د افغانستان نوې کېدونکې انرژي

د افغانستان  نوې کېدونکې انرژي، چې په کې بایو مس، اوبو انرژي، لمریزه برېښنا (سولر) او بادي انرژي شامله ده. افغانستان چې په وچه کې را ایسارشوی هېواد دی، پېنځه هېوادونه ورنه چاپېر دي. افغانستان له ۳۵ میلیونو لږ نفوس په لرلو سره، په نړیواله کچه د لږ لګښت لرونکو هېوادونوله جملې نه دی. افغانستان یو له هغو هېوادونو نه دی، چې کوچنۍ ایکولوژيکي پېښې لري. دمګړۍ افغانستان د جغرافیايي موقعیت له امله، د اوبو انرژي د نوې کېدونکې انرژۍ اصلي سرچینه ده. پراخ غرنی جوړښت، د اوبو بندونو جوړولو شونتیا (د افغانستان بندونه او زیرمې جوړول وګورئ) او د اوبو انرژیو نور ډولونه اسانه کوي.

د افغانستان د اوبو او انرژۍ وزارت د شمېرو له مخې، د دغه هېواد د نوې کېدونکې انرژۍ سرچینو وړتیا له ۳۰۰،۰۰۰ میګاواټه زیات اټکل شوی دی. دغه هېواد اوس مهال له خپلو ګاونډیو هېوادونو نه د ۶۷۰ میګاواټه برېښنا د واردولو په برخه کې ۲۸۰ میلیونه ډالره لګوي.

په افغانستان کې د نوې کېدونکې انرژۍ بل ډول زیستي ګاز (biogas) دی. ټولنې د بیو ګاز له کارونې سره، د هغو په ګټو چې له چاپېریالي ګټو پورته دي، د ظرفیت لوړولو له لارې پوه شوي دي.

لمریزه او بادي برېښنا

د راپورونو له مخې، افغانستان د دې  وړتیا، ظرفیت او امکانات( پوتانشیل) لري، چې د سولر له تختو په ګټنې سره، له ۲۲۲،۰۰۰ میګاواټه زیاته برېښنا تولید کړي. په ټول هېواد کې د سولر له تختو کار اخیستل، د زیاتوالي په حال کې دي. په منځنۍ کچه په هېواد کې د کال له ۳۰۰ ورځې ډېرې لمروي، چې په ورځ کې  له ۴ تر 6.5 kWh/m²   دی.

په دغه راپور کې ویل شوي دي چې: افغانستان د دې پوتانشیل لري، چې د بادي توربینونو په نصبولو او کارونې سره، له ۶۶،۰۰۰ میګاواټه برېښنا تولید کړي. سره له دې چې افغانستان د بادي برېښنا تولید په برخه کې ډېر امکانات لري، خو په افغانستان کې د نوې کېدونکې انرژۍ په توګه له بادي برېښنا کار اخیستل یوه معمولي چاره نه ده. باور پردې دی، چې له بادي انرژۍ نه د کار اخیستو ډېره شونتیا، د افغانستان په ختیځ او د افغانستان په ځینو شمالي سیمو کې ده.

اوبو برېښنا

د راپورونو له مخې، افغانستان د اوبو ۲۳،۰۰۰ میګاواټه تولید برېښنا امکانات لري. دغه هېواد، د ۶۷۷،۹۰۰ کیلومتره مربع اوبه نیوونکې ساحې، په کال کې په منځنۍ کچه د ۳۰۰ ملي متره منځنۍ کچې اورښت او د اوبو سرچینو لرونکو پراخو غونډیو توپوګرافي سره د پام وړ ده.

اوس مهال د اوبو برېښناییز تجهیزات، د ۳۰۴ میګاواټه برېښنا لپاره نصب شوي دي، چې له دې جملې ۱۸۳ میګاواټه برېښنا تولیديږي. هغه سیستم چې اوس نصب شوی، سره له دې چې ښه کار کوي، خو له تاوان پرته نه دي. څرنګه چې یساح او نور وايي: « اوس معموله ستراتیژي دا ده، څو د برېښنا کوچني بندونه جوړ شي، چې په یوه ټولنه کې د ټولو کورنیو لپاره، د یوه ګروپ یا آب ګرمي د روښانه کولو وړتیا ولري. دا ډول تاسیسات منقلونو او نورو برقي وسایلو لپاره کافي برېښنا نه برابروي او نږدې نه ده چې، د افغانستان کلیوالي سیمو ته دې د برېښنا شبکې پراخې شي». له دې سره سره، هغه څه چې وویل شول، د اوبو برېښنا او د اوبو انرژي د اوس لپاره غوره ټاکنه ده. افغانستان غرنۍ جغرافیه لري او دغه کار د اوبو برېښنا بندونو جوړولو په اسانه ټاکنه بدل کړی. د دې په درک کولو سره چې، د انرژۍ د لګښت له نظره، د افغانستان  اکوژلوژیکي پېښو څار څومره ټیټ دی، دمګړۍ د کافي انرژي لرل شوني نه ښکاري. په حقیقت کې، «د افغانستان نوې کېدونکې اوبو سرچینو ۷۵ میلیونه مترمکعبه اوبو سرچینې، چې په واک یې لري، هم کولای شي، د اوبو د ځمکې لاندې اوبو د ډکولو اصلي سرچینه وي، ځکه په افغانستان کې د اورښت کچه ټیټه ده ». په نړۍ کې اوبه نن په یوه ارزښتناک توکي بدلې شوې او د یوې طبیعي سرچینې په توګه پرېماني یې د افغانستان لپاره نیک بختي بلل کېږي. په دې سربېره، هغه څه چې وویل شول، دغه استدلال هم مطرح دی، چې دغه مفکورې او پروپوزلونه، د اوبو انرژۍ لپاره اغېزناکه مثبته کارونه لري، خو هغه څه چې په رښتیا سره ورته اړتیا ده، د اوبو انرژۍ د کار لپاره پروژه ده.

