د انټرنټ تاریخ

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

د انټرنټ تاریخ د کمپیوټري شبکو د جوړلو او نښلولو له هڅو سره تړاو لري چې د نړیوالو په ځانګړې توګه د بریتانوي او فرانسوي څېړونکو په همکارۍ د امریکا په متحده ایالاتو کې د اړوند څېړنو له پیل او ودې سرچینه اخلي.[۱][۲][۳][۴]

کمپیوټر پوهنه یوه نوې څانګه وه چې د ۱۹۵۰ مې لسیزې په وروستیو کې رامنځته شوه، په پیل کې د کمپیوټر کاروونکو ترمنځ له مهالیز ویش (time-sharing) او وروسته یې په پراخو ساحوي شبکو سره ورته د لاسرسي امکانات برابر کړل. پاول باران (Paul Baran) د ۱۹۶۰ مې لسیزې په پیل کې په خپلواکه توګه د پیغامونو په بلاکونو کې د معلوماتو پر اساس د یوې ویشل شوې شبکې وړاندیز وکړ او ډونالډ داویس (Donald Davies) په ۱۹۶۵ ز کال کې د فزیک په ملي لابراتوار (National Physical Laboratory) کې د پاکټ سوېچنګ (packet switching) پخلی وکړ او وړاندیز یې وکړ چې په بریتانیا کې د ملي سوداګریزو معلوماتو شبکه جوړه شي. د امریکا د دفاع وزارت د پرمختللو څېړنیزو پروژو ایجنسي (Advanced Research Projects Agency) په ۱۹۶۹ ز کال کې د رابرټ تایلور (Robert Taylor) په مشرۍ او د لاورنس رابرتس (Lawrence Roberts) په مدیریت د آپارانیټ (ARPANET) پروژې د پراختیا هوکړه وکړه. آپارانیټ د داویس او باران د پاکټ سوېچنګ له ټکنالوژۍ کار واخیست، چې د ۱۹۷۰ مې لسیزې په پیل کې په UCLA کې د لیونارډ کلینروک (Leonard Kleinrock) له خوا د ریاضیکي چارو په واسطه تائید شوې وه. دغه شبکه د بولټ (Bolt)، بیرانېک (Beranek) او نیومن (Newman) له خوا جوړه شوې وه.[۵][۶][۷][۸][۹]

د پاکټ سوېچنګ لومړنیو شبکو لکه NPL شبکې، آپارانېټ (ARPANET)، مېرېټ شبکې (Merit Network) او CYCLADES له څېړنو وروسته د ۱۹۷۰ مې لسیزې په پیل کې کمپیوټري شبکه وړاندې کړه. د ARPA پروژې او نړیوالو کاري ډلو په انټرنټ کې د کار کولو په موخه پروتوکولونو ته وده ورکړه، چې په هغو کې څو جلا شبکو کولای شول د شبکو له یوې شبکې سره وصل شي او ګڼ شمېر معیارونه یې رامنځته کړل. له ARPA څخه باب کهان (Bob Kahn) او له سټنفورډ پوهنتون څخه وېنټ کېرف (Vint Cerf) په ۱۹۷۴ ز کال کې څېړنه خپره کړه چې د لېږد د کنټرول پروتوکول (Transmission Control Protocol) یا (TCP) او انټرنټ پروتوکول (IP) ته یې د انټرنټي پروتوکولونو د ټولګې په توګه وده ورکړه. په دغه طرح کې د لویس پویزین (Louis Pouzin) په مشرۍ د فرانسوي CYCLADES پروژې یو شمېر مفاهیمو هم ځای درلود.[۱۰]

