افغانستان ته د اسلام راتگ
په افغانستان کې د مسلمانانو فتوحات د مسلمانانو له خوا د فارس له فتحې وروسته پیل شول. هغه مهال چې مسلمانانو ختیځ خوا خراسان، سیستان او ماورالنهر یا فراه رود ته کډه وکړه. له نهاوند جګړې ۱۵ کاله وروسته، دوی له افغانستان پرته ټول ساساني قلمرونه تر خپلې ولکې لاندې راوستي و. په بشپړ ډول د افغانستان مسلمان کول، د ۱۰مې او ۱۲ مې پېړۍ په منځ کې د غزنویانو او غوریانو د سترواکۍ تر مهاله، چې له مذهبي ډلو نه یې ملاتړ کاوه، نه و ترلاسه شوي.[۱][۲]
خراسان او سیستان، چېرې چې د زردشت دین رامنځته شوی و، فتح شول. عربو د فارس ختیځو خواوو ته حرکت پیل کړ او په ۶۵۲ ز کال یې د هرات ښار ونیو او همدلته یې عربي واکمني جوړه کړه. د افغانستان د سیمو د نسبي کم اهمیت له مخې له لومړۍ هجري پېړۍ وروسته د مسلمانانو پوله له معاصر افغانستان سره تثبیت شوه. د تاریخي شواهدو له مخې داسې ښکاري چې توخارستان (باختر) یا بلخ لومړنۍ سیمه وه چې په شدت سره د عربو له خوا ونیول شوه، هغه چې بودیزم په کې غوړېدلی و. بلخ د وروستي ځل لپاره د قطیبه بن مسلم له خوا په ۷۰۵ ز کال کې فتح شو. های چوا، هغه چې بلخ یې په ۷۲۶ ز کال کې لیدلی و، څرګندوي چې ډېری اوسېدونکي یې بودایان و او عربو ورباندې حکومت کاوه.[۳][۴][۵][۶][۷][۸]
د افغانستان ختیځې برخې چې هغه مهال له سیاسي پلوه هند ته اړوندې بلل کېدلی، بودیزم او هندویزم د مسلمانانو د فتوحاتو ترمهاله هلته واکمن وو. کابل او زابلستان چې د بودیزم او نورو هندي مذهبونو کورونه وو، د دوو پېړیو لپاره د مسلمانانو پر وړاندې سخت مقاومت وکړ او د صفویانو او غزنویانو د فتوحاتو تر مهاله زنبیلیانو ته اړوند کابل شاهي و نه نیول شو. د زون او د هغه د واکمنانو زنبیلیانو اهمیت په دې کې و چې په سیند دره یې د عربو د برید مخه نیولې وه.[۹][۱۰]
رتبیل شاه، خلیفه مامون الرشید (واکمني. ۸۱۳-۸۳۳ ز کال) ته دوه چنده باج ورکاوه. هغه په کابل او زابل باندې د عربو له خوا وروستی برید وکړ. د کابل پاچا یې ونیو او هغه په اسلام مشرف شو. وروستی زنبیل، د یعقوب بن لیث او د هغه د ارباب صالح بن الندر له خوا په ۸۶۵ ز کال کې ووژل شو. په ورته مهال د کابل هندو شاهي د محمود غزنوي له خوا ونیول شوه. د غزنوي په ځواکونو کې یو شمېر هندي ځواکونه هم و. بیهقي څرګندوي چې: هندو افسران د مسعود غزنوي له خوا استخدام شوي و. د ۱۴ مې پېړۍ مسلمان عالم ابن بطوطه تشرېح کوي چې: د هندوکش معنا «د هندوانو وژونکی» دی، ځکه ګڼ شمېر هغه غلامان چې له هنده راوړل شوي و، د دغه ځای د سختې سړې هوا له امله مړه شول.[۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶]
د جغرافیې عالم محمد الیعقوبی څرګندوي چې: د بامیانو واکمنان شېر بلل کېدل، چې په اتمه پېړۍ کې په اسلام مشرف شول. یعقوب څرګندوي چې: هغوی په ۸۷۰ ز کال کې خپل بتان په غارت یووړل چې ډېر وروسته بل تاریخ لیکونکی شبانکارايي ادعا کوي چې :الپتګین په ۹۶۲ ز کال کې خپل واکمن هم اسلام ته اړولی و. په غور کې د عربو تلپاتې کنترول ترلاسه نه شو او دغه ځای د غزنوي فتوحاتو پر مهال اسلام ته واړول شو. د بهرام شاه د واکمنۍ پر مهال، غور اسلام ته واوښت او له سیاسي پلوه یو موټی شو.[۱۷][۱۸][۱۹][۲۰]
