د شین کوریزو ګازونو خپرېدنه

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

د بشري فعالیتونو له امله د شین کوریزو ګازونو خپرېدنه شین کوریزې اغېزې لا ډېرې پیاوړې کوي، چې د اقلیم د بدلون سبب کېږي. د نوموړو ګازونو ډېره برخه د فوسیلي سوَن توکو لکه: د ډبرو سکرو، نفتو او طبیعي ګازو د سوځېدو له امله تولید شوی کاربن ډای اکساید جوړوي. په چین کې د ډبرو سکاره او د ګاز او تېلو لویې کمپنۍ، د OPEC او روسیې د پترولیمو کمپنۍ د شین کوریزو ګازونو ستر خپروونکي دي. له صنعتي انقلاب  راهیسې له انسانانو نه منشا اخیستونکي خپراوي د اتموسفیري کاربن ډای اکساید کچه شاوخوا ۵۰٪ لوړه کړې ده. د خپراوي د ډېرېدو په کچو کې توپېر راغلی دی، اما دا خپراوی د ټولو ګازونو ترمنځ ثابت و. په ۲۰۱۰ز لسیزه کې د خپراوي کچه په منځنۍ توګه په هر کال کې ۵۶ میلیارده ټنه وه، چې تر یاد کال پورې، په تاریخ کې د خپراوي ترټولو لوړه کچه وه.[۱]

د برښنا تولید او ترانسپورت لوی خپرونکي دي، چې د سون د توکو په توګه د ډبرو سکارو کاروونکې د برښنا د تولید فابریکې د خپراوي تر ټولو لویې سرچینې دي، دا فابریکې په یوازې ځان د ټولو شین کوریزو ګازونو (GHG) ۲۰٪ جوړوي. د ځنګلونو وهل (له منځه وړل) او د ځمکې د کارونې له امله په کې نور رامنځته شوي بدلونونه هم د کاربن ډای اکساید او میتان ګاز د خپراوي سبب کېږي. د میتان د خپراوي تر ټولو لویه بشري (anthropogenic) سرچینه کرنه ده او ورپسې نږدې هغه یې د ګاز خوشې کول (اتموسفیر ته د الکان هایدروکاربنونو – چې ډېر یې میتان وي، اختیاري او قصدي تخلیه کول.) او د فوسیلي-سون توکو له فابریکو څخه ناغوښتی خپراوی، جوړوي. د کورني ژوو یا اهلي حیواناتو روزنه د میتان تر ټولو ستره کرنیزه یا حیواني سرچینه ده. کرنیزه خاوره د کیمیاوي کوډ له امله یوه اندازه نایترس اکساید خپروي. په ورته ډول، د سړوونکو مادو فلورین لرونکي ګازونه د ټول بشري خپراوي یوه لویه برخه جوړوي.      

د خپرېدنې په اوسني میزان سره چې، منځنۍ کچه یې په کال کې د یو کس په سر ۶.۵ ټنه ده، د صنعتي انقلاب له پیل څخه تر ۲۰۳۰ز کال پورې به تودوخه د  °C۱.۵ (°F ۲.۷) په اندازه زیاته شي، کوم چې د G7 هېوادونو لپاره وروستی حد او د پاریس تړون د تقاضا حد دی.[۲]

اندازه کول او محاسبه یې[سمول]

