د خرما (نخل) غوړي

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

د خرما (نخل) غوړي یا پالم غوړي هغه نباتي غوړي دي چې د غوړې خرما له مغز څخه ویستل کېږي. دغه غوړي د خوراکي توکو او ښکلي کوونکو توکو په تولید او همدارنګه د بایو سون توکو په توګه کارول کېږي. په ۲۰۱۴ زکال کې د خرما غوړیو په نړیواله کچه د تولید شوو ټولو غوړو ۳۳ سلنه برخه جوړوله. په سوداګریزه بڼه خوراک ته په چمتو خوړو کې د دغو غوړیو کارونه او د هغو د کیفیت ساتنه آسانه چاره ده، له همدې امله د خوراکي توکو ډیری تولید کوونکي د هغو څخه ګټنې ته لیوالتیا لري. په ۲۰۱۵ زکال کې په ټوله نړۍ کې په اوسط کچه هر انسان ۷.۷ کیلوګرامه (۱۷ پونډه) د خرما غوړي مصرف کړي و. ورته مهال د کریمونو او همدارنګه د بایو سون توکو په څېر په نورو برخو کې هم له دغو غوړو څخه د ګټنې تقاضا زیاته شوې چې له امله یې په ګرمو هېوادونو کې د خرما د باغونو جوړولو ته خلک هڅول شوي دي. [۱][۲][۳][۴]

د خرما له غوړو څخه ګټنې چاپېریال ساتونکي له دې امله اندېښمن کړي چې په ګرمو سیمو کې د دغو ونو د کښت په موخه ډیری ځنګلونه وهل کېږي او همدارنګه د ټولنیزو ستونزو یو فکتور هم ګڼل کېږي ځکه چې د هغو د کښت کوونکو ترمنځ د بشري حقونو څخه د سرغړونو ادعاوو هم شتون لرلی. په ۲۰۰۴ زکال کې په تل پاتې بڼه د غرما د غوړیو د تولید لپاره د یوه ګردي میز پر بنسټ یوه صنعتي ډله جوړه شوه څو په تل پاتې او اخلاقي بڼه د خرما د غوړیو تولید ته لاسرسی وشي. له دې سره هم ډېر لږ کچه د خرما غوړي د دغه بنسټ له خوا تصدیق کېږي او ډیری ډلې د هغو له خوا په ترسره کېدونې شنې مینځنې (هغه چاره چې یوه ډله په ښکاره ځان د چاپېریال ملاتړي بولي، خو په اصل کې یې خرابوي) نیوکې کوي. په ۲۰۱۸ زکال کې د چاپیریال ساتنې نړیوالې اتحادیې په خپل یو راپور کې څرګنده کړه چې د خرما غوړي د خاورې او اوبو د لګښت له مخې له نورو ټولو غوړیو څخه ډېر ګټمن دي. په داسې حال کې چې د نورو غوړیو په پرتله د دغو غوړیو د تولید لپاره د ځنګلونو د له منځه وړلو له امله د ژوندیو موجوداتو تنوع ګواښل کېږي.[۵][۶][۷]

د خرما د غوړیو لوی تولید کوونکي هېوادونه اندونیزیا، مالیزیا، تایلنډ او نایجریا دي. اندونیزیا تر ډېره پورې د خرما له غوړیو بایو ډیزل تولید کوي. له دې امله چې کرنیزې ځمکې محدودې دي، په ځانګړې فاصله کې د غوړې خرما د ونو د کښت په موخه باید نورو کرنیزو توکو ته اړوندې ځمکې او یا هم استوايي ځنګلونه پاک کاري شي. همدا ده چې په اندونیزیا کې د باراني ځنګلونو تخریب د یو لوی چاپیریالي ګواښ په توګه ګڼل کېږي.[۸]

تاریخچه[سمول]

