځان سره شيره ياګرده اويااوبه لري نودکمزوري کورني محافظه مچي ورته دداخليدو اجازه ورکوي .
دناروغي دشتوالي دتثبيت لپاره معا ينه :
که د Broods يعني بچيانو ناروغي ولري نو دچوکاټونو دتبادلي په وخت کي انتشار مومي نودمعايني په وخت کي بايد دي موضوع ته جدي پاملرنه وشي.
دپسرلي په موسم کي څرنګه چي دګلونو کثرت وي نو دمچيونفوس هم زياتيږي او هم دمچيو توليدات لکه شات ، موم او پروپاليس لاسته راځي .
همدارنګه دپسرلي په موسم کي دګلانو دکثرت له کبله طبعي خوراکه زياته وي نو مصنوعي خوراکي ته کوم ضرورت نه ليدل کيږي مګر په هغه صورت کي چي په ناڅاپي ډول دګلانو سقوط رامنځ ته شي او يا په مصنوعي لخاظ ګروه واخستل شي مصنوعي خوراکه ورکول کيږي يا دملکي دتشويق دپاره .
دپسرلي په موسم کي يوځل شات کشي کيږي مګر که شات مچۍ روزنکي فعاله وي نو شايد دووځله شات کشي وکړي نظر اب وهواته فرق کوي .
دپسرلي په موسم کي په ننګرهاد ولايت کي په هره سيمه کي چي ګلان موجود وي دشاتو مچۍ روزل کيږي لکه په هغو سيمو کي چي دنارنجو ، مالټه ،ليمو، الوچه ،زردالو ،شفتالو،شفتلي ،شړشم ،شن شوبي او نو رو ګلان ليدل کيږي ساتل کيږي .
په ننګرهار ولايت کي دپسرلي په موسم کي زيات دبروډ امراض ليدل کيږي مثلاَخوسامرض(امرکن فول بروډ،اروپين فول بروډ) وچکي مرض دلارواوو او دسپږۍ مرض په کمه اندازه ځکه دشاتو دزياتوالي په وجه دسپږۍ مرض کميږي او يا له منځه ځي .
دملکي دوزرونوپريکول :
دپسرلي په پيل کي دمچيو شمير کم وي اوملکه په اساني سره په کي پيداکيږي بياملکه په گوتو ونيسي اويو وزريي قطع کړي داکار دکورني دمهاجرت اودملکي دسن (عمر) دمعلومولو لپاره اهميت لري همدارنګه کولي شو چه ملکه په خاصو رنګونو سره نشاني کړو بايد وويل شي چه دباکري ملکي وزرهيڅ وخت قطع نشي
تحريک کوونکي تغذ يه:
که په پسرلي کي دګل ګرده اوشيره کمه وي اويا مچي لرونکي غواړي چه دمچيو شمير يي دعادي حالت څخه په چټکي سره لوړشي نودبچيانو دروزني لپاره تحريک کوونکي تغذيه ستمولايتيک ته اړتياده ددي کار لپاره وچه ګرده اونري شربت پکار وړل کيږي که په مني کي خواړه په صندوق کي زيات ذخيره شوي وي اوپه پسرلي کي دخوړوکافي اندازه موجوده وي نو تحريکي تغذيي ته ضرورت نشته تحريکي تغذيه هغه وخت چه طبي شربتونه ورسره گډ وي نو د
A. foulbroods او E.foulbroudsدناروغي په کنترول کي مرسته کوي داتغذيه بايد دشپي له خوا صورت ونيسي تر څو مچي خواړه چور نکړي که کومه کورنۍ دګردي دکموالي سره مخامخ وي بايد وچه ګرده دتازه ګردي دپيداکيدو تر وخته ورکړل شي .
دپسرلني د مناسبوشرايطو خلاصه:
١- دځواني قوي کارګرو مچيو دکافي شمير موجوديت
٢-دځواني اوباکيفيته ملکي لرل
٣- پريمانه خواړه
٤- دګل دتازه ګردي ،شيري ، اوپاکواوبو تهيه کول
٥- مناسبه اب و هوا
٦-دپيژندل شوي نژاد لرل .
٧- دداسي چوکاټونو لرل چه دکالوني داړتيا وړ کافي شمير بچيان ولري .
کله چه دخوړودپريمانۍ په وخت کى په لويو صندوقو کى دمچيو دشمير دزياتوالى اودځاى د تنگوالى سره مخامخ شى دمچيو دتيښتى مخنيوى په منظور خالى صندوق دلمړى صندوق دپاسه کيږدۍ که دوهم صندوق ډک شى دريم صندوق ددوولمړينو صندوقونو تر منځ کيښودل شى چه همدى دوهم اودريم صندوق ته Super وائي په ترتيب دزياتو صندوقونو ايښودل يو په بل باندى مکمل دى دنسل گيرى ددورى په اخرکى دصندوقونو څخه زيات شات ايستل کيږى او مچۍ په منا سبو ځايوکى ځاى په ځاى کيږى.
دشا تو ويستلو په وخت کي: Honey Extraction
که دګل دګردي اوشيري په موسم کي دمچيو شمير زيات شي ډير شات ذخيره کيږي پدي موسم کي بايد داضافي شاتو دذخيره کولو لپاره ځاي موجودوي ددي مقصد لپاره د supering (په مورني صندق برسير ه دنورو جاي صندوقونو ايښودلوته supering وائي ) څخه کار اخلي دسوپر دايښودلو مناسب وخت هغه دي چه مچي په بچي لرونکوچوکاټونوتازه موم افراز کړي دخوړو دزياتوالي په صورت کي سوپر ونه يو دبل دپاسه ږدي پدي مواردو کي دداسي صندوقونو څخه دمخه ورڅخه شات ويستل شوي وي استفاده وشي اوکه نه دچاپ شوي چوکاټونو څخه استفاده کيږي .
دشا تو ا يستلو لپاره دسوپر ونو لري کول:
دشاتو دپريماني دفصل په پاي کي بايد ټول سوپرونه يوځاي لري نشي اويو يادوه صندوقه داصلي صندوق دپاسه پريښودل شي ترڅو د مچيوله خوا دسوپرونو اوهمسايه صندوقونو دشاتو دچورکولو مخه ونيول شي او هغوي دګلانودشيري ټولولوته دوام ورکړي دشاتو ويستلو لپاره دسوپرونو لري کول لاندي شرايطو پوري اړه لري .
١- دشاتو دچوکاټونواوسوپرونو شمير.
٢- هغه چوکاټونه چي ليري کيږي دشاتوحجري ئي مهر شوي وي .
٣- که خام شات وويستل شي نو هغوي بايد په چوکاټونو کي يادهغه نه وروسته تخمر شي .
٤-کله چي دحجرو نيمائي يا دري په څلور شمير حجري مهر شوي وي شات بايد وويستل شي .
٥-دشاتو ديوه چوکاټ ډکول ، هموار کول ، دشاتو دپريمانۍ په وخت کي (٥-١٠ ) ورځي وخت نيسي کله چي چوکاټونو څخه شات وويستل شي دوباره صندوق کي ايښودل کيږي .
داوړي موسم:
داوړي په موسم کي دشاتو مچۍ زياتو اوبو ته ضرورت لري ځکه داموسم ډير ګرم وي .
پدي موسم کي بايد يخو مناطقو ته انتقال شي مثلاَ داوړي په موسم کي دشاتو مچۍ په ننګراهارولايت کي په يخو منطقو لکه خوګياني ..... او نورو ولايتو لکه غزني ،کابل .... ته انتقالوي .
داوړي په موسم کي سيزني شات لکه شن شوبي په غرنيو سيمو کي نظر په آب وهوا يو ځل يا دوه ځله شات کشي کيږي .
پدي موسم کي خوسامرض(A-F-Bآو E-F-B) ،سپږۍ،کنه له امله امراض منځ ته راځي .
په اوړي کي دمچيو انتقال:
دلمر څخه سيوري ته دمچيو په انتقال کي بايد نيم متر هر صندوق سيوري طرفته خوځوو او په څو ورځو کي انتقال ورکړو .
په اوړي کي هوا ګرمه وي او څه لوږه هم راځي که اوغواړو چي يخي منطقي ته انتقال ورکړو.
اول بايد سروي وشي چي په مربوطه ساحه محيط برابردي اوکه نه يعني ګلان شته اوکه نه همدارنګه باران ،ږلۍ،طوفان اودځاي دتضمين په باره کي معلومات ضروري دي .
لمړي بايد خام شات ويستل شي ځکه دشاتو مچيو چوکاټونه يو دبل سره پيوست کيږي .
دصندوق ددروازي لاندي بايد خاوره واچول شي او دود وشي ترڅو مچۍ داخل دصندوق ته لاړي شي او دجالۍ دپاسه بايد ميخونه ټک وهل شي مخکي ددي څخه بايد چوکاټونه سره جفت ور وستل شي په داسي موټر کي بايد انتقال شي چي ټيټه باډي ولري اوزياته لړزه ونه لري بايد قوي صندوقونه دپاسه اوکمزوري دلاندي کيښودل شي او دپړي په واسطه کلک وتړل شي که مقصدي ساحي لاره اوږده وي نو بايد دمه ورکړو.
دمني موسم:
دمني په موسم کي دمچيو مقدار کميږي ځکه هوا ګرمه وي شات نه وي ،ملکه هګۍ هم کمي اچوي دمني په موسم کي زيات کارد اوبو راوړل دي .
دمني دموسم په شروع کيدو سره يعني داوړي په ختميدو سره بايد شات کشي وشي مګر يو څه اندازه شات بايد په صندوق کي پريښودل شي بايد دملکي هګۍ ،او لاروا لرونکي چوکاټونه بايد ونه ايستل شي .
په ننګرهار ولايت کي د ميزان،عقرب،او قوس په ماشتوکي دابليټس او شن شوبي ګلان وي .
دمني په موسم کي شات کشي نه کيږي او که په صندوق کي شات نه وي بايد مصنوعي خوراکه ورکړل شي .
دمني په موسم کي زياتره دسپږۍ او مومخور چينجي امراض موجودوي.
دژمي موسم:
دژمي په موسم کي دلسو چوکاټونو مچۍ 4-5 چوکاټونو ته راټوليږي دخالي چوکاټونو او ډکوچوکاټونو ترمنځ بايد يوه پرده واچول شي په ننګرهار ولايت کي يو څه ګلان موجودوي مګر که په صندوق کي شات کم وي بايد دشاتو مچيو ته داخلي خوراکه ورړکړل شي په ژمي کي شات کشي نه کيږي .
که اوغواړو چي مچۍ مو ضعيفه نه شي بايد په ژمي کي داخلي مصنوعي خوراکه ورکړل شي .
پدي موسم کي هم موم خور چينجي او سپږۍ موجودي وي .
مچۍ دمهاجرت په وخت کى The swarming
دمچيو مهاجرت يا کوچ کول دهغوى دتکثيرسبب گرځى يا په بل عبارت دمچيو مهاجرت دزمکى پرمخ دهغوى دنسل د بقا سبب گرځى.
دمهاجرو مچيو (تښتيدلو مچيو ) نيول:
که چيرى مهاجرى مچۍ دبوټو يا ونى په ښکتنى شاخونوکى راټولى شوى وى په اسانۍ سره نيول کيږى خوکه په لوړوځايونو کى لکه دديوالو سورى سمى جالى يادونو په لوړوشاخوکى ځاى ونسى نيول گران دى دمهاجرو مچيو نيول اسان طريقه د خالى چوکاټ لرونکو صندوقونو لرل چه دشاخ لاندى نيول کيږى يا کولى شو چه دټوکريو څخه پدى منظورگټه اخلو ولى پدى حالت کى دنيولو وروسته بايد مچۍ په اصلى صندوق کى ځاى په ځاى شى مچۍ کرار کراردچوکاټونو دمنځ خاليکا ته داخل اوصندوق کى ځاى په ځاى کيږى دمچيو نيولودپاره که دلوگى څخه کارواخستل شى ښه ده خوبايد کوشش وشى چه ملکه صندوق ته داخل شى اوکه نه مچۍ بيرته تښتى که چيرى مچۍ په لوړشاخ کى وى اولاس ورته نه رسيږى دهغوى دنيولودپاره ديو قوى لرگى په څوکه يو بکس يا ټوکرۍ تړل کيږى او راټول شويو مچيو لاندى نيول کيږى اوبيا ښاخ څنډل کيږى چه پدى ډول بکس يا ټوکرۍ ته رهنما يي کيږى دمچيو نيول يو بل ډول داسى ده چه يو بکس (Nucleus box) چه خالى چوکاټونه ولرى ديوى رسى په واسط دنظر وړشاخ پورى ځوړوندوى اودرسۍ په بل سرکى يووزن ياتيږه تړل کيږى اودشاخ دپاسه يى ګذارکوى وروسته په کرارکرار درسۍ دسر کشولوپه واسط بکس پورته بيايى ترڅويى مطلوب ځاى ته ورسوى بيا نو ونى ته خيژى اوشاخ اره کوى اوپه اصلى صندوق کى يى ځاى په ځاى کوى بله طريقه داسى ده چه لمړى يوه حلقه شوى سيم په شاوخواکى ديو ټوټه يى يا خريطى خوله گنډى بيا نو نوموړي خريط ديو قوى لرگى په سر کى ځوړوند وى اود مچيو دلاسته راوړلو لپاره خريطه په قراره کلوله شوى مچيو لاندى کوى او داسى يى پورته بيايى چه دمچيو کلوله پکى راشى بيا نو بل سړى شاخ څنډي او په ډير چالاکۍ سره دخريطى خوله تاوه وى اومچۍ په اصلى صندوق کى ځاى په ځاى کوى.
دمچيو دمهاجرت کنترول:
دمهاجرت کنترول په داسى ډول کوو چه زړه ملکه وژنويادملکي دروزني حجري په تخريب سره هم دمچيو دفرار مخه نيو ل کيږي خوپدي صورت کي جانيشينه ملکه بايد موجوده وي داکاردشاتو دزياتوالي لپاره ضروردي همدارنګه که چيري دمچيو ځاي تنګ نه وي نو مچي نه تښتي .
په يو صندوق کي په مصنوعي شکل د ډيرو ملکو منځته راوړل:
په مصنوعي شکل ډيري طريقي موجودي دي
١- کله چي ملکه هګۍ واچوي ديوي ستني په اساس چي مخصوصه ستنه ده دهغي په اساس دملکي هګۍ راخستل کيږي او هغه صندوق چي ملکه نلري او ياهم دتجارتي ملکو بکسونه وي دهغوي په hive ياځاله کي اچول کيږي ترڅو دکاريګرو دڅارني او مراقبت لاندي ونيول شي پدي شکل ملکه لاسته راځي.
٢-پيوندپه شکل :
کله چي په يو صندوق کي ملکه نه وي او ياهم زړه شوي وي دبل صندوق څخه چي هلته دملکي خانه موجوده وي نوموړي خانه په فني شکل راغوڅوي اودهغه صندوق يه چوکاټ کي چي ملکه زړه يا نه وي موجوده پيوند کيږي او ملکه لاسته راځي.
٣-که په يوصندوق کي ملکه نوي موجوده دبل صندوق چوکاټ مکمل چي کاريګري مچۍ ونه لري اودملکي خانه هم ولري په هغه صندوق کي چي ملکه نه وي موجوده کيښودل کيږي بيا دهغه صندوق د مچيو دمراقبت لاندي نيول کيږي او ملکه لاسته راځي.
د مچيو موم
د مچۍ موم څه شى دي؟
د مچۍ موم يوه کريمي رنګه ماده ده چې د مچۍ پواسطه د شهدو د ګبين د جوړولو لپاره استعماليږي، ډېر خالص موم سپين وي خو نباتي ګرده او نور مواد هغه ژېړ رنګه کوي.
د مچۍ موم يو ارزښتناکه محصول دى، د يو کيلو ګرام د مچيو موم بيه د يو کيلو ګرام شهدو څخه لوړه ده، په کومو کندوانو ( صندوقونو) کې چې د مچيو د ځالو جوړولو لپاره د موم تختې ايښودل کيږي نو په داسې کندوانو کې مچۍ ډېريږي، د مچۍ موم جوړوي چې د شهدو سره يې تناسب ١.٧٥ دى مګر هغه کندوان چې حرکت ورکول کيږي، نو د شهدو د ايستلو په وخت کې ماتيږي، او د شهدو راټولولو وروسته بيا بېرته په کندو کې د شهدو او د مچۍ تناسب ١.١٠ وي.
په ځينو هېوادو کې د شهدو پر ځاى د مچۍ موم ته ډېره تقاضا موجوده ده.
دوهم: د مچۍ موم څنګه جوړيږي:
د مچۍ موم د شهدو د مچيو د ځوانو کارګرو مچيو پواسطه د دې لپاره جوړيږي چې بيا له هغې څخه کور يا ځاله جوړه کړي، چې موم د مايع په ډول د نوموړو مچيو د موم له غدو څخه ترشح کيږي، کله چې نوي ترشح شوي موم له هوا سره په تماس کې شي کلکيږي او پترکي يا بڅرکي ور ځنې جوړيږي چې مچيو په لاندينيو برخه کې ليدل کيږي، په هرو ١٢ ساعت د مچۍ د ګېډې په شا( محدبه برخه) کې څلور د موم غدې د موم ٨ پترکي يا بڅرکۍ توليدوي، د موم يو ميليون پترکي يا بڅرکي تقريباً يو کيلو ګرام موم جوړوي، مچۍ د وروستنيو پښو او شخو ويښتانو پواسطه د موم پترکي يا بڅرکي منځنيو پښو ته تېروي او بالاخره ژامې ته چېرې چې موم ژول کيږي، پخوا تر دې چې د ځالې په جوړولو کې ترې کار واخلي، کله چې په کندو کې شهد ډېر شي او موم نه وي چې د هغو د زېرمې لپاره ورځنې زېرمه جوړه شي نو مچۍ تشويقيږي، چې نور موم توليد کړي.
کومه ځاله چې د مچۍ پواسطه له مومو څخه جوړيږي په هغې کې مچۍ بچي زيږوي، شهد او ګرده ذخيره کوي چې په انګليسي کې ورته کومب( Comb) وايې، د هر يو کيلو ګرام مچۍ موم د توليد لپاره مچۍ ٨.٤ کيلوګرامه شهد په مصرف رسوي، هر څومره چې د موم توليد لږ وي همغومره د شهدو توليد زياتيږي، او هر څومره چې د موم توليدزيات وي همغومره د شهدو توليد کميږي، د مچۍ موم له ٣٠٠ څخه زيات د استعمال موارد لري، موم په کازماتيکي موادو، داروګانو، شمعې جوړولو او داسې نورو کې ډېر استعماليږي.
په مصنوعي شکل دمومو توليد
دضرورت وړ مواد يعني دمچۍ دځالي ټوټي ،اوبه ،او يو لوښي دموم دويلي کولو لپاره او يوه بوجۍ او همدارنګه يوه سپينه تيکه ،صابون همدارنګه يو لوښي دمومو دقالب کولو لپاره په کار وړل کيږي .
١- ترممکن حده پوري دشاتو دمچيو comb ياځاله جمعه کيږي او وروسته دمچۍ ځاله په ګرمو اوبو کي عوټه کوو چي نرم شي او شات لاندي ځي اوموم دپاسه پاتي کيږي اودغه عمليه دري ځله تکرار کوو.
ځاله يادمچيو comb بايد همنوعه وي يو ځاي دموم دايستلو لپاره اماده شي .
غير ددي څخه دمومو کيفيت ښکته راځي ددي په خاطر داکار کوو چي سپين او تور موم بايدسره يو ځاي نشي .
٢- دپاکو او که امکان ولري دباران داوبو څخه استفاده وشي او که چيري اوبه القلي وي يو څه اندازه سرکه پکي زياتوو مثال لکه په ١٠٠٠ برخو اوبو کي يوه برخه سرکه اچوو.
٣-موم بايد ټوټه ټوټه شي .
٤-ميده شوي ټوټي په يوه لوښي کي اچوو اودموموسطحي پوري يا لږ زياتي اوبه اچوو څرنګه چي موم هم يو اندازه تيزابي دي بايد دجست،مسو او اوسپني لوښي ځخه استفاده ونشي ځکه موم دهغوي سره تعامل کوي اورنګ اخلي دمومواماده کولو په وخت کي المونيمي ، فولادي ،نيکل اوپلاستيکي لوښو څخه استفاده کوو.
٥-مخلوط شوي محلول ته حرارت ورکوو په تدريجي ډول او په دوامداره توګه ئي خوځوو
په خاص ډول کله چي په ويلي کيدو راشي تردي پوري چي دحرارت لوړي درجي ته ورسيږي
موم زيات اورخوښوونکي دي ځکه هغي ته حرارت مه ورنژدي کوۍ.
هميشه په يوه لوښي کي بايد اوبو ته حرارت ورکړ و او همغه اندازه حرارت ضروري دي چي موم ويلي کړي او دمچۍ موم٦٢-٦٤ سانتي ګرد پوري ويلي کيږي .
مګر موم په ٨٥ درجو کي خپل رنګ ته تعير ورکوي او جوش کول موم خرابوي او که حرارت پدي قسم ورکړل شي سوځي او کاملاً له منځه ځي.
٦- وروسته دهغي نه دمچيو کورونه ټول ويلي کيږي اودغه مخلوط په يوه اوږده خلطه يا بوجۍ يا نايلو ن ضخيمه تکه بايد ګنډل شوي وي واچول شي دغه مواد دخلطي داخل کي ددوو ټوټو لرګيو پواسطه فشار ورکړل شي تر څوټول موم دخلطي څخه خارج شي او په بل لوښي کي چي دهغي لاندي قرارلري واچول شي ددي عملي پواسطه بچي او اضافي شيان په خلطه کي پاتي کيږي .
٧- مخلوط بايد دباد او خاورو محفوظ داطاق په يوکنج کي ږدو تر څو پوري چي يخ شي او موم ئي کلک شي او پورته داوبو په سر قرار نيسي او نور زرات ئي دبوجۍ څخه خارج شوي دي هغه داوبو ښکته کيږي .
٨-کله چي مخلوط په مکمل ډول يخ شي دمومو طبقه لري کوو او دوبار ه ئ په همغه مقدار اوبو کي ويلي کوو دتارلرونکي پاکي ټوټي پواسطه موم لاندي اوځي او نورو مواد په خلطه کي پاتي کيږي چه هغه اضافي مواددي وروسته تر دي چي دتکي پواسطه فلتر شي دمومو ګرم مخلوط اوبه په يو جلا داره لوښي کي چي ظرفيت ئي2gr مومو څخه زيات نه وي هغه لوښي چي دلرګي او يا دکدو دپوستکي څخه جوړشوي وي هم دموم دقالب لپاره تر ي استفاده کولي شو .
دصابون په ځاي بايددتيلو او غوړو څخه استفاده وشي ځکه چي موم ګډوي هغه صابون چي تيز بوي لري هم استعمال نشي .
٩-دغه مخلوط په هغه ځاي کي چي باد اوګرد نه وي ږدو کله چي موم اواوبه په مکمل توګه يخي شي ١٢ ساعته ورسته په جلا داره لوښي کي اچول کيږي اود مچيو دموم قالب په اسانۍ سره دټکان پواسطه خاريجيږي او دمومو لوښي جوړيږي هر نا خالص مواد چي دقالب بيخ پوري نښتي وي کولي شو دتير ه چاقو پوا سطه تراش کړو.
