Jump to content

د خرما (نخل) غوړي

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

د خرما (نخل) غوړي یا پالم غوړي هغه نباتي غوړي دي چې د غوړې خرما له مغز څخه ویستل کېږي. دغه غوړي د خوراکي توکو او ښکلي کوونکو توکو په تولید او همدارنګه د بایو سون توکو په توګه کارول کېږي. په ۲۰۱۴ زکال کې د خرما غوړیو په نړیواله کچه د تولید شوو ټولو غوړو ۳۳ سلنه برخه جوړوله. په سوداګریزه بڼه خوراک ته په چمتو خوړو کې د دغو غوړیو کارونه او د هغو د کیفیت ساتنه آسانه چاره ده، له همدې امله د خوراکي توکو ډیری تولید کوونکي د هغو څخه ګټنې ته لیوالتیا لري. په ۲۰۱۵ زکال کې په ټوله نړۍ کې په اوسط کچه هر انسان ۷.۷ کیلوګرامه (۱۷ پونډه) د خرما غوړي مصرف کړي و. ورته مهال د کریمونو او همدارنګه د بایو سون توکو په څېر په نورو برخو کې هم له دغو غوړو څخه د ګټنې تقاضا زیاته شوې چې له امله یې په ګرمو هېوادونو کې د خرما د باغونو جوړولو ته خلک هڅول شوي دي. [۱][۲][۳][۴]

د خرما له غوړو څخه ګټنې چاپېریال ساتونکي له دې امله اندېښمن کړي چې په ګرمو سیمو کې د دغو ونو د کښت په موخه ډیری ځنګلونه وهل کېږي او همدارنګه د ټولنیزو ستونزو یو فکتور هم ګڼل کېږي ځکه چې د هغو د کښت کوونکو ترمنځ د بشري حقونو څخه د سرغړونو ادعاوو هم شتون لرلی. په ۲۰۰۴ زکال کې په تل پاتې بڼه د غرما د غوړیو د تولید لپاره د یوه ګردي میز پر بنسټ یوه صنعتي ډله جوړه شوه څو په تل پاتې او اخلاقي بڼه د خرما د غوړیو تولید ته لاسرسی وشي. له دې سره هم ډېر لږ کچه د خرما غوړي د دغه بنسټ له خوا تصدیق کېږي او ډیری ډلې د هغو له خوا په ترسره کېدونې شنې مینځنې (هغه چاره چې یوه ډله په ښکاره ځان د چاپېریال ملاتړي بولي، خو په اصل کې یې خرابوي) نیوکې کوي. په ۲۰۱۸ زکال کې د چاپیریال ساتنې نړیوالې اتحادیې په خپل یو راپور کې څرګنده کړه چې د خرما غوړي د خاورې او اوبو د لګښت له مخې له نورو ټولو غوړیو څخه ډېر ګټمن دي. په داسې حال کې چې د نورو غوړیو په پرتله د دغو غوړیو د تولید لپاره د ځنګلونو د له منځه وړلو له امله د ژوندیو موجوداتو تنوع ګواښل کېږي.[۵][۶][۷]

د خرما د غوړیو لوی تولید کوونکي هېوادونه اندونیزیا، مالیزیا، تایلنډ او نایجریا دي. اندونیزیا تر ډېره پورې د خرما له غوړیو بایو ډیزل تولید کوي. له دې امله چې کرنیزې ځمکې محدودې دي، په ځانګړې فاصله کې د غوړې خرما د ونو د کښت په موخه باید نورو کرنیزو توکو ته اړوندې ځمکې او یا هم استوايي ځنګلونه پاک کاري شي. همدا ده چې په اندونیزیا کې د باراني ځنګلونو تخریب د یو لوی چاپیریالي ګواښ په توګه ګڼل کېږي.[۸]

تاریخچه

[سمول]

انسانانو د خرما له غوړو څخه له ۵۰۰۰ کالو راهیسې ګټنه کړې. د ۱۸۰۰مې لسیزې په وروستیو کې لرغون پوهانو داسې یو جوهر کشف کړ چې له مخې یې دې پایلې ته ورسېدل د ابیدوس په مقبره کې د خرما د غوړیو مخنیه له میلاد څخه ۳۰۰۰ کلونو وړاندې ته رسېږي. [۹]

له افریقايي غوړې خرما (Elaeis guineensis) څخه ترلاسه کېدونکي غوړي له ډېر مهاله د لویدیځې او مرکزي افریقا په هېوادونو کې د اشپزۍ د معمولو غوړو په توګه کارول کېږي. هغه اروپايي سوداګر چې لویدیځې افریقا ته سوداګري کوي دغه ډول غوړي کله کله په اروپا کې د پخلي کولو په موخه پېري.