د ۱۹۸۰ مې لسیزې په پیل کې د علومو ملي بنسټ (National Science Foundation) یا (NSF) د امریکا د متحده ایالاتو په ګڼ شمېر پوهنتونونو کې د ملي سوپرکمپیوټنګ مرکزونو (national supercomputing centers) لپاره بودیجه ځانګړې او په ۱۹۸۶ ز کال کې یې د NSFNET  له پروژې سره متقابلې اړیکې رامنځته کړې، د دغې شبکې په جوړېدو سره د امریکا په متحده ایالاتو کې د سوپرکمپیوټر سایټونو ته څېړنیزو او علمي بنسټونو لاسرسی وموند. له NSFNET سره نړیوالو اړیکو، د ډومېن په نامه سیسټم (Domain Name System) جوړېدل رامنځته او په موجودو شبکو کې په نړیواله کچه د TCP/IP کارولو د انټرنټ پیل په نښه کړ. په ۱۹۸۹ ز کال کې د سوداګریزو انټرنټي خدموتو وړاندې کوونکو ((ISPs د امریکا په متحده ایالاتو او اسټرالیا کې ظهور وکړ. په ۱۹۹۰ ز کال کې آپارانېټ (ARPANET) له منځه یووړل شو. د ۱۹۸۹ ز کال په وروستیو او ۱۹۹۰ ز کال کې د امریکا په ګڼ شمېر ښارونو کې د رسمي سوداګریزو شرکتونو له خوا د انټرنټ یو شمېر برخو ته محدودې خصوصي اړیکې رامنځته شوې. په ۱۹۹۵ ز کال کې NSFNET هم له منځه لاړ او د سوداګریز انټرنټي ټرافیک پر وړاندې وروستي محدودیتونه هم له منځه لاړل.[۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶]

د ۱۹۹۰ مې لسیزې له نیمایي وروسته، د برېښنالیک، چټکې پیغام رسونې، د انټرنټي پروتوکول پر بنسټ تلیفوني اړیکو (VoIP)، انځوریز چټ او په نړیوال ویب کې د خبرو کولو ټولنو، بلاګونو، د ټولنیزو شبکو خدمتونو او آنلاین سوداګرۍ ویب پاڼو له لارې د چټکو اړیکو په ګډون انټرنټ په کلتور، سوداګرۍ او تکنالوژۍ انقلابي اغېز درلود. د ډاټا یا معلوماتو مخ پر زیاتوالي کچه په لوړ او تر هغه لوړو سرعتونو باندې د نوري فایبر د شبکو له خوا د ۱ جي بي په ثانیه، ۱۰ جی بی پر ثانیه او لا زیاتې چټکتیا سره لېږدول کېږي. انټرنټ مخ پر ودې روان دي چې د آنلاین معلوماتو، سوداګرۍ، تفرېح او ټولنیزو شبکو دخدمتونو له لارې هدایت کېږي. ورته مهال د نړیوالې شبکې راتلونکی ډول کېدای شي د سیمه ییز توپیرونو له مخې جوړ شي.[۱۷][۱۸][۱۹][۲۰]

ګرځنده ټلیفون او انټرنټ[سمول]