د شین کوریز ګاز د خپرېدنې نړیواله کچه په کال کې شاوخوا ۵۰ ګیګا ټنه (د هر وګړي پر سر ۶.۶ ټنه) ده او د ۲۰۱۹ز کال لپاره، د ځمکې د کارونې له کبله د رامنځته شویو بدلونونو په ګډون، د ۵۷ ګیکا ټنه کاربن ډای اکساید معادل اټکل شوې وه. په ۲۰۱۹ز کال کې، د بشر په واسطه د خپاره شوي  شین کوریز ګاز د مجموعې نږدې ٪۳۴ (د ۲۰ ګیګا ټنه کاربن ډای اکساید معادل) د انرژۍ د سرچینو سکتور، ٪۲۴ (د ۱۴ ګیګا ټنه کاربن ډای اکساید معادل) تولیدي فابریکو، ٪۲۲ (د ۱۴ ګیګا ټنه کاربن ډای اکساید معادل) کرنې، د ځنګلونو چارو او د ځمکې نورې کارونې (AFOLU)، ۱۵٪ (د ۸.۷ ګیګا ټنه کاربن ډای اکساید معادل) ترانسپورت او ٪۶ (د ۳.۳ ګیګا ټنو معادل) ودانیو، جوړاوه.[۳][۴][۵][۶]

کاربن ډای اکساید (CO2)، نایتروس اکساید (N2O)، میتان، د فلوراید لرونکو ګازونو درې ګروپونه ]سلفر هګزا فلوراید (SF6)، هایدرو فلوروکاربنونه (HFCs) او پِرفلوروکاربنونه (PFCs)[ د بشر د فعالیتونو په پایله کې د شین کوریزو ګازونو مهم ډولونه دي او د پاریس تر تړون لاندې کنترول شوي دي.[۷][۸]

که څه هم کلوروفلوروکاربنونه (CFCs) شین کوریز ګازونه دي خو د مونټرییل تړون په واسطه کنترول شوي دي، چې موخه یې د اوزون په کمولو کې د کلوروفلوروکاربنونو مرسته وه، نه د نړیوالې تودوخې د راکمولو هغه. د یادونې وړ ده چې، د اوزون کمښت په شین کوریزې ګرمېدنې کې لږ ونډه لري، که څه هم چې په رسنیو کې کله کله دواړه بهیرونه یو له بل سره ګډوډېږي. په ۲۰۱۶ز کال کې، د ۱۷۰ څخه د ډېرو هېوادونو مرکچیان د ملګرو ملتونو د چاپېریال ساتنې پروګرام په ناسته کې یو لازم الاجرا توافق ته سره ورسېدل، چې د مونټرییل په پورتوکول کې د کیګالي د تعدیل له لارې، د هایدروفلوروکاربنونو ((HFCs کاروَنه ورو ورو په څو پړاوونو کې ودروي.[۹][۱۰][۱۱]      

د شین کوریزو ګازونو د خپراوي د اندازه کولو لپاره ډېرې کړنلارې شته. ځینې ډېرې مشهورې هغه یې دا دي:[۱۲]

  • د اندازه ګیرۍ د محدودو ټاکل: خپراوي ته، په جغرافیه يي توګه هغه سیمې ته چې په کې رامنځته شوی وي (سیمه ییز قانون) یا د فعالیت قانون په بنسټ هغې سیمې ته چې خپراوی په کې منځته راغلی وي، نسبت ور کولای شو. د اندازه کولو په وخت کې د نوموړو دواړو کړنلارو پایلې سره توپیر لري، د مثال په توګه، له یو هېواد څخه بل هېواد ته د برښنا واردول یا په په یوه نړیوال هوایي ډګر کې خپراوی.
  • د بېلابېلو ګازونو د وخت افق: د شین کوریز ګاز یوه مشخصه اندازه د کاربن معادل بلل کېږي. په دې کړنلاره د خپراوي د کچې معلومول، په اتموسفیر کې د ګاز د پاتې کېدلو په مودې پورې اړه لري. نوموړې موده هر کله په دقیقه توګه معلومه نه وي[وضاحت ته اړتیا لري] او محاسبې باید په منظمه توګه اصلاح شي، تر څو نوي اطلاعات منعکس کړي.
  • پخپله د اندازه کولو د پروتوکول میتود: دا کړنلاره د مستقیمې اندازه ګیرۍ یا د وړادوینې له لاري ترسره کولای شو. څلور اصلي میتودونه دا دي: د خپراوي فکتور پر بنسټ ولاړ میتود، د کتلې د توازن میتود، د وړاندوینې وړ د خپراوي څارونکي سیستمونه او د خپراوي استمراري څارونکي سیستمونه. نوموړي میتودونه په دقت، قیمت او د کارونې وړتیا کې سره توپیر لري. تمه ده چې، د اقلیم څارونکی ګروپ به د کاربن ډای اکساید فضا-بنسټه اندازه ګیریو څخه د ملګرو ملتونو د ۲۰۲۱ز کال د اقلیمي بدلون کانفرانس څخه مخکې، د ځانګړو لویو نباتاتو په اړه عمومي معلوات وړاندې کړي.[۱۳]