موم بايد د١٢ ساعتو په موده کي بعير دلاس وهلو څخه کيښودل شي چي يخ شي دهغي په پراسس کولو کي عاجله ونه شي بغير دهغي موم خرابيږي .
١٠ – دمچيو موم چي پدي طريقه کي په ډير احتياط په خالص ډول جوړيږي دصاداراتولپاره مناسب وي اوکوم بل پراسس ته ضرورت نه لري دمچيو صاف موم په يو پاک ځاي کي او دهغي موادونه چه تيز بوي ولري ورڅخه لري ساتو.
دمومو استخراج دلمر دانرژۍ پواسطه :
دمومو استخراج دلمر دانرژۍ پواسطه دمچيو دمومو دخالص کولو لپاره يو ه ساده او موثره طريقه ده اوداعمليه بدون دکوم مصرف څخه ده پدي خاطر چي دلمر دحرارت څخه استفاده کيږي که چير ته پاک موم دلمر پواسطه ويلي شي يواځي يو ځل ضروري دي چي دمومو کتله توليد شي .
دمومود استخراج آله چي دلمر دشعاع پواسطه کارکوي ديوي شيشي او يايو پلاستيکي شفاف بکس څخه چي سرپوښ او يوه فلزي صفحه هم لري جوړشوي .
او دمچيو دځالي يا comb ټوټي دفلزي صفحي دپاسه ايښودل کيږي کله چي ويلي شي موم دفلزي صفحي څخه ديوه لوښي په داخل کي لويږي .
دفلزي صفي عاړي کولي شو چي په مايل ډول ږدو تر څو دقيف وظيفه اجراکړي او موم دلوحي داخل ته ولويږي ديوي فلزي جالۍ څخه په استفادي دځالي دټوټي دبقاياوو دلويدلو څخه په داخل دلوښي کي مخنوي وشي .
دمومو ناخالص مواد دفلزي صفي دپاسه پاتي کيږي او دغه مواد دنورو اضافي موادو سره کولي شو چي دمومو د کتلي څخه دتراش کولو پواسطه لري کړو دمومو استخراج کولو آلي ابعاد نظر هغي لوښي ته چي استفاده تري کيږي فرق کوي په هغه صورت کي لوښي لوي وي زيات حرارت دمومو داستخراج کولو آلي داخل ته رسيږي .
ددي لپاره چي دصندوق حرارت وساتل شي بهتره ده چي دمومو داستخراجي کولو کي پوښ دپلاستيک او ياد دوو قوي شيشو چي په منځ د دوو خلاووکي وجود لري جوړ شي او باقي دصندوق داخلي برخه بايد توره شي چي ترڅودلمر اعظمي تودوخه جذب کړي دعايقو موادو ايښودل دفلزي صفي لاندي همدارنګه دحرارت په ساتلو کي کومک کوي په صندوق بايد درزونه او خاليګاوي ونه لري ځکه دهوا دجريان دحرارت دضايع کيدو باعث ګرځي که چيرته درزونه او خلاوي دمومو داستخراج کوونکي مچۍ دصندوق داخل ته ننوځي بهترين وخت دمومو داستخراج کولو لپاره دلمر دشعاع پواسطه دادي چي آله هميشه دلمر مخامخ ته او مايل شکل کيښودل شي چي شيشئي صفحه دلمر شعاع مقابل کي دقايمي زاوئي په شکل کيښودل شي بعير لدينه دمومو داستخراج دآلي لاندي برخي دوه پائي ايښودل کيږي تر څو آله د40 درجي زاوئي په افقي شکل دلمر مخامخ ته واقع شي دونو سوري تعميرونه يا دوريځو تيريدل دحرارت ددرجي سرعت دصندوق داخل حرارت درجه کمه وي دمومو دجمعه کولو لوښي چي دآلي په لاندي برخه کي قرار لري دآلي سره بايد وصل وي ترڅو په اسانې سره دضرورت په وخت کي لري شي او پاک کړي شي .
دګرمو اوبو پواسطه دمومو استخرا ج:
دمچيو زړي او توري شويو ځالو موم دډيرو زياتو غوزو او خلطو لرونکي دي چي دپرلپسي نسل څخه پاتي دي داسي کورونه يا ځالي نشو کولي چي دلمر پواسطه موم را اوباسو ځکه چي هغه اضافي مواد ويلي شوي موم مرطوب ساتي دداسي مومو دلاسته راوړلو په خاطر دداسي ځالو څخه لومړي مونږ دمچيو ځالي پرچه پرچه کوو او د24 ساعتو پوري په اوبو کي عوټه کوو وروسته دهغي نه پرچي ددي ځالو په يو ي بوجۍ کي اچوو اوپه يو لوښي ورته جوش ورکوو نو په نتيجه کي ويلي شوي موم داوبو په سر لامبو وهي لاسته راځي ، بايد ددي نه يادوري وکړو چي بوجې ته به فشار ورکوو تر څو اعظمي موم لاسته راشي او که چيرته يوه شپه کيښودل شي ترڅو ساړه شي يو مدور شکله قالب داو بو په سر جوړشي .
په مصنوعي شکل دګردي جوړښت
ګرده دلاندي موادو څخه جوړيږي
اوبه 7-15%
کاربو هايدريت 25-48%
پروتين 6-28%
شحم 5%
اونور(سيترولونه اوکم مصرفه عناصر) دګردي لپاره يو مارکيټ موجود دي کولي شو چي د هغو مچيو څخه ئي لاسته راوړو چي خپلو کورونو ته راځي ،
دپالن تلک دهغي کورنو يا صندوق مخي ته ږدو اودهغي پواسطه ګرده جمع کوو کله چي مچي ددي تلک څخه تيريږي دفلزي ميلي سره ټکان خوري دمچۍ دګردي دکڅوړي څخه ګرده دتلک لوښي کي پريوزي پدي قسم ګرده لاسته راځي ګرده ډير زر خرابيږي ددي لپاره چي مونږئي وساتو داسي يوه عمليه پري اجرا کوو داسي يوه پنجره چي حرارت ولري هغه وچوو په اسيا او اروپا کي دګردي قيمت زيات دي دګردي پواسطه ځني مرضونه انتقاليږي او ډير ضروري ده ترڅوګرده دهغي مچيو څخه راجمع شي چي صحت مندي وي دنامعلومو مچيو څخه بايد ګرده لاسته رانه وړو .
دمچيو تعذيه دګرد ي پواسطه:
دګردي په عوض مونږ دلاندي موادو څخه استفاده کوو چي عبارت له هايدک فورمولاياhaydak formula څخه استفاده کوو.
دپروتين منبع دوزن له قراره وچ مخلوط
سيابين وړه ٣
وچه خمبره ١
وچ شيده چي غوړ ونه لري ١
ديوي لمدي کولچي لپاره دوه حصي بوره په يو حصه ګرمو اوبو کي حلوو وروسته دهغي څخه يو ليتر دبوري شربت چي سوړ شوي وي د500gr پورته ذکرشوي شيان کډوو (ګرده ياشربت دضرورت په اندازه واچول شي تر څو يو مناسب علظت لاسته راشي) يو ه پاڼه دمومود کاعذ دمحلوط دپاسه په فشار سره پريدو ترڅو شپه پري تيره شي داکلچه دمچيو دځا لي دپاسه ږدو متوجه اوسۍ چي کلچه وچه نشي .
د مصنوعي پروپوليس يا propolis جوړښت:
مچۍ دنباتاتو نازکي برخي په خپل خرطوم باندي وهي اودخپلي وروستۍ پښي او دګردي دکاسي يا کاربيکولا پواسطه ئي صندوق ته راوړي دګردي کيسه تقريباً 10gr پروپاليس انتقالوي ددي لپاره چي هغه سريښناکه اوسي ډيره سسته عمليه پري اجراکوي چي تقريباَ يو ساعت وخت نيسي تر څو چي دواړه دغه کيسي ډکي شي او په يو ساعت کي بيرته دکيسو څخه خالي کوي په صندوق کي .
په هغه وخت کي پروپاليس جمع کوي چي دحرارت درجه 18 سانتي ګرد څخه لوړه نوي په بعضي وختونو کي مچۍ دانسان په لاس جوړشو ي مواد څخه استفاده کوي چي دا حقيقي پروپاليس ته ورته وي .
مثال : په بعضي وختونو کي مچۍ هغه وچ رنګ يا drying paint چي دسرک دقير څخه اويا دورنس څخه راټولوي او داپه هغي وخت کي راټولوي چي ددي موادو علظت داوبو دنباتاتو دشيري سره يو شان وي .
پروپاليس څنګه لاسته راځي ؟
مچۍ بايد تشويق شي چي دپروپاليس ورقي جوړي کړي ددي لپاره يو اوسپنيزه جالۍ په صندوق کي ږدو چي دا جالۍ دملکي دجالۍ په شان وي او دوړو سوريو يعني د6mm څخه ډير نه وي نو مچۍ دغه سوري په پروپاليس بندوي وروسته دهغي څخه دغه صفه راوباسو او په يخچال کي ږدو په کافي اندازه چي کله سړه شوه په مايل شکل ئي ږدو او لږ څه څنډ ورکوو نو پروپاليس دهغي څخه پريوزي اود ا امکان لري چي دهر صندوق څخه 50gr په يو فصل کي جمع کيږي
لنډيز
شهدو مچۍ د مهمو اقتصادي او اجتماعي حشراتو له ډلې څخه دي.
ځکه دوى په اجتماعي ډول ژوند کوي، شهد او موم جوړوي، چې دا شيان په ټولنه کې د غذائي او کيمياوي او اقتصادي موادو په حيث پکاريږي او ګټه ترې آخيستل کيږي.
شهد نه يوازې يو عالى او معدني خواړه دي بلکه درمل هم دي، شهد په وينه کې ډېر ژر جذبيږي، او نه پرېږدي چې معده او کلمو کې عفونت پيدا شي او داسې عناصر لري چې د وينې د توليد لپاره ضرورت او حتمي ده، شهد د حامله دارو ښځو لپاره ګټور دي که چېرې يوه حامله داره ښځه په ورځ کې دوه کاشوغې شهد وخوري نو ماشوم به يې د اعصابو د قوي شبکې څښتن وي.
د وينې د آزمايښت څخه داسې نتيجه تر لاسه شوې ده، چې شهدو د خوړولو څه يو نيم ساعت وروسته د وينې کلسيم مقدار زياتيږي، شهد د ستومانۍ د لېرې کولو لپاره ډېر ګټور دي.
بکتريا په شهدو کې د مقاومت توان نه لري، او له منځه ځي، نو ځکه دا يو ضد عفوني ماده ده او علت يې دا دى چې شهد زيات مقدار پوتاشيم لري او پوتاشيم حاصيت دا دى چې هغه رطوبت چې د مکروبو لپاره ضرري وي له منځه وړي، د پوتاشيم برسېره شهد هر ډول ويټامينونه،معدني مواد، اوسپنه، مس، منګانيز، کلورين، سليکان، سوډيم، فاسفورس، المونيم او مکنيزيم لري.
په عمومي توګه کوم امراض چې د شهدو په مچيو کې پيدا کيږي، چې يو يې لارواى ناروغي ( Brood diseases) او بله يې د بالغو مچيو ناروغي ( Adultbrood diseases) ده او بل ډول يې بکتريايې ناروغي ده.
انسان دى، د موم چينجى دى، تاروګان، ميږيان، مږکان، کنې او نور دي، د شهدو د مچيو ويروسي ناروغي عبارت دى له ساک بروډ، تاى ساک بروډ،او کشميرۍ مچۍ ويروس کوږ شوي وزر ويرس.
د شهدو د مچيو مشهوري فنګسي ناروغي: چاک بروډ نوميږي، ويروسي ناورغۍ، پروتوزوايې ناروغي، ورګو او کنو ناروغۍ ده.
سپارښتني
١-لکه څرنګه چي دشاتو مچۍ دونو اوبوټو په القاح کي مهم رول لري بايد دشاتو مچۍ وساتل شي .
٢-دوزګارو خلکو لپاره دکارزمينه مساعده کوي او هم نورو خلکوته مثلاَ نجارانوته هم کارپيداکيږي.
٣-دشاتومچيو روزنه په کمه سرمايه شروع کيږي اوزيات عايديا محصول ورڅخه لاسته راځي .
٤-دشاتو مچيو څخه شات لاسته راځي اويو صندوق ئي په کال کي دوه کيږي.
٥-دشاتو مچيو څخه پروپاليس اوموم لاسته راځي چي په صنعت کي زيات په کار وړل کيږي . چي دپروپاليس څخه کريم،دغاښونو کريم،اودغاښونو ددرد لپاره ښه دواده.
او موم آرايش،شمع،برقي وسائلو،دواګانواوهم دتنفسي مشکلاتو دحل لپاره پکاروړل کيږي.
پيشنهادونه
١ –دولت بايد دشاتو په پراسس اوپريزرويشن کي دشاتو مچيو روزنکو سره کومک وکړي اونړيوال مارکيټ پيداکړي.
٢-دولت بايد په داخل کي دشاتو لپاره مارکيټ جوړ کړي.
٣-داچي شات ډيرزيات طبي اوغذائي ارزښت لري نوپه دي وجه بايددولت دي ته ډيره توجه وکړي ترڅو زمونږ هيوادوال ددي سترالهي نعمت څخه برخمن شي ٠
٤ – بايد دشاتوپه واردولوباندي پابندي ولګول شي ترڅوجعلي شات هيوادته راواردنه شي٠
٥– ددي په غذائ اوطبي ارزښت پوه شي همداراز بايددشاتومچيوفارمونه زيات شي ترڅودخپل هيوادخالص شات بازارته عارضه شي ٠
٦– لکه څرنګه چي شات ديوي خوادهيوادپه اقتصادکي موهم رول لري اودبله پلوه دانسانانو دصحت اوتندرستي سبب کيږي نولازمه ده چي دشاتوښه حاصلات په داخل کي منځ ته راشي ٠
٧– دخارج څخه بايدخالص شات راواردشي ترڅودنورو مربع ګانو په ځاي دشاتواستعمال عام شي ٠
٨ - دپوهنتون محترم استادان بايد دشاتوپه باره کي کتابونه وليکي ترڅوعام خلک ددي په غذائ اوطبي ارزښت پوه شي٠
آخځليکونه
١:آقايي نراقي ،مرتضي علي او ميرنظامي ضيابري ،سيدحسين،عسل درماني زنبور عسل وفراورده هاي آن،ويرايش دوهم ١٣٨٩ هـ ش،ص(١٧٧-١٨٥).
٢:سعادت مند،سيد جواد،زنبور عسل،دوهم چاپ تهران،١٣٨٣م،ص(١١٠-١٣٨).
٣:عبادي،رحيم اواحمدي ،علي اصغر ،چاپ دوهم ،١٣٨٣ هـ ش،ص(٥-٤٤).
٤: شېرزاد،بازمحمداو حيدرزى، محمداياز، کابل پوهنتون ،کال ١٣١٩هـ ش ص( ١-٢٠)
٥:شوون،پروفيسور رمي،زندګي نامه زنبور عسل،چاپ دوهم،١٣٧٤هـ ش،ص(١١٠-١٣٨).
٦: عبيدالله، بيالوژي ،د ښوونې او روزنې وزارت دساينس دمرکز له خواکال: ١٣٦هـ ش، ص( ٥٧، ٦٠، ٦٦، ٧٢).
٧-ادريس،محدعلي،ژنتيک واصلاح نژاد زنبور عسل ،ص(١٠٥-١٢٠).
٨-سعادتمند،سيرجواد،خواص درماني ګرده زنبور عسل،چاپ دوهم،١٣٨٤هـ ش،ص(١-٣٠)
٩-اسماعيلزي،عبدالواجد،ليکچرنوټ،صنف څلورم،١٣٩٠هـ ش،ص(١-٤٠).
محمد نعیم عزیزی۰۷۸۹۴۴۰۸۶۷ (خبرې اترې) 18:48, 22 اکتوبر 2017 (UTC)
سريزه
نحمده ونصلى على رسوله الکريم امابعد فاعوذباالله من الشيطن الرجيم
بسم الله الرحمن الرحيم
يخرج من بطونهاشراب مختلف الوانه فيه شفاءاللناس
لکه څرنګه چي افغانستان يوکرنيزهيواد دي تقريباً په سلوکي %٨٥ وګړي په کرنه اومالداري بوخت دي اوخپل ورځني ضروريات دهمدي لاري څخه پوره کوي لکه څنګه چي دنفوسو زياتوالي نړيواله پاملرنه دي ته راجلب کړيده چي هغه مخصولات چي حيواني منشا ولي دنړي نفوسولپاره برابرکړي ترڅوخلک ورڅخه ښه استفاده وکړي اوخپل ضرورت وړموادپوره کړي ټول حيواني محصولات مهم دي خوددمخصولاتودجملي نه شات بهترمخصول دي چي په خپل ترکيب کي ټول ضروري موادلري اودمچيودروزلو لپاره يي زمونږ دګران هيوادشرايط مساعددي چي وروزل شي اوشات ورڅخه پلاس راوړل شي ددي لپاره چي شات ډيرارزښت لري نوماهم لازمه وګڼه چي دشاتوطبي ارزښت ترعنوان لاندي موضوع داستاذ عبدالواجد اسماعيلزي تر رهنمايي لاندي غوره کړي حداي دي وکړي چي ستاسودتوجووړ وګرځي وسلام
په درنښت
شات
تعريف : شات عبارت ديوي خوږي اوغليظي مادي څخه دي چي دشاتومچيوپه واسطه دنباتاتو ګلانوڅخه شيره راټوليږي دصندوق په حجروکي ذخيره کيږي او وروسته په شاتو بدليږي ٠
په همدي اساس هغه عمومي تعريف چي په (١٩٠٦) م کال کي په امريکاکي ارايه شوي په لاندي ډول دي ٠
شات دنباتاتو دګلانو قندي موادوترشح څخه عبارت دي چي دشاتو مچيو په واسطه راټوليږي دصندوق په حجروکي ذخيره کيږي اوبياتغير شکل کوي ٠
تاريخچه :
دشاتو څخه داستفادي تاريخچه په مصر کي حد اقل د٢٢٠٠ نه تر ٢٦٠٠ دميلاد نه مخکي زماني پوري مربوطيږي پخواني مصريانو دشاتو څخه کم ترکمه تر ٩٠٠ غذايي ترکيباتو په شکل کار اخيسته.
شاتوته په عربي ژبه کي عسل وايې شات دقديم ترينواولنيو خوږونکوموادوڅخه دي چي انسان تري استفاده کړي ده دشاتوپه واسطه دډيروناروغيوتداوي په قرآنکريم سره ثابته ده لکه څرنګه چي مخکي ذکرشول الله ج په قرآنکريم کي فرمايلي دي په دغوشاتوکي شفاءده دپاره دخلکو٠
دشاتوتداوي دقرآنکريم په دغه قطعي دليل سره ثابته ده اوکه څوک ورڅخه يې انکاروکړي دامام قرطبي په نظرداسړي زندايق دي ځکه چي دقرآنکريم له حکم څخه يې په ډاګه انکارکړي دي داخبره هغه ديوحديث په تشريح کي کړيده په حديث کي راغلي دي چي يوسړي حضرت محمد ص ته راعي او ورته يې وويل چي زما ورورداسهال په ناروغي اخته شويدي حضرت محمدص ورته وفرمايل چي شات ورکړي چي کله يې شات ورکړه نوروغ نه شو هغه سړي بياراغي او ورته يې وويل چي ورورمي ښه نه شوحضرت محمدص ورته وفرمايل چي بياشات ورکړي هغه سړي بيالاړاوشات يې ورکړه نورهم زيات شونو هغه سړي بياراغي او ورته يې وويل چي نورهم زيات شونوحضرت محمدص ورته وفرمايل چي په شاتوکي شفاء ده اوستادورور ګيډه دروغجنه ده ان تردي چي داسلام دښمنانو هم په دي اعتراف کړي دي چي شات دډيروناروغيولپاره درمل دي چي ددغواعتراف کونکودجملي څخه يوڅويي وړاندي کوو٠
روسي ډاکټرانو(١٩٦٥)م کال کي دروسي اتباعواعلان وکړچي دتخقيق په نتيجه کي دوي ته ثابته شوه شات دڅلويښتوناروغيودپاره درمل دي ٠
ايټالوي ډاکټرانو چي په دي کي يوډاکټرانګلوډوبيني نوميده دمچيودطبعي شاتوپه هکله يې دخپلي طبي تجربي په نتيجه کي وويل چي په شاتو کي دپوتاشيم عنصرموجوددي دشاتوپه استعمال سره مکروبوه اوهرډول جراثيم له منځيه وړل کيږي يوفرانسوي محقق نوم (ايمي شوپان ) وه ده ويلي دي چي دشاتوپه ترکيب سره تر کيبي موادوکي مکروبونه دودي کولوڅخه ژغوري په هرصورت هيڅ يومسلمان ديته اړتيانه لري چي يوکافردي دفرآنکريم حکم تصدق کړي نوبيادقرآنکريم حکم صحيح دي اوحق دي اوباورکول پري فرض دي دشاتوپه تداوي باندي وحي نازله شويده الله فرمايلي دي چي په دغوشاتوکي شفاء ده دپاره دخلکوديورنځ لپاره نه بلکه دلسګونومرضونولپاره شفاء.
د شاتو خوصوصيات : دشاتومخصوص وزن 142-1/4 په حدودوکي دي او
Ph=3/7-4/5يدونکي دي د زيات خوږوالي دوجي اسيدي نه محسوسيږئ
رنګ: دشاتو رنګونه مختليف دي نظر په دهغوي منابعو ته د روښانه سپين څخه تر تور پوري موجود دي د زړويا زيات عمر لرونکو مچيو په واسطه توليدونکي شات تور رنګ لري پداسي حال کي چي د ځوانو مچيو شات سپين روښانه رنګ لري
د شاتو نوع
رنګ
اقاقيا
سپين
د نارنج ګل
ژيړطلايي
د مازندران ځنګلونه
ژيړ شين ته مايل
اوشين
سوررنګي
د اروپا د کاج ځنګلونه
قهوي
د شاتو ګټي
د شاتو مهم خاصيت دي چي د غه ماده په طبعي شکل پدي شرط چي رطوبت ورته ونه رسيږي د زيات وخت لپاره نه خرابيږي .
اود بعضي موادو دساتني لپاره هم ورڅخه استفاده کيږي مثلآ شاه توت له هغي سره مخلوطوي او هره ورځ يو وار ځل تري استفاده کيږي او دراز دغه شآتوت د بعدي استفادي لپاره دشاتو سره مخلوطوي تر څو يي دسآتلو موده تمديد يا اوږده شي دغه شات فقط هغه وخت خپل غذآيي ارزښت دلاسه ورکوي چي د ٦٠ درجي د سانتي ګريد څخه زياته تودوخه ورته ورسيږي شات دډير پخوا څخه د دواګانو دخوند دتغير لپاره استعماليده .
