د اوبو کمښت
د اوبو کړکېچ د اوبو د معياري غوښتنې د پوره کولو په موخه د تازه اوبو سرچينو کمښت دی. د اوبو د کمښت دوه ډولونه پېژندل شوي دي چې د فزيکي او اقتصادي اوبو کمښت دي. د اوبو فزيکي کمښت دا دی چې په ګټور ډول د ايکوسيستم د دندې تر سره کولو په موخه د اړينو اوبو په ګډون د ټولو غوښتنو د پوره کولو لپاره پوره (کافي) اوبه نه وي. وچې سيمې (لکه مرکزي او لويديځه اسيا او شمالي افريقا) زياتره د فزيکي اوبو له کمښت نه کړېږي. له بله اړخه د اقتصادي اوبو کمښت د ساختمان يا ټيکنالوژي په برخو کې له سيندونو، aquifers يا د اوبو له نورو سرچينو نه د اوبو د تر لاسه کولو په موخه د لږې پانګې اچونې يا د اوبو د غوښتنې پوره کولو (راضي کولو) په موخه د ناکافي انساني وړتيا له امله دی. د افريقا د فرعي دښتو زياته برخه د اقتصادي اوبو کمښت په واسطه مشخص شوې ده. [۱][۲]
د نړيوالو اوبو د کمښت شتون د تازه اوبو د غوښتنې او د اوبو د شتون تر منځ جغرافيوي او حرارتي نامطابقت دی. په نړيواله کچه او پر يو کلني بنسټ د دې غوښتنې د پوره کولو لپاره کافي تازه اوبه شته، مګر د اوبو د غوښتنې او شتون فضايي او حرارتي بدلونونه پراخ دي، چې د کال په معلومو وختونو کې د نړۍ په بېلابېلو برخو کې د فزيکي اوبو کمښت ته لاره هواروي. د اوبو لپاره د نړيوالې غوښتنې لوړېدلو لپاره اصلي چلوونکي قوې د نړۍ د نفوسو زياتېدل، د ژوند معيارونو وده، د مصرف د نمونو بدلون (لکه: د زياتو حیواني توليداتو پر لور د خوړو يا غذايي رژيم بدلون) او د خړوب شوې کرنې پراختيا دي. د اقليم بدلون (د وچکالۍ او سيلابونو په ګډون)، د ځنګلونو پرې کول، د اوبو زياته شوې ککړتيا او د اوبو له ضايعاتو نه ډکه ګټه اخيستنه د اوبو د ناکافي وړاندې کوونې سبب کېدلی شي. کمښت د طبيعي هايدرولوژيک بدلون د پايلې په توګه وخت په وخت توپير کوي، مګر د اقتصادي کړنلارې د غالب کېدنې، پلان جوړونې او مديريتي لارو د دندې په توګه ان يو څه زيات توپير کوي. کمښت نه تمه کېدلی شي چې د اقتصادي پرمختګ په زياتو بڼو سره پياوړې کړي، مګر که چېرې په سمه توګه وپېژندل شي، د اوبو د کمښت زيات سببونه اټکل کېدلی شي، مخنيوی يې کېدلی او لږېدلی شي. [۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹][۱۰]
د اوبو د کمښت ارزونې د شنو اوبو (د خاورې لندبل)، د اوبو کيفيت، د چاپېريالي بهير د غوښتنو، نړيوالتوب او د اوبو د سوداګرۍ په اړه د معلوماتو ترکيبولو ته اړتيا لري. د هايدرولوژيکي، د اوبو د کيفيت، د اوبو د ايکوسيستم پوهې او د ټولنيزې پوهې ټولنو تر منځ د اوبو کمښت د ارزونې په برخه کې مرستې ته اړتيا ده. د «اوبو فشار» د يو پاراميتر په توګه د اوبو کمښت د انداره کولو په موخه (لکه د پرله پسې پرمختګ د ۶ موخې په برخه کې) کارول کېږي. د نړۍ د نفوسو دوه پر درې برخه (۴ ميليونه وګړي) لږ تر لږه د کال په يوه مياشت کې د اوبو د سخت کمښت تر حالتونو لاندې ژوند کوي. په نړۍ کې نيم بيليون وګړي د ټول کال په جريان کې د اوبو له سخت کمښت سره مخامخ کېږي. د نړۍ د تر ټولو پراخو ښارونو نيمايي برخه د اوبو کمښت ازمايي. [۱۱][۱۲][۱۳][۱۴]
د اوبو کمښت د کمولو اختيارونه د عرضې او غوښتنې د برخې مديريت، د هېوادونو تر منځ مرستې، د اوبو ساتنه (د اوبو د ککړتيا د مخنيوي په ګډون)، د کارونې وړ اوبو د سرچينو پراخول (د ضايع شوو اوبو د بيا کارونې يا له مالګينو اوبو نه د منرالي برخو د لرې کولو د پړاو په واسطه) او د اصلي اوبو سوداګري دي.