نوموړې اندازه ګیرۍ کله کله د اقلیم د بدلون په اړه د هېوادونو له خوا د بېلابېلو سیاسي/ اخلاقي دریځونو د څرګندولو او اثبات لپاره کارول کېږي. د بېلابېلو اندازه ګيریو کارول د پرتله کولو په وړتیا کې نیمګړتیا د راتګ سبب کېږي، چې د موخو په لور د پرمختګ د څارلو په وخت کې ستونزې راولاړوي. د اندازه کولو لپاره د یوې عمومي (مشترکې) آلې په ټاکلو یا لږ تر لږه د بېلابېلو آلو تر منځ د اړیکې په رامنځته کولو کې لا هم اختلاف دی.[۱۴][۱۵]

خپراوی په اوږد مهاله توګه څارل کېدای شي، چې د تاریخي یا د ټولییز خپراوي کچونې په توګه مشهور دی. ټولییز خپراوی یو شمېر داسې تشخیصونکي تیاروي چې د شین کوریز ګاز د اتموسفیري غلظت زیاتېدنه معلوموي.[۱۶]

د خپراوي د ملي محاسباتو بېلانس (The national accounts balance) د یو هېواد د صادراتو او وارداتو تر منځ د توپیر په بنسټ څارل کېږي. د ډیرو بډایه هېوادونو لپاره نوموړی مساوات منفي دی ځکه چې د توکو له صادراتو څخه یې واردات زیات وي. دا پایله تر ډېره د دې حقیقت له امله ده چې، له پرمختللیو هېوادونو څخه د باندې د توکو تولید ارزان دی، چې د توکو پر ځای، په زیاتېدونکې توګه د خدماتو سره د پرمختللیو هېوادونه د تړاو سبب کېږي. د محاسباتو د مثبت بېلانس معنا دا ده چې، یو هېواد ډېر تولیدات لري، نو نوموړې ډېرې عملیاتي فابریکې د کاربن د خپراوي سطح لوړوي.[۱۷]

خپراوی د لنډې مودې لپاره هم اندازه کولای شو. په خپراوي کې بدلونونه کولی شو د بېلګې په توګه، د ۱۹۹۰ز بنسټیز کال پر وړاندې اندازه ګیري کړو. ۱۹۹۰ز کال د اقليمي بدلون په اړه د ملګرو ملتونو د کاري چوکاټ توافق (UNFCCC) کې د خپراوي لپاره د بنسټیز کال په توګه کارول شوی و، او همداراز په کیوتو پروتوکول کې هم کارول شوی و (ځیني ګازونه له ۱۹۹۵ز کال را وروسته هم اندازه شوي دي). همدارنګه، د یو هېواد د خپراوی کچه د یو ځانګړي کال د نړیوال خپراوي د نسبت په توګه هم راپور کولای شو.[۱۸]

د اندازه کولو بل ډول د وکړ پر سر د خپراوی هغه دی. په دې کړنلاره کې د یو هېواد کلنی خپراوی، د هغه هېواد د اړوند کال د نیماي (د لومړیو شپږو میاشتو په پای کې ) د نفوس په شمېر تقسیمېږي. د وګړي پر سر د خپراوي اندازه ګیري، ښایي د تاریخ یا کلني خپراوي پر بنسټ ترسره شي.[۱۹][۲۰]