د بریتانیا د صنعتي انقلاب پر مهال د خرما غوړي د بریتانوي سوداګرو ترمنځ د ماشین آلاتو د غوړولو په موخه په اړتیا وړ توکو واوښتل. دغه غوړیو د لیویر برادرز (Lever Brothers؛ اوس مهال انلیویر) کمپنۍ د سن لایټ په نامه صابون او د امریکايي پالمولیو کمپنۍ په څېر د یو شمېر نورو کمپنیو د صابون د تولیداتو بنسټ جوړ کړ. [۱۰]

د ۱۸۷۰ زکال په شاوخوا کې د خرما غوړي د یو شمېر لویدیځو افریقايي هېوادونو له اصلي صادراتي توکو څخه وو، په داسې حال کې چې د ۱۸۸۰مې لسیزې پر مهال د اروپا په افریقايي مستعمرو کې د کاکاو کښت بیا د دغو غوړو له صادراتو څخه لومړی ځایګی ونیو. [۱۱][۱۲]

ګټنې

[سمول]

په خوړو کې ګټنه

[سمول]

د خرما د غوړو پام وړ اشباعي ماهیت لامل ګرځي چې دغه ډول غوړي د خونې په ګرمۍ کې هم جامد حالت غوره کړي، له همدې امله دغه ډول غوړي په ډېر کم لګښت په کوچو یا هایدروجنایز شوو نباتي غوړیو باندې اوړي او د خوږو توکو د اوړو یا هم پاخه شوو خوړو په څېر د هغه ډول ګټنې لپاره چې جامد غوړو ته اړتیا ولري کارول کېږي. د خرما غوړي د لویدیځې افریقا په یو شمېر خوړو لکه اګوسي سوپ او د بېنډیو په سوپ کې کارول کېږي. په هایدروجنیاز شوو غوړیو کې د ترانس غوړو له امله روغتیا ته اړوندې اندېښنې کېدای شي په غذايي صنایعو کې د خرما د غوړیو څخه د زیاتې ګټنې په برخه کې مرسته کړې وي. دغه غوړي ځینې مهالونه په یو شمېر خوړو کې د یوې جزیي مادې په توګه د غوا د شیدو د ځای نیونکي په توګه هم کارول کېږي. [۱۳][۱۴][۱۵][۱۶]

غیرخوراکي مصرفي تولیدات

[سمول]

د خرما له غوړیو څخه په پریمانه کچه د ځان پالنې او همدارنګه پاک کوونکو محصولاتو په جوړولو کې ګټنه کېږي، چې نږدې په هر ډول صابون، شامپو یا پاکوونکې مایع کې د قف کوونکي عامل په توګه کار ورکوي. د صابون، شامپو، سینګار توکو، او لوشنونو په ګډون د شخصي مراقبت د توکو شاوخوا ۷۰٪ برخه له داسې موادو جوړېږي چې د خرما غوړي په کې کارول شوي. ورته مهال د خرما د غوړیو د ترکیباتو لپاره له ۲۰۰ څخه زیات نومونه شتون لري چې په ۱۰٪ دغو نومونو کې د «پالم» کلمه شتون لري. [۱۷]

بایوماس او بایو سون توکي

[سمول]