انټرنټ ته نښلېدونکی لومړنی ګرځنده ټلیفون نوکیا ۹۰۰۰ (Nokia 9000 Communicator) و، چې په ۱۹۹۶ ز کال کې په فنلنډ کې جوړ شو. په ګرځنده ټلیفونو کې انټرنټ ته د نښلېدو امکان تر هغه مهاله چې د دغه ماډل ټلیفون بیې را ټیټې شوې محدود و، د شبکو وړاندې کوونکو داسې سیسټمونو او خدمتونو ته په وده ورکولو لاس پورې کړ چې په آسانۍ سره په تلیفونونو کې انټرنټ د لاسرسي وړ کړي. په ۱۹۹۹ ز کال کې په  جاپان کې NTT DoCoMo  د i-mode په نامه د موبایل انټرنټ لومړني خدمات وړاندې کړل، چې په ګرځنده تلیفونونو کې د انټرنټي خدمتونو د زیږون په توګه یادېږي. په ۲۰۰۱ ز کال کې Research in Motion (چې اوس BlackBerry Limited دی) د امریکا په متحده ایالاتو د خپلو بلک بېري ګرځنده تلیفونونو په تولیداتو کې د برېښنالیک سیستم رامنځته کړ. د دې له پاره چې د موبایل له کوچنۍ صفحې، نازکو دکمو (کیبورډ) او په عامه توګه په یو لاس له ګرځنده تلیفون څخه اغېزمنه ګټه واخیستل شي د ګرځنده ټلیفونونو لپاره یې ځانګړی سند او شبکوي موډل Wireless Application Protocol (WAP) رامنځته کړ. چې ګڼ شمېر انټرنټي خدمتونه په ګرځنده ټلیفونونو کې له WAP څخه په کار اخیستنې کار کوي. د ګرځنده ټلیفونونو په خدمتونو کې وده په سر کې تر ډېره یوه آسیايي پدیده وه، په دې ډول چې جاپان، سویلي کوریا او تایوان ډېر ژر وموندله چې د انټرنټي خدمتونو ډېری کارونکي منابعو ته د شخصي کمپیوټرو پر ځای د تلیفون له لارې لاسرسی لري. مخ پر ودې هېوادونو او ورپسې هند، سویلي افریقا، کینیا، فلیپین او پاکستان ټولو راپور ورکړ چې د هغوی ډېر داخلي کارونکي انټرنټ ته د شخصي کمپیوټرونو پر ځای له تلیفون څخه لاسرسی لري. په اروپا او شمالي امریکا کې له انټرنټ څخه ګټنه په لویه کچه د شخصي کمپیوټرونو د لرلو له امله تر اغېز لاندې وه او د ګرځنده ټلیفونونو د انټرنټي خدمتونو څخه کار اخیستو تدریجي وده لرله، خو په ډېر لویدیځو هېوادونو کې یې د ملي اغیز کچه ۲۰-۳۰ سلنه وه. له دغه ځایګي څخه اوښتل په ۲۰۰۸ کال کې رامنځته شول، هغه مهال چې انټرنټي خدمتونو ته تر ډېره لاسرسی د شخصي کمپیوټرونو پر ځای د ګرځنده ټلیفونونو له لارې و. د مخ پر ودې نړۍ په ډېری برخو کې دغه نسبت د یو شخصي کمپیوټر پر ځای ۱۰ ګرځنده ټلیفونونه دی.[۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸][۲۹]

د فایلونو ساتنې خدمتونه[سمول]

د فایلونو د ساتنې خدمتونه خلکو ته اجازه ورکوي چې د خپل کمپیوټر حافظه زیاته کړي او خپل فایلونه په یو سرور کې وساتي. د فایلونو ساتنې ډېری خدمات وړیا ځای یا حافظه او همدارنګه د فیس په مقابل کې زیاته حافظه وړاندې کوي.

ګوګل ډرایو (Google Drive)، د ۲۰۱۲ ز کال د اپرېل په ۲۴ مه وړاندې شو چې د فایلونو د ساتنې تر ټولو مشهور خدمتونه دي. ګوګل ډرایو خپلو کاروونکو ته اجازه ورکوي چې فایلونه زخیره، اېډېټ او له خپل ځان او نورو کارونکو سره شریک کړي. دغه اپلیکشن نه یوازې د اېډیټ، ذخیرې او شریکولو اجازه ورکوي بلکې د ګوګل خپلو آفیس پروګرامونو لکه ګوګل ډاکس (Google Docs)، ګوګل سلایډ (Google Slides) او ګوګل شیټ (Google Sheets) ته وړیا لاسرسی هم برابروي. دغه اپلیکېشن د پوهنتونونو ښوونکو او زده کوونکو او همدارنګه هغو کسانو ته چې کلاوډ حافظې ته اړتیا لري تر ټولو ګټوره وسیله ده.[۳۰][۳۱]

ډراپ باکس (Dropbox)، د ۲۰۰۷ ز کال په جون میاشت کې وړاندې شو، چې د فایلونو د ساتنې ورته خدمات وړاندې کوي او خپلو کاروونکو ته اجازه ورکوي څو د خپل کمپیوټر په یوه دوسیه یا فولډر کې خپل فایلونه وساتي، کوم چې د ډراپ باکس له سرور سره وصل دی او یا هم ورسره ساینکرونایز یا همغږی کېږي. له ګوګل ډرایو سره یې توپیر په دې کې دی چې دا د وېب بروسر پر بنسټ نه دی.[۳۲]

