ادراک پوهنه

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

مېتاکوګنېشن یا ادراک پوهنه یا هم د پوهېدو پوهنه (انګلیسي: Metacognition) د خپل فکر د پروسو په اړه پوهاوی او د دوی تر شا د شته الګو ګانو پوهه ده. د دغې اصطلاح د ریښې کلمه مېتا (meta) ده، چې معنا یې "هاخوا"، یا "ترې پورته" ده. مېتاکوګنېشن یا مېتاپېژندنه ښایي ډېرې بڼې ولري، لکه د خپل فکر کولو د لارو چارو منعکسول او پر دې پوهېدل چې کله او څنګه د ستونزې د هواري لپاره ځانګړې ستراتیژۍ وکارول شي. مېتاکوګنېشن یا ادراک پوهنه عموما دوې برخې لري: (۱) د د ادراک یا پوهېدو په اړه پوهه او (۲) د ادراک تنظیم.[۱][۲]

مېتامیموري، چې د حافظې او یادولو یا حفظ د ستراتیژیو په اړه د پوهېدو په توګه تعریف شوې، د مېتاکوګنېشن یوه ځانګړې مهمه بڼه ده. په کلتورونو کې د مېتاادراکي (metacognitive) پروسس کولو په اړه علمي څېړنې په لومړیو پړاوونو کې دي، مګر داسې نښې نښانې شته چې په دې تړاو لا ډېر کار ممکن د ښوونکو او زده کوونکو ترمنځ د بین-کلتوري زده کړو په برخه کې غوره پایلې وړاندې کړي.[۳][۴]

د مېتاکوګنېشن په اړه لیکنې لږ تر لږه د یوناني فیلسوف ارسطو (۳۸۴-۳۲۲ ق م) دوو اثارو ته رسېږي: د روح په اړه (On the Soul) او پاروا نچرالیا (Parva Naturalia).[۵]

تعریفونه[سمول]

دغې د لوړې کچې ادراک یا پوهېدنې ته د امریکایي پرمختیايي ارواپوه جان ایچ فلاویل (۱۹۷۶) لخوا د مېتاکوګنېشن نوم ورکړل شو. [۶]

د مېتاکوګنېشن اصطلاح په لفظي ډول 'له ادراک پورته' معنا لري او د ادراک په اړه د ادراک یا د پوهېدو په اړه د پوهېدنې د څرګندولو لپاره کارېږي، یا هم په لا زیاته غیررسمي بڼه د فکر کولو په اړه فکر ته وایي. فلاویل مېتاکوګنېشن د ادراک او د ادراک د کنټرول په اړه د پوهې په توګه تعریف کړی. د مثال په توګه، که یو څوک متوجه شي چې د B په پرتله د A په زده کړه کې ډېره ستونزه لري، یا دا چې که متوجه شي چې C باید د حقیقت په توګه له منلو وړاندې بیا چېک کړي، نو دا شخص په مېتاکوګنېشن کې ښکېل دی. جان ایچ فلاویل (۱۹۷۶، مخ ۲۳۲). د اندریس ډیمیټریو تیوري (د ادراکي پراختیا یوه له نوو-پیاجي تیوریو څخه یوه) د ځان څارنې، د ځان استازیتوب، او د ځان تنظیمولو پروسو ته د راجع کولو لپاره د هایپر-کوګنیشن اصطلاح کارولې، کومې پروسې چې د انسان د ذهن نه بېلېدونکي یا بشپړوونکې برخې ګڼل کېږي. پردې سربېره، هغه او همکارانو یې وښوده چې دا پروسې د پروسس له موثریت او استدلال سره یو ځای، چې په دودیز ډول د روان هوش یا هوښیارۍ ترکیبوونکي ګڼل کېږي، په عمومي هوش کې برخه اخلي.[۷][۸]

په مېتاکوګنېشن یا ادراک پوهنه کې د خپل فکر کولو د پروسې په اړه فکر کول هم شامل دي، لکه د مطالعې مهارتونه، د حافظې وړتیاوې، او د زده کړې د څارنې وړتیا. دا مفهوم باید د منځپانګې له لارښوونې سره یو ځای په واضح ډول تدریس شي.

ادراک پوهنه د یو چا د خپلو ادراکي پروسو او د زده کړې اعظمي کچې ته د رسولو لپاره د دغو پروسو د تنظیم د څرنګوالي په اړه پوهه ده.