انسانانو د خرما له غوړو څخه له ۵۰۰۰ کالو راهیسې ګټنه کړې. د ۱۸۰۰مې لسیزې په وروستیو کې لرغون پوهانو داسې یو جوهر کشف کړ چې له مخې یې دې پایلې ته ورسېدل د ابیدوس په مقبره کې د خرما د غوړیو مخنیه له میلاد څخه ۳۰۰۰ کلونو وړاندې ته رسېږي. [۹]

له افریقايي غوړې خرما (Elaeis guineensis) څخه ترلاسه کېدونکي غوړي له ډېر مهاله د لویدیځې او مرکزي افریقا په هېوادونو کې د اشپزۍ د معمولو غوړو په توګه کارول کېږي. هغه اروپايي سوداګر چې لویدیځې افریقا ته سوداګري کوي دغه ډول غوړي کله کله په اروپا کې د پخلي کولو په موخه پېري.

د بریتانیا د صنعتي انقلاب پر مهال د خرما غوړي د بریتانوي سوداګرو ترمنځ د ماشین آلاتو د غوړولو په موخه په اړتیا وړ توکو واوښتل. دغه غوړیو د لیویر برادرز (Lever Brothers؛ اوس مهال انلیویر) کمپنۍ د سن لایټ په نامه صابون او د امریکايي پالمولیو کمپنۍ په څېر د یو شمېر نورو کمپنیو د صابون د تولیداتو بنسټ جوړ کړ. [۱۰]

د ۱۸۷۰ زکال په شاوخوا کې د خرما غوړي د یو شمېر لویدیځو افریقايي هېوادونو له اصلي صادراتي توکو څخه وو، په داسې حال کې چې د ۱۸۸۰مې لسیزې پر مهال د اروپا په افریقايي مستعمرو کې د کاکاو کښت بیا د دغو غوړو له صادراتو څخه لومړی ځایګی ونیو. [۱۱][۱۲]

ګټنې[سمول]

په خوړو کې ګټنه[سمول]

د خرما د غوړو پام وړ اشباعي ماهیت لامل ګرځي چې دغه ډول غوړي د خونې په ګرمۍ کې هم جامد حالت غوره کړي، له همدې امله دغه ډول غوړي په ډېر کم لګښت په کوچو یا هایدروجنایز شوو نباتي غوړیو باندې اوړي او د خوږو توکو د اوړو یا هم پاخه شوو خوړو په څېر د هغه ډول ګټنې لپاره چې جامد غوړو ته اړتیا ولري کارول کېږي. د خرما غوړي د لویدیځې افریقا په یو شمېر خوړو لکه اګوسي سوپ او د بېنډیو په سوپ کې کارول کېږي. په هایدروجنیاز شوو غوړیو کې د ترانس غوړو له امله روغتیا ته اړوندې اندېښنې کېدای شي په غذايي صنایعو کې د خرما د غوړیو څخه د زیاتې ګټنې په برخه کې مرسته کړې وي. دغه غوړي ځینې مهالونه په یو شمېر خوړو کې د یوې جزیي مادې په توګه د غوا د شیدو د ځای نیونکي په توګه هم کارول کېږي. [۱۳][۱۴][۱۵][۱۶]

غیرخوراکي مصرفي تولیدات[سمول]

د خرما له غوړیو څخه په پریمانه کچه د ځان پالنې او همدارنګه پاک کوونکو محصولاتو په جوړولو کې ګټنه کېږي، چې نږدې په هر ډول صابون، شامپو یا پاکوونکې مایع کې د قف کوونکي عامل په توګه کار ورکوي. د صابون، شامپو، سینګار توکو، او لوشنونو په ګډون د شخصي مراقبت د توکو شاوخوا ۷۰٪ برخه له داسې موادو جوړېږي چې د خرما غوړي په کې کارول شوي. ورته مهال د خرما د غوړیو د ترکیباتو لپاره له ۲۰۰ څخه زیات نومونه شتون لري چې په ۱۰٪ دغو نومونو کې د «پالم» کلمه شتون لري. [۱۷]