د خرما له غوړیو څخه د میتایل ایستر او د هایدروکسیجنېټیډ (hydrodeoxygenated) بایو ډیزلو په تولید کې ګټنه کېږي. د خرما له غوړیو جوړ کېدونکي میتایل ایستر د ټرانس سټریفیکاسیون (transesterification) د بهیر په ترڅ کې رامنځته کېږي. د خرما د غوړیو بایو ډیزل له نورو تیلو سره ګډېږي څو د خرما د غوړو د بایو ډیزلو مخلوط رامنځته شي. د خرما د غوړیو بایو ډیزل د اروپا د اي ان ۱۴۲۱۴ (EN 14214) معیارونو لرونکو بایوډیزلو سره یو شان ځانګړنې لري. هایدروکسیجنېټیډ بایوډیزل له الکان او پروپان سره د غوړو د مستقیم هایدروجنولیزیز (hydrogenolysis) په ترڅ کې تولید کېږي. د خرما د غوړو څخه د تولید کېدونکو بایو ډیزلو تر ټولو لویه کارخانه په سنګاپور کې د نیسټ آیل په نامه (Neste Oil) ده چې د ۵۵۰ میلیونه یورو په لګښت په ۲۰۱۱ زکال کې جوړه شوه او په کال کې د خرما له غوړیو څخه ۸۰۰۰۰۰ ټنه هایدروکسیجنېټیډ بایوډیزل تولید کوي؛ د دغې کارخونې مصرفي د خرما غوړي له مالیزیا او اندونیزیا څخه واردېږي. [۱۸][۱۹][۲۰][۲۱]

اروپا ته د صادرېدونکو دغو غوړیو ډېره زیاته برخه په بایو ډیزلو اړول کېږي چې د ۲۰۱۸ زکال په لومړیو کې اروپا ته د دغو غوړیو ۴۰٪ صادرات له اندونیزیا او ۳۰٪ هم له مالیزیا څخه و. په ۲۰۱۴ زکال کې په اروپا کې شاوخوا نیمايي برخه د خرما غوړي د موټرو او ټېلرو د سون توکو په توګه کارول کېدل. له ۲۰۱۸ زکال وروسته اروپا ته د خرما د غوړیو نیمايي واردات د بایو ډیزلو په موخه کارول کېدل. د بایو ډیزلو په توګه د خرما له غوړیو څخه ګټنه له فوسیلي سون توکو څخه په زیاته کچه په هوا کې د کاربن د خپرېدو لامل ګرځي، د بېلګې لپاره «د اندونیزیا د خرما له غوړیو څخه تولید کېدونکي بایو ډیزل، د نړیوال کاربن ستونزه د دې پر ځای چې کمه یې کړي نوره یې هم زیاتوي».[۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶][۲۷]

ورته مهال د اندونیزیايي خرما له غوړیو څخه د بایو ډیزلو د تولید د پروګرام لپاره زیات فشارونه شتون لري چې باید د خرما د غوړیو تولید زیات شي. اوس مهال د معمولي ډیزلو په پرتله د تېلو په پمپونو کې موجود بایو ډیزل (په بي ۳۰ مشهور) د ۳۰:۷۰ نسبت له مخې د خرما غوړي لري. د اندونیزیا دولت هوډ لري څو ۱۰۰٪ خالص بایو ډیزل (یا بي ۱۰۰) تولید کړي څو معمولي ډیزلو ته له اړتیا خلاص شي. د اندونیزیا دولت پخلی کړی چې د دغو اړتیاوو د پوره کولو په موخه د غوړې خرما د ونو د کښت لپاره د ۱۵ میلیونه هکتاره ځمکې خالي کولو ته اړتیا ده. [۲۸]

د خرما د پوستکو او همدارنګه د دغې ونې د څانګو په ګډون هغه اضافي عضوي مواد چې د خرما د غوړیو د تولید پر مهال پاتې کېږي کېدای شي د انرژۍ د تولید په برخه کې ترې ګټنه وشي. دغه اضافي مواد په داسې غونډوسکو اړول کېږي چې د بایو سون توکو په توګه ترې ګټنه کېږي. سربېره پر دې د خرما هغه غوړي د چې د یو شمېر خوراکي توکو د سره کولو په موخه کارول شوي وي، کېدای شي د بایو ډیزلو لپاره په میتایل ایستر واړول شي. په پخلي کې کارول شوي د خرما غوړي د پټرولیم ډیزلو په څېر د بایو ډیزلو د جوړولو په موخه په کیمیاوي بڼه تصفیه کېږي. [۲۹][۳۰]

د ټپونو په درملنه کې

[سمول]

د خرما غوړي د خپلو میکروب ضد اغېزو له امله تر ډېره پورې د ټپونو په درملنه کې هم کارول کېږي، خو څېړنې د هغو اغېز نه تائید کوي. [۳۱]