مېتاکوګنېشن یوه عمومي اصطلاح ده چې د حافظې د څارنې او د ځان د تنظیم، مېتا-استدلال، شعور/پوهاوی او د تېر او راتلونکي د تشخیص شعور/ځان-پوهاوی مطالعه کوي. په عمل کې دا وړتیاوې د یو چا د خپل ادراک تنظیمولو لپاره کارېږي، چې د فکر کولو، زده کړې او د مناسبو اخلاقي قواعدو د ارزونې وړتیا زیاتول یې موخه وي. دا د لوړ پوهاوي په پایله کې د یوه ځانګړي وضعیت لپاره د غبرګون د وخت کمولو لامل هم کېدای شي، او هم په بالقوه توګه د ستونزو یا دندو د بشپړولو وخت راکموي.[۹][۱۰]

ټولنیز مېتاکوګنېشن[سمول]

که څه هم تر اوسه خپله د مېتاکوګنېشن په اړه بحث شوی، خو په دې برخه کې وروستیو څېړنو ښودلې چې دا نظر خورا محدودوونکی دی. پرځای یې، دا استدلال کېږي چې د مېتاکوګنېشن یا ادراک پوهنې په څېړنه کې باید د نورو د ذهني پروسو په اړه باورونه، پر دغو باورونو د کلتور اغېزې، او د ځان په اړه پر باورونو د کلتور اغېزې هم شامل وي. دا "پراختیا پاله نظریه" وایي چې د وضعیتي نورمونو او کلتوري توقعاتو په پام کې نیولو پرته چې پر هماغو مفاهیمو اغېزې ښندي، د مېتاکوګنېشن په بشپړ ډول پوهېدل ناشوني دي. د ټولنیزې ارواپوهنې او مېتاکوګنېشن دا ترکیب د ټولنیز مېتاکوګنېشن یا ټولنیزې ادراک پوهنې په نوم یادېږي.[۱۱]

ټولنیز مېتاکوګنېشن یا ادراک پوهنه هغه نظرونه او مفکورې رانغاړي چې له ټولنیز ادراک سره تړاو لري. پردې سربېره، په ټولنیز مېتاکوګنېشن کې د نورو د ادراک یا پوهېدنې په اړه د قضاوت کول هم شاملېدای شي، لکه د نورو د ادراکاتو او احساساتي حالتونو په اړه قضاوت کول. دا تر یوه بریده له دې کبله ده چې د نورو په اړه د قضاوت کولو پروسه د ځان په اړه قضاوت کولو ته ورته ده. که څه هم، افراد د هغو خلکو په اړه لږ معلومات لري چې دوی یې په اړه قضاوت کوي. له همدې امله، د نورو په اړه قضاوت کول تر ډېره ناسم ثابتېږي. د ورته ادراکاتو لرل کولی شي د دې غلطۍ پروړاندې محافظت او ساتنه وکړي او ښایي د ډلو یا سازمانونو او همدارنګه د خپلمنځي اړیکو لپاره ګټور وي.[۱۲][۱۳]

ټولنیز مېتاکوګنېشن او کلیشې[سمول]

خلک د خپلو کلیشه‌اي باورونو د مناسب‌والي، توجیه کولو، او ټولنیز قضاوت په اړه ثانوي پوهه لري. خلک پوهېږي چې چې کلیشه‌اي قضاوتونه او د هغو د نه کولو لپاره شعوري هڅه د منلو وړ نه ده. ظریفې ټولنیزې نښې کولی شي پر دغو شعوري هڅو اغیزه وکړي. د مثال په توګه، کله چې د نورو اړوند د قضاوت کولو د وړتیا په اړه د اعتماد پر نفس غلط احساس ورکړل شي، خلک به بېرته په ټولنیزو کلیشو تکیه وکړي. کلتوري شالیدونه د کلیشو په شمول په ټولنیز مېتاکوګنېټیو انګیرنو اغیزه کوي. د بېلګې په توګه، هغه کلتورونه چې دا کلیشه نه لري چې حافظه د عمر له لوړېدو سره کمېږي د حافظې په فعالیت کې د عمر د توپیر ښودنه نه کوي.[۱۴][۱۵][۱۶]

کله چې د نورو خلکو په اړه د قضاوت کولو خبره راځي، د ثبات په اړه د انسان د ځانګړنو د انعطاف په اړه ضمني تیورۍ هم په ټولنیزه کلیشه کې د توپیرونو وړاندوینه کوي. د ځانګړتیاوو د شتون تیوري د خلکو دا تمایل زیاتوي چې د ګروپ د غړو ترمنځ ورته والی وګوري او له کلیشه‌اي قضاوتونو څخه کار واخلي. د مثال په توګه، د هغو کسانو په پرتله چې زیاتیدونکې عقیدې لري، هغه خلک چې د ځانګړتیاوو د شتون عقاید لري د توکمیزو او شغلي ډلو په اړه د ځانګړتیاوو ډېر کلیشه‌اي قضاوتونه کاروي او همدارنګه د نویو ډلو په اړه د لا ډېرو تندو ځانګړتیاوو قضاوتونه رامنځته کوي. کله چې د یوې ډلې په اړه د یوه فرد انګیرنې د هغوی له ضمني نظریو سره یوځای شي، خورا کلیشه‌اي قضاوتونه رامنځته کېدای شي. هغه کلیشې چې یو څوک باور لري چې نور یې د دوی په اړه لري د مېتاکلیشو په نوم یادېږي.[۱۷]

