د متر کنوانسیون

د متر کنوانسیون (په فرانسوي ژبه کې: Convention du Mètre) چې د متر تړون په نامه هم یادیږي هغه نړیوال تړون دی چې د ۱۸۷۵ز کال د مې په ۲۰مه په پاریس کې د ۱۷ هېوادونو (ارجنټاین، اتریش-هنګري، بلجیم، برازیل، ډنمارک، فرانسه، جرمني، ایټالیا، پیرو، پرتګال، روسیه، هسپانیه، سویډن، سویس، عثماني سترواکۍ، د امریکا متحده ایالات او وینزویلا) استازو له خوا لاسلیک شو. یاد تړون د وزنونو او اندازه کولو نړیواله اداره (BIPM) رامنځته کړه، چې د وزن او اندازه کولو عمومي کنفرانس (CGPM) او د وزن او اندازه کولو نړیوالې کمیټې (CIPM) تر څارنې لاندې یو نړیوال سازمان دې چې د مټریک سیسټم پراختیا او نړیواله مټرولوژي همغږي کوي.

د متر تړون د غړو هېوادونو لپاره هغه دایمی جوړښت رامنځته کړ چې د BIPM د فعالیتونو د تمویل او مدیریت د څرنګوالي برسېره د واحدونو په اړه د اندازه کولو واحدونو پورې اړوند ټولو مسلو کې د ګډ تړون له مخې عمل وکړي.

د BIPM درې ارګانونه دا دي:

• د وزنونو او اندازه کولو عمومي کنفرانس (CGPM) د BIPM عمومي اداره چې د ټولو قراردادي هېوادونو له استازو نه جوړه ده. 
• د وزنونو او اندازه کولو نړیواله کمیټه (CIPM) د BIPM د لارښودنې او څارنې مسولیت لري، چې د ۱۸ بېلابېلو غړو هېوادونو له ۱۸ مخکښو میټرولوژیستانو نه جوړه شوې ده. 
• د BIPM مرکزي دفتر د فرانسې په سینټ کلاوډ کې شتون لري، چې یاد دفتر شاوخوا ۷۰ کسان کارکوونکي لري او د BIPM د رسمي غونډو کوربه توب کوي.

په متر کنوانسیون کې د هېوادونو د غړیتوب سربیره د وزن او اندازه کولو عمومي کنفرانس (CGPM) په ۱۹۹۰ز کال کې د یو شمېر هېوادونو او اقتصادي ادارو لپاره د CGPM د شریک هېوادونو حیثیت رامنځته کړ ترڅو یاد هېوادونو او اقتصادي ادارې وکولی شي د ملي مټرولوژی انسټیټیوټ (NMIs) له لارې د BIPM په ځینو فعالیتونو کې برخه واخلي. دغه راز غړي هېوادونه باید متر کنوانسیون ته د غړیتوب په بدل کې فیس ورکړي، خو یو شمېر هېوادونه د کلونو په اوږدو کې د دې فیسونو په ورکولو کې پاتې راغلي او د یاد فیسونو د ورکولو تمه یې هم نه کېږي نو ځکه د هېوادونو دا کار د دې لامل شوي چې ځینې هیوادونه لکه شمالي کوریا له پروتوکول نه لرې شي. دغه راز د ۲۰۲۰ز کال د جنوري تر ۱۳مې پورې متر کنوانسیون کې ۶۲ هېوادونه او ۴۰ شریک هېوادونو او اقتصادي ادارو غړیتوب درلود.

په پیل کې د مټر کنوانسیون یوازې د وزن او اوږدوالي واحدونو پورې اړه درلود، خو په ۱۹۲۱ز کال کې د وزن او اندازه کولو عمومي کنفرانس (CGPM) په شپږمه غونډه کې بیاکتنه وشوه او د BIPM ساحه او مسؤلیتونه یې د فزیک نورو برخو ته هم وغځول. دغه راز په ۱۹۶۰ز کال کې د CGPM په ۱۱ مه غونډه کې د واحدونو سیسټم چې پخوا یې رامنځته کړی و، وروسته د واحدونو نړیوال سیسټم د SI لنډیز سره ونومول شو (چې فرانسوي نوم یېSystème International d'unites ده).

