بشري حقونه په اوکراین کې

بشري حقونه په اوکراین کې په لویه کچه جنجالي موضوع ده او د ازادۍ کور بنسټ په څېر سازمانونو په ۲۰۱۸ ز کال کې اوکراین د یو "نیمه خپلواک" هېواد په توګه طبقه بندي کړی دی.  

د ازادۍ کور بنسټ د را پورونو له مخې، د بشري حقونو وضعیت د ۲۰۱۴ ز کال د یورومیدان له پاڅون وروسته د پام وړ ښه شوی دی. دې هیواد د سیاسي ګډون، پارلماني ټاکنو او د حکومت د روڼتیا په برخه کې ښه درجه بندي ترلاسه کړې ده. د ۲۰۱۵ کال د پیل راهېسې  دا هیواد "نیمه خپلواک" ښودل شوی دی. د اروپا د امنیتي همکاریو سازمان په بنسټ، د ۲۰۱۵ ز کال له پیله، د اوکراین ټولټاکنې په عمومي ډول ډیموکراتیک بهیر په نظر کې نیسي خو د خلکو د باور لوړولو لپاره نورو هڅو ته اړتیا ده.

د بشري حقونو د څار د سازمان د وروستي راپور له مخې، دواړه لوري په دونباس کې د روانې جګړې پر مهال د جګړې له قوانینو سرغړونه کوي، د رسنیو پر ازادۍ حکومت ډېر محدودیتونه لګولي او جنسي تنوع ته په کې پوره درناوی نه کېږي. د اوکراین د ویرخونا رادا د ختیځ دونباس په سیمه کې د ۲۰۱۵ ز کال د می په ۲۱ مه د بشري حقونو د کنوانسیونونو د ځنډولو پرېکړه لیک تصویب کړ.

د بشري حقونو نړیوال او اروپایي تړونونه

اوکراین د لاندې نړیوالو تړونونو غړی دی

• د مدني او سیاسي حقونو نړیوال تړون  

• د مدني او سیاسي حقونو د نړوال تړون (لمړی) اختیاري پروتوکول

• د اقتصادي، ټولنیزو او کلتوري حقونو نړیوال تړون  

• د ښځو پر وړاندې د تبعیض د ټولو ډولونو د له منځه وړو کنوانسیون

• د ښځو پر وړاندې د تبعیض د ټولو ډولونو د له منځه وړو د کنوانسیون اختیاري پروتوکول 

• د ماشوم د حقوقو کنوانسیون  

• د ماشوم د حقوقو د کنوانسیون له خوا په وسلوالو نېښتو کې د ماشومانو د ښکېلتیا اختیاري پروتوکول

• د نژاد پالنې د ټولو ډولونو د له منځه وړلو نړیوال کنوانسیون  

• د شکنجې او نورو ظالمانه، غیر انساني یا سپکاوي چلند یا مجازاتو د مخنیوي کنوانسیون  

• د شکنجې د مخنیوي د کنوانسیون اختیاري پروتوکول

• د (۱۹۵۱ زکال) کډوالو د وضعیت په اړه کنوانسیون 

• د (۱۹۶۷ ز کال) کډوالو د وضعیت په اړه د کنوانسیون پروتوکول  

هغه تړونونه چې اوکراین لاسلیک کړي، خو تصویب کړي یې نه دي

• د نړیوالې جنایي محکمې د را منځ ته کېدو تړون

اوکراین د لاندې اروپایي تړونونو غړی دی

• د (۱۹۵۰ کال) د بشري حقونو او بنسټیزو ازادیو د ساتنې لپاره د اروپا کنوانسیون
• د (۱۹۸۳ کال) د بشري حقونو او بنسټیزو ازادیو د ساتنې لپاره د اروپا کنوانسیون د سولې په وخت کې د مرګ سزا د ختمولو په اړه ۶ ګڼه پروتوکول
• د (۲۰۰۰ کال) د بشري حقونو او بنسټیزو ازادیو د ساتنې لپاره د اروپا کنوانسیون د تبعیض عمومي منع په اړه ۱۲ ګڼه پروتوکول نمبر
• د (۲۰۰۲ کال) د د بشري حقونو او بنسټیزو ازادیو د ساتنې لپاره د اروپا د کنوانسیون په ټولو شرایطو کې د اعدام د سزا له منځه وړلو په اړه ۱۳ ګڼه پروتوکول
• ملي لږکیو د ساتنې د چارچوکاټ په اړه کنوانسیون

وضعیت

لنډه کتنه

په ۲۰۰۹ کال کې د ازادۍ کور بنسټ په څېر سازمانونو له خوا د اوکراین د "ازاد" هېواد په توګه په ګوته شو. دوی په خپل راپور کې وېیلي: " په سیمه کې اوکراین له فعالو مدني ټولنو څخه دی. اوسیدونکي یې په پراخه کچه مسئولیت مني، د جبري جوړښتونو  وړاندې غږ پورته کوي او فساد افشا کوي. هېڅ ډول محدودیت د غیردولتي موسسو په فعالیتونو کې نه تر سترګو کېږي. که څه هم د ۲۰۰۸ ز کال په مني کې د اقتصادي چارو له حالت څخه نا رضایتي پراخه وه، سوداګریزې ټولنې فعالې دي، خو اعتصابونه او د کارګرانو لاریونونه په مکرر ډول لېدل شوي دي. د فابریکو مالکین لاهم کولای شي چې خپل کارګران دې ته اړ کړي څو د مالکینو د خوښې سره سم رایه ورکړي." 