بایوماس او بایو سون توکي[سمول]

د خرما له غوړیو څخه د میتایل ایستر او د هایدروکسیجنېټیډ (hydrodeoxygenated) بایو ډیزلو په تولید کې ګټنه کېږي. د خرما له غوړیو جوړ کېدونکي میتایل ایستر د ټرانس سټریفیکاسیون (transesterification) د بهیر په ترڅ کې رامنځته کېږي. د خرما د غوړیو بایو ډیزل له نورو تیلو سره ګډېږي څو د خرما د غوړو د بایو ډیزلو مخلوط رامنځته شي. د خرما د غوړیو بایو ډیزل د اروپا د اي ان ۱۴۲۱۴ (EN 14214) معیارونو لرونکو بایوډیزلو سره یو شان ځانګړنې لري. هایدروکسیجنېټیډ بایوډیزل له الکان او پروپان سره د غوړو د مستقیم هایدروجنولیزیز (hydrogenolysis) په ترڅ کې تولید کېږي. د خرما د غوړو څخه د تولید کېدونکو بایو ډیزلو تر ټولو لویه کارخانه په سنګاپور کې د نیسټ آیل په نامه (Neste Oil) ده چې د ۵۵۰ میلیونه یورو په لګښت په ۲۰۱۱ زکال کې جوړه شوه او په کال کې د خرما له غوړیو څخه ۸۰۰۰۰۰ ټنه هایدروکسیجنېټیډ بایوډیزل تولید کوي؛ د دغې کارخونې مصرفي د خرما غوړي له مالیزیا او اندونیزیا څخه واردېږي. [۱۸][۱۹][۲۰][۲۱]

اروپا ته د صادرېدونکو دغو غوړیو ډېره زیاته برخه په بایو ډیزلو اړول کېږي چې د ۲۰۱۸ زکال په لومړیو کې اروپا ته د دغو غوړیو ۴۰٪ صادرات له اندونیزیا او ۳۰٪ هم له مالیزیا څخه و. په ۲۰۱۴ زکال کې په اروپا کې شاوخوا نیمايي برخه د خرما غوړي د موټرو او ټېلرو د سون توکو په توګه کارول کېدل. له ۲۰۱۸ زکال وروسته اروپا ته د خرما د غوړیو نیمايي واردات د بایو ډیزلو په موخه کارول کېدل. د بایو ډیزلو په توګه د خرما له غوړیو څخه ګټنه له فوسیلي سون توکو څخه په زیاته کچه په هوا کې د کاربن د خپرېدو لامل ګرځي، د بېلګې لپاره «د اندونیزیا د خرما له غوړیو څخه تولید کېدونکي بایو ډیزل، د نړیوال کاربن ستونزه د دې پر ځای چې کمه یې کړي نوره یې هم زیاتوي».[۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶][۲۷]

ورته مهال د اندونیزیايي خرما له غوړیو څخه د بایو ډیزلو د تولید د پروګرام لپاره زیات فشارونه شتون لري چې باید د خرما د غوړیو تولید زیات شي. اوس مهال د معمولي ډیزلو په پرتله د تېلو په پمپونو کې موجود بایو ډیزل (په بي ۳۰ مشهور) د ۳۰:۷۰ نسبت له مخې د خرما غوړي لري. د اندونیزیا دولت هوډ لري څو ۱۰۰٪ خالص بایو ډیزل (یا بي ۱۰۰) تولید کړي څو معمولي ډیزلو ته له اړتیا خلاص شي. د اندونیزیا دولت پخلی کړی چې د دغو اړتیاوو د پوره کولو په موخه د غوړې خرما د ونو د کښت لپاره د ۱۵ میلیونه هکتاره ځمکې خالي کولو ته اړتیا ده. [۲۸]