سرچینې[سمول]

  1. ↑ Metcalfe, J., & Shimamura, A. P. (1994). Metacognition: knowing about knowing. Cambridge, MA: MIT Press.
  2. ↑ Schraw, Gregory (1998). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Promoting general metacognitive awareness"]. Instructional Science 26: 113–125. doi:10.1023/A:1003044231033. 
  3. ↑ Dunlosky, J. & Bjork, R. A. (Eds.). Handbook of Metamemory and Memory. Psychology Press: New York, 2008.
  4. ↑ Wright, Frederick. APERA Conference 2008. 14 April 2009. http://www.apera08.nie.edu.sg/proceedings/4.24.pdf Archived 4 September 2011 at the Wayback Machine.
  5. ↑ Colman, Andrew M. (2001). "metacognition". A Dictionary of Psychology. (الطبعة 4). Oxford: Oxford University Press (نشر 2015). د کتاب پاڼې 456. د کتاب نړيواله کره شمېره 9780199657681. د لاسرسي‌نېټه ۱۷ مې ۲۰۱۷. Writings on metacognition can be traced back at least as far as De Anima and the Parva Naturalia of the Greek philosopher Aristotle (384-322 BC) [...]. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  6. ↑ "What is Metacognition?". The Psychology Notes Headquarters (په انګلیسي ژبه کي). 2013-04-19. د لاسرسي‌نېټه ۱۸ اکتوبر ۲۰۲۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  7. ↑ Demetriou, A., Efklides, A., & Platsidou, M. (1993). The architecture and dynamics of developing mind: Experiential structuralism as a frame for unifying cognitive developmental theories. Monographs of the Society for Research in Child Development, 58, Serial Number 234.
  8. ↑ Demetriou, A.; Kazi, S. (2006). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Self-awareness in g (with processing efficiency and reasoning)"]. Intelligence 34 (3): 297–317. doi:10.1016/j.intell.2005.10.002. 
  9. ↑ Lai, Emily (April 2011). "Metacognition: A Literature Review" (PDF). Metacognition: A Literature Review PDF. د لاسرسي‌نېټه ۲۳ اپرېل ۲۰۱۶. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  10. ↑ Molenberghs, Pascal; Trautwein, Fynn-Mathis; Böckler, Anne; Singer, Tania; Kanske, Philipp (1 December 2016). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Neural correlates of metacognitive ability and of feeling confident: a large-scale fMRI study"]. Social Cognitive and Affective Neuroscience 11 (12): 1942–1951. doi:10.1093/scan/nsw093. ISSN 1749-5024. PMID 27445213. 
  11. ↑ Jost, J. T.; Kruglanski, A. W.; Nelson, T. O. (1998). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Social metacognition: an expansionist review"]. Personality and Social Psychology Review 2 (2): 137–154. doi:10.1207/s15327957pspr0202_6. ISSN 1088-8683. PMID 15647141. 
  12. ↑ Tullis, Jonathan G.; Fraundorf, Scott H. (August 2017). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Predicting others' memory performance: The accuracy and bases of social metacognition"]. Journal of Memory and Language 95: 124–137. doi:10.1016/j.jml.2017.03.003. ISSN 0749-596X. 
  13. ↑ Thompson, Leigh; Cohen, Taya R. (1 January 2012). Metacognition in teams and organizations. Social Metacognition. د کتاب پاڼي 283–302. doi:10.4324/9780203865989. د کتاب نړيواله کره شمېره 9780203865989. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  14. ↑ Dweck, Carol S.; Chiu, Chi-yue; Hong, Ying-yi (October 1995). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Implicit Theories and Their Role in Judgments and Reactions: A Word From Two Perspectives"]. Psychological Inquiry 6 (4): 267–285. doi:10.1207/s15327965pli0604_1. ISSN 1047-840X. 
  15. ↑ Levy, B.; Langer, E. (June 1994). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Aging free from negative stereotypes: successful memory in China and among the American deaf"]. Journal of Personality and Social Psychology 66 (6): 989–997. doi:10.1037/0022-3514.66.6.989. ISSN 0022-3514. PMID 8046582. 
  16. ↑ Steele, Jennifer R.; Ambady, Nalini (July 2006). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". ""Math is Hard!" The effect of gender priming on women's attitudes"]. Journal of Experimental Social Psychology 42 (4): 428–436. doi:10.1016/j.jesp.2005.06.003. ISSN 0022-1031. 
  17. ↑ Briñol, Pablo (27 April 2012). Briñol, Pablo; Demarree, Kenneth (المحررون). Social Metacognition. Psychology Press. د کتاب پاڼي 21–42. doi:10.4324/9780203865989. د کتاب نړيواله کره شمېره 9780203865989. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=ادراک_پوهنه&oldid=276324" نه اخيستل شوی