په داسې حال کې چې، ښارونه زیاتره وخت په خپراوي کې نامتناسب ونډه اخیستونکي بلل کېږي خو د وګړي پر سر د خپراوي کچه، په ښارونو کې نظر د هغه هیواد د خپراوي منځنۍ کچې ته، ټیټه اټکلېږي.[۲۱]

د خپراوي په اوسني میزان سره ښایې له ۲۰۳۰ز کال څخه وړاندې، د صنعتي انقلاب څخه له مخکې تودوخې درجې څخه د °C ۱.۵ ( °F ۲.۷) په اندازه لوړه شي، چې د تودوخې یاد زیاتوالی د G7 هېوادونو  لپاره وروستی حد او د پاریس د تړون د تقاضا حد دی.[۲۲][۲۳][۲۴][۲۵]

سرچينې[سمول]

  1. ↑ "Chapter 2: Emissions trends and drivers" (PDF). Ipcc_Ar6_Wgiii. 2022. د اصلي (PDF) آرشيف څخه پر ۱۲ اپرېل ۲۰۲۲ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۱۸ جولای ۲۰۲۲. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  2. ↑ Intergovernmental Panel on Climate Change (April 4, 2022). "IPCC: Climate Change 2022, Mitigation of Climate Change, Summary for Policymakers" (PDF). ipecac.ch. د اصلي (PDF) آرشيف څخه پر ۰۷ اگسټ ۲۰۲۲ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۲۲ اپرېل ۲۰۰۴. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  3. ↑ Ritchie, Hannah; Roser, Max (11 May 2020). "Greenhouse gas emissions". Our World in Data. د لاسرسي‌نېټه ۲۲ جون ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  4. ↑ "By 2030, Cut Per Capita Emission to Global Average: India to G20". The Leading Solar Magazine In India (په انګلیسي ژبه کي). د لاسرسي‌نېټه ۱۷ سپټمبر ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  5. ↑ PBL (2020-12-21). "Trends in Global CO2 and Total Greenhouse Gas Emissions; 2020 Report". PBL Netherlands Environmental Assessment Agency (په انګلیسي ژبه کي). د لاسرسي‌نېټه ۰۸ سپټمبر ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  6. ↑ IPCC (2019). "Summary for Policy Makers" (PDF). IPCC: 99. د اصلي (PDF) آرشيف څخه پر ۰۷ اگسټ ۲۰۲۲ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۱۸ جولای ۲۰۲۲. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  7. ↑ Grubb, M. (July–September 2003). "The economics of the Kyoto protocol" (PDF). World Economics. 4 (3). د اصلي (PDF) آرشيف څخه پر ۱۷ جولای ۲۰۱۱ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۱۸ جولای ۲۰۲۲. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة); الوسيط |archiveurl= و |archive-url= تكرر أكثر من مرة (مساعدة); الوسيط |archivedate= و |archive-date= تكرر أكثر من مرة (مساعدة)
  8. ↑ Lerner & K. Lee Lerner, Brenda Wilmoth (2006). "Environmental issues: essential primary sources". Thomson Gale. د لاسرسي‌نېټه ۱۱ سپټمبر ۲۰۰۶. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  9. ↑ Johnston, Chris; Milman, Oliver; Vidal, John (15 October 2016). "Climate change: global deal reached to limit use of hydrofluorocarbons". The Guardian (په انګلیسي ژبه کي). د لاسرسي‌نېټه ۲۱ اگسټ ۲۰۱۸. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  10. ↑ (په 15 October 2016 باندې). Climate change: 'Monumental' deal to cut HFCs, fastest growing greenhouse gases. BBC News.
  11. ↑ "Nations, Fighting Powerful Refrigerant That Warms Planet, Reach Landmark Deal". The New York Times. 15 October 2016. د لاسرسي‌نېټه ۱۵ اکتوبر ۲۰۱۶. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  12. ↑ Bader, N.; Bleichwitz, R. (2009). "Measuring urban greenhouse gas emissions: The challenge of comparability". S.A.P.I.EN.S. 2 (3). د لاسرسي‌نېټه ۱۱ سپټمبر ۲۰۱۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  13. ↑ . Transcript: The Path Forward: Al Gore on Climate and the Economy.