پېژندنې
[سمول]د «اوبو کمښت»، د «اوبو فشار» او د «اوبو خطر» لپاره بېلابېلې پېژندنې دي، چې په ادبياتو کې ورته شوي دي او د همدې له امله په ۲۰۱۴ ز کې د CEO Water Mandate [د اوبو د قيموميت اجرائيه رئيس] له خوا يوه همغږي وړانديز شوې ده. دوی د خپل بحث په مقاله کې وايي چې يادې درې اصطلاحګانې بايد په متبادل ډول ونه کارول شي. [۱۵]
د اوبو کمښت
[سمول]د اوبو کمښت د تازه اوبو سرچينو د حجمي پراخوالي يا د هغې د کمښت په توګه پېژندل شوی دی او فکر کېږي، چې د انسان په واسطه دې پرمختلونکی وي. [اصلي سبب يې انسان دی]. دې ته د اوبو فزيکي کمښت هم وايي. د چاپيريالي اوبو غوښتنې ځيني وختونه د اوبو د کمښت په پېژندنو کې ګډيږي، مګر دې ته رسېدل له يوه سازمانه تر بله توپير لري. [۱۵]
د اوبو فشار
[سمول]ځيني سازمانونه د «اوبو فشار» د يو پراخ مفهوم په توګه راپېژني. د هغې پېژند له مخې د اوبو فشار کېدای شي د اوبو د شتون اړخونه، د اوبو کيفيت او د اوبو لاسرسی راونغاړي. وروستی پېژاند د شته ساختمان او دې پورې تړلی دی، چې ايا پېرېدونکي د اوبو لپاره اداينه زغملی شي که نه. دا د ځينو نورو له خوا د اقتصادي اوبو کمښت نومول شوی دی. [۱۶]
د خوړو او کرنې سازمان (FAO) د اوبو فشار د اوبو کمښت د نښو په توګه راپېژني. دا ډول نښې د اوبو محدوديتونه، د ګټې اخيستونو تر منځ د اوبو نابرابري، د اوبو لپاره د سيالۍ او د خدمت معيارونو کمېدل کېدلی شي. دا د اوبو فشار شاخصونو په يوې لړۍ سره اندازه کېږي. [۱۷]
د اوبو فشار يو بل پېژند دا دی: «د اوبو کمښت د اوبو د شتون اړوند د زياتې کارونې اغېزې (له اوبو لاس اخيستنه يا مصرف) ته ورګرځي. د اوبو فشار د همدې له امله د «غوښتنې پر بنسټ کمښت» په توګه په پام کې نيول کېږي. [۱۸]
اړوند مفهومونه
[سمول]د اوبو ګواښ
[سمول]«د اوبو ګواښ» د «د يوه موجود امکان چې د اوبو اړوند ګواښ تجربه کوي، (لکه: د اوبو کمښت، د اوبو فشار، سيلاب راتلل، د زېربنا ويجاړېدل، وچکالي)». د اوبو ګواښ په سرچپه ډول د اوبو له خونديتوب سره اړيکه لري؛ په دې معنا: هر څومره چې د اوبو ګواښ زياتېږي، د اوبو خونديتوب کمېږي. د اوبو ګواښ پېچلی او ګڼ اړخيز دی. دا له طبيعي آفتونو نه ګواښونه لکه سيلاب راتلل او وچکالي رانغاړي، چې د زېربنا پاتې والي او تر ټولو بدې لوږې ته لاره هوارولی شي. کله چې دا ګواښونه وموندل شي شي، د اوبو په کمښت کې پايله لري. [۱۹][۲۰]
