د کابل د سقوط په اړه غبرګونونه (۲۰۲۱ ز کال)

د ۲۰۲۱ ز کال د اګست په ۱۵ مه نېټه، د افغانستان د اسلامي جمهوریت پلازمېنه کابل ښار، د طالبانو د ۲۰۲۱ ز کال د عملیاتو پر مهال طالب ځواکونو ته په لاس ورغی، چې له امله یې له ۲۰۰۱ ز کال نه راهیسې په افغانستان کې پیل شوې جګړه پای ته ورسېده. د کابل سقوط په نړیواله کچه غبرګونونه راوپارول چې په کې د افغانستان د دولت په توګه د طالبانو د په رسمیت پېژندلو، په دغه هېواد کې د انساني حالت، د جګړې د پایلې او په نړیوالو چارو کې د پوځي لاسوهنې اړوند بحثونه شامل و.

په افغانستان کې دننه غبرګونونه

د افغانستان پخواني ولسمشر حامد کرزي په ښکاره ډول د واک په سوله ییز لېږد ټینګار وکړ او ژمنه یې وکړه چې: له خپلو بچیانو سره به په کابل کې پاتې شي. د افغانستان په وخت د شپې نږدې ۱۱ بجې، ولسمشر محمد اشرف غني د یوې اعلامیې په خپرولو سره وویل چې: له خونړۍ جګړې نه د مخنیوي په موخه، له افغانستان نه وتلی دی. هغه څرګنده کړه چې: «د تورې او ټوپک قضاوت طالبانو ګټلی دی».

د افغان نجونو د فوټبال د ملي لوبډلې پخوانۍ لوبډل مشرې خالدې پوپل څرګنده کړه چې: «زما د نسل لپاره دا ډېره ځورونکې ده، چې ویني تاریخ بیا تکرار کېږي». د افغانستان د کرېکټ د ملي لوبډلې لوبغاړي سمیع الله شینواري څرګنده کړه چې: د اګست ۱۵ مه«هغه ورځ ده چې افغانانو خپل هېواد له لاسه ورکړ او ټولې نړۍ یې یوازې سیل کاوه». د کرېکټ د ملي لوبډلې ګڼ شمېر لوبغاړو، د طالبانو پر خلاف څرګندونې لرلې او د افغانستان د اسلامي جمهوریت د بیرغ انځور یې د افغانستان د خپلواکۍ په ورځ د خپلو ټولنیزو شبکو په پاڼو کې خپور کړ.

د کابل سقوط د یو شمېر لاریونونو لامل وګرځېد چې په ځانګړې توګه د اسلامي دیموکراتانو او فېمنیستانو له خوا رهبري کېدل. د ملي مقاومت د جبهې د جوړېدو او د پنجشېر د شخړې د پیل لامل وګرځېد. د ملي مقاومت د جبهې مشر احمد مسعود په دې استدلال سره چې: «موږ له شوروي اتحاد سره جګړه وکړه او دا وړتیا لرو چې له طالبانو سره هم مقابله وکړو». د کورنۍ جګړې ګواښ وکړ.

د ۲۰۲۱ ز کال د اګست په ۹ مه نېټه په پاکستان باندې د بندیز غوښتنې (#SanctionPakistan) ټرنډ په افغانستان او نړۍ کې په مخکښ ټویټري ټرنډ واوښت، افغانانو پاکستان له طالبانو نه د ملاتړ مسئول باله.

نړیوال دولتونه

افریقا

• سویلي افریقا: د سویلي افریقا د نړیوالو اړیکو او همکاریو وزارت اعلان وکړ چې د پاکستان لپاره یې د سویلي افریقا د عالي کمیشنرۍ له لارې چې له افغانستان سره د دیپلماتیکو اړیکو مسئولیت هم پر غاړه لري، د سویلي افریقا له هغو وګړو سره چې په افغانستان کې سرګردانه پاتې دي اړیکه نیولې او د هغوی د امنیت د خوندیتوب او ورسره د قونسلي خدمتونو د مرستې په برخه کې هڅې روانې دي. د سویلي افریقا حکومت د امنیتي ستونزو له امله د زرګونو افغان بې ځایه شوو د سخت حالت اړوند اندېښنه څرګنده کړه او «له واکمنو چارواکو یې وغوښتل چې، قانون حاکم او د ټولو افغانانو او بهرنیو وګړو امنیت په یو ډول وساتي». همدارنګه یې «له ټولو پوځي او امنیتي ډلو» وغوښتل چې، له زغم نه کار واخلي او په هېواد کې د ثبات د ټینګښت او یو قانوني دولت د جوړولو په موخه د خبرو اترو له لارې هڅې وکړي.
• یوګانډا: کمپالا اعلان وکړ چې دوی کولای شي، ۲۰۰۰ افغان کډوال ومني.

امریکا

 کاناډا: کاناډایي دولت اعلان وکړ چې، دوی په افغانستان کې د خپل سفارت چارې ځنډوي. کاناډا د ځانګړو عملیاتو د قوماندانۍ نامعلوم شمېر ځواکونه د تخلیې یا وتو په عملیاتو کې د مرستې او سفارت تړلو په موخه ولېږل. کاناډايي دولت څرګنده کړه چې د طالبانو له ګواښونو سره مخامخ شوي، ۲۰۰۰ افغان کډوال مني.