د بایو مس انرژي

ادعا کېږي، چې افغانستان د دې امکانات لري، څو د بایومس( biomass )له لارې نږدې ۴۰۰۰ میګاوټه برېښنا تولید کړي. په افغانستان کې د بایو مس انرژۍ تولید، لکه: د لرګیو او حیواني سرې له لارې نږدې ۹۰٪ غوښتنه ځواب کېږي.

بیوگاز

بیوګاز، په بېلابېلو هېوادونو کې له ورته کارونو سره کارول کېږي. په افغانستان کې د نوې کېدونکې انرژۍ سکټور نن د بیو ګازو له لارې د ودې په حال کې دی. «له بیو ګازو کار اخیستل، چې د ارګانیک anaerobic موادو له تجزیې ترلاسه کېږي، دا ډول بیو ګاز معمولاً د مساوي CH₄ او CO₂ درلودونکي دي». یوازې په هغه حالت کې چې بیو ګاز په صحیح توګه تبدیل شي، انرژي او نوې کېدونکې انرژي کولای شي، هایدروجن له اضافي توکو بېل کړي. بیو ګاز «د ښاروالۍ جامد کثافات په انیروبیک ډول تخریبوي اود ځمکې ډکولو ګاز د انرژۍ پروژوته رسوي، چې په مستقیم ډول د ځمکې ګاز انرژي تولیدوي». د بیو ګاز قدرت ډېر دی او دا یو ثابت شوی کار دی چې د «بایو ګاز انرژي کولای شي، ۷۰ سلنه خلکو ته چې په کلیوالي سیمو کې ژوند کوي، د انرژۍ لپاره ښه بدیل وي. له بیوګاز نه د کار اخیستو تجهیزاتو نصبول کولای شي، چې یوه بله موکه( فرصت) وي. د دې لپاره چې دغه ټکنالوژي د بزګر کور دروازې ته ور وړل شي، د یوې ملي پالیسۍ لرل حتمي دي.     نوې کېدونکې انرژي د دې خبر ورکوي، چې په هره ټولنه کې په زیاته کچه د کاربن کمول شوني دي. د بیو ګاز سیستم، د ظرفیت جوړونې لپاره د یوه جدي پوتانشیل په پروسه کې، د ټولنې ښکېلول رامنځ ته کوي. په دغه نوښت کې ډله ییزکار اجتناب نه منونکی دی او د دې لامل کېږي، څو د ټولنې ترمنځ نوې او مخکې پوهې شریکې شي. له هغې وروسته ظرفیت جوړول، د جوړښت جوړول پيلوي او په پایله کې د سرچینو وده او مارکیټ په چټکۍ سره زیاتېږي. یوازینۍ لار چې دغه نوې کېدونکې انرژي کولای شي، په اغیزناکه توګه جوړه شي، دا ده چې، د ټولو خواوو لپاره دې دعدالت غوښتنه وشي. د ملګروملتونو چاپېریال ساتنې پروګرام (UNEP) د دغې موضوع په اړه بحث کړی او په افغانستان کې د دغې ادارې مدیر وویل:

د ملګروملتونو د چاپېریال ساتنې پروګرام له دې امله چې، د افغانستان د بیو ګازو کنسرسیوم ماموریت لرلید ترتیبوي، خوشحاله دی. د افغانستان ډېری خلک د پخلي او تودولو لپاره، له سکرو او لرګیو کار اخلي؛ یوې پایداره انرژۍ ته اړتیا لري. ... د ملګروملتونو د چاپېریال ساتنې پروګرام ژمنه کړې، څو  په لوړه کچه لارښوونې برابرې کړي او له ملي ستراتيژیواو پالیسي ګانو سره په سمون کې د فعالیتونو د تنظیم لپاره له دغه کنسرسیوم سره مرسته وکړي. د ملګروملتونو د چاپېریال ساتنې پروګرام، له هغو ارزښتونو او مطالعاتو، چې په افغانستان کې د بیوګاز کنسرسیوم کارونو په پایله کې رامنځ ته کېږي، هم ملاتړ کوي.