سرچينې

[سمول]
  1. ↑ Reeves, James B.; Weihrauch, John L; Consumer and Food Economics Institute (1979). Composition of foods: fats and oils. Agriculture handbook 8-4. Washington, D.C.: U.S. Dept. of Agriculture, Science and Education Administration. p. 4. OCLC 5301713.
  2. ↑ Ritchie, Hannah (9 February 2021). "Palm Oil". Our World in Data.
  3. ↑ "Sustainable palm oil: how can food companies step up to the plate?". www.foodprocessing-technology.com. نه اخيستل شوی 2022-04-27.
  4. ↑ Raghu, Anuradha (17 May 2017). "We Each Consume 17 Pounds of Palm Oil a Year". Bloomberg News. Archived from the original on 17 May 2017. نه اخيستل شوی 22 May 2017.
  5. ↑ Immerzeel, DESIRÉE J.; Verweij, PITA A.; van der Hilst, FLOOR; Faaij, ANDRÉ P. C. (2013-04-05). "Biodiversity impacts of bioenergy crop production: a state-of-the-art review". GCB Bioenergy. 6 (3): 183–209. doi:10.1111/gcbb.12067. hdl:1874/308342. ISSN 1757-1693. S2CID 86278367.
  6. ↑ "Child labor in palm oil industry tied to Girl Scout cookies". AP NEWS. 29 December 2020. نه اخيستل شوی 18 April 2021.
  7. ↑ Meijaard, Erik; Garcia-Ulloa, John; Sheil, Douglas; Wich, Serge A.; Carlson, K. M.; Juffe-Bignoli, Diego; Brooks, Thomas M. (2018). Oil palm and biodiversity (په انګليسي). IUCN. ISBN 978-2-8317-1911-5.
  8. ↑ "Indonesia's biodiesel drive is leading to deforestation". BBC News. 8 December 2021.
  9. ↑ Kiple, Kenneth F.; Conee Ornelas, Kriemhild, eds. (2000). The Cambridge World History of Food. Cambridge University Press. ISBN 978-0521402163. Archived from the original on 20 October 2012. نه اخيستل شوی 30 August 2012.
  10. ↑ "British Colonial Policies and the Oil Palm Industry in the Niger Delta Region of Nigeria, 1900–1960" (PDF). African Study Monographs. 21 (1): 19–33. 2000. Archived (PDF) from the original on 16 January 2013. نه اخيستل شوی 22 سپټمبر 2023. {{cite journal}}: More than one of |archivedate= و |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= و |archive-url= specified (help)
  11. ↑ "The Cocoa Industry in West Africa: A History of Exploitation" (PDF). antislavery.org. Anti-Slavery International. 2004. p. 5. نه اخيستل شوی October 11, 2021.
  12. ↑ Law, Robin; Schwarz, Suzanne; Strickrodt, Silke (2013). Commercial Agriculture, the Slave Trade and Slavery in Atlantic Africa. Boydell & Brewer Ltd. p. 22. ISBN 978-1-847-01075-9.
  13. ↑ Ukegbu, Kavachi Michelle (2021). The art of fufu : a guide to the culture and flavors of a West African tradition. Grubido. Austin, Texas. ISBN 978-1-62634-596-6. OCLC 1241244901.
  14. ↑ "Palm Oil In The Food Supply: What You Should Know". NPR.org. 25 July 2013. نه اخيستل شوی 2 December 2018.
  15. ↑ "Calf milk replacer: Ingredients, formulation and benefits for calves". Biomin. Archived from the original on 2021-05-04. نه اخيستل شوی 2023-09-22. {{cite web}}: External link in |خونديځ تړی= (help); Unknown parameter |خونديځ-تړی= ignored (help)
  16. ↑ Milk Specialties Global Animal Nutrition (2019). "Calf Milk Replacer Guide" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2021-08-31. نه اخيستل شوی 2023-09-22. {{cite web}}: External link in |خونديځ تړی= (help); Unknown parameter |تاريخ الأرشيف= ignored (help); Unknown parameter |خونديځ-تړی= ignored (help); Unknown parameter |مسار الأرشيف= ignored (help)
  17. ↑ Tullis, Paul (19 February 2019). "How the world got hooked on palm oil". The Guardian.
  18. ↑ Rojas, Mauricio (3 August 2007). "Assessing the Engine Performance of Palm Oil Biodiesel". Biodiesel Magazine. Archived from the original on 11 May 2013. نه اخيستل شوی 25 February 2013.
