د طالبانو د ۲۰۲۱ کال بریدونه

د طالب بلواګرو او متحدو اورپکو له لوري پوځي عملیات د اسلامي جمهوریت د سقوط او په افغانستان کې  نږدې شل کلنه جګړه، چې په دې هېواد کې د متحده ایالاتو له برید وروسته پیل شوې وه، د پای لامل شول. د طالبانو بریا د بشري حقونو د سرغړونې او د ترهګرۍ د زیاتېدو اړوند پراخ کورني او نړیوال غبرګونونه راپورته کړل. په دې بریدونو کې له کلیوالي کچې، له ښکته څخه د پورته په لوري، ته طالبانو ته مصلحتي یا پیسو په بدل کې تسلېمدو دوام درلود چې د ۲۰۲۰ کال د فبروري په میاشت کې د متحده ایالاتو - طالبانو له معاملې وروسته پیل شو.

دا بریدونه د ۲۰۲۱ کال د مې میاشتې په لومړۍ نېټه پیل شول، چې له افغانستان څخه د امریکایي ۲۵۰۰ سرتېرو، او د هغوی د نورو نړیوالو متحدینو له وتلو سره هم مهاله را منځ ته شول. په بل اړخ کې، د ښځو په ګډون، ګڼ شمېر وسله وال ملکي وګړي داوطلبانه له افغان پوځ سره په دفاع کې ودرېدل، همدارنګه یو شمېر پخواني جنګسالاران، په ځانګړې توګه اسماعیل خان، هم میدان ته را ودانګل. د دې ټولو سربېره، طالبان وتوانېدل چې په کلیو او لرې پرتو سیمو کې پراخې ځمکنۍ لاسته راوړنې ولري، او د بریدونو په لومړیو دریو میاشتو کې یې دې تر خپل کنټرول لاندې ولسوالیو شمېر له ۷۳ څخه ۲۲۳ ته لوړ کړ. طالبانو د اګست په ۶ د ولایتونو پر مرکزونو بریدونه په لاره واچول، چې زیاتره ښارونه له جګړې پرته ورته تسلیم شول. د اګست په ۱۳ نېټه، دا پرمختګ د دې لامل شو چې لوی ښارونه لکه هرات، کندهار او لښکرګاه د څو اونیو اوږدو جګړو وروسته ونیسي. د اګست په ۱۵ نېټه، ولسمشر اشرف غني هېواد پرېښود او طالبانو له مقاومت پرته د افغانستان پلازمېنه کابل ونیو. په دې توګه د افغانستان اسلامي جمهوري دولت ړنګ شو، چې په پایله کې یې موجود دولت واک ته ورسېد او د افغانستان اسلامي امارت بیا تاسیس شو. د طالبانو چټک پرمختګ د متحده ایالاتو او د هغوی د متحدینو او روسیې په ګډون ډېر دولتونه حیران کړل.  