مېګا (Mega)، د ۲۰۰ میلیونه کاروونکو په لرلو سره د زخیرې کولو او ارتباطاتو یو کوډ لرونکی سیسټم دی چې د شخصي حریم په ساتنې په ټینګار خپلو کاروونکو ته وړیا او د پیسو په بدل کې حافظه وړاندې کوي.[۳۳]

سرچينې[سمول]

  1. ↑ "The Computer History Museum, SRI International, and BBN Celebrate the 40th Anniversary of First ARPANET Transmission, Precursor to Today's Internet". SRI International. 27 October 2009. د اصلي آرشيف څخه پر March 29, 2019 باندې. د لاسرسي‌نېټه ۲۵ سپټمبر ۲۰۱۷. But the ARPANET itself had now become an island, with no links to the other networks that had sprung up. By the early 1970s, researchers in France, the UK, and the U.S. began developing ways of connecting networks to each other, a process known as internetworking. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  2. ↑ by Vinton Cerf, as told to Bernard Aboba (1993). "How the Internet Came to Be". د اصلي آرشيف څخه پر September 26, 2017 باندې. د لاسرسي‌نېټه ۲۵ سپټمبر ۲۰۱۷. We began doing concurrent implementations at Stanford, BBN, and University College London. So effort at developing the Internet protocols was international from the beginning. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  3. ↑ Hauben, Ronda (1 May 2004). "The Internet: On its International Origins and Collaborative Vision A Work In-Progress". د لاسرسي‌نېټه ۲۵ سپټمبر ۲۰۱۷. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  4. ↑ Kim, Byung-Keun (2005). Internationalising the Internet the Co-evolution of Influence and Technology. Edward Elgar. د کتاب پاڼي 51–55. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1845426750. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  5. ↑ Turing's Legacy: A History of Computing at the National Physical Laboratory 1945–1995, David M. Yates, National Museum of Science and Industry, 1997, pp. 126–146, کينډۍ:ISBN. Retrieved 19 May 2015.
  6. ↑ "Data Communications at the National Physical Laboratory (1965–1975)", Martin Campbell-Kelly, IEEE Annals of the History of Computing, Volume 9 Issue 3–4 (July–Sept 1987), pp. 221–247. Retrieved 18 May 2015.
  7. ↑ (په May 30, 2015 باندې). A Flaw In The Design. The Washington Post.
  8. ↑ Press, Gil. "A Very Short History Of The Internet And The Web". Forbes (په انګلیسي ژبه کي). د لاسرسي‌نېټه ۳۰ جنوري ۲۰۲۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  9. ↑ Jindal, R.P. (2009). "From millibits to terabits per second and beyond - Over 60 years of innovation". 2009 2nd International Workshop on Electron Devices and Semiconductor Technology: 1–6. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  10. ↑ (په 2013-11-30 باندې). The internet's fifth man. The Economist.
  11. ↑ "The Untold Internet". Internet Hall of Fame. October 19, 2015. د لاسرسي‌نېټه April 3, 2020. many of the milestones that led to the development of the modern Internet are already familiar to many of us: the genesis of the ARPANET, the implementation of the standard network protocol TCP/IP, the growth of LANs (Large Area Networks), the invention of DNS (the Domain Name System), and the adoption of American legislation that funded U.S. Internet expansion—which helped fuel global network access—to name just a few. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  12. ↑ "Study into UK IPv4 and IPv6 allocations". Reid Technical Facilities Management LLP. 2014. Archived from the original on 2023-03-06. https://web.archive.org/web/20230306013246/https://www.ofcom.org.uk/__data/assets/pdf_file/0031/37795/rtfm.pdf. Retrieved 2021-12-18. "As the network continued to grow, the model of central co-ordination by a contractor funded by the US government became unsustainable. Organisations were using IP-based networking even if they were not directly connected to the ARPAnet. They needed to get globally unique IP addresses. The nature of the ARPAnet was also changing as it was no longer limited to organisations working on ARPA-funded contracts. The US National Science Foundation set up a national IP-based backbone network, NSFnet, so that its grant-holders could be interconnected to supercomputer centres, universities and various national/regional academic/research networks, including ARPAnet. That resulting network of networks was the beginning of today's Internet.". 