  19. ↑ Nahian, Md. Rafsan; Islam, Md. Nurul; Khan, Shaheen (26 December 2016). "Production of Biodiesel from Palm Oil and Performance Test with Diesel in CI Engine". {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  20. ↑ Yahya, Yasmine (9 March 2011). "World's Largest Biodiesel Plant Opens in Singapore". The Jakarta Globe. Archived from the original on 26 June 2012. نه اخيستل شوی 25 February 2013.
  21. ↑ Tuck, Andrew, ed. (July 2011). "Neste Oil_". Monocle. 05 (45): 73. ISSN 1753-2434. Petri Jokinen (right), managing director of Neste Oil Singapore [...] the €550m plant has an annual production capacity of 800,000 metric tons of NExBTL renewable diesel, which is distributed mainly in Europe [...] palm oil, is imported from neighbouring Malaysia and Indonesia
  22. ↑ hermes (24 January 2018). "European ban on palm oil in biofuels upsets Jakarta, KL". The Straits Times.
  23. ↑ Wahyudi Soeriaatmadja; Trinna Leong (24 January 2018). "European ban on palm oil in biofuels upsets Jakarta, KL". The Straits Times. نه اخيستل شوی 23 November 2018. For Indonesia, 40% of its palm oil exports to Europe are converted into biofuels. Europe is Malaysia's second-largest export market for palm oil, with 30% of it used for biodiesel.
  24. ↑ Melanie Hall (1 June 2016). "New palm oil figures: Biodiesel use in EU fueling deforestation". Deutsche Welle. نه اخيستل شوی 23 November 2018. In 2014, nearly half of the palm oil used in Europe ended up in the gas tanks of cars and trucks, according to data compiled by the EU vegetable oil industry association Fediol
  25. ↑ Robert-Jan Bartunek; Alissa de Carbonnel (14 June 2018). "EU to phase out palm oil from transport fuel by 2030". Reuters. نه اخيستل شوی 23 November 2018. Half of the EU's 6 billion euros ($7 billion) worth of palm oil imports are used for biodiesel, according to data from Copenhagen Economics.
  26. ↑ Hans Spross (22 June 2018). "Does EU biofuel deal compromise the environment for trade with Southeast Asia?". Deutsche Welle. نه اخيستل شوی 23 November 2018. According to a 2015 study carried out on behalf of the European Commission, the production and use of palm oil biodiesel causes three times the carbon emissions of fossil diesel.
  27. ↑ Abrahm Lustgarten (20 November 2018). "Supposed to Help Save the Planet. Instead It Unleashed a Catastrophe". The New York Times. نه اخيستل شوی 14 December 2018. six of the world's leading carbon-modeling schemes, including the E.P.A.'s, have concluded that biodiesel made from Indonesian palm oil makes the global carbon problem worse, not better
  28. ↑ Jong, Hans Nicholas (28 December 2020). "Top Indonesian Palm Oil Developments in 2020". Mongabay. نه اخيستل شوی 12 May 2021.
  29. ↑ Loh Soh Kheang; Choo Yuen May; Cheng Sit Food; Ma Ah Ngan (18 June 2006). Recovery and conversion of palm olein-derived used frying oil to methyl esters for biodiesel (PDF). Journal of Palm Oil Research (Report). Archived (PDF) from the original on 4 July 2010. نه اخيستل شوی 25 February 2013.
  30. ↑ Choong, Meng Yew (27 March 2012). "Waste not the palm oil biomass". The Star Online. نه اخيستل شوی 25 February 2013.
  31. ↑ Antimicrobial effects of palm kernel oil and palm oil Archived 2 October 2008 at the Wayback Machine. Ekwenye, U.N and Ijeomah, King Mongkut's Institute of Technology Ladkrabang Science Journal, Vol. 5, No. 2, Jan–Jun 2005
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=د_خرما_(نخل)_غوړي&oldid=335494" نه اخيستل شوی