د ۲۰۲۱ کال له مې میاشتې وړاندې، د طالبانو له لوري د آنلاین ټولنیزو رسنیو اغېزمن مدیریت، په ستراتیژیک ډول په شمالي ولایتونو د برید پرېکړه، او د افغانستان په لویو لارو کې د طالبانو آزاد تګ راتګ چې د امریکا د وړاندیز شوې ستراتیژي سر سم د افغانستان د ملي امنیت له خوا د کلیوالو سیمو پر ځای په مهمو ښاري سیمو د تمرکز په پایله کې رامنځته شو، نور لاملونه وو. د طالبانو په وړاندې د افغان ملي او دفاعي ځواکونو د بایللو لاملونو کې د ۲۰۲۰ کال په فبروري او اپرېل میاشتو کې د متحده ایالاتو د ملاتړ کمښت هم ګډون درلود، چې تخنیکي، ځانګړی سافټویر او لوژستیکي ملاتړ، په ځانګړې توګه هوايي ملاتړ، چې ANSF پرې تکیه کوله، ناڅاپه بند شو. د افغان ملي او دفاعي ځواکونو په روزنه کې د متحده ایالاتو تر مشرۍ لاندې د اېتلاف تېروتنې هم د یو لامل په توګه انګېرل شوي. همدارنګه، د افغان پولیسو له خوا له ځایی خلکو باجګیري، د پوځ د افسرانو له خوا د خیالي سرتېرو په جلب او جذب کې مالي فساد، او د ۲۰۲۱ کال له اپرېل میاشت کې افغان پوځې ادارې د مدیریت له سپارلو وروسته د دفاعي ځواکونو د میاشتو معاشونو پاتې کېدل د نور لاملونه په توګه په ګوته شوي دي. د افغان ملي دفاعي او امنیتي ځواکونو په ګمارنو کې خپل پالنه، او د یوې اغېزمنې ملي اجماع په رامنځ ته کولو او د سیمه ییزو جنګسالارانو په قناعت کې د ولسمشر اشرف غني ناتواني هم د افغان ملي امنیتي او دفاعي ځواکونو د ماتې په مهمو لاملونو کې شمېرل کېږي. همدارنګه، افغانان په کابل کې د مرکزي حکومت په پرتله خپلو عنعنوي توکمیزو، قومي او حتی کورنیو اړیکو ته ډېر وفادار دي، چې د طالبانو ولایتي قوماندانانو د ډېرو سرتیرو په تسلیمدو کې له دې ډول منځګړیتوب څخه ګټه پورته کړه. خو له اوږد مهال اړخه، پر عراق د امریکا یرغل او له دې سیمه د تمرکز بدلون هم هغه لامل دی چې د ۲۰۰۰م کال په نیمایي او آخر کې یې د طالبانو بیا راپور ته کېدو ته لاره هواره کړه.

تاریخچه

د ۲۰۲۰ کال په سپتمبر کې، د امریکا او طالبانو ترمنځ د معاملې د یوې برخې په توګه، له  ۵۰۰۰ زیات طالبان زندانیان، د ۴۰۰ هغو تورنو په ګډون چې د وژنې په څېر په سترو جرمونو محکوم وو، د افغان حکومت له خوا آزاد شول. د افغانستان د ملي امنیت د شورا په وینا، زیاتره خوشي شوي بندیان چې «ماهرین» وو د جګړې ډګر ته راستانه شول او د طالبانو لاس یې پیاوړی کړ. همدارنګه د طالبانو د وروستیو بریدونو په اوږدو کې، د افغانستان اکثره والیانو له وسله والو ډلو سره معاملې پرې کړې چې دوی هم خپل اړخ  بدل او له طالبانو سره یوځای شول. واشنګټن پوسټ د افغانستان د کورنیو چارو وزارت د یوه جګپوړي چارواکي له قوله ویلې چې طالبان د جلب او جذب ډلې لري چې له افغان چارواکو سره اړیکه نیسي او هغوی هڅوي چې له دوی سره یوځای شي. هغه ویلي چې افغان حکومت شک لري چې ښایي زیات شمېر واليان له طالبانو سره اړیکې ولري.

بریدونه

لومړي پرمختګونه

په مې میاشت کې طالبانو له افغان حکومت څخه د میدان وردګو ولایت د نرخ او جلریز ولسوالیو په ګډون، ۱۵ ولسوالۍ ونیولې. په نیول شوو سیمو کې د کندهار ولایت دې دهلې بند هم و چې د افغانستان دویم ستر بند ګڼل کېږي. د همدې میاشتې په اوږدو کې ۴۰۵ افغان ملي امنیتي ځواکونه او ۲۶۰ ملکي وګړي په نښتو کې ووژل شول، په داسې حال کې چې د افغانستان دفاع وزارت، د طالبانو د یوه ستر قوماندان قاري جبار په ګډون د ۲۱۴۶ طالب بلواګرو د وژلو ادعا وکړه. د مې میاشتې په ورستیو کې پرتګال، سلوانیا، هسپانیا او سویډن خپل ځواکونه په بشپړه توګه له افغانستان څخه ویستل.