دشاتو کلني محصول دنړي په سطحه ٣٠٠٠٠٠ ټنو ته رسيږي
دشاتوجوړيدومرحلي : څرګنده شويده چي ترڅو پوري مچي خپل خرطوم (Proboscis) په ګل کي نوي داخل کړي دشيري په شته والي اونشتوالي نه خبريږي کله چي په ګل کي شيره تثبيت شوه نوترهغه پوري چي خرطوم ته يې شيره راځي خپل خرطوم دګل څخه نه راباسي دشاتو مچي خپل خرطوم په واسطه شيره زبيښي اوخولي دلاري يي دشاتو کيسي ته انتقالوي کله چي دجمع شوي شيري مقدار (٤٠) ميلي ګرام ته ورسيږي ګلان پريږدي اوبيايي صندوق ته راوړي اوهلته يي (٢-٣) مؤظفي کاريګري مچي دخپلو هرطومونو ته واسطه تري اخلي اوهغه يې بيادشاتوکيسي ته چي په ګيډه کي قرارلري وړي اوهلته پري بيوشميکي تعملات سرته رسوي اوپه خوږه خوشبوداره اومزه ناکه مايع باندي يي بدلوي دغي شيري ته خام شات وايي اوبيايي دصندوق په عمومي حجروکي چي مخکي جوړي شويدي ځاي پرځاي کوي ديوکيلوګرام شاتوتهيه کولولپاره (١٢٠-١٥٠) زره پروازه کوي اوشل ميلونه ګلان لټوي ديادو لووړده چي دشاتو مچي دګل ثابت خاصيت لري يعني کله چي ديوګل دشيري په راجمع کولومشغوله وي دټولوګلانو دپاسه نه کيني کله چي په دي طريقه شيره په لاس راشي %(٢٠-٨٠) فيصده اوبه لري مچي بايدداوبو مقدار %(١٨-٢٠) فيصده ته ورسوي ترڅواماده شوي شات په لاس راشي ددي غليظ کولولپاره هغه شيره چي دورځي يي صندوق ته راوړي اودحجروپه داخل کي يي ذخيره کوي دشپي له خوايې خوري اودشاتو کيسي ته يي انتقالوي په دي ځاي کي تري يوه اندازه اوبه جذبوي ځيني هورمونونه اوانزايمونه لکه (Invertase) انزايم پري علاوه کوي اودسکروزقندپه ګلوکوزاوفرکتوز بدلوي بيايې دحجروپه داخل کي ځاي پرځاي کوي چي داعمل دټولو مچيوپه واسطه سرته رسيږي همدارنګه دشاتومچيودوزرونو وهلوپه واسطه دشاتو اوبه تبخيرکوي اوپه اخرکي ځيني موادلکه اسيدونه اوضدعفوني موادپري علاوه کوي دغليظ کولوعمل ترهغه وخته پوري ادامه پيداکوي چي شات خپل طبعي غلظت ته ورسيږي وروسته دموم په واسطه سره پوښل کيږي اوپه دي طريقي سره شات ترډيره وخته پوري ساتل کيږي ٠
دشاتوکيمياوي ترکيب
دشاتوکيمياوي ترکيب ډيرپيچيده دي هغه شات چي نباتي منشالري فرق کوي دشاتو دوزن(٥\٤) برخي کاربوهايدريتونه (قندي مواداونشايسته) تشکيلوي اونورمواديې عبارت دي له پروتين، اسيدونه ، معدني مواد، انزايمونه، ويټامينونه،دګل ګرده اواوبوڅخه٠
قندونه:
تراوسه پوري (٢٠) نوع قندونه په شاتو کي پيژندل شويدي دشاتواصلي قندونوته ساده قندونه (Monosacharide) وايي لکه ګلوکوزاولوولوزچي په ترتيب سره سره %(٤٠)او% (٣٤) فيصده دشاتوتشکيلوي علاوه له پورتنيوساده قندونوڅخه(Polysaccharide)چي ددوه ياڅوساده قندونويوځاي کيدوڅخه تشکيل شوي وي په شاتوکي وجودلري لکه مالتوز،سکروزاولکتوزچي ددوه ساده قندونوڅخه تشکيل شوي دي مالتوزپه کم مقدار او،سکروزپه زيات مقدار سره په شاتو کي پيداکيږي چي %(١-٢) فيصده دشاتوتشکيلوي چي داقند دانورتازانزايم په واسطه چي مهم ترين انزانم دي چي په شاتوکي وجودلري اودمچيولعابيه غدي څخه ترشح کيږي په ساده قندونولکه ګلوکوزاولوولوز باندي يې تبديلوي داسي ويل کيږي چي دشاتوخږوالي دهمدي دوه نوع قندونوپوري مربوط دي ګلوکوزاولوولوززيات ترينوساده قندونوله جملي څخه دي چي په شاتوکي پيداکيږي دګلوکوزمقدادشاتو په مختلفونمونوکي %(٢٢-٤٤)فيصده دي چي په اوسط ډول سره %(٢٨-٣١)فيصده دي دلوولوزمقدار %(٢٧-٤٤)فيصده چي په اوسط ډول سره %(١٩-٣٨)فيصده اندازه شوي دي ٠
په شاتوکي معمولاًدلوولوز يافرکتوزمقداردګلوکوز ياډيکستروزڅخه زيات دي دشاتودقندونوجداکول يومشکل کاردي د(١٩٤٥)م کال پوري دګلوکوزاندازه کولولپاره کوم دقيق ميتودموجودنه وه په اوس وخت کي دقندي موادجداکول اومقدارمعلومول ديوپيچيده دستګاه High Performance Liquid) ) Chromatograhy (HPLC په واسطه امکان لري لوولوز (ميوي قند) يوله خوږترينوطبعي قندونوڅخه دي (٧-١) ځلي له سکروز (ګني قند) او(٥-٢) ځلي له ګلوکوز (انګورقند) څخه خوږدي٠
انزايمونه
انزايمونه پيچيلي پروتيني مرکبات دي چي په ژونديوحجروکي توليديږي اودژوند يوموجوداتو په حياتي فعالتونوکي ډيري موهوي دندي سرته رسوي ٠
شات په خپل ترکيب کي مختلف انزايمونه لري چي مختلف قندي مواددبدن لپاره په ضروري قندي موادوباندي تبديلوي مهم ترين انزايمونه په لاندي ډول دي ٠
١- آنورتاز:داانزايم دمچي لعابيه غدي څخه ترشح کيږي چي دګل په شيره کي موجودسکروزپه ګلوکوزاولوولوزتبديلوي دانورتازاودياستازانزايم فعاليت دقندي موادواونشايستي سره يوځاي چي (٥-٤ ) برخه دشاتوتشکيلوي دشاتوشکرک وهلواصلي عامل شميرل کيږي لهذاداخبره چي طبعي شات شکرک نه وهي غلطه ده بلکه دشاتوشکرک وهل اورسوب کيدل دطبعي شاتوددياستا زاوکاربوهايدريتونوموجوديت دي دشاتوډير واړه زرات ځانته جذبوي اودهغي دښکته کيناستوباعث ګرځي هرڅومره چي دشاتوګلوکوزمقدار زيات وي په هماعه اندازه ژربلوري اورسوب کوي داخاصيت يواځي په طبعي اوغير تقلبي شاتو کي ليدل کيدل کيږي ځکه چي يواځي طبعي شات ددياستازلرونکي وي دشاتودشکرک وهلويا بلوري کيدلووخت دګل په نوع پوري مربوط دي په اروپايي ملکونوکي غليظ شوي اوبلوري شات ډيرخوښوي انورتازانزايم په شاتوکي دهائدروکسي ميتايل فورفورال دتشکيل باعث ګرځي چي دادشاتودحدڅخه زيات حرارت باعث ګرځي٠
٢ – آلفااوبيتااميلاز: منشا اوعمل ددي انزايم مشخص نه دي ولي په (١٩٤٦) م کال کي (Ammon) په دي عقيده وه چي داانزايم دشاتومچيوپه واسطه توليديږي ٠
٣ – ګلوکوزاوکسيداز: داانزايم چي دمچي دشيدوغدي په واسطه ترشح کيږي دګلوکوزداکسيدايزباعث ګرځي اوپه ګلوکورانيک اسيداوهايدروجن پراکسايدباندي يې تبيلوي ٠
٤ – نورانزايمونه : فاسفاتازاوانهيبين انزايمونه په شاتوکي وجودلري انهيبين بکترياوژونکي خاصيت لري اودبکترياو درشدڅخه په شاتو کي مخنيوي کوي دشاتوانزايمونه دحرارت په واسطه اودوخت په تيريدوسره کميږي اوامکان لري چي بيخي له منځه لاړشي٠
رطوبت
دشاتودرطوبت مقدارډيرداهميت وړدي چي دشاتوپه تخمراوخرابيدوکي ډيرمهم رول لري عادي شات چي په صندوق کي قرارلري %(٦-١٨)فيصده څخه کم رطوبت لري اوکه ددي څخه زيات رطوبت ولري غيرعادي دي دشاتورطوبت دنوردشکست ضريب په واسطه اندازه کيږي (Reforactuve Index) که چيرته درطوبت مقدارپورته اندازي څخه زيات وي خاص تخمرکونکي چي د(Osmophitic Yeast) په نوي سره ياديږي په شاتوکي رشدکوي اوشاتو دتخمرباعث ګرځي دنړي په اکثره ملکونو کي حداقل%(١٥)فيصده رطوبت دشاتوراپورورکړل شوي ٠
معدني موادى:
معدني موادومقدار په شاتوکي په متوسط ډول سره %(٠،١٧)فيصده دي چي دامقدار%(١٢) فيصده پوري تعيرکوي هغه معدني مواد چي په زياته اندازه سره په شاتوکي پيداکيږي دکلسيم ،فاسفورس ، مګنيزيم،پوتاشيم ،کلورين، مينګانيز، اوسپه اومس څخه عبارت دي هغه شات چي تياره رنګ لري نسبت هغه شاتوته چي روښاتوچي روښانه رنګ ولري زيات معدني موادلري دشاتودسوزيدوڅخه وروسته دلاسته راغلوموادومقدار(١٠٠٠) کي (١-٣) دي يعني ديوکلوګرام شاتودسوزيدوڅخه يوګرام موادپه لاس راځي چي په شاتوکي دمعدني موادوڅخه نمايندګي کوي په شاتوکي دمعدني موادوفيصدي دويني دمعدني موادودفيصدي سره مشابه ده٠
پروتين اوامينواسيدونه
پروتين اوامينواسيدونه چي په کم مقدارسره په شاتوکي موجود دي نباتي منشا لري (ګرده) هم دمچيوپه واسطه توليديږي په شاتوکي دنايتروجن %(٠،٥) فيصده ده (Komanis) په (١٩٠٦) م کال کي په شاتوکي (١٦)امينواسيدونه مشخص کړل دپرولين مقدارپه کي %( ٦٥-٥٩)فيصده دي په لاندي مقدارسره ازادامينواسيدونه په شاتوکي وجودلري ٠
ازادامينواسيدونه
ملي ګرام په ١٠٠ ګرامه دشاتووچه ماده کي
اسپارتيک اسيد
٣،٤٤
ګلوتاميک اسيد
٢،٩٤
پرولين
٥٩،٦٥
ګلايسين
٠،٦٨
آلانين
٢،٧
ولين
٢
ايزوليوسين
١،١٢
تريونين
٢،٥٨
فينيل الانين
١٤،٧٥
لايسين
٠،٩٩
اورينتين
٠،٢٦
هيستاډين
٣،٨٤
ارژنين
١،٧٤
ميتونين
٠،٣٣
ليوسين
١،٣
سيستين
٠،٤٧
اسيدونه :
په شاتوکي موجوداسيدونه دشاتومزي په جوړولوکي خاص اهميت لري دشاتو (٤٩٠) نمونو(PH) اندازه شوي چي ددي نمونو(6,10-3,42 PH) راپور ورکړي اوپه اوسط ډول سره يې PH (٣،٩) دي دشاتواسيدي کيدل په شاتو کي دمکروب درشدمانع ګرځيدوباندي خاص تاثيرلري هغه اسيدونه چي په زياته اندازه سره په شاتوکي وجودلري ګلوتاميک اسيد دي چي دګلوکوزاکسيدازانزايم په واسطه دګلوکوزڅخه توليديږي په عين وخت کي هايدروجن پراکسايډهم توليديږي نوراسيدونه هم په شاتوکي وجودلري چي دهغوي مقدارفرق کوي چي داسيتيک اسيد، بيوتاريک اسيدفارميک اسيد، لکتيک اسيد، ماليک اسيد ،پيروګلوتاميک اسيد.فاسفوريک اسيد ، ساکسينک اسيد اواګزاليک اسيدڅخه عبارت دي ٠
ويټامينونه
په شاتوکي په کمه اندازه سره ويټامينونه موجود دي دايټامينونه عبارت دي له تيامين (B1) رايبوفلاوين (B2) پينتوتينيک اسيد (B5) نياسين (B3) پايروډوکسين(B6) اواسکاربيک اسيد(Vit C) څخه ددي باوجودچي دويټامين سي مقدار دنړي په اکثروشاتوکي په (١٠٠) ګرامه کي (٥) ملي ګرام دي بعضي شات لکه دنعناع شات زيات ويټامين سي لري (١٦٠-٢٨٠) ملي ګرامه په (١٠٠) ګرامه کي٠
اګرچي ويټامينونه په کم مقدار سره په شاتوکي وجودلري ليکن ډيراهميت لري چي داويټامينونه دکاربوهايدريتونو ،معدني موادواواسيدونوسره مخلوط وي دويټامينونوموجوديت په شاتوکي دګل دګردي پوري مربوط دي چي دشاتو مچيوپه واسطه په هغه کي اچول کيږي هغه شات چي تصفيه شوي نه وي اوموم لرونکي شات دويټامينونوڅخه غني وي دشاتوتصفيه کول په شاتوکي دويټامينونو دکموالي باعث ګرځي علماپه شاتوکي موجودويټامينونه دګردي پوري مربوط بولي ليکن ښکاره ذکرشويدي چي دشاتوساختمان منشا دګل دګردي سره هيڅ ارتباط نه لري اوامکان لري چي ګرده په صندوق کي دذخيره کولوپه وخت کي په کم مقدار سره په شاتوکي مخلوط شي٠
په (١٠٠) ګرامه شاتوکي دموجودويټامينونومقدار-
په اوبوکي منحل ويټامينونه
مقدارپه ملي ګرامه
ويټامين B1
٠٫١
ويټامين B2
٥-١
ويټامين B3
٢
ويټامين B5
١
ويټامين B6
٥
ويټامين C
٣-٥٤
دشاتوفزيکي اوکيمياوي خواص
شاتودزيات مقدار امينواسيدونولرونکي دي چي دشاتوداسيدي کيدوباعث ګرځي او(٣٫٥-٤٫٨)PH لري په همدي وجه دفلزاتودخرابيدوباعث ګرځي اوبايدپه فلزي ضرفونوکي ونه ساتل شي شات يوه غليظه اوچسپناکه مايع ده چي ده خاص غلظت په وجه ډير کم خرابيږي مخصوصه وزن يې (١٫٣-١٫٤) اوخوږخوندلري همدارنګه مخصوص بوي اورنګ لري چي دهغه نباتاتوپوري مربوط دي چي شاتومچي تري تغذيه کوي چي رنګ يې معمولاً دزيړڅخه ترقرمزي اوتيره پوري تغير کوي شات دنورتاوولوله نظره نورچپ طرف ته تاووي چي اکثره %(٢٥)اوبه %(٢٥)فيصده معدني مواداو%(٨)فيصده سکروزلري هغه شات چي دنباتاتودشيري څخه په لاس راعلي وي دنوردتيريدوپه وخت کي نور چپ طرف ته تاووي دنورتاويدل کولاي شوچي دشاتوتشخيص اوتجزيه کي په کارويسوولي اوس ددقيقي اندازه ګيري لپاره نوري عملي وجودلري ٠
ديوي معمولي نموني فزيکي اوکيمياوي خواص په مايع شاتوکي :
اصلي مواد
په سلوکي
ګرام په پونډکي
اوبه
١٧٫٢
٧٨
فرکتوزيادميوي قند
٣٨٫٢
١٧٣٫٢
ګلوکوزدانګورقند
٣١٫٣
١٤١٫٩
سکروز
١٫٣
٥٫٩
مالتوز
٧٫٣
٣٣٫٢
نورقندونه
١٫٥٠
٦٫٨
دټولوقندونومجموعه
٧٩٫٥٩
٣٦١٫٠
اسيدونه
٠٫٥٧
٢٫٦
پروتين
٠٫٢٦
١٫٢
معدني مواد
٠٫١٧
٠٫٨
مجموعه
٩٧٫٧٩
٣٤٣٫٦
نورمواد
٢٫٢١
١٠٫٠
دټولومجموعه
١٠٠
٣٥٣٫٦
په ١٩٩٠م کال کي په نړي کي اوه دشاتو زيات توليدونکي هيوادونه مقدارپه زرټنه
١ – روسيه ٢٧٠٠٠٠ ټنه
٢ – چين ١٨٠٠٠٠ټنه
٣ – امريکا ٨٢٠٠٠ټنه
٤ – مکسيکو ٤٩٠٠٠ټنه
٥ – برازيل ٤٢٠٠٠ ټنه
٦ – ارجنټاين ٣٩٠٠٠ټنه
٧ – کاناډا ٣١٠٠٠ټنه
دشاتومکروب ضدخواصوتاريخچه:
Waler- G- Saccket دکلوراډوپوهنتون مکروب پيژندونکي دشاتوپه واسطه دهاضمي جهازناروغيوانتقال په باره کي په (١٩٩٩)م کال کي مطالعات ترسره کړل لس (١٠) نوع مکروبونه يې په شاتوکي زرع کړل د(Typhoid) اومکروبي اسهال عاملين وه ساکت متوجه شوهغه شات چي رقيق شوي نه وه مکروبونه يي په دوه ورځوکي له منځه ويوړل اوهغه شات چي رقيق شوي وه %(٦٠) فيصده قندي مواد يي درلودل په يوه ورځ کي يي مکروبونه له منځه ويوړل هغه چي رقيق نه وه %(٨٢-٨٤)فيصده قندي مواديي لرل په رقيق شوي محلولونوکي چي %(٥٠)فيصده شکره يي درلوده مکروبونه پکي په ورو ډول تلف شول اوبلاخره هغه محلولونه چي %(١٠)فيصده قندونه يي درلودل مکروبونه يې په څو ورځوکي له منځه ويوړل ساکت فکرکاوه چي دمکروبونوله منځه تلل بل خصوص په رقيقوشاتوکي يوفزيکي خاصيت دي اودقندونه دزروپوري مربوط دي وروسته مطالعاتوڅخه څرګنده شوه چي شات لرونکي دکم مقدار اوبودي او ازموتيکي فشاريې فوق العاده زيات دي چي په دي شرايطوکي شات دبکتريا داخلي اوبه جذبوي اوبکتريانشي کولاي چي خپل ژوند ته ادامه ورکړي رشداوتکثروکړي په دي وجه دشاتوپه محيط کي بکترياوي له منځه ځي اوبعضي دخپل تکثرقدرت له لاسه ورکوي په همدي اساس شات دځني انتي بيوتيکونوپه شان (Bacteriostatic) خاصيت لري په (١٩٣٧) م کال کي دزياتومطالعاتو وروسته دالمان متخصيصينودشاتودي عمل ته دمخه نيونکي عمل (Inhibine Effect) نوم ورکړ٠
دشاتوبکترياضدخواص
شات دمکروب ضدموادولرونکي دي هيڅ نوع مکروب په شاتوکي درشد کولو توان نه لري شات لرونکي دراديواکتيوشعاع دي په همدي وجه ترډيره وخته پوري سالم پاتي کيږي مصريانواويونانيانوخپل مړي په شاتوکي موميايې کول اودغذائ موادوميوه جاتودانه بابوخصوصاً دغوښي دساتني اوپوپنک وهلودمخنيوي لپاره به يې دشاتوڅخه استفاده کوله ويل کيږي چي کله دفرعون قبرخلاص کړي شو دهغه مړي يې په شاتو موميايې کړي وه اودفرعون دجسدترڅنګ دشاتوڅخه ډک ظرف قراردرلوده چي وروسته له څوزره کالوڅخه بيدون ددي څخه چي خراب شي خپل طبعي شکل يې ساتلي وه قوي ترين مکروبونه دشاتوکي مقاومت نشي کولاي په يوساده ازمايښت کي چي خطرناک ترينه مکروبونه سره مخلوط شوي وه مشاهد شول څرنګه چي شات يوه غذائ ماده ده نوبايددمکروبونودنمولپاره ښه محيط وي نه يواځي داچي مکروبونه په کي نمونشي کولاي بلکه ډيرژرله منځه لاړل داوړه اوساده تجربه په دي وجه داهميت وړده چي شات له قوي تر ينوزهرواوانتي بيوتيکونوڅخه ډيرمؤثردي همدارنګه دڅونوعوخوراکي انتي بيوتيکونولرونکي دي چي دانسان لپاره هيڅ ضررنه لري ترټولومهم لرونکي ديومقداردياستازاوژونديوعواملودي چي په دي قادردي مکروبونه له منځه يوسي اوحتي په دي قادردي هره خارجي ماده چي له شاتوسره محلوط شي له ځان څخه يې خارج کړي دشاتوککړيدل دحشراتوپه واسطه لکه ميږ يان اويا نور ژوندي موجودات امکان نه لري اوکولاي شوهغه له لوښي څخه خارج کړواوباقي شاتوڅخه استفاده وکړو ولي برعکس دنوروغذائ موادودککړيدو په صورت کي ټوله غذاخرابيږي اوداستفادي قابل نه وي٠
دشاتوضدعفوني خواص:
شات دزخمونودضدعفوني کيدوباعث ګرځي اومکروبونه وژني اوداحتمالي مکروب مانع ګرځي په يوساده ازمايښت کي چي په يوه لوښي کي شات اوپه بل لوښي کي شربت اچول شوي وه اوسرونه يې خلاص پريښودل شوي وه وروسته دڅو ورځودتيريدوڅخه وه ليدل شول چي ماشي اومچان دشربت لرونکي لوښي په سرجمع شوي وه اوهغه لوښي چي شات پکي وه دنژدي کيدوجراءت يې نه درلوده انسان کولي شي چي دشاتوضدعفوني خاصيت څخه دزخمونولپاره مخصوصاً دخولي اومري دناروغيو په وخت کي دغړغړي لپاره استفاده وکړي٠
دشاتوددرملني خواص
پدي برخه کي ډير مسايل شامل دي چي د هغي نه په لاندي ډول يادونه کوو پدي برخه کي ډاکتر عبدالکريم په خپل تاليف کي په ﻻندي توګه بيان کړي دي.