د خرما د پوستکو او همدارنګه د دغې ونې د څانګو په ګډون هغه اضافي عضوي مواد چې د خرما د غوړیو د تولید پر مهال پاتې کېږي کېدای شي د انرژۍ د تولید په برخه کې ترې ګټنه وشي. دغه اضافي مواد په داسې غونډوسکو اړول کېږي چې د بایو سون توکو په توګه ترې ګټنه کېږي. سربېره پر دې د خرما هغه غوړي د چې د یو شمېر خوراکي توکو د سره کولو په موخه کارول شوي وي، کېدای شي د بایو ډیزلو لپاره په میتایل ایستر واړول شي. په پخلي کې کارول شوي د خرما غوړي د پټرولیم ډیزلو په څېر د بایو ډیزلو د جوړولو په موخه په کیمیاوي بڼه تصفیه کېږي. [۲۹][۳۰]

د ټپونو په درملنه کې[سمول]

د خرما غوړي د خپلو میکروب ضد اغېزو له امله تر ډېره پورې د ټپونو په درملنه کې هم کارول کېږي، خو څېړنې د هغو اغېز نه تائید کوي. [۳۱]

سرچينې[سمول]

  1. ↑ Reeves, James B.; Weihrauch, John L; Consumer and Food Economics Institute (1979). Composition of foods: fats and oils. Washington, D.C.: U.S. Dept. of Agriculture, Science and Education Administration. د کتاب پاڼې 4. OCLC 5301713. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  2. ↑ Ritchie, Hannah (9 February 2021). "Palm Oil". Our World in Data. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  3. ↑ "Sustainable palm oil: how can food companies step up to the plate?". www.foodprocessing-technology.com. د لاسرسي‌نېټه ۲۷ اپرېل ۲۰۲۲. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  4. ↑ (په 17 May 2017 باندې). We Each Consume 17 Pounds of Palm Oil a Year. Bloomberg News.
  5. ↑ Immerzeel, DESIRÉE J.; Verweij, PITA A.; van der Hilst, FLOOR; Faaij, ANDRÉ P. C. (2013-04-05). "Biodiversity impacts of bioenergy crop production: a state-of-the-art review". GCB Bioenergy. 6 (3): 183–209. doi:10.1111/gcbb.12067. hdl:1874/308342. ISSN 1757-1693. S2CID 86278367. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  6. ↑ "Child labor in palm oil industry tied to Girl Scout cookies". AP NEWS. 29 December 2020. د لاسرسي‌نېټه ۱۸ اپرېل ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  7. ↑ Meijaard, Erik; Garcia-Ulloa, John; Sheil, Douglas; Wich, Serge A.; Carlson, K. M.; Juffe-Bignoli, Diego; Brooks, Thomas M. (2018). Oil palm and biodiversity (په انګلیسي ژبه کي). IUCN. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-2-8317-1911-5. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  8. ↑ (په 8 December 2021 باندې). Indonesia's biodiesel drive is leading to deforestation. BBC News.
  9. ↑ Kiple, Kenneth F.; Conee Ornelas, Kriemhild, المحررون (2000). The Cambridge World History of Food. Cambridge University Press. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0521402163. د اصلي آرشيف څخه پر ۲۰ اکتوبر ۲۰۱۲ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۳۰ اگسټ ۲۰۱۲. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  10. ↑ "British Colonial Policies and the Oil Palm Industry in the Niger Delta Region of Nigeria, 1900–1960" (PDF). African Study Monographs. 21 (1): 19–33. 2000. مؤرشف (PDF) من الأصل في 16 جنوري 2013. د لاسرسي‌نېټه 22 سيپټمبر 2023. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة); الوسيط |archiveurl= و |archive-url= تكرر أكثر من مرة (مساعدة); الوسيط |archivedate= و |archive-date= تكرر أكثر من مرة (مساعدة)