د تړون غځول (۱۹۲۱ز کال) او د واحدونو نړیوال سیسټم ( SI) پراختیا 

د میټر کنوانسیون په اصل کې د اوږدوالي او د وزنونو معیارونو چمتو کولو په موخه رامنځته شوی و، چې د نورو واحدونو لپاره معیارونه د نورو ارګانونو له خوا لکه وخت د ستورپوهانو له خوا، بریښنایی واحدونه د یو لړ نړیوالو کنفرانسونو په واسطه کنټرول کېده او نور فزیکي معیارونه او مفاهیم د نړیوالو ادارو لکه د پلي شوي فزیک نړیواله ټولنې او د پلي شوي کیمیا نړیواله ټولنې له خوا تعریف شوي. همدارنګه د CGPM په ۸مه غونډه کې (۱۹۳۳ز کال کې) پریکړه وکړه چې د نورو نړیوالو ادارو سره همکاري وکړي ترڅو د بریښنایی واحدونو لپاره معیارونو باندې موافقه وکړي.

غړیتوب

CGPM کې غړیتوب دوه ډوله ده، چې لومړۍ یې د هغو هېوادونو لپاره بشپړ غړیتوب دې چې غواړي د BIPM فعالیتونو کې برخه واخلي او دویم یې د هغو هېوادونو یا اقتصادي ادارو لپاره غړیتوب دې چې یوازې د MRA پروګرام کې برخه اخیستل غواړي. دغه راز غړي هېوادونه په CGPM کې د څارونکي حیثیت لري. لکه څنګه چې د کنوانسیون سازمانونو او حکومتونو ترمنځ ټولې رسمي اړیکې په فرانسه کې د غړو هېوادونو د سفیر له خوا اداره کېږي، دا په دې مانا ده چې غړي هېوادونه باید له فرانسې سره ډیپلوماټیکې اړیکې وساتي، که څه هم د دواړو نړیوالو جګړو په لړ کې هغه هیوادونه چې له فرانسې سره په جګړه کې وو په CGPM کې خپل غړیتوب خوندي ساتلی و. دغه راز د هرې CGPM پرانیست غونډه د فرانسې د بهرنیو چارو وزیر له خوا او ورپسې ناستې یې د فرانسې د علومو اکاډمۍ د رییس له خوا ترسره کېږي.

د ۱۸۷۵ز کال د مې په ۲۰مه د اوولسو هېوادونو استازو چې په ۱۸۷۵ کال کې یې د متر په کنفرانس کې ګډون کړی وو، د متر کنوانسیون لاسلیک کړ. د ۱۸۸۴ز کال د سپټمبر په ۱۷مه د برتانیې حکومت یاد کنوانسیون لاسلیک کړ، چې د کنوانسیون د غړو شمېر په ۱۹۰۰ز کال کې ۲۱ هېوادونو، په ۱۹۵۰ ز کال کې ۳۲ او په ۲۰۰۱ ز کال کې ۴۹ هېوادونو ته ورسېد او په ۲۰۲۰ز کال د جنورۍ تر ۱۳ نیټې پورې د کنوانسیون په عمومي کنفرانس کې ۶۲ غړي هیوادونه، ۴۰ شریک هېوادونه او اقتصادي ادارې او څلور نړیوال سازمانونه ورسره یو ځای شو.

د کنوانسیون پخواني غړي 

لاندې پخواني غړي د کلونو په اوږدو کې د خپلو بقایاو د نه ورکولو له امله له کنوانسیون نه ایستل شوي: 

• کامرون د ۱۹۷۰ ز کال د اکټوبر له ۲۲ نه تر ۲۰۱۲ز کال پورې غړی هېواد و.
• شمالي کوریا د ۱۹۸۲ز کال نه تر ۲۰۱۲ز کال پورې غړی هېواد و.
• ډومینیکن جمهوریت د ۱۹۵۴ز کال د ډسمبر له ۳۱ نه تر ۲۰۱۴ز کال پورې غړی هېواد و.
• وینزویلا د ۱۸۷۹ د نومبر له ۱۴ نه تر ۲۰۱۸ز کال پورې غړی هیواد و.
• یمن د ۲۰۱۴ز کال د جولای له ۲۱ نه د ۲۰۱۸ز کال د جنورۍ تر لومړۍ نیټې پورې د شریک هېواد حیثیت درلود.
• زیمبابوې د ۲۰۱۰ ز کال د سپټمبر له ۱۴ نه تر د ۲۰۲۱ز کال د جنوري لومړۍ نېټې پورې د شریک هېواد حیثیت درلود.