١ – هغه اسهال چي دزياتوحوړوله امله وي يادحيض کولرالپاره شات زيات ګټوردي
٢ – په وينه کي که چيرته ضروري قندونه کم شي نودشاتوپه خوړلوسره بيرته پوره کيږي پرته له دي چي په بدن کي دنوروغيرطبعي قندونوپه څيرنورامراض پيداکړي٠
٣ – دويني دفشار دټيټيدواولوړيدولپاره دشاتوخوړل دټولوڅخه غوره علاج اودرمل دي چي ټيټيدل اولوړيدل يې نورمال حالت ته راولي ٠
٤ – دمعدي قبضيت لري کوي٠
٥ – دپښتورګواومثاني تيږي له منځه وړي اودرديې کموي٠
٦ – دښځوحيض بنديزله منځه وړي اودبل هريودرمل څخه دشاتواستعمال ګټوردي ٠
٧ – حافظه قوي کوي اودنسيان ناروغي ته زيات ګټوردي ٠
٨ – بلغمي ټوخي لري کوي اودسړوله امله چي زکام وي هغه هم لري کوي ٠
٩ – غاښونه صفاکوي اوهرقسم خيري يې له منځه وړي ٠
١٠ – زخمونه زاړه وي اوکه نوي په بدن کي دننه وي خارج وي آن تردي دښځودرحم زخمونولپاره ډيرښه درمل دي٠
حکيم بقرات وايې بايدداسي کاروکړي چي ستاخواړه يواځي ستادواوي اوستادواستاخاص خواړه وه اوسي ٠
شات علاوه له دي څخه چي يوه مفيده غذاده بلکه دارزښت وړدواهم ده چي کلونه کلونه ددوااوعلاج لپاره په کاروړل شويدي اود%(٨٠)فيصده په شاوخواداسي مادي په شاتوکي شته چي دانسانانولپاره ګټه لري ٠
په نړي کي هيڅ ډول خواړه دشاتو په اندازه غذائي ارزښت نه لري اوددي په اندازه مقناطيسي خاصيت اوراديواکتيوشعاع نه لري دبدن ټول احتياجات په طبعي ډول په شاتوکي شته اوقندي مواديې دهرعمرلپاره مناسب دي اودقيمتي حياتي موادو درلودونکي دي چي دروسي علماووپه وينادانسانانوپه وده اوژوند باندي مثبت تاثيرلري اوپه دي عقيده دي چي شات دبدن دټولوغړو رشداونمولپاره ګټه لري٠
ارسطوپه خپل کتاب (آفتاب باستاني پرورش زنبورعسل) کي واي شات دانسان په بدن باندي ډيرښه اواستثنائ خواص لري اوهمدارازدديموکراتيک يوناني فيلسوف چي دسلوکالوڅخه يې زيات عمردرلوده دهروخت ډوډي سره به يې شات خوړل کله چي دهغه څخه پوښتنه وشوه چي څنګه وکولاي شودخپل صحت حفاظت وکړوپه ځواب کي به يې ويل شات خوري اووجودپه غوړيومساج کوي ٠
جالينوس عقيده لرله چي شات دبعضي مرضونودعلاج لپاره ډيرموثردي نوموړي دمعدي زهريت سرطان دخولي اومري دمرضونوعلاج لپاره دشاتوڅخه استفاده کوله فيثاغورث اودهغه پيروان چي ګيابه يې خوړله شات يې دورځني خوراک يوه برخه وه
حکيم بقرات چي (٧١٠) کاله عمريې درلوده هغه هره ورځ شات خوړل٠
ابوعلي سينابلخي په خپل کتاب دطب قانون کي په لسګونونسخي دشاتواوموموپه کاروړي اودشاتوشفاء بښونکي خواص يې دمختلفومرضونودعلاج لپاره ذکرکړي دي نوموړي ليکي چي دبلغمودزياتيدوپه وخت کي سيني ته تقويت ورکوي طاقت زياتوي اشتهاخلاصوي دهغه په عقيده شات يوه غذاده چي بدن سالم اوقوي ساتي حافظه قوي کوي تيرشوي حالات ذهن ته راولي غم ورکوي اوژبه صفاکوي ٠
دتيرتاريخ څخه څرګنديږي چي شات دډيرومرضونولپاره استعمال شوي اوسني وخت کي هم شات دتيرپه څيراستعمال لري اوطبعي اهميت يې منل شوي په (١٧) پيړي کي په يوطبعي کتاب کي دشاتوطبعي خواصوپه باره کي داسي راغلي ٠
شات دمکروبي شوي زخمونو دغوړولويادريښه لرونکوزخمونوپه تداوي کي کومک کوي دليدلوقوه زياتوي دخولي داختلالاتولپاره بهترينه دواده ادرارزياتوي دمعدي اوټوخي درد اراموي تنفسي اومفصلي امراضوته هم ارام ورکوي ٠
دمرضونوپه علاج کي دشاتواستعمال
دزړه ناروغي لپاره دشاتواستعمال:
حضرت محمد( ص) فرمايلي دي غوره خوراک شات دي زړه ته قوت بښي سينه ګرموي اودحافظي سره کومک کوي ٠
ثابته شويده چي شات ګلوکوز لرلو په وجه ژر اواسانه تجزيه کيږي اوانرژي توليدوي ډيرمثبت تاثيردزړه دعضلاتو په مختلفو ناروغيو باندي لري له بله پلوه دزړه دتحريک کي اضافه والي راولي له بله پلوه دبدن دمايعاتواندازه پوره کوي دويني فشارکنترولوي اودزړه دحملو مخه نيسي ٠
شات ددياستازونوپه واسطه دزړه داطرافو وازږه له منځه وړي په همدي وجه دهغي مصرف په زيات عمر لرونکو اودزړه ناروغانو کي توسعه کيږي ٠
پروفيسرګولومب وايې که دزړه مريضان دورځي (٥٠-١٤٠) ګرامه شات ددوه مياشتو لپاره استعمال کړي نوهغوي به ښه شي اودويني ترکيبات به يي عادي حالت ته راشي اودويني هيموګلوبين يې زياتيږي دزړه ضربان هم دتعادل حالت ته راځي ٠
ډاکټرن- ج- ماتوس دLancet خپروني په مقاله کي وايې دزړه دضعيفوالي په حالت کي ليدل شويدي چي شات دزړه دبيافعاليت اودمريضانو ژوندي پاتي کيدوباندي اغيزه لري ٠
شمرت(Shimert) وروسته دجراحي عمليات څخه نوم اخلي اووايې چي شات دزړه دتقويې لپاره ښه دي اوهغه (٢٤) مريضانوته چي دزړه اورګونوپه ناروغي مبتلاوه (١٠) ملي ګرامه شات يې دورځي ورته زرق کړل اودهغوي حالت ډيرپه زړه پوري وه٠
زائس(Zaiss) دشاتوپه زرق کولويودزړه ناروغ ته چي اويا(٧٠) کلن وه چي دبدن لانديني اعضايې پړسيدلي وي ښه نتيجه لاسته راوړه٠
متسMets هم(١٠) ملي ګرامه شات د(١٢) ورځولپاره دهرڅلور ورځي بعديوځل د(Stropantin) سره يوځاي دزړه ناروغانوته زرق کول اوښي نتيجي يي تري لاسته راوړي ٠
لونارد(Lonard) دزړه مريضانوته چي دبي خوبۍڅخه په تکليف کي وه يوه قاشوغه شات په اوبوکي دويده کيدوڅخه مخکي دشپي لخواتوصيه کول٠
دشاتوخوړل دزړه حرکتونه منظموي دتهران دانترنيت دستګاه څخه نقل دي چي دواسازانوليکلي چي شات دزړه حرکت لپاره بهترينه دوا ده اوغوره طريقه يې داده چي يوه قاشوغه شات په يوګيلاس اوبوکي اونيم ګيلاس دليمواوبه مخکي دويده کيدوڅخه وخوړل شي٠
هاضمي سيستم لپاره دشاتوګټي:
حضرت محمد(ص) فرمايلي دي که په څه شي کي شفاء ده نودشاتوپه خوړلوکي ده٠
دهضمي سيستم په کاراچولولپاره شات ډيرګټوردي اودغذا په هضمولوباندي ډير مثبت تاثيرلري که چيرته په دوامداره ډول وخوړل شي هضمي سيستم طبعي حالت ته راولي همداوجه ده چي دپخواڅخه شاتوته دمعدي دوست وايي تجربوښودلي ده چي شات دټولوغذاګانوسره وخوړل شي دمعدي داضافي اسيدونودکموالي باعث ګرځي شات ددوا په حيث دمعدي دمرض لپاره دمعدي زخم دمعدي اوکولموپړسوب لپاره مؤثردي داوسپني اومګنيزيم دلرلوپه وجه دغذاپه هضمولوکي کومک کوي اودمعدي ترشخات طبعي حالت ته راولي دمعدي دردونه له منځه وړي دوه قسمه تاثير لري ٠
لومړي يې موضعي تاثيردي لکه دحارجي زخمونوجوړيدل چي دزخم دجوړيدوباعث ګرځي دوهم تاثيريي تقويه کونکي دي چي په بدن اوعصبي سيستم باندي يي لري دوهم تاثيريي ډيرداهيمت وړدي اوس قبوله شويده چي دمعدي اواثناعشر زخم پيداکيدل ددي اعضاؤدعصبي ريشتودعدم تعادل په وجه دي په دي اساس نني طبي ازمايښتونه ګواهي ورکوي چي شات دمعدي اواثناعشرزخم لپاره بهترينه دوا ده .
دمعد ي دتقويت لپاره شات دواده
الف :دغنمواوړه شاتو اوزعفرانوڅخه حلوا پخول اوخوړل .
ب: شات اوشيدي دمعد ي لپاره ډيره ګټه لري اوکولمي نرموي چي دزړوخلکولپاره توصيه کيږي که غواړي چي شيدي په معده کي په سريع ډول سره هضم شي بايد دشاتوسره يوځاي وخوړل شي .
امام (صادق)ويلي دي دشاتوخوړل دګرمواوبوسره دمعدي دردلري کوي هنريش اورويز (Hendrich and rovs) دمعدي ددردلپاره شات توصيه کول .
دمعدي دپړسوب تداوي :
دسياه داني خوړل دشاتوسره دمعدي دګازرفعه کولولپاره مفيد دي ٠
يوه ځاي خوري قاشوغه دزنيان پوډرديوي پيالي شاتوسره يوځاي کيږي او وروسته دهر وخت ډوډي خوړلوڅخه يوه قاشوغه خوړل کيږي ٠
همدارنګه هغه وخت چي معدي ترشيږي اوبغيردارادي دخولي څخه اوبه بهيږي بايدهرسهار يوه قاشوغه شات وخړل شي ترهغه وخته دي داعمل جاري وساتل شي ترڅوچي معده روغه شي٠
شات دکولمو ناروغۍ په تدازي کي:
حضرت محمد(ص) فرمايلي څوک چي په هره مياشت کي يوځل شات په دي نيت وخوري چي الله (ج) په قرآنکريم کي دشاتوپه باره کي فرمايلي چي په شاتو کي شفاء ده نو(٧٧)ناروغيوڅخه به په امن کي وي٠
دامريکايي پوهانو(Nussbumer and zaiss) له نظره دشاتوپه خوړلوسره په اساني سره دکولموامراض له منځه ځي هغه شات چي له خوشبويه ګلانوڅخه په لاس راغلي وي دکولمودګندګۍ دپاکولوخاصيت لري ٠
يوبل عالم (FB) وايي هغه تيزابونه چي په شاتوکي موجوددي خصوصاًًفارميک اسيددکولمو په شفافوالي خاص تاثير لري اودکولمو دتيزابونواوترشي سره مقابله کوي علاوه له دي څخه هغه مرکبات اوطبعي قندونه چي په شاتوکي موجوددي په قطعي صورت سره دکولمو ګنده والي له منځه وړي شات په دي وجه باندي چي ضدمکروبي دي معدي اوکولموته قوت ورکوي اوقضاحاجت کي آسانوالي راولي شات هغه مريضانوته چي دغټوکولمو په زخم باندي اخته وي ګټه لري اوداستعمال غوره وخت دداسي مريضانولپاره دسهاردچاي څخه دوه ساعته مخکي اودماښام دډوډۍ څخه دري ساعته وروسته يوه قاشوغه شات دګرمواوبو سره يوځاي کړي اووه يي خورۍ غوره نتيجه ورکوي٠
شات دميرګيودناروغي په علاج کي :
لس مثقاله عاقرقرقا (يوقسم بوټي دي چي په طبابت کي په کار وړل کيږي کاکره هم ورته وايي) ميده کړي اويوه پياله سرکه ددوه پيالي شاتو سره يوځاي شي اوښه حل شي تردري ورځوهره ورځ دري قاشوغي وخوړل شي دميرګيو بهترينه دواده په تجربه رسيدلي٠
شات اوحافظه :
حضرت محمد(ص) فرمايلي دي شات يوه مايع ده چي دحافظي قوي سره کومک کوي هر څوک که غواړي چي حافظه يي زيات شي بايد شات وخوري امريکاي پوهانو په نوو اودلچسپه نجربو لاس پوري کړي دي هغويوځل هغه کسان چي زړه وه هغه شربتونه چي په ګلوکوز خواږه شوي وه بل ځل هغه شربتونه چي په ساخرين خواږه شوي وه استفاده يي تري وکړه وروسته دحافظي ټيست واخيستونودانتيجه تري لاسته راوړه چي ګلوکوزدحافظي په زياتوالي کي نسبت ساخرين ډيرمفيد دي ټيست يي موفق خوصاً دلعاتو په يادولوکي دهغو کاميابي ډيره په زړه پوري وه له بلي خواپه شاتوکي موجود ويټامين ډي (Vit D) دکلسيم (Ca) اوفاسفورس(P) ترمنځ وظيفي تنظيموي اوپه نتيجه کي اعصاب خپل کارپه ښه توګه سر ته رسوي هغه اعصاب چي دکلسيم اوفاسفورس له ايون سره تړاولري روزانه معلومه شويده چي داعصابوټولي نقطي يي دحافظي ساتونکي دي٠
شات اوځيګر:
شات دځيګر دناروغيو لپاره ډيرګټور دي اودااثردشاتوپه کيمياوي اوبيولوژيکي ترکيباتو پوري اړه لري ثابته شويده چي شات علاوه له دي څخه چي دانساجو دحجراتو خوراک دي دګلايکوجن زخيره هم ډيروي اوپه انساجو کي دسوخت اوجوړيدوعمل تيزوي ددي حقيقت په نظر کي نيولوسره چي ځيګر د بکترياو زهريت خنثي کوي اوګلايکوجن دبکتريايي زهرودمقابلي اصلي عامل دي کولي شي چي دشاتوداهميت له مخي دمکروب په مقابل کي دځيګرقدرت زيات شي په همدي اساس دشاتوپه واسطه دځيګر دناروغيوتداوي چي په زياته اندازه سره ګلايکوجن لري کولي شوچي په زرقي ډول دوريدله لاري په انسانانوکي تري استفاده وکړه٠
شرمن (Shirman) زيات مريضان چي دځيګرپه ناروغي اخته وه شات ورته زرق کړي اويودزيړي مريض ته کامل صحت ورپه برخه شوي دي ٠
شات اوپښتورګي :
حضرت محمد(ص) فرمايلي دي چي که هر څوک غواړي شفاء پيداکړي نوهر سهاردي شات دباران داوبوسره ګډدي اوخوري ٠
يوروسي محقق نيوهول په (١٨١٣) م کال کي دي نتيجي ته ورسيده چي
دپښتورګودمريضانولپاره شات دادراري مجرا يوډيرښه ضدعفوني کونکي دي
اودادمختلفو زهرياتولپاره ګټور دي که چيرته دباران يامقطرو اوبوسره وه خوړل شي
دادرارود زياتيدو دتندي درفع کيدواودمثاني اوپښتورګو تيږي کوچني کيدوباعث ګرځي٠
دطابت په مختلفو کتابونوکي دشاتو په واسطه دپښپورګوتداوي ته اشاره شويده اوشات يي دپښتورګو ددردلپاره توصيه کړي دي ځکه چي په شاتوکي په ډيره کمه اندازه سره پروتين موجود دي اومالګي په کي وجودنه لري چي دادوړه مادي مخالف تاثيردپښتورګوپه تکليف کي لري شات دنباتاتوسره دتداوي په خاطرخوړل کيږي دپښپورګودتيږو لپاره شات دزيتون دتيلو اوليمواوبوسره مخلوطيږي يوه دسوپ خوري قاشوغه په ورځ کي دري ځله خوړل کيږي ٠
په شاتوکي موجودقندونه دادراري لولي فستولي پړسوب چي دزياتي مالګي دتعذي په وجه منځ ته راځي لري کوي ٠
دواجوړوونکي په دي عقيده دي چي شات مستقيماً په پښتورګوتاثيرکوي اوپه غيرمستقيم ډول ادرار زياتوي اود(١٠٠) ګرامه په تغذيه او وروسته (٥٠) ګرامه تغذيي سره دادرارو رنګ روښانه کوي اوضرري مکروبونه له منځه وړي اودادرارکانال صفاکوي اګرچي شات دپښتورګودناروغيولپاره توصيه کيږي ددي باوجودبايددډاکټرتجويزشوي مقدار استعمال شي٠
شات اودشکرمرض:
حضرت محمد(ص) فرمايلي دي هيڅکله هم دشاتودخوړلوڅخه مخ مه اړه وي ډاکټرفرانک (قهرمان پور) ايراني دشاتواوشکر ناروغي په باره کي وايي٠
دشکرزيات مريضان داپوښتنه کوي چي ايا شات دشکرمرض لپاره ښه دي اوکه ضررلري٠
ددي په ځواب کي بايدووايو چي دشکرپه مرض کي شات هغومره مضردي لکه عادي قند ولي دفرکتوزپه نظرکي نيولوسره بايدووايو چي دنوروقندي موادو په عوض استعمال شي ترڅودهغوي ځاي ونيسي اوهغوي ته جوازلري خوبايد زياته توجه وشي چي هغومره وخوري چي څومره ورته توصيه شويدي دهغي څخه اضافه ورته پکارنه دي٠
شات او وينه :
حضرت محمد(ص) فرمايلي دي شات يوزراويو(١٠٠١) خواص لري اويوزراويومرضونولپاره شفاء ده ٠
شات دويني هيموګلوبين په زياتوالي اوکموالي کي ډيرمثبت رول لري چي داامتحان په سويس کي په ماشومانوشوي دي (٤-٨) هفتوپوري ماشومان په شاتوباندي تعذيه کړي شول هغه ماشومان چي (٥-١٢)کاله عمريي درلوده هرورځ به ورته يوه سوپ خوري قاشوغه شات په شيدوکي حل اوبيابه ورته تغذيه کيدل اودوه ډاکټرانوداماشومان مشاهده کول چي په اوله هفته کي دهيموګلوبين اندازه په وينه کي لوړه او%(٥٧-٨٠)فيصده ته رسيدلي وه ٠
همدارنګه دويني هيموګلوبين باندي شاتو تاثيردڅلوراسپانيائي ډاکټرانواويواسټرليائي ډاکټرپه پواسطه تائيدشويدي٠
يوه بله تجربه کي ډاکټرانوپورتني ماشومان په دري ډلوتقسيم کړل چي لومړۍ ډله يي په عادي غذااودوهمه ډله يي په عادي غذااومحرکودواګانو(هغه دواګاني چي دويني په هيموګلوبين باندي تاثيرکوي) تغذيه کړل چي په نتيجه کي دوهمي ډلي ښه وزن واخيسته اودويني هيموګلوبين يي هم زيات شوي وه ٠
همدارنګه دوه نورو ډاکترانو په شيدوکي دعاموقندونه په ځاي شات علاوه کړل اوماشومانوته يي تغذيه کړل اومثبته نتيجه يي تري لاسته راوړه(Raff & panhon1985) په وينه کي دهيموګلوبين زياتوالي لپاره داطريش په دارلعتام(يتيم خانه) کي په(٣٠)ماشومانوتجربه وشوه اوپه شپږوهفتوکي دورځي دوه قاشوغي دسوپ خوري شات ورته تغذيه کيدل دا(٣٠) ماشومان دقد، عمر، وزن اوهري نګاه څخه يوشان وه په اخرکي دهيموګلوبين اندازه اووزن يي په نوروماشومانوکي مشخص وه٠
شات اودويني رګونه:
دشاتواستعمال دويني درګونودخرابيدوڅخه مخنيوي کوي دشاتوروزانه استعمال په وينه کي دانتي اوکسيدانت موادودزياتوالي سبب ګرځي اودويني درګونو دخرابيدوڅخه مخنيوي کوي په همدي اساس هغه شخص چي دورځي څوقاشوغي
شات خوري انتي اکسيدانت اومحافظوي مواديي په وينه کي ذخيره کيږي چي دامواددويني درګونودخرابيدوڅخه مخنيوي کوي ٠
شات اوسترګي :
ابوعلي سينا(بلخي) وايي چي شات دسترګوديدزياتوي په پخواني مصر کي شاتو څخه دسترګو په ناروغيو کي دشاتواستعمال دنوروکيمياوي موادوپه نسبت بهتروګڼه دسترګوهغه ناروغي چي دويټامين (A) او(B-Complex) ويټانينونوکموالي په وجه منځ ته راځي اودشبکوري تداوي دشاتوپه واسطه مؤثرده (A-Mikhialov) اى- ميخايلوف دسترګوالتهاب قرني زخم اودسترګونورو ناروغيولپاره شات پکار وړي همدارنګه اودوسا (Odossa) علاقه کي دسترګوپه شفاخانه کي دسترګودقرني زخم دتداوي لپاره له هغه فومادونو استفاده کيده چي شات يي په ترکيب کي درلودل اوهمدارنګه %(٣٠) فيصده سلفانمائديي هم درلودل (شات دواسيلينوپه ځاي په کي استعماليدل) چي په دي طريقه کي دقرني زخمونه ډيرښه جوړشول هغه ناروغان چي دقرني په حادالتهاب اخته وه اوهغه فومادونه چي% (٣٠)فيصده سلفانمايديي درلودل اوواسلينو څخه پکي استفاده شوي وه پري تداوي شول ليکن ښه نتيجه تري لاسته رانغله ليکن کله چي دواسلين په ځاي شات استعمال شول ښه نتيجه تري لاسته راغله ډاکټران متوجه شول چي شات دسترګوناروغيوپه تداوي کي ډيرمؤثره واقع کيږي٠
هاوسر(Hauser) امريکايي عالم په )١٨٤٦)م کال کي نړيوالوته اعلان وکړچي شات سترګوخاصوسوختګيولپاره ښه دواده همدارنګه ګويکس (Guix) روسي عالم په (١٨٩٨)م کال کي په يوه مقاله کي اعلا ن وکړچي شات دسترګودالتهاب اواماس لپاره بهترينه دوا ده ٠
په اوسني عصرکي چي نوي دواګا ني لکه انتي بيوتيک سلفانما ئداونوري دواګاني راوتلي مګربياهم شاتوخپل اهميت له لاسه نه دي ورکړي اودسترګوډاکټران اوس هم دسترګوپه ناروغيوکي شات تجويزکوي دسترګودناروغيوتداوي لپاره کولاي شوچي دستريل شوي شاتوڅخه په مستقيمه توګه استفاده وکړو ليکن داکاربايددسترګوناروغيوډاکټر دهدايت مطابق اجراشي٠