  13. ↑ "So, who really did invent the Internet?" Archived 3 September 2011 at the Wayback Machine., Ian Peter, The Internet History Project, 2004. Retrieved 27 June 2014.
  14. ↑ Clarke, Roger. "Origins and Nature of the Internet in Australia". مؤرشف من الأصل في ۰۹ فبروري ۲۰۲۱. د لاسرسي‌نېټه ۲۱ جنوري ۲۰۱۴. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  15. ↑ کينډۍ:Cite IETF
  16. ↑ "The First ISP". Indra.com. اګست 13, 1992. د اصلي آرشيف څخه پر March 5, 2016 باندې. د لاسرسي‌نېټه ۱۷ اکتوبر ۲۰۱۵. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  17. ↑ Couldry, Nick (2012). Media, Society, World: Social Theory and Digital Media Practice. London: Polity Press. د کتاب پاڼې 2. د کتاب نړيواله کره شمېره 9780745639208. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  18. ↑ The Editorial Board (په 15 October 2018 باندې). There May Soon Be Three Internets. America's Won't Necessarily Be the Best. – A breakup of the web grants privacy, security and freedom to some, and not so much to others.. The New York Times.
  19. ↑ "The World's Technological Capacity to Store, Communicate, and Compute Information", Martin Hilbert and Priscila López (2011), Science, 332(6025), pp. 60–65; free access to the article through here: martinhilbert.net/WorldInfoCapacity.html
  20. ↑ (په March 20, 2019 باندې). Data center fiber to jump to 800 gigabits in 2019.. Network World.
  21. ↑ "1) History of Internet Piracy - The Truth About Internet Piracy". sites.google.com. د اصلي آرشيف څخه پر ۰۹ اکتوبر ۲۰۲۰ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۰۷ ډيسمبر ۲۰۲۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  22. ↑ Mobile Data Traffic Outlook. Ericsson
  23. ↑ Statista “Global Mobile Traffic per year from 2010-2020
  24. ↑ Mobile Data Traffic Outlook. Ericsson
  25. ↑ (په December 5, 2012 باندې). [{{{url}}} The first text message sent twenty years ago was 'Merry Christmas]. Smithsonian Magazine.
  26. ↑ CTIA 2020 Annual Survey
  27. ↑ Hillebrand, Friedhelm (2002). Hillebrand, Friedhelm (المحرر). GSM and UMTS, The Creation of Global Mobile Communications. John Wiley & Sons. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-470-84322-2. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  28. ↑ Susmita Dasgupta; Somik V. Lall; David Wheeler (2001). Policy Reform, Economic Growth, and the Digital Divide: An Econometric Analysis. World Bank Publications. د کتاب پاڼي 1–3. GGKEY:YLS5GEUEBAR. د لاسرسي‌نېټه ۱۱ فبروري ۲۰۱۳. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  29. ↑ GSMA. "ANALYSIS: Mobile internet usage challenges in Asia — awareness, literacy and local content.” June 2015 p 8-9 https://www.gsma.com/mobilefordevelopment/wp-content/uploads/2015/07/150709-asia-local-content-final.pdf
  30. ↑ Nolledo, Michael. "What is Google Drive? A guide to navigating Google's file storage service and collaboration tools". Business Insider. د لاسرسي‌نېټه ۱۶ نومبر ۲۰۲۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  31. ↑ "Introducing Google Drive... yes, really". Official Google Blog (په انګلیسي ژبه کي). د لاسرسي‌نېټه ۱۶ نومبر ۲۰۲۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  32. ↑ "About". www.dropbox.com (په انګلیسي ژبه کي). د لاسرسي‌نېټه ۱۷ نومبر ۲۰۲۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  33. ↑ "About - MEGA". mega.nz. د لاسرسي‌نېټه ۱۷ نومبر ۲۰۲۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=د_انټرنټ_تاریخ&oldid=303104" نه اخيستل شوی