د ۱۵ مې پېړۍ په وروستیو کې د مغولي سترواکۍ بنسټ اېښودونکی بابر، له فراغنې نه راغی او کابل یې له ارغون کورنۍ ونیو. د ۱۶ مې او اتلسمې پېړیو ترمنځ مغولي پاچا یانو شاه جهان او اورنګزیب د ختیځ قلمرونو په یو شمېر برخو واکمني وکړه.[۲۱][۲۲][۲۳][۲۴]
د کافرستان (اوسني نورستان) خلکو د لرغوني هندویزم چارې، چې په سیمه ییزه توګه یې بدلونونه په کې راوستي و، ترسره کولې. له نورستان نه تر کشمیر پورې سیمه د پراخ شمېر «کافر» کلتورونو کوربه وه. هغوی ته په تلپاتې ډول د بتانو د عبادت کولو له امله کافران ویل کېدل او تر هغه مهاله له سیاسي پلوه خپلواک و، کله چې امیر عبدالرحمن خان له ۱۸۹۵-۱۸۹۶ ز کال پورې، په هغوی په زور دین بدل کړ، هغه مهال چې نورو هم د جزیې له ورکولو نه د خلاصون په موخه خپل دین بدل کړ.[۲۵][۲۶][۲۷][۲۸][۲۹][۳۰][۳۱]
د افغان – پښتنو وګړو د دین بدلون
د افغانستان نوم د لومړي ځل لپاره د سیفي هروي له خوا په ۱۴ مه پېړۍ کې په سیاسي ډګر کې وکارول شو. دا نوم ان د دراني سترواکۍ پر مهال هم نه و کارول شوی. یوازې وروسته له هغه چې د ډېورنډ فرضي کرښه رامنځته شوه، د هغه معاصره کارونه د آکسوس سیند او د دغې فرضي کرښې ترمنځ سیمې ته معمول شوه. هغه وګړي چې تر ډېره یې د افغان پاچهۍ په بنسټ اېښودو کې ونډه لرله پښتانه وو، هغه چې ورته «افغانان» ویل کېږي. [۳۲]
د لسمې پېړۍ په فارسي جغرافیا (حدود العالم )کې افغانانو ته د لومړي ځل لپاره اشاره شوې ده. د دغې جغرافیې لیکوال د هندوستان هېواد او د هغه د ښارونو په اړه څرګنده کړې، «شائول، د غرونو په سر ښکلی کلی، چې په کې افغانان اوسېدل». ابن بطوطه شائول داسې تشرېح کوي چې: د ګردیز او حسینان ترمنځ مشترک سوداګریز ځای و، د حسینان کره ځای نه دی معلوم. اخوند درویزه څرګندوي چې: د دوی اصلي ځای کندهار و چې د محمود غزنوي په غوښتنه د هغه سره په فتوحاتو کې د مرستې کولو په موخه یې په ۱۱ مه پېړۍ کې کډه کړې. افغان کلتور «کاشغر» د سلیمان غرونو په اوږدو کې د هغوی اصلي ځای بولي. (حدود العالم) نغوته کوي چې: د ننهار (ننګرهار) پاچا ګڼ شمېر «مسلمانې، افغانې او هندو» مېرمنې لرلې.[۳۳][۳۴]
د پښتنو کلتور د خالد بن ولید په واسطه د حضرت محمد(ص) پر مهال کې د مسلمانېدو خبره کوي. ویل کېږي چې قیس عبدالرشید د افغانانو فرضي نیکه د خالد بن ولید له احضار کولو وروسته له غور نه مکې ته د پلاوي لېږلو رهبري وکړه. ولید اسلام ومانه او د محمد (ص) په خدمت کې یې هم له نورو توپیر درلود. قیس خپل نوم عبدالرشید ته بدل کړ، د هغه درې زامن سړبن، غرغښت او کرلاڼي و چې کرلاڼي او سړبن د افغان اصلي لښکرو مولدین بلل کېږي.[۳۵][۳۶]
نعمت الله هروي په (مخزن الافغانی) کې د هغوی تاریخ، د افغانه په نوم اسرائیلي ته اړوند بولي، کوم چې اقصی جومات جوړ کړی. په دې ترتیب سره د شاه سلیمان د واکمنۍ پر مهال، د بخت نصر په نوم یو کس «د اسرائیلي وګړو د لېږد مسئول و، کوم چې هغه د غور، غزني، کابل، کندهار، فیروزکوه او پنځه یا شپږ اقلیمه سیمو ته یووړل. په ځانګړي ډول آصف او افغانه ته اړوند وګړي چېرې چې دوی خپل استوګن ځایونه جوړ کړل، نسل یې زیات شو او په پرله پسې توګه یې کفارو سره جګړه کوله». قیس مدینې ته سفر وکړ، څو د محمد (ص) دعا واخلي او د مکیانو سره جګړه وکړي. خپله محمد(ص) د کلتور له مخې قیس او د هغه وګړو ته د پښتون لقب ورکړ. دوی غور ته راوګرځېدل، څو اسلام خپور کړي او له محمود سره یې وفاداري وکړه. د نعمت الله هروي په خبره: غوري واکمن معزالدین لوېدیځ لوري ته چې اوسني شمال لوېدیځ پاکستان ته اړوندېږي، د خپلو پوځي مبارزاتو په ترڅ کې په کډوالۍ پیل وکړ.[۳۷][۳۸]