شات اوسږي:
زيات شواهدموجود دي چي دډيري پخوازماني راهيسي خلکودسږوناروغيودتداوي لپاره شات استعمالول لکه څرنګه چي بقراط وايي چي شات دټوخي ،سينه اوبغل ناروغيودمنځه وړلولپاره بهترينه دوا ده پخوانيوهندوانوهم شات دسل اوويني فشار لپاره بهترينه دواګڼله اوډينتسوف (Odintsev) روسي عالم هغه ناروغان چي دنري رنځ په ناروغي اخته وه دورځي يي د)٩٠-١٢٠)ګرامه شات ورکړل چي په دي سره دهغوي عمومي حالت ښه والي دوزن زياتوالي دټوخي کموالي اودهيموګلوبين دزياتوالي سبب وګرځيده اود دري ناروغانو لپاره چي دسږوپه ناروغي اخته وه دشاتوپه تجويزسره يي تري ښي نتيجي لاسته راوړي چي ددي جملي څخه داشتهازياتوالي دوزن زياتوالي داختلاط کموالي سبب وګرځيده٠
ابن سينادسل(نري رنځ) ناروغانوداول حالت لپاره شات دګل سورګل دګل پاڼه سره يوځاي ورکول اوپه دي باور وه چي شات بايدپه نهاره وخوړل شي همدارنګه دسږودناروغانولپاره شات اوګرمي شيدي مؤثره دوا ده ٠
زيات شواهدپه دي دلالت کوي چي شات دسږوسل ناروغي ضدقوي دواده چي ددي حقيقت څخه هيڅکله هم سترګي نشوپټولي په همدي وجه شات بدن سل ناروغي دمکروب په مقابل کي تقويه کوي ٠
راف (Raff) دنارحتيواو ټوخي لپاره په سل ګونو نخسي دشاتوتجويزکړي٠
يوعددپيازميده کوو اوبيايي په يوګيلاس سرکي کي اچوواوښه يي مخلوطوواولاسته راغلي مخلول صاف کوواوپه همدي حجم سره ورسره شات يوځاي کوواوهريونيم ساعت پس يوقاشوغه استعمالوو٠
فراک (Frauke) وايي چي شات توربنتين اوکامفورسره يوځاي شي په کم دوز سره سږي ارام اوپاکوي اوپه زيات مقدار سره بدن ته ارام ورکوي اوهمدارنګه دمکروبونوپه وژل کيدوتاثيرلري البته داپه سږو کي دموجوده مکروبونومقدارپوري اړلري ٠
شات اوسوزيدني
شات دسوځيدلوځايونودتداوي لپاره مؤثردي کله چي په سوځيدلي ځاي باندي واچول شي چون هلته هوا نه داخليږي له همدي وجي دردکموي اوهمدارنګه دسوځيدلي ځاي دمکروبي کيدوڅخه مخنيوي کوي اوسوځيدلي ځاي ژرجوړيږي خالص طبعي اوسټريل شوي شات چي دمرض توليدونکي بکترياوو،باسيلونو،وايرسونوڅخه پاک وي سوځيدلي ځاي کي دمکروب دداخليدوڅخه مخنيوي کوي شات دکتلاز انزايم لرونکي دي چي زخم جوړيدوکي مؤثر عوامل تحريکوي داعامل چي ايپيتيليوم نوميږي (٦-٧) ورځو پوري دزخم مخ پوښي شات بيوشميکي پاکونکي دي اوپه عين حال کي دعفوني زخمونو بوي له منځه وړي اودسوځيدلي ځايونو لپاره مناسبه ماده ده دشاتوپه واسطه دسوځيدلي ځايونو تداوي په لاندي ډول صورت نيسي ٠
لومړي سوځيدلي ځاي دمالکي په مخلول چي نورمال سالين نوميږي پاکيږي وروسته په نوموړي ځاي شات اچوو په داسي ډول چي شات په سوځيدلي حاي نري قشر جوړکړي اوبيا پري سټريل ګازتاوودزخم جوړيدو پوري داکاربايدهره ورځ تکرارشي٠
شات اوغاښونه
شات که څه هم ډيرخوږوالي لري مګربياهم غاښونوته هيڅ تاوان نه رسوي بلکه کولاي شي چي غاښونه سپين اوکلک کړي٠
(پروفيسرواګسورګستوف) په دي عقيده دي چي که قنددډيروخت لپاره په خوله کي پاتي شي دبکترياو په واسطه په خوله کي تجزيه کيږي اوپه خوله کي دلکتيک اسيددتوليد سبب ګرځي اوغاښونه خرابوي ولي ددي برخلاف په شاتوکي داسي انتي بيوتيک وجودلري چي هيڅ تيزابيت په خوله کي نه توليدوي اوغاښونه ضدعفوني کوي په همدي اساس شات خوړل دغاښونودپار (خصوصاًماشومانوته )نه داچي ضررنه لري بلکه ګټورهم دي دغاښونو دکلکوالي لپاره شات دانګورو دسرکي سره يوځاي کيږي اوغاښونه پري مساژ اومالش کيږي دغاښونوخيره دمنځه وړي اوژمي په تدريج سره کلکوي٠
(مک لدان) امريکايي ډاکټرعقيده لري چي چاي فلورين لري اودغاښونو دهرابيدو څخه مخنيوي کوي په دي شرط چي له شاتوسره وڅکل شي اوکه چائ له بوري ياعادي قند سره وڅکل شي داخاصيت يي له منځه ځي په همدي اساس اکثره روسي عالمانو او راف دچائ څکلو لپاره دبوري يا قند په ځاي شات توصيه کړي ٠
فليفس (Philips) امرايکايي محقق عقيده لري که ماشومانو ته يوه قاشوغه شات دشيدوسره ورکړل شي دهغوي دغاښونو دخرابيدوڅخه به مخنيوي وکړي ٠
شات اوپوستکي:
حضرت محمد(ص) فرمايلي دي چي الله (ج) په شاتوکي برکت اچولي اوپه دي کي دټولو مرضونو لپاره شفاء ده٠
شات شفاء بښونکي اثرپه پوستکي لري حکيم بقراط اوابن سينا هم دپوستکي دنرميدو اوصفاکيدولپاره شات دنوروکريمونو(ملهمونو) څخه غوره ګڼلي٠
شات دپوستکي دترشحاتودجذبولوته اساس دپوستکي ناهمواري صافوي٠
ر اميش (Amish) دشاتوپه زرقولوسره هغه ناروغان چي دپوستکي په سخت مرض لکه ګال (دپوستکي يوقسم ناروغي ده چي دبخاراوسوخت سبب ګرځي ) سره يي علاج کړي دي اوزيات ناروغان چي په دي ناروغي اخته وه په شاتوسره يي علاج شوي اوروغ شويدي ٠
(خاجاتوريان ) او (پاپوه) دپوستکي متخصيصين په (١٩٤٥) م کال کي په مسکاوکي دپوستکي زخمونه دشاتوپه واسطه تداوي کړي دشاتو پانسمان سره زخمونه جوړشوي ناروغان بايد دتداوي په وخت کي (١١) ورځي پرله پسي هره ورځ (٦٠)ګرامه شات مصرف کړي ٠
شرمن وايي چي دپوستکي شديد خارښت باندي مبتلا مريضان چي نارينه اوزنا نه وي او(١٠) کاله په دي خارښت مبتلا وه شاتوپه واسطه تداوي شول ښه نتيجه تري لاسته راغله داډکټرعقيده لري چي دشاتومستقيم زرق کول په پوستکي کي ښه نتيجه ورکوي دشاتوددردضد تاثير دکلسيم ګلوکونات سره مساوي دي٠
دپوستکي ښائسته والي لپاره دشاتواستعمال
دوه قاشوغي صاف شوي شات اويوه قاشوغه دزيتون تيل سره مخلوط کړي اوبيايي(١٥) دقيقو لپاره په پوستکي مالش کړي اوبيايي وروسته پاک کړي نوپوستکي ته خاصه ښکلا وربښي ٠
يوڅه اندازه دبادام ميده شوي ماغذه دڅلورقاشوغي شاتو سره (٢٠) دقيقولپاره ښه مخلوط کړي اودخوب په وخت کي مخ اولاسونه پري مالش کړي سهار چي له خوبه راپاڅيږي مخ اولاسونه په اوبو ومينځي اودهغي اثرپه خپل وجودوګوري ٠
دشاتوکريم:
لازم مواد:يوه قاشوغه دمرباخوري شات پنځه قطري دباداموتيل اوديوي هګي سپين
دجوړولوطريقه:دهګي سپين دبرقي ماشين په واسطه ښه مخلوط کړي ترڅو د واوري غونډاري غوندي شکل واخلي وروسته په تدريج سره شات ورسره يوځاي کړي اوښه يي مخلوط کړي چي دنرم کريم شکل اختيار کړي نوموړي کريم دهرقسم پوستکي لپاره مناسب دي هغه پوستکي چي وچ وي بايدتيل پکي کم استعمال کړل شي دناهموار زيږ او وچ پوستکي لپاره يي کولاي شودڅوهفتوپوري په متواترډول
استعمال کړو٠
شات اوجنسي کمزورتيا:
شات يوه قوي قوت بښونکي اودتناسلي سيستم تحريکونکي غذا ده دجنسي کمزوريو لپاره ډير مفيددي که څه هم يواځي اويادنباتاتوسره يوځائ وخوړل شي خواص يي مونږ ټولوته ښکاره دي غلاج يي په لاندي طريقه دي ٠
الف:(٥) ګرامه زنجيل ديوي پيالي شاتوسره يوځاي دورځي دري پيالي وهوړل شي ډيرمفيددي ٠
ب:يوګرم زعفران- (١٠) ګرامه زيره- (١٠٠)ګرامه دبادامومغز- چي داټول ښه ميده کړل شي او(٢٥٠)ګرامه شاتوسره يوځاي شي سهاراوماښام دوه قاشوغي بايداستعمال کړل شي دجنسي ستړتيا لپاره شات په يوګيلاس دليمواوبوکي دهرځل جماع څخه وروسته دزنانه اونارينه لپاره ډيرمفيد دي چي دلاسه تللي انرژي بيرته تامينوي٠
دسپرم تقويت لپاره
الف:هغه کسان چي سپرم يي ضعيفه دي او اولاديي نه کيږي کولاي شي چي دلاندي معجون څخه استفاده وکړي اونتيجه يي وګوري ٠
(شيدي- شات- هګي- پياز) داټول ښه مخلوط کړي اويوه ورځ بعدديوي مياشتي لپاره تري استفاده وکړي ٠
شات اوانرژي:
شات دانسان دانرژي دتامين کولو لپاره بهترينه غذاده يوکيلوګرام شات (٣١٥٠)کلوکالوري انرژي توليدوي شات دګلوکوز دلرلو له امله په سريع ډول سره انرژي توليدوي اوفرکتوزدلرلوله امله طولاني انرژي توليدوي داقندونه بيدون داولي هضم څخه مستقيماً ويني ته جذبيږي اودويني دعروقوپه وسيله چي دکولموديوالونه يي پوښلي دي دويني دوران ته داخليږي او وروسته ځيګرته ځي اوهلته په ګلايکوجن تبديليږي چي داماده دبدن په واسطه دانرژي لپاره په کاروړل کيږي ثابته شويده چي دنيمي څخه زياته انرژي بدن دقندي موادوڅخه تامينوي قندونه ستړتيا له منځه وړي نوشات دهمدي وجي څخه داهميت وړدي شات په کلي ډول
سره دګلوکوزاوفرکتوز چي سهل الهضم اوانرژي تبديليږي دشاتوڅخه دانرژي دمنبع په حيث استفاده په ورزشونو لکه فوټبال وليبال پهلواني اونوروکي کيږي٠
دانرژي دتامين لپاره اودتغذ يوي اهميت په خاطرشات وده کسان چي دانرژي کمبود په وجه بيهوشه شوي وه يوه ته يي دشاتوشربت اوبل ته يي دبوري شربت
ورکړ اولني ددوهمي په نسبت ډير ژر په هوش راغي ځکه چي په شاتوکي موجودقندونه ډير ژر جذبيري زړه اوانساجوته دسيږي په داسي حال کي چي دبوري شربت (سکروز) په کولموکي ديووخت لپارع پاتي کيږي ترڅو په ساده شکرو لکه ګلوکوزاولوولوز بدل شي اوبيا بدن ته جذبيږي ترڅوانرژي تامين کړي٠
دشاتو د ويستلو وسائيل
کله چې د شاتو ويستونکى دشاتو د ويستلو لپاره فارم ته داخليږي نو بايد خپل مجهز لباس او سامان آلات ولري چې عبارت دى له جالۍ خولۍ،چپنه،دود پمپ،موم تراش،برش،خالى صندق،کارت يا چاړه،شانه يا ږمنځ،دشاتو د ويستلو ماشين،ستلونه اولوښى هغه کوټه چې مونږ ئي د شاتو د ويستلو لپاره انتخابوو بايد معتدل حرارت ولري او کافى رڼا ولري.
وسائيل
جالۍ لرونکى خولۍ :- دغه خولۍ بايد د سپينى ټوټى څخه جوړه شوى وي ځکه چې د نورو رنگونو سره مچۍ حساسى دى او په دى خولۍ بايد توره جالۍ استعمال شوى وي ځکه په نورو رنگونود جالۍ کې د ملکى تخم په صحيص ډول سره نه ښکاري په دى خولۍ کې جالۍ مونږ ددى لپاره استعمالوو چې په مخ باندې د مچيود چيچلو څخه په امان کې اووسو .
٢- چپن:- چپن يو د هغه وسائيلو څخه ده ځکه چې د چپن په اغوستلو سره يو خو سړى مسلکى ښکاري او بل چپن سپين رنگ لري نو مچۍ د سپين رنگ سره ډيرى حساسى نه دي.
٣- دود پمپ:- دود پمپ يو د مهمو وسائيلو څخه دى چې په دى کې مونږ د غواو د فضله مواد سوزو او دهغه د لوگي يا دود په واسطه د صندق د معاينى په وخت کى مچۍ اراموو.
٤- موم تراش:- کله چې مونږ د مچيو صندق خلاصوو نو مونږ سره بايد موم تراش موجود وي چې د صندق څخه د وړوکى سر د لرى کولو لپاره ترې کار اخلو که چيرې د چوکاټونو سرونه په پروپاليس (Propalis) باندې ککړ وي نو مونږ ئي د موم تراش په واسطه پاکوو.
او همدارنگه د چوکاټونو د راويستلو په وخت کې د موم تراش څخه استفاده کوو. او همدارنگه که چيرې په صندق اضافه کاري د موم موجوده وي هغه پرې لرى کوو.
٥- برش:- کله چې مچۍ روزونکى دشاتو د ويستلو چوکاټ د صندق څخه راوباسي د برس په واسطه ئي د صندق پر مخ مچۍ ورڅخه په آرام سره د برش په واسطه لرى کوو.
٦- خالي صندق:- کله چې مونږ وغواړو چې شات کشى وکړو نو اول بايد مونږ خپل ټول فارم معاينه کړو چې زمونږ په فارم کې څومره چوکاټونه د شاتو ويستلو لپاره اماده دي.کله چې مونږ د صندق څخه د شاتو د ويستلو لپاره چوکاټ راخلو نو هغه چوکاټ انتخابوو چې په هغه کې شات ډير موجود وي او خام بچي ونه لري.او شات ئي مهر شوي وي ځکه چې د خامو شاتو رنگ د وخت په تيريدو سره تغير خوري او خرابيږى.
د مچيو څخه د برش په واسطه پاک شوى چوکاټ مونږ بايد په خالى صندق کې ځاى پر ځاى کړو او په صندق باندې ټوټه يا سر پرې کيدو تر څو پورې مچۍ ورته ورداخلې نشي او شاتو ويستلو په پروسه کې مشکلات رامنځ ته نه کړي کله چې دا صندق د شاتو لرونکو چوکاټونو څخه ډک شي نو مونږ ئي بايد د شاتو ويستلو ځاى ته انتقال کړو.
٧- کارت يا چاړه ه:- مونږ د شاتو د ويستلود پروسى لپاره دوه قسمه چړې لرو چې يو ئي برقي او بل ئي ساده دي خو زمونږ په گران هيواد افغانستان کې د ساده چړو څخه استفاده کيږي هغه چوکاټونه چې مونږ د شاتو د ويستلو لپاره انتخاب او اماده کړي د هغې چوکاټونو مهر شوې برخې د کار په واسطه توگو.
٨- شانه يا ږمنځ:- هغه چوکاټونه چې شات ئي مهر شوي وي اومونږ ئي د کارت په واسطه وتراشو نو هغه ساحې چې د کارت د تراشلو څخه ټيټې وي نو مونږ ئي د شانې په واسطه تراشو او دشاتو د ويستلو لپاره ئي اماده کوو. او پټه دې پاتې نه وي چې هغه ساحه د چوکاټ چې د شانې په واسطه تراشل شوي د هغې خانې يا حجرې کږيږي او خپل اصلي حالت د لاسه ورکوي او په راتلونکى کې مچۍ په کې بچي نه کوي.
٩- د شاتو د ويستلو ماشين:- د شاتو ويستلو د ماشينونو مختلف ډولونه موجود دي چې د هغې د جملې څخه څلور چوکاټه لرونکى او شپږ چوکاټه لرونکي ماشينونو څخه استفاده کيږي چې زمونږ په گران هيواد افغانستان کې د څلور چوکاټه لرونکو ماشينونه زيات استعماليږي ځکه چې وزن ئي کم او واړه دي چې پدې ماشين کې څلور جالۍ هم موجودى دي چې دهر چوکاټ لپاره ځانته جالۍ وي چې ددې جالۍ وظيفه داده کله چې مونږ چوکاټ د شاتو د ويستلو لپاره په ماشين کې ږدو نو دغه جالۍ د موم د خرابيدويا ماتيدو څخه مخنيوى کوي زمونږ په گران هيواد افغانستان کې دغه ماشين د لاس په واسطه گرزول کيږي چې په نوره نړۍ کې کيداى شي چې د برق په واسطه وگرزول شي.
کله چې د شاتو چوکاټونه په ماشين کې د شاتو دويستلو لپاره ځاى پر ځاى شو نو دى ته بايد تر هغه وخته پورې دوران ورکول شي يا وگرځول شي تر څو پورې چې شات د چوکاټونو څخه په مکمل ډول خارج شي.
لوښي:- کله چې مونږ د چوکاټونو څخه شات په مکمل ډول د ماشين په واسطه وويستل نو مونږ د ماشين خولې ته بايد يو پاک لوښى (ستل) کيږدو او د ماشين څخه شات په دې لوښي کې راوباسو اود خرڅلاو د پروسې لپاره ئي اماده کوو .
نتيجه ګيري:
١ – لکه څرنګه چي جوته ده شات دمختلفوامراضولپاره يوه وقايوي دواده چي په ډيروهيوادونوکي دمختلفواومراضوددرملني لپاره استعماليږي ٠
٢ – شات د دزړه ناروغي دهاضمي سيستم لپاره دکولمو، مري ،تنفسي سيستم ،ځيګراواعصابودناروغيولپاره استعماليږي ٠
٣ – همدارنګه دپوستکي امراضواوښکلالپاره مناسب تماميږي٠
٤ – دطب علماءليکي چي شات دپښتورګوتيږودله منځه وړلوباعث ګرځي٠
٥ – دماشومانوپه وده خاص تاثيرلري دسترګوناروغيوپه تداوي کي هم ډيرموهم رول لري٠
٦ – شات دزخمونواوسوځيدلي ځايونودعلاج لپاره اوهمدارنګه دمفصلونواوغاښونوددراودعمرپه زياتوالي کي خاص رول لري٠
٧ – شات دجنسي کمزورتيا لپاره ډيرمفيددي٠
٨ – شات هيڅکله نه خرابيږي اودساتلولپاره يخچال ته ضرورت نه لري اوکولي شوچي داطاق په تودوجه کي يي وساتو٠
٩ – دانتي اوکسيدانت موادويوه ښه منبع ده چي دسرطان اودزړه ناروغيوي په مخنيوي کي ډيرموهم رول لري ٠
١٠ – دزيات مقدارفرکتوزلرلوپه وجه دبوري څخه %٢٥ زيات خواږه د
سپارښتني
١ – داچي شات ډيرزيات طبي اوغذائي ارزښت لري نوپه دي وجه بايددولت دي ته ډيره توجه وکړي ترڅو زمونږ هيوادوال ددي سترالهي نعمت څخه برخمن شي ٠
٢ – بايد دشاتوپه واردولوباندي پابندي ولګول شي ترڅوجعلي شات هيوادته راواردنه شي٠
٣– ددي په غذائ اوطبي ارزښت پوه شي همداراز بايددشاتومچيوفارمونه زيات شي ترڅودخپل هيوادخالص شات بازارته عارضه شي ٠
٤– لکه څرنګه چي شات ديوي خوادهيوادپه اقتصادکي موهم رول لري اودبله پلوه دانسانانو دصحت اوتندرستي سبب کيږي نولازمه ده چي دشاتوښه حاصلات په داخل کي منځ ته راشي ٠
٥– دخارج څخه بايدخالص شات راواردشي ترڅودنورو مرباګانو په ځاي دشاتواستعمال عام شي ٠
٦ - دپوهنتون محترم استادان بايد دشاتوپه باره کي کتابونه وليکي ترڅوعام خلک ددي په غذائ اوطبي ارزښت پوه شي٠
ماخذونه
١ – اسماعيلي ،مرتضي اوايراواني ،هوشنګ:١٣٦٤ :نګهداري زنبورعسل:کرج،انتشارات جهاد دانشګاه کرج٠
٢ – پنجشيري،سيدخان،کابل، ١٣٨٦:زنبورعسل،ص ٢٤ .
٣ – رمي،شوون:١٣٧٤: زندګي نامه زنبورعسل : ترجمه يحيى نظيري : تهران،انتشارات ګوتنبرګ ،چاپ اول،ج٣،ص١٦٩-١٧٠.
٤ – علي آقايى،مرتضي اوسيدحسين ميرنظامي ضيابري:١٣٨٤ :عسل درماني:زنبورعسل وپراوردهاي آن(عسل،ګرده،ژله رويال وخواص انها) :تهران،انشارات آييژ،چاپ اول،ج٢،ص٢١-٧٩، ٢٨-٨٤، ٨١-١٠٩
-فروزين،طهمورس:١٣٧١ :غذاهاي ضدپيري:تهران:انتشارات علوي،چاپ اول،ص١٥٥-١٦٠.
٥ – قهرمان پور،فرانک:١٣٧٢:ترکيبات شيمايى عسل:مجله سنبله:شماره٥٠،ص ٣٥-٣٦.
٦ – ماکابي،سيروس:١٣٦٥ :عسل وترکيبات آن:نشريه فني شماره ٢٤،موسسه تحقيقات علوم دامي کشور.
٧ – مهرين،مهرداد١٣٧٠:اصول درمان طبعي :تهران،انشارات ګنجينه،چاپ اول٠
محمد نعیم عزیزی۰۷۸۹۴۴۰۸۶۷ (خبرې اترې) 18:49, 22 اکتوبر 2017 (UTC)
Food Hygiene (دغذایی مواو حفظ الصحه)
محتواددی مضمون دPreservationیا Processڅخه وروسته دConsumptionپوری رابطه لری غذایی مواداساساپه بدن کی دټولومرضونوتولیدونکی دی اوباالمقابل دوجودمقاومت هم دغذایی موادوپوری اړه لری«دغذایی موادوحفظ الصحه دانسان دوجوددصحت څخه بحث کوی.