د اوبو ګواښ بالقوه اقتصادي اغېزې مهمې دي. ټول صنعتونه، لکه: خواړه او څښاک، کرنه، غوړي او ګاز، د هوساينې خدمتونه او نيمه هادي جسمونه او صنعتونه د اوبو ګواښ له امله ګواښل شوي دي. کرنه د نړۍ د تازه اوبو ٪۶۹ مصرفوي، چې د اوبو د فشار په برخه کې صنعت په خورا زيات ډول زيانمنونکې کوي. مالي برخه د اوبو د ګواښ د بالقوه اغېزو او د مناسب مديريت لپاره د اړتيا په اړه يو څه زياته اګاه کېږي. تر ۲۰۲۵ ز پورې تر مديريت لاندې ارزونو کې ۱۴۵ ترېليون ډالر اټکل شوي دي، چې د اوبو د ګواښ برخه کې رابرسېره شي. [۲۱][۲۲]
د اوبو ګواښ له کمولو سره د مرستې کولو لپاره شرکتونه د اوبو ګواښ مديريتي پلانونه جوړولی شي. دا پلانونه د شرکت د چاپېريالي، ټولنيزې او حکومت لرلو کړنو او د اوبو ګواښ د اندازه کولو او د اوبو ګواښ په مديريت کې د مشرانو د مشخص کولو په موخه د مالي مارکېټونو له خوا کارول کېږي. د نړيوالو سرچينو انسټيټيوټ (World Resources Institute) د ګواښ ارزونې او اوبو مديريت لپاره د aqueduct په نوم يو پرليکه د اوبو معلوماتو پل سټه (Platform) هم جوړ کړ. د چين اوبو ګواښ (China Water Risk) په چين کې د اوبو ګواښ باندې د پوهېدلو او مديريت ته يو ناانتفاعي وقف شوې اداره ده. د نړۍ د ژوو صندوق د اوبو ګواښ يو چاڼ (Water Risk Filter) لري، چې له شرکتونو سره د ۲۰۳۰ زاو ۲۰۵۰ ز کالونو لپاره په نندارو سره د اوبو ګواښ په ارزونه او پر وړاندې يې غبرګون کې مرسته کوي. د نړۍ د ژوي ژوند صندوق له DWS سره هم مل شوی دی، چې د اوبو د متمرکزې پانګې اچونې د صندقونو په ګډون د اوبو ګواښ په اړه اضافي سوداګريزې حل لارې برابروي. [۲۳][۲۴][۲۵][۲۶][۲۷]
د اوبو خونديتوب
[سمول]د اوبو خونديتوب د «د روغتيا، معيشت او توليد لپاره د اوبو د منلو وړ کميت او کيفيت د باور وړ شتون، چې د اوبو اړوند ګواښونو په يوې د منلو وړ کچې سره جوړه شوی وي» په توګه راپېژندل شوی دی. دا په هغه کچه درک شوی دی، چې د اوبو کمښت نه شته (ناموجود دی) يا لږ شوی يا له منځه تللی دی او هغه درجه چې سيلابونه او د تازه اوبو د ککړېدنې عرضې نه ګواښوونکي دي. د اوبو خونديتوب په يوه سيمه کې د خلکو د ژوند په کيفيت کې د اوبو د ارزښت له امله د هميشني پرمختګ د يوې اړتيا اوسېدلو په توګه په پام کې نيول کېږي.