هغه عرب چې له کابل شاهانو سره په جګړه بوخت و، خپلې مبارزې یې د ګندهارا لور ته هدایت کړې. د معاویه د واکمنۍ پر مهال د سیستان اداره له خراسان نه جلا شوه او د وخت والي په سیمه او کابل شاهانو خپل کنټرول ساته. احمد حسن داني په دې باور دی چې: کېدای شي د عربو چارې د افغانانو د دین اوښتو لامل شوې وي او کېدای شي په یوځلي ډول یې دین منلي وي، ځکه دا د دغو وګړو طبیعت دی. ټولو افغان قبیلو په یوه واراسلام منلی دی.[۳۹]
سرچینې
- ↑ André Wink (2002). Al- Hind: The slave kings and the Islamic conquest. 2. Brill Publishers. p. 120. ISBN 0391041738.
- ↑ Nile Green (2017). Afghanistan's Islam: From Conversion to the Taliban. Cambridge University Press. p. 39. ISBN 9780520294134.
- ↑ Nile Green (2017). Afghanistan's Islam: From Conversion to the Taliban. Cambridge University Press. pp. 44, 46–47. ISBN 9780520294134.
- ↑ Historic Cities of the Islamic World, ed. C.E. Bosworth, (Brill, 2007), 153.
- ↑ André Wink (June 1991). Al- Hind: The slave kings and the Islamic conquest. 2. Brill Publishers. p. 120. ISBN 9004095098.
- ↑ Islam and Tibet - Interactions along the Musk Route. Routlegde. 2011. pp. 46–48. ISBN 9780754669562.
- ↑ H.A.R. Gibb (2013). The Arab Conquests in Central Asia. Read Books Ltd. p. 32. ISBN 9781446545638.
- ↑ Islam and Tibet - Interactions along the Musk Route. Routlegde. 2011. pp. 51, 53. ISBN 9780754669562.
- ↑ Ramesh Chandra Majumdar (1951). The History and Culture of the Indian People: The Age of Imperial Unity. G. Allen & Unwin. p. 635.
- ↑ Al- Hind: The slave kings and the Islamic conquest - Volume I. Brill. June 1991. pp. 119, 124. ISBN 9004095098.
- ↑ Ramesh Chandra Majumdar. Readings in Political History of India, Ancient, Mediaeval, and Modern. B.R. Publishing Corporation. p. 223.
- ↑ Ahmad Hasan Dani, B.A. Litvinsky (January 1996). History of Civilizations of Central Asia: The crossroads of civilizations, A.D. 250 to 750. UNESCO. p. 470. ISBN 9789231032110.
- ↑ William Bayne Fisher (1975-06-26). The Cambridge History of Iran, Volume 4. Cambridge University Press. p. 109. ISBN 9780521200936.
- ↑ Romila Thapar (2005). Somanatha: The Many Voices of a History. Verso. p. 40. ISBN 9781844670208.
- ↑ Martin Ewans (2013). Afghanistan - A New History. Routledge. p. 15. ISBN 978-0-415-29826-1.
- ↑ Christoph Witzenrath (2016). Eurasian Slavery, Ransom and Abolition in World History, 1200–1860. Routledge. p. 45. ISBN 978-1-317-14002-3.