Sanitation: دیولاتینی کلیمی Sansڅخه اخستل شوی دی .اودغذایی موادواودافرادودصحت ساتنی څخه عبارت دی.لکه دفضله موادو،خرابواوبولیری کول ...یا هغه غذایی مواد چی انسان یی مصرفوی په مکمل ډول دصحی ساتلوڅخه عبارت ده .همدارنګه Sanitation :هغه غذایی مواددی چی دهغی رنگ,بوی صحی وی اوهم دمایکرواورگانیزمونو څخه پاک وی اودمصرف څخه وروسته صحت په پښوودروی.
اویاهم د Health & Soundمعنا ورکوی ځکه کله چی بدن غیرصحی شو(مایکرواورګانیزم پری حمله وکړه )نوبدن یوډول عکس العمل (Sound) ښی دمایکرواورگانیزم(مرض)په مقابل کی . که چیرته دبدن مقاومت کمزوری شی دمایکرواورګانیزم په مقابل کی نوصحت ترتاثیرلاندی راولی.ددی لپاره چی صحت موروغ وی نوباید غذایی مواد مخکی له خوړلوڅخه په مکمل ډول سره پاک (Clean &Whale) شی.
Sanitation,Body,Foods&Environment«باید ټول دانسان دصحت لپاره په نظرکی ونیول شی
Health :په مکمل ډول روحاً،جسماً،ذهنی اواجتماعی ,Mentany,Physically) Socially)اراموالی ته صحت وایی
Hygien:: دادساینس هغه برخه ده چی کوم چی دیوښه صحت سره رابطه پیداکوی .
Hygienfood:هغه غذایی موادوته وایی چی دمصرف څخه وروسته دانسان وده اوصحت په پښوودروی،
Food Contamination: چی
Emplayes,StorageاوSubsequedپه واسطه مینځ ته راځی
Routs Of Contamination: :داپه مختلفوډولونو ویشل شوی
۱:Primary Sources : Man Or Women دی خو مهمه برخه یی چی
ملوثتیا مینځ ته راوړی عبارت دی لهRespiratory Tract, Infected Skin, Intestinal Tractپه
۲:Secondary Sourcces
Secondary”:کی ملوث سامان الات اوهغه اوبه چی پرته له جوشیدوڅخه استعمالیږی .Pests :یادغذایی موادوخرابه برخه همدارنگه ملوث حیوانات اودځینی پورتنیوشیانو په نظر کی نیولوسره ملوثتیا مینځ ته راوړی
عموماًغذایی مواد ددی لپاره استعمالیږی چی Productionورکړی نودخرابی اداری په وجه دغذایی موادوتولیدونکی ناروغۍ مینځ ته راوړی.Prion :هغه کوچنۍ پروتینی ذره ده چی کولای شی امراض مینځ ته راوړی اوRNA,DNA لری
Viron::هغه مکمل پارټیکل دی چی په بدن کی وی اوتکثرکوی.
Virus: :په محیط کی وی اوغیری فعال وی.
Food Microbiology: 1
Food Cotamination & Spoilage:2
Food Bern Diseases :3
فوډمایکروبیولوژی: کله چی غذایی موادپه میکروبونواخته شی نودغذایی مواددتخمر(Contaminate) له امله بدبویSpoilage))مینځ ته راوړی که بدن ته داخل شی نوامراضFood Born Disease))ته راوړی
- هغه مایکرواورګانیزمونه چی غذا خرابوی او په دوه ډوله دی
۱:هغه مایکرواورګانیزمونه چی غذایی مواد خرابوی اوپه وجودکی اختلالات مینځ ته راوړی مخکی له دی چی Toxinتولیدکړی باید په مختلفوProcessیی پاک کړوځکه کچیرته توکسین یی تولیدکړه نوبیا ډیرقوی Treatment ته ضرورت لری
۲:دبدن په داخل کی ځینی مایکرواورګانیزمونه لکه نورمال فلوراوی هم Contaminate کیږی اومختلف امراض مینځ ته راوړی ددی برسیره غذایی موادخامخا میکروبونه لری نودخوړلوله مخی دبدن نورمال مایکروفلوراوی ترتاثیرلاندی راوړی اودبدن مقاومت ښکته کوی اومنتن کوی یی
Contamination: :ملوث کیدل په دوه ډوله دی
Cross Contamination:1:
په دی کی اصلا غذایی موادپاک وی خودککړووسایلو(کاشوغه ،لوښی،لاسونو...) څخه ورته میکروب داخل شوی وی
Direct Contamination:2
په مستقیم ډول میکروبونه ورته داخل شی لکه سرخلاصولوښوکی دغذایی موادوپریښودل په ازادمحیط کی...چی Food Contamination مینځ ته راځی په نتیجه کی غذایی مواد خرابیږیSpoilage))کیږی
چی دغه خرابیدل بیا په دوه ډوله صورت نسی.
1:په داخل دوجودکی وی لکه دزیات غذایی موادوخوړل(نودبدن Vital Process نشی کولای چی دغه غذایی مواد په صحیح ډول سره Process کړی اودبدن دګټی لپاره یی وکاروی)
2: یابه ملوث غذایی بدن ته داخل شوی وینوکله چی غذایی موادبدن ته داخل شی نوFood Born Disease مینځ ته راځی
نوټ: غوښه ځکهPutrificateکیږی چی کاربوهایدریت نلری ترڅوپه تیزابو Convert شی. Active Immunityدغذایی موادوپه ذریعه اخیستل کیږی
دمایکرواورګانیزمونو لپاره دحرارت مراحل:
Log Phase:1
Logarethmic Phase:2
Stationary Phase:3 Death Phase:4
Log Phase:1 په دی مرحله کی میکروبونه نمونه لری اوغیری فعال وی په دی وخت کی میکروبونه ځان دمحیط سره ګوری ترڅوتوافقAdjusment))ورسره حاصیل کړی که مساعد وه نوپه فعالیتونو شروع کوی که نه یانمونه کوی اویا له مینځه ځی.
Logarethmic Phas :2:که محیط مساعدشونوزیاتیږی(Multiflication)اونموکوی په دی مرحله کیGeneration Time(یوه بکتریا چی په بله بدلیږی اوددی تکثر په نتیجه کی چی څومره وخت په بر کی نیسی)دمحیط له وجی ثابت وی اوبکتریاوی په سرعت سره وده کوی
Stationary Phase: 3 :په دی مرحله کی ورسره بدن مقاومتResistant)) کوی په نتیجه کی یوڅه مړه کیږی ځکه چی هغه غذایی مواد چی دوی تری استفاده کوی هغه خلاص شوی وی نوکوم چی ژوندی وی هغه دبدن څخه ځان تقویه کوی اودغه قوت دبدن په مقابل کی یی استعمالوی همدارنګه په دی مرحله کی دمیکروبونوتکثراوله مینځه تلل سره مساوی کیږی په دی کی G.T اضافه کیږی خو Multiflication کمیږی
Death Phase: 4 :مایکرواورگانیزمونه کمیږی اوزیات مړه کیږی دمحیطی تغیراتوله وجی اوځینی نورو فکتورونوله امله لکه په لاند ی ډول .
Lacke Of Nutration:1(دغذایی موادو کمښت )
Accumulation Of Toxicmetabolic Wast Product:2(دمیتابولیکی موادو څخه لاسته راغلی زهری تاثیرات)
Alteration Of Ph:3دپی ایچ تغیر (دبکتریاوو دتخمر له وجی مینځ ته راځی
کوم چی ژوندی پاتی وی نودهغوۍ مقاومت ډیرلوړیږی (په دی مرحله کی له مینځه تلل زیاتیږی مګردپاتی شوو مایکرواورګانیزمونومقاومت ډیرزیاتیږی) که ددی لپاره دوا ورکوو بایدلوړډوزورکړل شی.
دمایکرواورگانیزمونوتعلق دغذایی موادواوانسان سره:
عموماًغذایی موادظاهراًدخوراک لپاره اماده ښکاری خوکیدای شی چی ملوث وی (مایکرواورګانیزمونه پکښی وی) خوSpoilageپکښی نه وی.دبدن لپاره مضروی اوبدن غیری نورمال کړی چی دی تهHerm Full Microorganism))وایی.
ځینی مایکرواورګانیزمونه باید استعمال شیUse Full))لکه مایکروفلوراوی چی دبدن کیمیاوی فعالیتونه اودهضم پروسه سریع کوی ولی متاسفانه همدامایکروفلوراوی کله نا کله مضره کیږی اوغذایی مواد خرابوی (Spoilageپه دی کی وی کیدای شی ظاهراًنه وی خوبدن ته دداخلیدووروسته مختلف امراض مینځ ته راوړی)او د(Food Born Illness)ناروغی مینځ ته راوړی
دمایکرواوراورګانیزمونوټایپونه اوخواص:
1:ټایپ وایروس :- دی.چی ډیرمضردی پرازیتی ژوندلری(ځکه دخپل ژوندلپاره ژوندۍ حجری ته ضرورت لری).اوس سوال پیداکیږی چی کله حیوان خپل ژونددلاسه ورکړی نوبیاوایروس څنګه کولای شی چی خپل ژوندته ادامه ورکړی؟ ځواب!دحیوان دژونددختمیدووروسته تریووخت پوریVital Process ادامه لری نودوایروس ژوندپه همدی پوری تړلی وی کله چیVital Process ختم شونوبیادبکتریاوودحجروڅخه استفاده کوی(نومونږته داجوتیږی چی وایروس چیرته وی نوبکتریاوی به ورسره ملګری وی ځکه خوپهViral Diseases کی انتی بیوتیک توصیه کیږی ترڅودوایروس ژوندمحدودکړو.که نه دوایروس لپاره مشخصه دوایی نشته )وایروسونه ټول پاتوجن دی(پرته له واکسینونواوهغه وایروسونوڅخه چی دانتیجن په شکل سره استعمالیږی ترڅودبدن مقاومت لوړکړی لکه دژیړی Hepatitis))او(Polimylitis) واکسینونه.فلج اوژیړی دملوث غذایی موادو اواوبوله امله مینځ ته راځی ددی برسیره کله چی ماهیان په صحیح ډول دخوراک څخه دمخه پاخه نشی نویوډول تسمم(Viral Toxicity)ځکه چی ماهیانوټول خوراک اوڅښاک ملوث وی همدارنګه Common Cold ، Mumps (دستونی تخریش ) اونورامراض مینځ ته راوړی همدارنگه وایروسونه کولای شی چی دحیواناتو،انسانانواوبکتریاوودژوندیوحجراتوڅخه استفاده وکړی
2:یواځی په الکترون مایکروسکوپ(پنځه سوه زره واری یوشی غټ ښایی) سره یی لیدلای شوپه ساده مایکروسکوپ(پنځلس سوه واره)یی نشولیدلای جسامت یی0.O15-0.2 مایکرون دی. دFoodhygien له نظره زیاتره وایروسی امراض له هغه غذایی موادواوسبزیجاتوڅخه چی په خام ډول خوړل کیږی اوپه ګرمواوبوکی( Blanching) نه غوټه کیږی همدارنګه کوم غذایی موادچی له خارج څخه زمونږګران هیوادته راوارد کیږی بایدد(Heat Preservation)په طریقی سره پاک شی ځکه وایروسونه دکم حرارت(لمر)په ذریعه هم له مینځه ځی
نوټ:کله چی وایروس یوی حجری ته داخل شی نوخپل هستوی مواد همدلته ازآدوی چی دتکثرله امله حجره چوی اووایروسونه منتشرکیږی اوپه مجاوروحجراتوحمله کوی اوضعیفه کیږی ځکه دغه حجره چی څومره انرژی بدن ته برابروی نوهمدومره انرژی دی وایروسونوته هم ورکولای شی.همدارنګه ټول وایروسونه دحجروی دیوال دسوری کیدوقابلیت لری کله چی سوری شونوداونوروحجراتوسره سره ارتباط پیداکوی اودمایتوکاندریاڅخه استفاده کوی اوځان پری قوی کوی بیا نوروایروسونه ازآدوی .وایروس دبکتریاوونه مقاوم اوزیات مرض تولیدونکی دی دحجری په داخل کی تکثرکوی ځینی وایروسونه دغذایی موادوکارخانولپاره زیات مضروی ځکه دوی په هغه بکتریاوی له مینځه وړیکومی چی دغذایی موادوجوړیدو لپاره(پنیر،مستی...)ضروری وی
بکــــــتریاوی
جسامت یی0.2-10 مایکرون دیدبکتریاوو یوخاصیت دادی چی لکتوزپه لکتیک اسید بدلوی بالعکس که بدل نشی نوپه ټول تولید باندی تاثیرکوی ځکه چی اسیدیتی له مینځه ځی اوبکتریاوته زمینه مساعدیږی نوهمدغه Proteolytic Bac.. & Enzymesدفعالیت له امله دپروتین دتجزیی په نتیجه کی غذایی مواد خراب اوبدبوی پیداکوی.بکتریاوی په هرځای کی ژوندکولای شی (غذایی مواد،اوبه ،خاوره ،نباتات، حیوانات ...(بکتریاوی مفیدی هم وی چی ترټولویی په(Dairy Products)ډیررول لری همدارنګه دسبزیجاتوپه تخمرکی هم رول لری (ځکه کاربوهایدریتونه په نباتاتوکی زیات وی
نسبت حیوان ته)خوپه Meat Productionکی مضره دی .بوره په لکتیک اسیدبدلوی همدارنګه ځینی بکتریاوی ایتایل الکول اوکسیدایزکوی په اسیتیک اسیدباندی نودی ته سرکه وایی (شراب په اسیتیک اسید بدلوی)
دبکتریاوو مشهورخواص(په غذایی موادوکی):
میکروبونه یودلاندی حالاتوڅخه دغذایی موادونه دځان دتغذی لپاره استفاده کوی (ددی لپاره چی داخته کیدوڅخه یی ځان وساتو نودلاندی حالاتوڅخه باید مخنیوی وکړو)
1:بکتریاوی دمړوغذایی موادونه استفاده کوی(Sapporo Phytic Microorganism ) ځکه له وایروس څخه پغیرنورټول مایکرواورګانیزمونه Sapporo Phyticدی
2:دژوندی حجراتوڅخه استفاده کوی(By Feeding Live)
3:همدارنګه دهغه غذایی موادوڅخه چی خپله یی جوړوی لکه شنه الجیان چی دفوتوسنتیزدعملیی په نتیجه کی دکلوروفیل له مخی دپروسس په نتیجه کی ځان تغذیه کوی
نوټ:که وغواړوچی ډیروخت لپاره غذایی موادوساتونوباید په وچ محیط کی یی وساتو.که غواړوچی Qualityښه شی نوبایدپهFreezing کی یی اوساتو.که غواړوچی په ښه ډول یی مصرف کړو(صحت ته ګټه ورسوی )نوHeating باید ورکړوترڅودبدن لپاره مفید ثابت شی
دبکتریاوو ډولونه د o2 په اساس :
1: Aerobic Bacteiria
2: An Aerobic Bacteria
3: Facultative
Application Of The Growth S Phase To The Food
(دFood Hygiene وړاندیزونه )ددی لپاره چی دغذایی موادودخرابیدو څخه وساتو نودلاندی فکتورونو په مرسته باید دLog مرحله اوږده کړو
Restruction From Contamination:1 (غذایی موادد ملوثتیا نه ساتل)
Restruction Of More Active Microorganism Before Interferon To Logarithmic Phase:2 (مخنیوی دهغه فعالو میکرواورګانیزمونومخکی له دی چی Logarithmic Phase ته داخل شی )
Creating Of Unacceptable Environment:3 (دغیری مساعد محیط جوړول )لکه ټیټ حرارت ،لوړحرارت،درطوبت کموالی ،دپی ایچ تغیر،Removing Of Oxygen ،Using Of Inhibitors (دهغه څه استعمالول چی دمیکروبونو دتکثرڅخه مخنیوی کوی)
Damage To Microorganism:4(میکروبونو ته ضرر رسول)لکه د شعاع اوحرارت پذریعه
How To Generation Time Affects To Microbial Count:
)دمیکروبونو په تعداد باندی دG.T تاثیرات)
1:G.Tپه مساعد محیط کی کمیږی او په غیر مساعد کی زیاتیږی
Gt که زیاتیږی نوتعداد به دبکتریاوو به کمیږی باالعکس که Gt کمیږی نو تعداد دبکتریاووبه زیاتیږی
Factors Effecting Of Microbes:
Food & Nutration:1 ټولی ژوندۍ حجری نوموړی فکتورته ضرورت لری ځکه غذایی مواد نه وی نو خپل ژوند دلاسه ورکوی
Ph Level:2 دپی ایچ تغیر هم دمیکروبونو ژوند ته زیان رسوی لکه که اسیدی شی نوداسیدوفیلیک بکتریاوونه پرته دنوروټولوبکتریاوو فعالیت محدودوی همدارنګه
Moisture:3
Tempereature:4
Time:5
Osmotic Pressure:6 پدی کی دوه شیان شامل دی Pasmo Tysis:1کله چی محیطی ازموتیکی فشار دحجر ی دازموتیکی فشارڅخه پورته شی نومایعات دحجری داخل ته نفوذکوی اوحجره چوی ځکه دحجری دیوال Distraction نشی کولای
Plasma Lysis:2دحجری ازموتیک فشار چی کله دمحیط څخه پورته شی نو دحجری څخه محیط ته مایعات ځی لکه په غوښه (حجره)باندی دمالګی اچول
Sunlight:7
Oxygen:8
Control Of Microbial Growth In Foods
Controlling Of Temperature:1هری غذایی مادی ته باید په خپلی اندازی سره حرارت ورکړل شی (مقاومی ته زیات او کمزوری ته کم ) همدارنګه غذایی مواد باید له Danger Zone (هغه زون دی چی غذایی مواد پکښی میکروبی کیږی اوSpoilage او خرابوالی مینځ ته راوړی چی دغه زون د5-63 سانتی ګراد پوری دی که چیری له دی زون څخه پورته درجه کی یعنی له63 نه پورته کی غذایی موادساتل شوی وی نوهغه به پاخه اوله میکروبونو څخه پاکوی اوکه له دی زون څخه ښکته وی یعنی د5 څخه ښکته درجه کی ساتل شوی وی نوبیا به هم غذایی مواد صحی وی )نودی نتیجی ته رسیږو چی غذایی مواد باید له Danger Zone څخه وساتو همدارنګه کله چی دفریزینګ نه غذایی مواد اوباسو اوThawing ورکوو څرنګه چی دلته قوی میکروبونه پاتی وی نوتر دوه دقیقو پوری یی هم نه شو ساتلای ځکه چی دغه میکروبونو دLog مرحله تیره کړی وی نودفعتاًدLogarithmic مرحلی ته اوړی ددی برسیره حرارت په دوه ډوله دی Wet Heatingچی پدی کیPasteurization ,Blanching, Caning, Cooking(Poaching ,Boiling,Steaming,Stewing) چی دپخولودغه څلورواړه عملی تقریباًدتبخیر عملیی دی
Dry Heating :B په دی کی Sundryingcoocking(Baking ,Roasting ,Grieving) په دی کی دپخولو عملی دری دی اودغه دری واړه تقریباً دسره (Frying)کولو عملیی دی چی په Conduction اوConvection سره ورته حرارت انتقال صورت مومی
Remove Of Oxygen:2 اکسیجن باید غذایی مادی ته داخل نه کړو ځکه چی Anaerobic خو دفعتاً له مینځه ځی.....