  11. ↑ "The Cocoa Industry in West Africa: A History of Exploitation" (PDF). antislavery.org. Anti-Slavery International. 2004. د کتاب پاڼې 5. د لاسرسي‌نېټه October 11, 2021. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  12. ↑ Law, Robin; Schwarz, Suzanne; Strickrodt, Silke (2013). Commercial Agriculture, the Slave Trade and Slavery in Atlantic Africa. Boydell & Brewer Ltd. د کتاب پاڼې 22. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1-847-01075-9. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  13. ↑ Ukegbu, Kavachi Michelle (2021). The art of fufu : a guide to the culture and flavors of a West African tradition. Grubido. Austin, Texas. OCLC 1241244901. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1-62634-596-6. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  14. ↑ "Palm Oil In The Food Supply: What You Should Know". NPR.org. 25 July 2013. د لاسرسي‌نېټه ۰۲ ډيسمبر ۲۰۱۸. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  15. ↑ "Calf milk replacer: Ingredients, formulation and benefits for calves". Biomin. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  16. ↑ Milk Specialties Global Animal Nutrition (2019). "Calf Milk Replacer Guide" (PDF). د اصلي (PDF) آرشيف څخه پر ۳۱ اگسټ ۲۰۲۱ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۲۲ سپټمبر ۲۰۲۳. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  17. ↑ (په 19 February 2019 باندې). How the world got hooked on palm oil. The Guardian.
  18. ↑ (په 3 August 2007 باندې). Assessing the Engine Performance of Palm Oil Biodiesel.
  19. ↑ Nahian, Md. Rafsan; Islam, Md. Nurul; Khan, Shaheen (26 December 2016). "Production of Biodiesel from Palm Oil and Performance Test with Diesel in CI Engine". الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة); Cite journal requires |journal= (مساعدة)
  20. ↑ (په 9 March 2011 باندې). World's Largest Biodiesel Plant Opens in Singapore.
  21. ↑ Tuck, Andrew, المحرر (July 2011). "Neste Oil_". Monocle. 05 (45): 73. ISSN 1753-2434. Petri Jokinen (right), managing director of Neste Oil Singapore [...] the €550m plant has an annual production capacity of 800,000 metric tons of NExBTL renewable diesel, which is distributed mainly in Europe [...] palm oil, is imported from neighbouring Malaysia and Indonesia الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  22. ↑ hermes (24 January 2018). "European ban on palm oil in biofuels upsets Jakarta, KL". The Straits Times. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  23. ↑ (په 24 January 2018 باندې). European ban on palm oil in biofuels upsets Jakarta, KL. The Straits Times.
  24. ↑ (په 1 June 2016 باندې). New palm oil figures: Biodiesel use in EU fueling deforestation. Deutsche Welle.
  25. ↑ (په 14 June 2018 باندې). EU to phase out palm oil from transport fuel by 2030. Reuters.
  26. ↑ (په 22 June 2018 باندې). Does EU biofuel deal compromise the environment for trade with Southeast Asia?. Deutsche Welle.
  27. ↑ (په 20 November 2018 باندې). Supposed to Help Save the Planet. Instead It Unleashed a Catastrophe.. The New York Times.
  28. ↑ Jong, Hans Nicholas (28 December 2020). "Top Indonesian Palm Oil Developments in 2020". Mongabay. د لاسرسي‌نېټه ۱۲ مې ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  29. ↑ کينډۍ:Cite report
  30. ↑ (په 27 March 2012 باندې). Waste not the palm oil biomass.
  31. ↑ Antimicrobial effects of palm kernel oil and palm oil Archived 2 October 2008 at the Wayback Machine. Ekwenye, U.N and Ijeomah, King Mongkut's Institute of Technology Ladkrabang Science Journal, Vol. 5, No. 2, Jan–Jun 2005
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=د_خرما_(نخل)_غوړي&oldid=303115" نه اخيستل شوی