Ibn Battuta, the renowned Moroccan fourteenth century world traveller remarked in a spine-chilling passage that Hindu Kush means slayer of the Indians, because the slave boys and girls who are brought from India die there in large numbers as a result of the extreme cold and the quantity of snow.
- ↑ Clifford Edmund Bosworth. Yohanan Friedmann; Raphael Israeli; Anthony Hearle Johns (eds.). "The Coming of Islam in Afghanistan". Islam in Asia. 1. Magnes Press: 13.
- ↑ Clifford Edmund Bosworth (1977). The Medieval History of Iran, Afghanistan, and Central Asia. Variorum Reprints. pp. 143–144.
- ↑ Satish Chandra (2004). Medieval India: From Sultanat to the Mughals-Delhi Sultanat (1206–1526) - Part One. Har-Anand Publishers. p. 22. ISBN 9788124110645.
- ↑ Clifford Edmund Bosworth (1977). Politics and Society During the Early Medieval Period: Collected Works of Professor Mohammad Habib. People's Publishing House. p. 141.
- ↑ Dale, Stephen Frederic (2004). The garden of the eight paradises: Bābur and the culture of Empire in Central Asia, Afghanistan and India (1483–1530). Brill. pp. 15, 150. ISBN 90-04-13707-6.
- ↑ Ibn Battuta (2004). Travels in Asia and Africa, 1325–1354 (reprint, illustrated ed.). Routledge. p. 416. ISBN 978-0-415-34473-9.
- ↑ Muhammad Qasim Hindu Shah (1560). "Chapter 200: Translation of the Introduction to Firishta's History". The History of India. Vol. 6. Sir H. M. Elliot. London: Packard Humanities Institute. p. 8. خوندي شوی له the original on 26 July 2013. بياځلي په 22 August 2010.
- ↑ Samrin, Farah (2005–2006). "The City of Kabul Under the Mughals". Proceedings of the Indian History Congress. 66: 1303–1308. JSTOR 44145943.
- ↑ Percy Sykes (2014-07-10). A History of Afghanistan: Volumes 1 and 2. Routledge. p. 14. ISBN 9781317845874.
- ↑ Harlan 1939:127
- ↑ Christine Noelle (1997). State and Tribe in Nineteenth-century Afghanistan: The Reign of Amir Dost Muhammad Khan (1826–1863). Psychology Press. p. 161. ISBN 9780700706297.
- ↑ Richard F. Strand (31 December 2005). "Richard Strand's Nuristân Site: Peoples and Languages of Nuristan". nuristan.info.
- ↑ Alberto M. Cacopardo (2016). "Fence of Peristan - The Islamization of the "Kafirs" and Their Domestication". Archivio per l'Antropologia e la Etnologia. Società Italiana di Antropologia e Etnologia: 69, 77.
- ↑ C. E. Bosworth; E. Van Donzel; Bernard Lewis; Charles Pellat (eds.). The Encyclopaedia of Islam, Volume IV. Brill. p. 409.
- ↑ Nile Green (2017). Afghanistan's Islam: From Conversion to the Taliban. University of California Press. pp. 142–143. ISBN 9780520294134.
- ↑ Hasun Kawun Kakar (2011-01-15). Government and Society in Afghanistan: The Reign of Amir 'Abd Al-Rahman Khan. University of Texas Press. p. xvii. ISBN 9780292729001.
- ↑ Joseph Theodore Arlinghaus, Duke University Dept. of History (1988). The transformation of Afghan tribal society: Tribal expansion, Mughal imperialism and the Roshaniyya insurrection, 1450-1600. Duke University. pp. 133–134.
- ↑ Percy Sykes (2014-07-10). A History of Afghanistan: Volumes 1 and 2. Routledge. p. 14. ISBN 9781317845874.
- ↑ Ahmed Hassan Dani (1995). Peshawar: Historic City of the Frontier. Sang-e-Meel Publications. pp. 64–65.
- ↑ Ludwig W. Adamec (2012). Historical Dictionary of Afghanistan. Scarecrow Press. p. 30. ISBN 9780810878150.
- ↑ Robert D. Crews (2015). Afghan Modern: The History of a Global Nation. Harvard university Press. pp. 11–12. ISBN 9780674286092.
- ↑ Christine Noelle (1997). State and Tribe in Nineteenth-century Afghanistan: The Reign of Amir Dost Muhammad Khan (1826–1863). Psychology Press. p. 160. ISBN 9780700706297.
- ↑ Ahmed Hassan Dani (1995). Peshawar: Historic City of the Frontier. Sang-e-Meel Publications. pp. 64–65.