Adding Of Chemical Preservitives:3 (دکیمیاوی ساتوونکی موادواضافه کول)
Ultra Violet Rays:4
Reducing Of The Moisture Contents:5دهغه مواد وکموالی چی مرطوب وی (په غذاکی رطوبت کموو
Part 2 Hygienic Food Handling:
Purchacing And Receiving Safe Food:1
د پاک غذایی موادو رانیول(دغذایی موادو اخیستل اوپه صحی ډول ساتل یا هم دغذایی موادواخیستل اومحفوظ ځای ته دهغی رسول) ددی لپاره چی پاک غذایی مواد لاسته راوړو نوداخیستلو پرمهال باید اخیستونکی (هغه څوک چی Purchacinf کوی) لاندی مشخصات ولری
دغذایی موادود مایکروبیولوژی په اړه باندی پوره پوهه ولری لکه دمیکروبونو نمو(څلورمراحل مخکی ذکرشوی)Infestation, Adjustment اوتوافق په اړه پوره معلومات ولری ترڅودغذایی موادو دخرابیدو اوملوث کیدوڅخه په مکمله توګه مخنیوی وشی
غذایی موادپه وخت دسرویس (لکه په یخچال کی غذایی مواددمیکروبونوڅخه پاک وی خوکله چی بازارته یی عرضه کوو نوخرابیږی) یاوروسته دسرویس (لکه پاک غذایی موادپه لوښی کی واچوو اوډیروخت پری تیرشی نومیکروبی کیږی که همدغه غذایی موادد پاکوغذایی موادوسره شریک کړو نودمیکروبونوفعالیت پکی څوچنده کیږی ځکه په مخکنۍ غذاکی یی ځینی مراحل طی کړی وی) څخه ملوث کیدای شی
دغذایی موادو رانیونکی بایدپه ټولو هغه طریقو پوهه ولری اومخنیوی ورڅخه وکړی چی غذایی مواد ملوثوی لکه داوږدونوکانوپریښودل،خاص لباس په هروخت کی استعمالول،خاص ترانسفورتی وسایل(هغه چی هروخت کی اوهرکارله پاره یی استعمالوی)
دغذایی موادودخدماتو دتاسیس په وخت کی باید منیجردغذایی موادو دکوالیټی فکتورونو(Digestability,Transferency,Aroma,Size ,Shape )اوخالصیت فکتورونه (Purity Factors )دغذایی موادو لکه ترکیبی موادیی (اوبه،شحم...)بایدوپیژنی
منیجر به هغه غذایی مواد انتخابوی چی کوالیټی یی ښه وی اوهم په بازارکی موجودوی
په مجموع کی دغذایی موادو لپاره لاندی اساسی نقطی چی غذایی مواد خرابوی په نظرکی ونیسو
Handling Of Food Materials غذایی مواد دچا په ذریعه رانیول شوی دی (په صحی ډول اوکه په غیری صحی ډول رانیول شوی)
Preparation Of Food دغذایی موادورانیول (تهیه کول)باید په نظرکی ونیول شی یعنی غAذایی مواد له هغه مراکزوڅخه واخیستل شی چی د حکومت لخوا ورته Inspection Certificate ورکړل شوی وی
Storage Of Food له هرسټورڅخه باید غذایی مواد وانه خیستل شی اوکوم غذایی مواد چی اخلو باید له -15 سانتی ګراد څخه په ټیټ حرارت کی نه وی ساتل شوی
دغذایی موادو اخیستونکی لپاره ضروری ده چی دمیکروبونوپه خواصو پوه شی چی دغذایی موادودخرابیدوڅخه مخنیوی وکړی همدارنګه اخیستونکی خرڅونکی دغذایی موادودواړه دVeterinary Certificate ولری
2:حفظ الصحه په حیواناتوکی په وخت دحلالی اوپه نباتاتوکی دHervisting کی باید په مکمل ډول سره مراعات شی
Transport:3په پاکو وسایلو کی باید انتقال شی
Market Storage Condition:4په صحی شرایطو کی باید وساتل شی
Important Point To Be Observed For Various Categoriezed Of Commodities:
(هغه مهم فکتورونه چی دمختلفوغذایی موادودخوړلو،اخیستلواوخرڅولو په وخت کی یی په نظرکی باید ونیسو)
Meat & Poultry: 1 که غوښه اوکه چرګ اخلو باید لاندی نقطی په نظر کی ونیسو
Inspection Certificate :بایدولری پدی شرط چی دحکومت له خوانه په Veterinary Field کی ورکړل شوی وی
Inspection Mark: هغه مارک چی په غوښه باندی لګول شوی وی باید دVeterinary Certificate لرونکی Dvm له خوانه لګول شوی وی
Store Of Meat: سټور اوترانسفورکول دواړه مهم مسایل دی باید په صحی شرایطو کی ترسره شی
Health Certificate For Animals: دپورتنی مسایلو څخه مخکی بایدحیوان Health Certificate ولری
Fish :2 هغه اوبه چی ماهیان پکښی اوسیږی ملوثی نه وی(Unpolluted Water) ځکه چی ملوثی اوبه مختلف امراض (Hepatitis A Virus,Influenza)مینځ ته راوړی
Eggs :3 هګۍ بایدکم ترکمه B Grade (کیدای شی چی سپین اوزیړدهګۍ سره یوځای شوی وی خو Blood Sport پکښی نه وی)وی کومه هګۍ چی دوینی قطری لری په داخل کی باید قطعاً استعمال نشی همدارنګه هغه هګۍ چی پوستکی یی چټل وی باید استعمال نشی یعنی پوستکی یی په لومړیووختونو کی پاک شی
Milk :4 اقلاًباید پاستورایزوی اومنبع یی مسترده وی
Canned Food :5 هغه غذایی مواد چی په قطیوکی وی لکه کنسرواوی باید
له داسی مراکزو څخه واخیستل شی چی جواز(License)ولری
Processing Date :ولری (هغه تاریخ چی غذایی مواد پکښی راخیستل شوی،ریبل شوی، راغوڅ شوی اوڅه وخت تری غذا ترکیب شوی)
Licence Number: بایددکمپنۍ پکښی وی ځکه که کوم مشکل پیداشی نوکمپنۍ به یی خساره په غاړه اخلی
Code : هره قطۍ باید کوډ ولری
- Encoded Area قطۍ بایدله هغه سرڅخه خلاص کړوچی کوډونلری
Food Storage
ذغذایی موادو ذخیره کولو لپاره دمناسب حرارت ډولونه
Dry Food Storage:1 :دوچ حرارت پواسطه غذایی مواد تر ډیری مودی پوری ساتلای شو
Refregerator Storage:2 :دوچ په نسبت کم وخت لپاره لکه دهفتو په مقداریی ساتلای شو
Deep Frezer:3 : دکلونو اومیاشتو پوری یی ساتلای شو
Hot Holding Equipment:4 :تر څو دقیقو پوری یی ساتلای شو دپورتنیو ټولو طریقو اساسی هدف په غذاکی دمیکروبونو دفعالیت مخنیوی دی لکه په وچ حرارت کی اوبه له مینځه ځی چی میکروبونو لپاره یوه ښه منبع ده نوپدی اساس هرڅومره چی میکروبونه په غذایی موادو کی زیات له مینځه هومره به غذایی مواد هم دزیات وخت لپاره ساتل کیږی چی داهم مربوط د ۱ ـــ حرارت او ۲ ـــ وخت پوری دی په Storage کی دوه شیان ډیر مهم دی
Quality:1: دغذا کوالیټی باید وساتو هره طریقه چی د غذایی موادو کوالیټی خرابوی باید اجتناب تری وکړو همدارنګه مقاومی او نازکی غذاته باید بیل ،بیل حرارت برابر شی ترڅو کوالیټی وساتو
Control Of Microorganism In Food :2:
دمقاومت (Stability ) له لحاظه غذایی مواد دسټورلپاره په دری ګروپونو تقسیموو
Freshible Food :1 هغه غذایی مواد چی دسټور په مقابل کی حساس وی اوزرله مینځه ځی لکه شیدی ،غوښه اونورغذایی مواد... Storage یی په دی ډول سره دی ۱ـــ که غواړو چی دلنډ وخت لپاره یی وساتو نوپه -4 سانتی ګراد کی به یی ساتو (فریج)۲ـــ که وغواړو چی دډیر وخت لپاره یی وساتو نو په -6-(-25) سانتی ګراد کی یی ساتو (فریز)
Semi Freshible Food :2
Non Freshible Food :3 لکه دانه باب که چیری دلنډی مودی لپاره یی ساتونو په 10-21 سانتی ګرادکی یی ساتو
نوټ :ـــ دغذایی موادو ذخیره کونکی اطاقونه باید په داسی ډول سره بربرشی چی المارۍ(کوم چی غذایی موادپکښی کیښودل کیږی) یی شمال شرق طرف ته وی ترڅودلمر شعاع څخه په امن کی وی.اوددی برسیره دغه اطاقونه باید مسلخ ته نیږدی وی ترڅو په اسانۍ سره یی انتقال صورت ونیسی
General Guideline For Food Storage:
(دغذایی موادو دسټور کولولپاره عمومی رهنمایی)
Wash The Items:1 ــ غذایی مواد باید هریو په بیل،بیل ځای کی ومینځل شی ترڅو یو بل ملوث نه کړی
Frozen Item To Be Cheaked:2 ــ کوم غذایی مواد چی مونږ فریز کوو باید هغه وګورو چی مخکښی فریز شوی نه وی (که فریز شوی وی نوباید دوباره یی فریز نه کړو .خوپه هغه صورت کی چی ورته حرارت ورکړل شوی وی اوبیایی په قطیو کی فریز ته انتقال کړو خو کوشش باید وشی چی ریفریجراټورکی وساتل شی تریوکال پوری )
First In First Out Method:3 ــ کله چی یوه غذاپه فریز کی ایښودل شوی وی اوغواړو بله غذاپکښی کیږدو باید لمړنی غذایی مواد لیری کړو اودوهمی داخل کړو ځکه اولنۍ غذاکی میکروبونه ډیرمقاوم شوی وی نوکه دلږ وخت لپاره هم حرارت ورته مساعد(ګرم)شی نوپه ډیری اسانۍ سره کولای شی چی دLogarethmic Phase ته واوړی همدارنګه نوی غذایی موادو داخلولونه وروسته یوډول ګرموالی له ځانه خارجوی چی دی ته Btu(British Terman Unit) وایی چی ددی پذریعه ددوهمی غذا میکروبونه په اسانۍ سره کولای شی چی خپلی ودی ته ادامه ورکړی
Design:4 ــ غذایی مواد باید په داسی ډول سره کیښودل شی چی Air Circulation پکښی په اسانۍ صورت ونیسی
Clean Containers:5 ــ هغه کانتینر چی غذایی مواد پکښی ایښودل کیږی باید پاک وی ځکه نوره غذاملوثوی
Clean Aerie & Clean Schadual:6 ــ دمنظم تقسیم اوقات ترڅنګ باید ټوله ساحه دریفریجراتورپاکه وی
Transport:7 ــ دانتقال ټول وسایل باید پاک وی
Temperature And Type Of Food :8 ــ حرارت دغوښی دنوعیت پوری اړه لری.
Condition Of Cheak:9 ــ (دکتلو حالت )یخچال ورځ کی څوځله اودچا پواسطه خلاصیږی همدارنګه Store Room ته څوک اوپه کوم وخت کی داخلیږی
The Dry Food Store
وچ غذایی مواد:باید دلاندی خواصو لرونکی وی(۱ ـ هوا وهلی ۲ـ پاک ۳ـ ډیرصفا۴ـ له حشراتو پاک ۵ـ زیات رطوبت ونلری(د۱۰٪څخه اضافی نه وی)۶ـ حرارت یی ۱۵-۲۰سانتی ګرادوی خو بهترین حرارت یی ۱۰ سانتی ګراددی ۷-نسبتی رطوبت یی ۵۰-۶۰٪ وی
Store Plan
۱ــ هغه سامان الات باید استعمال شی چی په اسانۍ سره پاک شی
۲ــ دسټوراطاقونه باید ټول رنګ شوی وی
۳ــ ګرد وغبار مخنیوی پکښی باید شوی وی
۴ــ دهری غذالپاره باید سامان الات ،کارګران ،المارۍ، بیل،بیل وی
Referagerator Store :۴سانتی ګراددی اوله دی څخه باید ټیټ نشی همدارنګه په فریج کی باید دپخوموادو دپاسه خام مواد وانه چول شی . Freezing : درجه یی -۱۸سانتی ګرادده .Blasting Temperature یی ۴۰ درجی دسانتی ګراددی کیږی
“Operative Procedure
هغه پروسیجرچی دسټورپه وخت کی په نظرکی نیول
Prohibition From Overcrowding : 1 : غذایی مواد باید په متراکم ډول یاهم دخپلی دندازی څخه زیات وانه اچول شی ځکه هواټولوبرخوته نه رسیږی او Cold Point پکښی تشکیلیږی چی دمیکروبونوودی ته انکشاف ور کوی همدارنګه سطحی برخی دډیریخ اوډیهایدریشن له وجی Ice Crystal نیسی چی له همدی وجی غذایی مواد زیات نرمیږی (Mush ) اوکوالیټی فکتور اوSinuosity Quality Factor Color,Size,Shape,Texture,Apearance) (هم دلاسه ورکوی چی ددغه غذایی موادوسټورکول مناسب نه دی
- 2 دسټوریج ځای: باید مناسب اوازاد وینټلیشن لری (Freeshable Ventilation)ولری (Fans System) ځکه هغه کاربن دای اکساید چی له غذاڅخه ازادیږی داخلی حرارت لوړوی همدارنګه که یوه غذاپه Cold Roomکی ایښودل شوی وی اونوره غذا پکښی داخلوو نو ددوهمی غذاB.T.U(British Terminal Unit) له وجی اودنسبتی رطوبت(95% وی دنوی غدا) له وجی دلومړۍغذا دیخ کرستلونه په اوبو بدلیږی اومیکروبونه پکښی نفوذکوی
3 :Cold Room :باید له ګرمو منابعو څخه لیری وی لکه په اشپزخانه کی دغذا سټورکول ځکه حرارت ورته په Convection ,Conduction ,Combined شکل داخلیږی اوغذایی مواد خرابیږی مثلاً ریفریجیراټور په یخنۍ کی غذا زر یخوی مګر په ګرمۍ کی یی زرنشی یخولای.
4 Meat And Milk Product :باید داسی تړل شوی وی (پیکینګ) چی هیڅ Dropping تری صورت ونه نیسی یعنی مایعات تری خارج نه شی ځکه چی نازکه او Freeshable دی میکروب پکښی نفوذ کوی همدارنګه یوډول بوی لری چی دنورو غذایی موادو مهم فکتورونه (Texture,Appearance) Flover متاثره کوی نوددی لپاره چی کوالیټی فکتور متاثره نشی نو پورتنی محصولات باید Cover شی
5 Prepared Food :یاپاخه شوی غذایی مواد باید په پورتنۍ خانه کی کیښودل شی مثلاً که دپخو غذایی موادو دپاسه خام غذایی مواد کیښودل شی نو دخام غذایی موادو څخه Dropping صورت نیسی اوکه دپخوغذایی موادو څخه ډراپینګ صورت ونیسی نوپه هغی کی میکروبونه غیری فعال وی کوم تاوان نه کوی(خصوصاً Thermophilic Microbes )
6 Metal Container :فلزی قطۍ باید په لاندی برخه کی نه وی ځکه (دسوریو په موجودیت کی بهتره ده چی ردشی .که چیری ضرورت زیات وی نو باید پاس خانه کی کیښودل شی)دبره نه پری مایعات راځی اومتاثره کوی یی
7 Cold Room :باید بندوی که خلاص پاتی شی نودحرارت دتبادلی له امله داخلی حرارت ګرمیږی Cold Room (یخچال )دوه خانی لری
For Freezing(Chiller):1
For Short Term(Referagerator):2
Freezing Storage: : ــ سره مونږ دغذایی موادو کوالیټی پورته کولای نشو بلکی تریوی مودی پوری یی په خپل حالت ساتلای شو مختلف غذایی مواد په (-6- (-25) سانتی ګراد) رینج کی ساتل کیږی خوعموماً دغذاپه مقاومت اوکیمیاوی ترکیب پوری اړه لری .که کمزوری غذا ته زیات حرارت ورکړل شی نوIce Born مینځ ته راځی همدارنګه دغذایی موادو په مشبوع والی پوری هم اړه لری لکه دخوګ غوښه چی زیات شحم لری نوپدی اساس تعاملات پکښی ډیرصورت نیسی اوبه پکښی په اسانۍ سره نفوذ نشی کولای ترڅوداخلی برخه یی منجمده شی نو دغوایانوپه نسبت زرخرابیږی په عمومی ډول باید -18 سانتی ګرادکی باید غذایی مواد فریزشی . Blast Freezing د-35 سانتی ګراد څخه وروسته مینځ ته راځی
Guidelines For Freezing (لارښوونه دفریزینګ لپاره)
1: کوم غذایی مواد چی فریزشی اوبیا Thawing ورکړل شی باید حتماً مصرف شی اودوباره فریز نشی
2: دفریز په وخت کی باید غذایی مواد حتماًپیک شی ځکه چی !!
له یخ سوزیدنی څخه ساتل کیږی
دCross Contamination څخه مخنیوی کیږی
بوی (Odor)او Flover دنورو غذایی موادو څخه نه جذبوی
Dehydration پکښی مینځ ته نه راځی
3: ډیر ټیټ حرارت (یخ) کی په غذاکی لاندی تغیرات مینځ ته راځی
Discoloration :لکه مایګلوبین خپل رنګ دلاسه ورکوی،Dehydration
4: دفریز شوی غذارسول یاداخیستلو په وخت کی بایدد-15c0 څخه کم نه وی که وی نوباید چی قبول نشی
5: په فریز کی غذایی مواد دزیات وخت لپاره ایښودل کیږی نودریفریجیراټور په نسبت پکښی زیات احتیاط کاردی ترڅوغذایی مواد خراب نشی
6: Specification Factor Food :بایدمونږ ته دسټور لپاره معلوم وی ځکه چی بیلابیل غذایی مواد دخپل سټورلپاره خاص سټورته ضرورت لری
Sanitary Procedure With,Prepairing,Coocking And Holding Food:
(دغذایی موادود ،تیارولو،پخولو،اودساتلویا رانیولو په وخت کی دحفظ الصحی ساتنه ترڅوخراب نشی )
ځکه که غذایی مواد خراب شی نوFood Bern Illness مینځ ته راځی اومختلف غذایی موادو ته دغه امراض په مختلفو طریقو سره انتقالیږی .دغذایی موادو په ساتنه کی دری مهم فکتورونه رول لری
Preparation :1 :دغذایی موادوتهیه کول (لکه دلوشلوپذریعه دشیدواخیستل،دحلالی پواسطه دغوښی اخیستل د،پخولو،ساتلولپاره دایوډول Preparation دی )چی دڅه لپاره تیاریږی مثلاً ،دفریج ،خوراک اویا هم دپخولو لپاره تیاریږی ..» هدف یی !! دادی چی غذایی موادباید په داسی ډول سره Coatedاویا خلاص شی چی میکروبونه پکښی مداخله ونه کړی ځکه کچیری دPreparation په وخت کی غذایی مواد ملوث شی نوپه اسانۍ سره کولای شی چی دCross Contamination پذریعه وروستنی دوه فکتورونه هم ملوث کړی .ددی برسیره مونږباید دغذایی موادو له Preparation څخه خبریوچی ایا!! په Aerobic ,Smoking اویاهم په بل کوم حالت کی تهیه شویدی
Cocking :2 : داهم دغذایی موادو دساتنی لپاره یومهم فکتوردی دNormal Cooking پواسطه ځینی Pathogen Microbes له مینځه ځی خوټول له مینځه وړلای نشی .که حرارت سطحی برخودغذاته رسیدلای وی اوداخلی برخوته نه وی (Cold Point ) نودداخلی میکروبونو دفعالیت له امله ټوله غذاخرابیږی.ځینی غذایی مواددی چی په خام ډول سره خوړل کیږی (Salad ,Vegetable ) باید Blanching اویاهم دمالګی پذریعه Disinfectant شی اودفعتاً مصرف شی ځکه که پاتی شی کوالیټی خرابیږی
Holding :3 :دغذایی موادو درانیولوپه وخت کی هرڅومره چی غذایی موادصفاوی(Purity ) مونږنه شوویلای چی بی میکروبه دی خامخا به میکروبونه لری بالخصوص Animal Products (شیدی،غوښه ،اوهګۍ) همدارنګه په خلاص محیط کی پاخه غذایی مواددخاموپه نسبت زرخرابیږی ځکه دپخولو له وجی نرم شوی وی اومیکروبونه لدی نرمو غذایی موادو څخه ډیر په اسانۍ سره استفاده کولای شی
په Preparation,Cooking,Holding کی دمیکروبونودتکثرلپاره اساسی فکتورونه
1:Moisture, 2:Nutrient ,3:Temperature ,4:Time
په:Preparation,Cooking,Holding کی دغذادساتلولپاره دوه اساسی قاعدی لرو
Keep Food Hot Above 65c0 :1 یعنی ددی دواړومطلب دادی چی غذایی
Keep Food Cold Below 5c0 :2 مواد دباید له Danger Zone څخه وساتو
)دغذایی موادو دجوړلوپروسیجر) Preparing Food Procedure
Cleaning:1: ځینی غذایی مواد پغیردوینځلوڅخه پاک کیږی لکه دکتان (دست پاک ) پذریعه
Washing :2: دپاکواوبوپه ذریعه وینځل
Thawing:3: باید په خلاص محیط کی ورنکړل شی ځکه میکروبونه پکښی نفوذ کوی باید په (37c0) اوبوکی ورته تاویینګ ورکړل شی اوسمدستی استعمال شی
Stuffed Preparation:4 :دخاموموادو په تهیه کولو کی ډیراحتیاط پکاردی ځکه وخت دغذایی موادودخرابیدوسره مستقیمه رابطه لری .نوکه غوښه دحلالی اوشیدی دلوشلو وروسته باید 4c0 ته انتقال شی
Freezing: یواځی دمیکروبونو ودی ته توقف ورکوی اوله مینځه یی وړلای نشی باید ګرمواوبوکی ورته تاوینګ ورکړل شی
Role Of Thawing
Refrigerator :1 :فریج کی باید 4c0 څخه ښکته Thawing ورکړل شی
Cabint :2(دیخچال څخه بهر):په 10-15c0 کی تاوینګ ورکوو
Water :3 کی 21c0 کی تاوینګ ورکوو
Food Contamination & Spoilage قاری سعید(وقار)
دغذایی موادو ملوث کیدل اوخرابیدل
Contammination : هغه غذایی موادچی درنګ،خونداوبوی له نظره ښه وی مګربکتریایی اوانزایمی....فعالیتونه پکښی رامینځ ته شوی وی دحفظ الصحی له نظره باید ونه خوړل شی.
Spoilage: : هغه غذایی مواد چی دهغی رنګ،خونداوبوی خراب وی.هغه فکتورونه چی غذایی موادملوثوی
کیمیاومواد: مختلف کیمیاوی مواددی چی دغذایی موادودملوثتیاباعث ګرځی لکه دغذایی مادی دبسته بندۍ په وخت کی یاهم دامراضوپه مقابل کی په نباتاتوباندی دکیمیاوی موادواستعمال ...اودحشراتوپرضددمختلفودواولکه(Pestiside)استعمال اونور
Protozoa:لکه انت امیبا هستالوتیکا
Mushroom(Natural Plants):یامرخیړی
Fungal Toxin:نوی نباتات خصوصاً دانه باب چی رسیدلی وی نوپه هغی کی Apla Toxin مینځ ته راځی چی دتسمم باعث ګرځی
Viral Agent:خصوصاًHepatitis A Virus
Bacterial Agent:لکه(Cl.Butolinum)چی غذایی موادملوثوی.
Helminths:خصوصاً F.Hepatica))چی دغذایی موادودخرابیدوباعث ګرځی.
Fish Toxin:چی دماهیانوپه پوستکی کی وی نوددی لپاره چی پاک غذایی موادموجامعی ته وړاندی کړی وی باید دپورته حالاتوڅخه مخنیوی وکړو
دغذایی موادوملوثتیاکله شروع کیږی
سبزیجات اومیوه جات: دریبلواوبسته بندۍ په وخت کی دمختلفوفکتورونو(بکتریا،وایروس..)
هګۍ:کله چی دچرګی څخه خارج شی بالخصوص په پوټکی باندی دغایطه موادوجمع کیدل چی د میکروبونودژوند له پاره زمینه مساعدوی
ماهیان:دنیولوڅخه وروسته دمیکروبونوسره مخامخ کیږی اوملوثتیامینځ ته راوړی
حیوانات:چی کله ذبح شی بیا ملوثتیا پکښی صورت نیسی
شیدی :اونورمحصولات:شیدی دلوشلو،انتقال اومصرف همدارنګه دبسته بندۍ په وخت کی
هغه عوامل چی غذایی مواد ملوثوی(هغه فکتورونه چی په غذایی موادوکی مداخله کوی اوملوثوی یی):
Microbiological Action:1:کله چی غذایی موادازادی هواته کیښودل شی اوورسره ځینی حفظ الصحوی شرایط هم مراعات نه شی نومیکروبونه پکښی مداخله کوی اومهم مواد یی له مینځه وړی همدارنګه دمیوه جاتوشیری چی کله تریوخوند پیداکوی همدغه دمیکروبونودفعالیت وجه ده
Presense Of Contamination:2:دځینی غیرقابل اونه غوښتونکی موادو موجودیت په غذایی موادوکی(ویښتان،نوکان،شګه،لوټه)چی دغذایی موادودملوث کیدوباعث ګرځی.
Action Of Insects:3:لکه چنجی ،Weevils (یوډول ګونګټی دی چی دچنجی په مرحله کی دپخومیووڅخه استفاده کوی اوملوثوی یی ،مچان چی نیش په میوه کی ننباسی اوملوثوی یی ،پتنګ(Moths)اونوریی هم ملوثوی
Natural Enzymes:4:هغه غذایی موادچی دزیات وخت لپاره وساتل شی (Over Maturing ) نوغذایی موادنرمیږی ځکه انزایمونه پکښی فعالیت کوی چی رنګ یی قهوه یی(Browning)کیږی ددی برسیره ځینی غذایی مواد (الوګان،پیاز)که دډیروخت لپاره وساتل شی نویوډول تیغ وهنه (Sprouting) کوی.