سرچینې
[سمول]- ↑ Rijsberman, Frank R. (2006). "Water scarcity: Fact or fiction?". Agricultural Water Management (په انګليسي). 80 (1–3): 5–22. doi:10.1016/j.agwat.2005.07.001.
- ↑ IWMI (2007) Water for Food, Water for Life: A Comprehensive Assessment of Water Management in Agriculture. London: Earthscan, and Colombo: International Water Management Institute.
- ↑ S. L. Postel, G. C. Daily, P. R. Ehrlich, Human appropriation of renewable fresh water. Science 271, 785–788 (1996).https://www.science.org/doi/10.1126/science.271.5250.785
- ↑ H. H. G. Savenije, Water scarcity indicators; the deception of the numbers. Physics and Chemistry of the Earth B 25, 199–204 (2000).
- ↑ Mekonnen, Mesfin M.; Hoekstra, Arjen Y. (2016). "Four billion people facing severe water scarcity". Science Advances (په انګليسي). 2 (2): e1500323. Bibcode:2016SciA....2E0323M. doi:10.1126/sciadv.1500323. ISSN 2375-2548. PMC 4758739. PMID 26933676.
- ↑ Liu, Junguo; Yang, Hong; Gosling, Simon N.; Kummu, Matti; Flörke, Martina; Pfister, Stephan; Hanasaki, Naota; Wada, Yoshihide; Zhang, Xinxin; Zheng, Chunmiao; Alcamo, Joseph (2017). "Water scarcity assessments in the past, present, and future: REVIEW ON WATER SCARCITY ASSESSMENT". Earth's Future (په انګليسي). 5 (6): 545–559. doi:10.1002/2016EF000518. PMC 6204262. PMID 30377623.
- ↑ Vorosmarty, C. J. (2000-07-14). "Global Water Resources: Vulnerability from Climate Change and Population Growth". Science. 289 (5477): 284–288. Bibcode:2000Sci...289..284V. doi:10.1126/science.289.5477.284. PMID 10894773.
- ↑ Ercin, A. Ertug; Hoekstra, Arjen Y. (2014). "Water footprint scenarios for 2050: A global analysis". Environment International (په انګليسي). 64: 71–82. doi:10.1016/j.envint.2013.11.019. PMID 24374780.
- ↑ "Water Scarcity. Threats". WWF. 2013. Archived from the original on 21 October 2013. نه اخيستل شوی 20 October 2013.
- ↑ "Coping with water scarcity. An action framework for agriculture and food stress" (PDF). Food and Agriculture Organization of the United Nations. 2012. Archived (PDF) from the original on 4 March 2018. نه اخيستل شوی 31 December 2017. Text was copied from this source, which is available under a Creative Commons Attribution 3.0 IGO (CC BY 3.0 IGO) license.
- ↑ United Nations (2017) Resolution adopted by the General Assembly on 6 July 2017, Work of the Statistical Commission pertaining to the 2030 Agenda for Sustainable Development (A/RES/71/313)
- ↑ "How do we prevent today's water crisis becoming tomorrow's catastrophe?". World Economic Forum. 23 March 2017. Archived from the original on 30 December 2017. نه اخيستل شوی 30 December 2017.
- ↑ Mekonnen, Mesfin M.; Hoekstra, Arjen Y. (2016). "Four billion people facing severe water scarcity". Science Advances (په انګليسي). 2 (2): e1500323. Bibcode:2016SciA....2E0323M. doi:10.1126/sciadv.1500323. ISSN 2375-2548. PMC 4758739. PMID 26933676.
- ↑ Liu, Junguo; Yang, Hong; Gosling, Simon N.; Kummu, Matti; Flörke, Martina; Pfister, Stephan; Hanasaki, Naota; Wada, Yoshihide; Zhang, Xinxin; Zheng, Chunmiao; Alcamo, Joseph (2017). "Water scarcity assessments in the past, present, and future: REVIEW ON WATER SCARCITY ASSESSMENT". Earth's Future (په انګليسي). 5 (6): 545–559. doi:10.1002/2016EF000518. PMC 6204262. PMID 30377623.
- ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ The CEO Water Mandate (2014) Driving Harmonization of Water-Related Terminology, Discussion Paper September 2014. Alliance for Water Stewardship, Ceres, CDP (formerly the Carbon Disclosure Project), The Nature Conservancy, Pacific Institute, Water Footprint Network, World Resources Institute, and WWF
- ↑ The CEO Water Mandate (2014) Driving Harmonization of Water-Related Terminology, Discussion Paper September 2014. Alliance for Water Stewardship, Ceres, CDP (formerly the Carbon Disclosure Project), The Nature Conservancy, Pacific Institute, Water Footprint Network, World Resources Institute, and WWF
- ↑ "Coping with water scarcity. An action framework for agriculture and food stress" (PDF). Food and Agriculture Organization of the United Nations. 2012. Archived (PDF) from the original on 4 March 2018. نه اخيستل شوی 31 December 2017. Text was copied from this source, which is available under a Creative Commons Attribution 3.0 IGO (CC BY 3.0 IGO) license.
- ↑ Kummu, M.; Guillaume, J. H. A.; de Moel, H.; Eisner, S.; Flörke, M.; Porkka, M.; Siebert, S.; Veldkamp, T. I. E.; Ward, P. J. (2016). "The world's road to water scarcity: shortage and stress in the 20th century and pathways towards sustainability". Scientific Reports (په انګليسي). 6 (1): 38495. Bibcode:2016NatSR...638495K. doi:10.1038/srep38495. ISSN 2045-2322. PMC 5146931. PMID 27934888.
- ↑ Bonnafous, Luc; Lall, Upmanu; Siegel, Jason (2017-04-19). "A water risk index for portfolio exposure to climatic extremes: conceptualization and an application to the mining industry". Hydrology and Earth System Sciences (په انګليسي). 21 (4): 2075–2106. Bibcode:2017HESS...21.2075B. doi:10.5194/hess-21-2075-2017. ISSN 1607-7938.
- ↑ The CEO Water Mandate (2014) Driving Harmonization of Water-Related Terminology, Discussion Paper September 2014. Alliance for Water Stewardship, Ceres, CDP (formerly the Carbon Disclosure Project), The Nature Conservancy, Pacific Institute, Water Footprint Network, World Resources Institute, and WWF
- ↑ "The Water Crisis and Industries at Risk". Morgan Stanley (په انګليسي). نه اخيستل شوی 2020-04-06.
- ↑ Carr, Acacia (3 December 2018). "Water Risk: Single Largest Risk Threatening People, Planet and Profit | GreenMoney Journal" (په انګليسي). نه اخيستل شوی 2020-04-06.
- ↑ Bonnafous, Luc; Lall, Upmanu; Siegel, Jason (2017-04-19). "A water risk index for portfolio exposure to climatic extremes: conceptualization and an application to the mining industry". Hydrology and Earth System Sciences (په انګليسي). 21 (4): 2075–2106. Bibcode:2017HESS...21.2075B. doi:10.5194/hess-21-2075-2017. ISSN 1607-7938.
- ↑ "Climate change is devastating the world's water supplies. Why aren't we talking about it?". Climate & Capital Media (په انګليسي). 2021-01-14. نه اخيستل شوی 2021-01-15.
- ↑ "The Water Crisis and Industries at Risk". Morgan Stanley (په انګليسي). نه اخيستل شوی 2020-04-06.
- ↑ "New Water Risk Filter Scenarios will help companies and investors turn risk into resilience".
{{cite web}}
: ساتل CS1: url-status (link) - ↑ "Water risk gathers steam with moves from DWS, WWF and Thomas Schumann Capital". Responsible Investor (په انګليسي). نه اخيستل شوی 2021-02-23.