  14. ↑ Bader, N.; Bleichwitz, R. (2009). "Measuring urban greenhouse gas emissions: The challenge of comparability". S.A.P.I.EN.S. 2 (3). د لاسرسي‌نېټه ۱۱ سپټمبر ۲۰۱۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  15. ↑ Banuri, T. (1996). Equity and social considerations. In: Climate change 1995: Economic and social dimensions of climate change. Contribution of Working Group III to the Second Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (J.P. Bruce et al. Eds.). This version: Printed by Cambridge University Press, Cambridge, and New York. PDF version: IPCC website. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0521568548. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  16. ↑ World energy outlook 2007 edition – China and India insights. International Energy Agency (IEA), Head of Communication and Information Office, 9 rue de la Fédération, 75739 Paris Cedex 15, France. 2007. د کتاب پاڼې 600. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-9264027305. د اصلي آرشيف څخه پر 15 جون 2010 باندې. د لاسرسي‌نېټه 4 مې 2010. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  17. ↑ Holtz-Eakin, D. (1995). "Stoking the fires? CO2 emissions and economic growth" (PDF). Journal of Public Economics. 57 (1): 85–101. doi:10.1016/0047-2727(94)01449-X. S2CID 152513329. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  18. ↑ Grubb, M. (July–September 2003). "The economics of the Kyoto protocol" (PDF). World Economics. 4 (3). د اصلي (PDF) آرشيف څخه پر ۱۷ جولای ۲۰۱۱ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۱۸ جولای ۲۰۲۲. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة); الوسيط |archiveurl= و |archive-url= تكرر أكثر من مرة (مساعدة); الوسيط |archivedate= و |archive-date= تكرر أكثر من مرة (مساعدة)
  19. ↑ "Selected Development Indicators" (PDF). World Development Report 2010: Development and Climate Change (PDF). Washington, DC: The International Bank for Reconstruction and Development / The World Bank. 2010. Tables A1 and A2. doi:10.1596/978-0-8213-7987-5. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0821379875. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  20. ↑ Banuri, T. (1996). Equity and social considerations. In: Climate change 1995: Economic and social dimensions of climate change. Contribution of Working Group III to the Second Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (J.P. Bruce et al. Eds.). This version: Printed by Cambridge University Press, Cambridge, and New York. PDF version: IPCC website. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0521568548. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  21. ↑ Dodman, David (April 2009). "Blaming cities for climate change? An analysis of urban greenhouse gas emissions inventories". Environment and Urbanization. 21 (1): 185–201. doi:10.1177/0956247809103016. ISSN 0956-2478. S2CID 154669383. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  22. ↑ "Analysis: When might the world exceed 1.5C and 2C of global warming?". Carbon Brief. 2020-12-04. د لاسرسي‌نېټه ۱۷ جون ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  23. ↑ "World now likely to hit watershed 1.5 °C rise in next five years, warns UN weather agency". UN News (په انګلیسي ژبه کي). 2021-05-26. د لاسرسي‌نېټه ۲۲ جون ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  24. ↑ Nishat (2021-06-14). "G7 countries agree to existing climate change policies". Open Access Government (په انګلیسي ژبه کي). د لاسرسي‌نېټه ۱۷ جون ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  25. ↑ Tollefson, Jeff (9 August 2021). Helmuth, Laura (المحرر). "Earth Is Warmer Than It's Been in 125,000 Years". Scientific American. Berlin: Springer Nature. ISSN 0036-8733. مؤرشف من الأصل في ۰۹ اگسټ ۲۰۲۱. د لاسرسي‌نېټه ۱۲ اگسټ ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=د_شین_کوریزو_ګازونو_خپرېدنه&oldid=301463" نه اخيستل شوی