Physical Changes:5:غذایی مواددریبلواوانتقال په وخت کی دډیر یخ اوګرمۍ له وجی خراب شی یاله یوی غذایی مادی څخه پوټکی لیری شی اوملوث شی
Chemical Reaction:6:لکه مسی لوښوکی چی غذایی موادواچوو نودمسوسره تعامل کوی اوتسمم مینځ ته راوړی.یاکه اسیدی غذاوی دهغه غذاسره چی زیاته اوسپنه لری اوبیا په قطیوکی واچول شی نوپړسوب کوی اوخرابیږی
هغه فکتورونه چی دغذایی موادو ملوثتیا لپاره زمینه برابروی:
Air :ناپاکه هوامختلف مایکرواورګانیزمونه انتقالوی
Water:دمیکروبونودانتقال لپاره ښه محلول دی
Plants:لکه مشروم نباتات چی غذافاسدوی
Soil:ځینی خام غذایی موادخاوره لری باالخصوص هغه خاوری چی دناپاکه اوبوپواسطه خړوبیږی دهمدغه خاوری حاصلات ملوثوی
Equipments:که وسایل چټل وی نو غذایی مواد فاسدوی
Sewage:ګندهګی .ځینی ګنده ګی (حیوانی سره ...)که په پټی کی وی یا دډیران ترڅنګ که کوم غذایی مواد شنه کیږی نوملوث به وی
چټل لاسونه :غذایی مواد که په چټل لاسونوراونیول شی نوملوث کیږی
دغذایی موادوانتقالونکی موټری که پاکی نه وی نو غذایی مواد ملوثویtranspor
Food Born Diseases
هغه امراض چی دملوثو غذایی موادوڅخه چی کوم امراض مینځ ته راځی زیاتره یی په هاضمی سیستم پوری مربوط وی عموماًامراض په دوه ډوله دی
Communicable Disease:1 هغه امراض چی له یوڅخه بل ته انتقالیږی
Infectious(Contagious)Disease:A عوامل یی بکتریا،وایروس...چی په مستقیم او غیرمستقیم ډول انتقالیږی لکه محرقه،ژیړی،انفلوینزا ...
Parasitic Disease:B ددی عوامل حیوانی پرازیتونه لکه Tape Worms,Pin Worms,Round Worms اونورچی دااکثره دخوراکی (ناپاکه سبزیجات اوغذایی مواد) له امله مختلف امراض مینځ ته راوړی
Non Communication Disease :2 هغه امراض چی نه انتقالیږی
Allergic Disease:A دبدن حساسیت دمختلفو موادو په مقابل کی اګر که پاک غذایی مواد هم وی نومختلف امراض مینځ ته راوړی
Organic Disease:B دخاصوغړو دفعالیت له امله ځینی امراض مینځ ته راځی لکه کچیرته دپانقراص غده په صحیح توګه فعالیت ترسره نه کړی نودانسولین هورمون اندازه په وینه کی کمیږی او دګلوکوزمقدار زیاتیږی اودشکری ناروغۍ رامینځ ته کیږی
Deficiency Disease:C هغه امراض چی دځینی موادو دکموالی له امله مینځ ته راځی لکه که په یوه غذاکی Vitamin A کم وی نو دشبکورۍ ناروغی مینځ ته راوړی
Mode Of Transmission Of Diseases
Contact Transmission:1 مستقیم اویاغیرمستقیم ډول تماس دناروغیو دمنابعوسره
Vehicle Transmission:2 ترانسپورت دلاری لکه هغه موټری چی حفظ الصحه پکښی نه وی مراعات شوی اومواد انتقال کړی
Vector Transmission:3 دځینی حشراتو یاغیری فقاریه و پذریعه دغذایی موادو ملوثتیا
Air Borne Transmission:4 دهوا دذراتو دلاری ککړتیا
هغه ناروغۍ چی په مستقیم اوغیری مستقیم ډول غذاته انتقالیږی(وقار)
Disease Is Transmitted Trough Food Either Directly Or Indirectly:
مستقیم ډول : دغذاراخیستونکی چی کله غذا راخلی نودټوخی یا پرنجی پذریعه اویاهم دملوثو لاسونو پذریعه غذایی مواد ملوث کیږی که همداغذا وخوړل شی نو مختلف امراض مینځ ته راوړی اومیکروبونه دلته دوه ډوله فعالیت ترسره کوی
A : میکروبونه غذاته داخلیږی خوغذایی موادنه خرابوی (خوساکیدل،بوی پکښی مینځ ته نه راځی یعنی دیو Carrior په شکل ناروغی انتقالوی) اوداستفادی په نتیجه کی مختلف امراض مینځ ته راوړی لکه Hepatitis اونور...
B: میکروبونه غذاته داخلیږی خوغذایی موادخرابوی (کیداشی چی خوسا شی اویا هم پکښی بدبوی مینځ ته راشی ) اودهاضمی جهازمختلف امراض مینځ ته راوړی
2 . غیری مستقیم ډول:
1*: ملوث سامان الات اولوښی چی غذا پکښی اچول کیږی نوناروغی مینځ ته راوړی
2*: خاوره،اوبه اوغذایی مواد په ګنده ګۍ یا میکروبونو ککړوی
3*: هغه کتان چی دلوښو دمینځلو لپاره استعمالیږی اونور داشپزخانی سامان الات لکه لاس نیونکی ملوث وی
4*: حشرات لکه مچان، میاشی ...
5* : ژوونکی لکه موږکان چی ترټولو زیات امراض انتقالوی
6*: ملوث څاروی اودهغوۍ محصولات لکه هغه حیوانات چی په انترکس اخته وی اوغوښه یی وخوړل شی
7*: دروازه اوددروازی لاس نیونکی څخه هم میکروبونه انتقالیږی
هغه فکتورونه چی دمیکروبونولپاره زمینه برابروی چی غذایی مواد ملوث کړی
1 : خاوره او اوبه 2 :نباتات اودهغوۍ محصولات 3 :هوا اوپه هغی کی ګردونه اوذرات 4 : حیوانی سامان الات (چاقو،رسۍ..) 5 : دهاضمی کانال سره تماس(فضله مواد) 6 : هغه سامان الات چی غذایی موادپری بسته بندی کیږی 7 : دغذایی موادورانیونکی
نوټ: هغه غذایی موادچی په ډیره چالاکۍ سره پکښی ملوثتیا مینځ ته راځی لکه تازه غذا،دچرګانوغوښه،ماهیان،لبنیات اوسره غوښه(Red Meat ) ځکه پوره موادلری(6 مواد) همدارنګه ښه رطوبت اوPh لری
هغه فکتورونه چی دمیکروب دودی لپاره زمینه مساعدوی
1: داخلی فکتورونه :
-1 پی اچ PH) (
- 2 رطوبت
3 - داوبواندازه په غذایی موادو
4- دغذایی موادوترکیب
5- داکسیدیشن اواریډکشن اندازه
6- په غذاکی دمیکروب ضد موادو موجودیت
2 : خارجی فکتورونه
1: Temperature
Relative Humidity:2
,3 :اکسیجن اوکاربن دای اکساید موجودیت
4 :دمیکروب اندازه په غذایی موادوکی
Condition For Bacterial Growth
دباکتریا دودی لپاره ضروری فکتورونه
Temperature:1 :عموماً بکتریاوی دیخ په نسبت په ګرم محیط کی ښه نمو کوی خو دبکتریاوو دنمو لپاره ښه محیط 30-37 سانتی ګراددی ځینی بکتریاوی کولای شی چی د60 5- سانتی کی ژوندۍ پاتی شی او وده وکړی ددی برسیره زیات مکروبونه په(63↑ او5↓) حرارت کی له مینځه ځی همدارنګه په ډیریخ کی بکتریاوی غیری فعا له وی اوتکثرنشی کولای . هره بکتریا چی په دوه ووبدلیږی(Multiplication کوی) نو20 دقیقی په برکی نیسی . معتدل حرارت دغذادګرمولو لپاره 82c0 ده 1-4c0=Referagerator,
،، 1-4c0 =Refregerator ، Freez =خوتقریباً کم وی 0c0= ، ټوله غذا یخ ګرځیدلی وی=-18
Miosture:2 :هغه غذایی مواد چی په کافی اندازه رطوبت ونلری بکتریاوی اوفنګسونه پکښی وده نشی کولای (ځکه مایکرواورګانیزمونه دمحلولو غذایی موادو څخه تغذیه کوی)اودځان څخه سپورتشکیلوی
Food:3 :هغه غذایی مواد چی ترکیبی موادیی پوره وی نومیکروبونه پکښی ښه نمو کوی همدارنګه په نرمو اوزرخوساکیدونکی غذایی موادوکی ښه نمو کولای شی
Time:4 : داهم یو مهم فکتوردی ځکه په مساعدو شرایطوکی بکتریا کولای شی چی دهرو 20 دقیقو په دوران کی په دوه بکتریاوو بدله شی
Oxygen:5 :ځینی بکتریاوی داکسیجن په موجودیت کی وده کوی لکه دBlack Leg عامل چی دهاضمی سیستم دلاری وینی ته اوبیا عضلاتی برخی (خصوصاًدورانه عضلی ته) ته ځی اوهلته توکسین افرازوی ځکه داساحه Anaerobic ده
Ph Level:5 :اکثره بکتریاوی په 6.6-7.5ph کی ښه نمو کوی .فنګسونه(Multi Cellular دی) اوYast (Unicellular دی ) په 1-1.5ph کی ښه نموکوی . Yast هم یوډول فنګس دی .ۍفنګس حجری ته Yast په شکل داخلیږی
( Non Spore ,Rod Shaped, Gr –Ive) Sallmonella Spp :1
مهمی منابع یی!!
غوښه ،فولټری ،هګۍ اودملوثو اوبو څخه لاسته راغلی بحری حیوانا ت همدارنګه هغه خواړه چی دلاس وهنی په نتیجه کی ماوث شوی وی
Symptoms: Abdomina Pain,Diarrhea,Fever,Vomiting,Dehydration, ،سردرد (لړزه) Chills, Twitching, (دعضلی رپیدنه) ، Muscular Weakness Prostration (خوارځواکی) : **دودی لپاره یی مهم فکتورونه (10-45c0,Ph4-9 Mode Of Transmission:
Contact Transmission :1
Cross Contamination :2 : لکه دغذایی موادو رانیونکی دغذارانیولو په وخت کی لاسونه ونه مینځی
Vector Transmission :3 :
Use Of Cracked Eggs :4 : اودملوثو اوبو(سمندر)څخه لاسته راغلی حیوانات
تفریحی دوره یی 5-72hrs(12-48) ده
Control: : غذاباید ښه پخه شی ،په تیزۍ سره یخه شی ،حفظ الصحوی شرایط مراعات کول ،دکراس کانټامینیشن څخه مخنیوی
(Gr-Ive , Rod Shaped ) :2: Shigella Spp
منابع یی عبارت دی له !!
رطوبت لرونکی غذاوی ،مایعات ،ملوث محصولات ...
Symptoms
Diarrhea ,Nausea ,Fever,Dehydration ,Abdominal Pain, Chills,Blood In Faeces,Prostration
Mode Of Transmission:
Direct Trnas..1,Vehicle Trans…:2 Vector Transmission :3
مخفی دوره یی دڅلورو ورځوڅخه کمه ده
کنترول : غذایی مواد باید زریخ اوزرګرمم شی ،په محفوظ ډول تیاراوپه پاک شکل انتقال شی ،ښه حفظ الصحه اودالوتونکو اومچانو مخنیوی باید وشی
Clostridium Perfringenes (Gastro Enteritis ) :3
Gr+Ive,Anaerobic,Rod Shaped ,Spore Forming Bacteria ده چی په 20-55c0 او5-9ph کی ښه نمو کوی په کم حرارت کی له مینځه ځی (60c0 ) خودسپور دتشکیل نه وروسته په لوړ حرارت کی هم مقاومت کولای شی همدارنګه غذایی مواد دزریخ کولو په صورت کی هم له مینځه ځی لکه په Chiller کی دغذاکیښودل ،دغذادزیات پخیدو اوګرمیدو په وخت کی هم له مینځه ځی ،داهسته یخولوپه صورت کی (په محیط کی دغذایخول ) ډیرښه فعالیت کوی
Symptoms : په کلموکی دتوکسین په افرازولوسره Abdominal Pain,Diarrhea,Intestinal Gasses اوکله ناکله Dehydration
Prevention : غذایی موادباید په سریع ډول یخ شی ،کم ترکمه غذایی موادوته 60c0 حرارت ورکړل شی اوعمومی حفظ الصحه مراعات کړل شی
Bacillus Cereus(Gastro Enteritis) :4
Gr+Ive , Aerobic , Rod Shaped, Spore Forming په (10-49c0,4.9-9 Ph ) کی ښه نموکوی
مهمی منابع یی!!
دابکتریاوی اکثره په دانه بابو(ماشدال..)،الوګانو،غوښه،پودینه،سبزیجات خصوصاً هغه سبزیجات چی دتیغ وهلو په وخت کی وی اویایی تیغ وهلی وی،Custard (هغه خواړه چی دهګۍ اوشیدوڅخه ترکیب شوی وی): مخفی دوره یی 2-8hrs ده
Symptoms :,Nausia ,Vomating,Diarrhea ,Emiting Syndrome, Abdominal Cramps (دګیډی بریښ ،څړیکی),
Prevention : دغذاښه پخول کم ترکمه تر65c0 پوری حرارت ،دوباره یخولو کی باید72c0 حرارت ورکړو،حفظ الصحه مراعات کول.
E.Coli Infection :5
اکثره E .Coli بی ضرره دی خو ځینی یی (Enterio Pathogenic E.Coli ) Human Diarrheal Diseases مینځ ته راوړی
Symptoms : اکثره Abdominal Cramps,Fever,Head Ache, او اوبلن اسهال مینځ ته راوړی خوددی برسیره Vomiting,Dehydration, Shock,(دفلوراپه ذریعه مینځ ته راتلونکی شاک سره شباهت لری) : مخفی دوره یی 8-24hrs ده
Prevention : دغذاښه پخول،پاکی اوبه استعمالول،زریخ کول دغذا،حفظ الصحه
Vibrio pharahaemolyticus :6
منابع یی !!
خام سمندری غذایی مواد،بحری اودمالګینو اوبو ماهیان،دماهی پوستکی اومحصولات یی لکه غوړی ،مالګین غذایی مواد،،یوډول جاپانۍ غذا(sushi )چی دخامو اوربشو دایشولو په نتیجه کی لاسته راځی،بادرنګ
Abdominal cramps , diarrhea ,nausea , vomating , : Symptoms head ache , prostration , chills ) mild fever .
مخفی دوره یی د 10 نه تر 20 ساعتو پوری ده.
Controls : غذای مواد باید زر ګرم او زر یخ شی، خام او پاخه باید ګډ نشی او بحری اوبه د غذای موادو د مینځلو لپاره استعمال نشی.
7 Escherichia coli :
منابع یی ؛ د ملوثو اوبو او ګنده ځایی څخه لاس ته راغلی غذای مواد.
nausea , fever , dairrhea , Abdominal pain , chills: Symptoms prostration , blood in facese , similar to shegilosis , dehydration,
مخفی دوره: مخفی دوره یی ۱۱ ساعته ده
Controls : غذای مواد بایید په چلاکۍ سره یخ او ګرم شی . د الوتونکو او حشراتو مخنیوی وشی . غذای مواد په محفوظ ډول تیار او انتقال شی .
عمومی حفظ الصحه باید مراعت شی .
Listeria monocytogenes :8
منابع یی !!دهغه ځمکوسبزیجات چی دسره (کود)پری استعمال شوی وی،هغه شیدی چی دpasreurization څخه وروسته ملوث شی ،ملوث پنیراوغوښه
Symptoms: vomiting ,head ache ,meningitis, septicemia in new natal, abortion , deathهمدارنګه یوډول زکام په حامله ښځو کی چی معافیتی سیستم یی ترفشارلاندی راولی اوبیحاله کوی یی
مخفی: دوره یی 4days-3weeks) )ده
Controls :pasteurized اوحرارت ورکړل شوی غذایی مواد بایدددوباره ملوثتیا څخه وساتل شی یعنی ازادی هواته پاتی نشی او refrigerator ،یاfreez ته انتقال شی ، پاک اومناسب وسایل بایداستعمال شی
Yersinsia enterocolitia :9
منابع یی !! دغوااوخوګ خامه ملوثه غوښه،شیدی اومحصولات یی ،ملوثی اوبه ،tofu( japanies caustard) چی دسایوبین په شان جوړښت لری
Symptoms: : دهاضمی سیستم اختلالات په کم عمروماشومانو اوځوانانوکی ،دګیډی سخت دردلکه acut appendisite ،په بالغوکی دګیډی حادالتهاب،تبه،اسهال،دمفصلونودرد،په ماشومانو اوبالغو کی دپوستکی اوسترګوانفکشنونه :مخفی دوره یی 3-7ورځی ده
Controls: :غذایی مواد باید pasteurizedاو یا ګرم شی او مطمینی منبع څخه واخستل شی او سایل باید تعقیم وی او خفظ الصحه مراعت شی
Compylo bacter jejuni: 10
منابع یی :هغه حیوانی غذایی مواد چی خام او صحیح پاخه یا ګرم شوی نه وی کلورین نه لرونکی اوبه
Symptoms:د ناراحتی احساس fever, diarrhea, abdominal pain, اوپه کمه اندازهnausea,head ache ,uti
مخفی دوره یی : 1-7 ورځی یااوږده هم وی
Controls: غذایی مواد صحیح پا خه شی او د لاس وهنی په وخت کی لاسونه باید پاک وی همدارنګه dryیا freez شی او acid په کی اضافه شی لکه د سرکی تیزاب.
Cross Contamination prevention
دمستقیمآ ملوثتیا څخه دغذایی موادو مخنیوی:
خام حیوانی غذایی مواد باید د storage ،preparing ،holding او نری کولو په وخت کی دخامو غذایی موادو اوپخو تیارشویو غذایی موادوڅخه جدا کیښودل شی.
خام حیوانی غذایی مواد باید د هر ډول غذایی مواو لکه غوښه،شیدی څخه جدا کیښودل شی.
ټول سامان الات او اسباب د اشپزخانی باید پاک وی.
د غذایی موادو لوښی باید دstore په وخت کی پوښ کړل شی او په پلاستیکونو او قطیو کی بند شی.
د قطیو د خلاصولو په وخت کی باید خاوری د قطیو څخه پاکی شی.
د بسته بندۍ په وخت کی باید قطۍ یو د بل پاسه جمع نه کړو او نور containers هم جمع نکړوځکه چی ماتیږی.
Damaged and spoilage food باید باطل او یا هم جدا store کړل شی.
فروټ او سبزیجات باید د وینځلو څخه مخکی جدا کړل شی او بیا ومینځل شی او بیا store شی.
9.لاسونه باید ـ A مخکی له:1ـ food handling 2ـ handling clean utinsils 3ـ handling clean aquipment
لاسونه باید ـ B وروسته له :1 ـ له خوړلو2ـ څکلو 3 ـ سګرټ څکلو 4 ـ دمخ او د ویښتانو سره تماس 5 ـ تشناب ته تلل 6 ـ خامی غوښی سره تماس 7 ـ چټلو وسایلو او ګرد لرونکو قطیو سره تماس 8ـ سمندری غذایی موادو سره د تماس وروسته ومینځل شی.
Common causes of food spoilage
Improper temperature of storage
Improper ventilatioin
Incorrect storage time
Failure to separate foods
د غذا د اخیستلو او store کولو تر مینځ دو خت زیاتوالی
د store لپاره بین المللی معیارونه نه مراعت کول
Low temperature food preservation
Chills storage =10-15c0
Refrigerator storage =0-7c0
Freezer storage =-18c0 or below
Pasteurization :
(په ډیرلوړحرارت کی دغذایی موادوساتل)
Food product heated 63c0/30min, 72c0/15second
Imadiatlly colded to 10c0
Normally 82c0
Sterilization(high temperature food preservation)
په حقیقت کی لوړ حرارت ټول مایکرواورګانیزمونه اوسپورلرونکی هم لمینځه وړی .عموماًحرارت دکانتینرونوپه داخل کی نظردغذایی موادوتولیداتو ته په فشارسره داخلیږی اودحرارت اوپیکینګ په مقابل کی مقامت لری
Viral infection
(Infectious hepatitis)
حاده انتقالیدونکی ناروغی ده چی عامل یی hepatitis A virus دی اوپه هغه ځایونو کی زیاته پیداکیږی چی رش زیات وی(over crowding )
منابع یی :
Milk & milk products sheel fish همدارنګه دملوثواوبو غذایی موادو څخه انتقالیږی
مخفی دوره یی ۲۵ورځی ده
Mode of transmition
Contact transmission :1 : ټوخی ،پرنجی
Vehicle transmission:2 :
Vector transmission:3: مچان
4 :داخته مریض دلاسونوسره تماس
Symptoms:
Jaundice ,anorexia,abdominal pain ,nausea ,vomiting,dehydration,اوپه پرمختللی حالاتوکی fever,weaknes loss,weight
Prevention:
1:دغذاسره لاس وهونکی باید ټول حفظ الصحوی شرایط مراعات کړی
۲:په hepatitis اخته کس بایدغذاتیاره نکړی اوهمدارنګه دغذایی موادوسره هیڅ لاس وهنه ونکړی ښه به داوی چی اشپزخانی ته داخل نشی
۳:دکورنیوحشراتوپرضدمبارزه وشی
۴: دشیدومحصولات اوماهیان صحیح پاخه شی
۵: غذاباید په پاک ځای کی کیښودل شی داشپزخانی صفایی بایدوشی
Parasitic infection
(Amoebic dysentery):
عامل یی انت امیبا هستالوتیکادی زیاتره هاضمی سیستم لکه دکلمو په برخه کی علایم ښکاره کوی اکثره دناپاکه غذایی موادو دخوړلو له وجی زیاته عامه ده
منابع یی !!
هغه غذایی مواد چی دګنده ګۍ اوغایطی سره تماس شی
مخفی دوره یی ۳-۴هفتی ده
Mode of transmission
۱: دهغه غذایی موادوخوړل چی دانت امیبا سیستونه لری
۲: vehicle transmission : دناپاکه غذایی موادو وینځل دسیست لرونکی اوبو پواسطه چی سیستونه غذایی موادو ته داخلیږی که همدغه غذایی مواد په موټر کی واچول شی نو موټرونه هم ملوثوی
۳: vector.t :موږکان ،حشرات ،مچان،چیچونکی
۴:دغذایی موادو سره لاس وهونکی .چی حفظ الصحه مراعت نکړی
Symptoms:
په acutحالاتوکی وینه لرونکی او اوبلن اسهال،abdominal pain,کله ناکلهconstipation,dehydration,anemia
Prevention
۱: اوبه باید جوش استعمال شی
۲:سبریجات باید disinfectant شی دبلانچینګ په ذریعه
۳:حشراتو اوژوونکو مخنیوی باید وکړو
۴:دغذایی موادو رانیونکی بایدحداقل تر ۳ میاشتو پوری معاینه شی .عمومی حفظ الصحه باید مراعت شی ټوخی ،پرنجی
محمد نعیم عزیزی۰۷۸۹۴۴۰۸۶۷ (خبرې اترې) 18:52, 22 اکتوبر 2017 (UTC)
خارخ ته کوم ډول علاج خه ده 151.135.113.246 ۰۳:۵۷, ۲ ډيسمبر ۲۰۲۱ (نړیوال وخت)
دذکرټيټ،والى،علاج
ځواب 203.171.120.206 ۲۰:۱۵, ۱۰ فبروري ۲۰۲۲ (نړیوال وخت)
شهد خوړل څه ګټی لری 203.171.120.244 ۱۷:۵۱, ۱۶ نومبر ۲۰۲۲ (نړیوال وخت)