د اروپا د شورا کارپوهانو د ۲۰۰۹ ز کال د اکتوبر په ۲۰ نېټه وویل " د اروپا د شورا کارپوهانو چې په تېرو پینځو کلونو کې له اوکراین څارنه کوي په اوکراین کې د مدني ټولنې د را منځه ته کولو د بهير په اړه کومه اندیښنه نه ده څرګنده کړې. اوکراین په اروپا کې یو ډیموکراتیک دولت دی چې د بشري حقونو څخه د ملي پالیسۍ په توګه ساتنه کوي او همدارنګه د ملي لږکیو حقونه خوندي کوي." د بشري حقونو د څار سازمان بیا وایي چې په داسې حال کې چې د مدني ټولنې بنسټونه د حکومت له لاسوهنې پرته کار کوي، د پولیسو د زیان منوونکو ډلو له حقونو ناوړه ګټه اخلي او له هغو څخه سرغړونه کوي ... او دا د اوکراین د بشري حقونو ریکارد ته زیان رسوي.

نړیوالو سازمانونو د ۲۰۱۰ ز کال د ولسمشر ویکتور یانوکوویچ له ټاکنو وروسته خپلې اندېښنې څرګندې کړې. د ازادۍ کور د بنسټ له قوله، " د یانوکوویچ په ولسمشرۍ اوکراین لږ ډیموکراتیک شوی او که اوسنۍ لېوالتیا له پامه و غورځول شي، کېدای شي د استبدادي او فاسد حکومت په لور لاره بدله کړي." د منفي پرمختګونو په لړۍ کې دغه سازمان د رسنیو لپاره محدود چاپېریال، د مخالفو شخصیتونو قصدي تعقیب، د اوکراین د امنیتي بنسټونو له خوا د اندېښنې وړ لاسوهنه، د ۲۰۱۰ ز کال د اکتوبر په سیمه ییزو ټاکنو باندې پراخه نیوکې ... او د غونډې او وینا د اساسي ازادیو محدودول، په ګوته کوي." دا د دې لامل شول چې د ازادۍ کور بنسټ اوکراین په ۲۰۱۱ ز کال کې په نړۍ کې د ازادۍ په راپور کې له "ازاد" څخه "نیمه خپلواک" ته ښکته کړي. همدارنګه د بښنې نړیوال سازمان په ۲۰۱۱ ز کال کې "د پولیسو په توقیف کې د شکنجې او ناوړه چلند د تورونو د زیاتوالي، د بیان او غونډې پر ازادۍ محدودیتونو او همدارنګه د بهرنیانو په وړاندې د نفرت" په اړه څرګندونې وکړې.

د بې پولې خبریالانو د مطبوعاتو د ازادۍ د ۲۰۱۰ کال په شاخص کې اوکراین له ۸۹ ځای څخه ۱۳۱ ته راښکته شو. د مطبوعاتو ازادي په ګاونډۍ روسیه کې په ۱۴۰ مقام کې ځای لري. د بشري حقونو نړیوال فدراسیون د ۲۰۱۱ کال په ډسمبر کې اوکراین له هغو هېوادونو څخه یاد کړ چې په کې د بشري حقونو د فعالانو پر وړاندې تر ټولو جدي سرغړونې لیدل کېږي.

د ۲۰۱۳ کال د جنورۍ تر ۱۷ نیټې را په دې خوا، د اروپا د بشري حقونو په محکمه کې اوکراین خپلې ټولې ۲۱۱ قضیې و بایللې.

د عادلانه محکمې حق

په اساسي قانون کې د تعدیلاتو په پلي کېدو سره د عادلانه محاکمې بهیر ته زیان ورسېد ځکه چې دوی څارنوالۍ د ادارې نه د نظارت په نوم بهیر معرفي کړ. په محکمو د فشار له امله د قضیو د بیاکتنې لپاره اوږد مهاله بهیر؛ د دعوا د طرفینو د مساوي حقوق نقض؛ د بې ګناهۍ د فرضیې نه مراعات کول؛ د حکمونو په اجرا کې د محکمو پاتې راتلل او په محکمو کې د فساد لوړه کچه، نورې جدې اندېښنې ګڼل کېږي. خپلواکو وکیلانو او د بشري حقونو فعالانو شکایت کړی چې د اوکراین قاضیان په دوامداره توګه تر فشار لاندې دي چې مشخص حکم صادر کړي.

د ازادۍ کور بنسټ له قوله، قضایه قوه د نارنجي انقلاب راهیسې ډیره اغېزناکه له فساد نه ډېره پاکه شوې ده.

د لوړ پوړو سیاسي شخصیتونو لکه یولیا تیموشینکو، یوري لوتسینکو، ایګور دیدینکو، اناتولي ماکارینکو او والیري ایواشینکو وروستي محکمې (له ۲۰۱۰ کال را په دې خوا) د اروپایی کمیسیون، د متحده ایالاتو او نور نړیوال سازمانونه له خوا "غیر عادلانه، غیر شفاف او غیر خپلواک" او " د سیاسي مخالفینو د قصدي تعقیب" په توګه ګڼل شوې دي. د ۲۰۲۱ کال د فبروري په وروستیو ولسمشر ویکتور یانوکوویچ کې وویل چې دغه محاکمې "د اروپایی معیارونو او اصولو سره سمون نه خوري".