 د امریکا متحده ایالات: د امریکا ولسمشر جوبایډن وویل: په داسې حال کې چې افغان ځواکونو نه شو کولای، د هېواد کنټرول وساتي، په افغانستان کې د امریکايي ځواکونو شتون «نه شو کولای کوم بدلون رامنځته کړي».

آسیا

 چین: د چین دولتي ورځپاڼې ګلوبل ټایمز څرګنده کړه چې: «په افغانستان کې فاجعه متحده ایالاتو او د هغو متحدینو رامنځته کړه». د کمونیست ګوند پیپل ورځپاڼې د طالبانو بریا د مائو تسه«د خلکو جګړې» د تاکتیک له مخې وبلله، چې د کلیوالي وګړو د ملاتړ د راجلبولو او لرې پرتو سیمو ته د دښمن د را کاږلو اړوند دی.

 هند: هند په کابل کې له خپل سفارت نه خپل سفیر او دیپلماتیک کارکوونکي واېستل.

 ایران: ایراني ولسمشر ابراهیم رئیسي وویل: «د امریکا پوځي ماته او د هغو وتل باید په افغانستان کې د ژوندانه، امنیت او تلپاتې سولې د بېرته ټینګښت په فرصت واړول شي. ایران په افغانستان کې د ثبات د ټینګښت له هڅو ملاتړ کوي او د یوه ګاونډي او ورور هېواد په توګه په افغانستان کې له ټولو ډلو غواړي چې، یوې ملي هوکړې ته سره ورسېږي».،

پاکستان: پاکستاني لومړي وزیر عمران خان د دې موضوع په تشرېح کې چې څه ډول پاکستاني وګړو لوېدیځ کلتور په خپل کلتور کې ګډ کړی وویل چې: افغانانو د «غلامۍ کړۍ» ماتې کړې. له سي ان ان سره په مرکه کې عمران خان وویل چې: «دا کېدای شي په کړکېچ واوړي» د افغانستان حالت ته په اشارې یې وویل چې:«نړۍ باید د بشري حقونو په برخه کې طالبانو ته وخت ورکړي». هغه د ښځو د حقونو په اړه د توضیح پر مهال وویل: «د سولې او ثبات د ټینګښت په موخه غوره لار له طالبانو سره تعامل او د یو شمېر موضوعاتو اړوند لکه د ښځو د حقونو او یو ټول شموله حکومت جوړولو په برخه کې د هغوی هڅول دي. د افغانستان مېرمنې پیاوړې دي او دوی کولای شي، خپل حقونه واخلي». عمران خان په افغانستان کې د کړکېچ له امله پاکستان ته د کډوالو له ورتلو اندېښنه څرګنده کړه او و یې ویل: «موږ نه شو کولای، له دې زیات کډوال ومنو، همدا اوس په پاکستان کې ۳ میلیونه افغان کډوال هستوګن دي».

اروپا

 فرانسه: د فرانسې دولت اعلان وکړ چې د اګست په ۱۶ مه به د ولسمشر امانوئل مکرون تر مشرۍ لاندې د بېړنۍ دفاع د شورا غونډه د روان حالت په اړه جوړه کړي. د اروپا او بهرنیو چارو وزیر ژان ایو لودریان څرګنده کړه چې: په هغه هېواد کې په چټک ډول د حالت د خرابېدو له امله، دغه وزارت پرېکړه کړې چې د خپلو ټولو دیپلماتانو د اېستلو په موخه په کابل کې خپل سفارت د کابل هوايي ډګر ته ولېږدوي.

 روسیه: په کابل کې د روسیې سفارت اعلان وکړ چې: طالب ویاند ورته د سفارت د خوندیتوب ژمنه ورکړې او دوی خپل سفارت نه تړي. د روسیې دولت څرګنده کړه چې: په دغه هېواد کې د حالت په اړه یې د ملګرو ملتونو د امنیت شورا بېړنۍ ناستې جوړولو په موخه خبرې پیل کړې دي. د ۲۰۲۱ ز کال د اګست په ۲۵ مه نېټه، مسکو امر ورکړ چې: د روسيې، بلاروس، قرغزستان، تاجیکستان، اوزبیکستان او اوکراین د وګړو د اېستلو په موخه څلور پوځي ټرانسپورټي الوتکې ولېږل شي.

 بریتانیا: لومړي وزیر بوریس جانسون څرګنده کړه چې: هغه به د حالت په اړه د بحث په موخه د پارلمان غونډه راوبولي. د اګست د ۱۵ نېټې له غرمې وروسته یې د کابینې بېړنۍ غونډه جوړه کړه، له غونډې وروسته جانسون د یوې اعلامیې په خپرولوسره څرګنده کړه چې: حالت«ډېر کړکېچن» دی او دا «چې موږ پوهېږو چې د اوږد مهال لپاره به چارې همداسې پرمخ لاړې شي». جانسون په دغه اعلامیه کې دا هم څرګنده کړه چې: نړیواله ټولنه باید د طالبانو حکومت په رسمیت و نه پېژني او اړینه ده چې:«د ترهګرۍ په ډګر باندې د افغانستان له اوښتو مخه ونیول شي».

اقیانوسیه

 اسټرالیا: د اسټرالیا حکومت ۲۵۰ سرتېري او درې الوتکې د وتو(تخلیې) په عملیاتو کې د مرستې په موخه وګومارل. اسټرالیايي لومړي وزیر سکاټ موریسون څرګنده کړه چې:«زموږ له غوره هڅو سره سره، زه پوهېږم چې دا ملاتړ به ټولو چارو ته بسنه و نه کړي».