شوروي اتحاد

اړوند
په نوم د	شوروي — سوسیالیزم — ولسمشريزه
پلازمېنه	مسکو
حالت	Federation
عمومي مالومات	لړۍ... پخوانی هېواد (۱۹۹۱ – ); federal republic (en) ; سوسياليستی دولت ; خپلواک هېواد (۱۹۲۲ – ۱۹۹۱); communist state (en) ; transcontinental country (en) ; supranational union (en) ; د ملگرو ملتونو غړي هېوادونه ; Permanent members of the United Nations Security Council (en) ; cratonym (en) ; دولت ; counterintelligence state (en) ; هېواد
وګړو شمېر	۲۹۳٬۰۴۷٬۵۷۱
پکي شاملې اداري سیمې	لړۍ... د شوروي اتحاد فدراتیف سوسیالیست جمهوریت — د اوکراین شوروي سوسالیستي جمهوریت — Byelorussian Soviet Socialist Republic (en) — Armenian Soviet Socialist Republic (en) — Georgian Soviet Socialist Republic (en) — Azerbaijan Soviet Socialist Republic (en) — Lithuanian Soviet Socialist Republic (en) — Latvian Soviet Socialist Republic (en) — Estonian Soviet Socialist Republic (en) — Moldavian Soviet Socialist Republic (en) — Kazakh Soviet Socialist Republic (en) — Kirghiz Soviet Socialist Republic (en) — Uzbek Soviet Socialist Republic (en) — Turkmen Soviet Socialist Republic (en) — Tajik Soviet Socialist Republic (en) — Karelo-Finnish Soviet Socialist Republic (en) — Transcaucasian Socialist Federative Soviet Republic (en)
رسمي ژبه	روسي
ځايي ژبې	روسي
د حکومت مشر	Chairman of the Council of Ministers of the USSR (en) — Chairman of the Council of People's Commissars (en) — Chairman of the Council of Ministers of the USSR (en)
وګړنوم	لړۍ... szovjet — Soviet — sovietic — sovietică — советский — советская — советские — soviético — soviética — радянський — soviétique — soviéticu — soviética — საბჭოთა — шӯравӣ — советӣ — шӯравиҳо — советиҳо — Σοβιετικός — Σοβιετική — Σοβιετικοί — Sovetuniano — Sovetiano — радянин — радянка — радяни — радянки — Sovjet — Sovjetinja — радянська — Sóivéadach
غړی د	لړۍ... د وارسا تړون (۱۹۵۵ – ۱۹۹۱); Organization for Security and Co-operation in Europe (en) (۱۹۷۳ – ۱۹۹۲); COMECON (en) (۱۹۴۹ – ۱۹۹۱); International Civil Aviation Organization (en) ; ملگري ملتونه (۱۹۴۵ – ۱۹۹۱); د ملګرو ملتونو امنيت شورا (۱۹۴۶ – ۱۹۹۱); states with nuclear weapons (en) ( – ۱۹۹۰)
هېواد	شوروي اتحاد
دین	سيکولر حکومت
ځایناستی د	Russian Socialist Federative Soviet Republic (en) — Interwar Latvia (en)
ځایناستی	لړۍ... روسیه — اوکراين — بېلاروس — مولدووا — ګرجستان — ارمنستان — آزربایجان — قزاقستان — اوزبکستان — ترکمنستان — قرغزستان — تاجيکستان — اېستونيا — لاتويا — ليتوانيا
د ړنګېدو وخت	۲۶ ډيسمبر ۱۹۹۱
مهمې پېښې	لړۍ... ۳۰ ډيسمبر ۱۹۲۲ : Treaty on the Creation of the Union of Soviet Socialist Republics (en) ; ۲۶ ډيسمبر ۱۹۹۱ : د شوروي اتحاد ړنګېدل ; ۸ ډيسمبر ۱۹۹۱ : Biełavieža Accords (en) ; Great Patriotic War (en) ; New Economic Policy (en) ; perestroika (en) ; Era of Stagnation (en) ; دويمه نړېواله جګړه ; 1924 Soviet Constitution (en) ;
د ځای کچه	۲۲٬۴۰۲٬۲۰۰ كيلومتر مربع
برخې	د شوروي اتحاد فدراتیف سوسیالیست جمهوریت
بنسټګر	د شوروي اتحاد فدراتیف سوسیالیست جمهوریت; د اوکراین شوروي سوسالیستي جمهوریت; Byelorussian Soviet Socialist Republic (en) ; Transcaucasian Socialist Federative Soviet Republic (en)
کورډي‌نېشن	۶۵°شمال ۹۰°ختیځ / 65°شمال 90°ختيځ

شوروي اتحاد، په رسمي توګه د شوروي سوسیالیستي جمهوریتونو اتحادیه (USSR)، یو سوسیالیست یا ټولنپال دولت و، چې له ۱۹۲۲ کال څخه تر ۱۹۹۱ کال پورې یې یوروشیا سیمه تر خپل کنټرول لاندې لرله. د نوم له پلوه دا د څو ملي جمهوریتونو فدرالي اتحادیه وه او په عملي لحاظ یې بیا حکومت او اقتصاد تر وروستیو کلونو پورې خورا متمرکز وو. دا هېواد (تر ۱۹۹۰ مخکې) یو-ګوندي دولت و، چې د شوروي اتحاد د کمونست ګوند له خوا اداره کېده او مسکو یې د خپل لوی او ستر نفوس لرونکي جمهوریت (Russian SFSR) پلازمېنه ټاکلې وه. نور لوی ښاري مرکزونه یې لیننګراد (Russian SFSR)، کیېف (Ukrainian SSR) مینسک (Byelorussian SSR)، تاشکند (Uzbek SSR) الماتا (Kazakh SSR) او نووسیبیرسک (Russian SFSR) وو. دا په نړۍ کې ترټولو لوی هېواد و، چې ۲۲۴۰۲۲۰۰ مربع کیلومتره (۸۶۴۹۵۰۰ مربع میل) مساحت یې درلود او ۱۱ وخت زونونه (time zones) یې تر پوښښ لاندې وو.

د شوروي اتحاد ریښې د ۱۹۱۷ کال د اکتوبر انقلاب ته رسېږي، کله چې د ولادیمیر لینن په مشرۍ بالشویکانو هغه لنډمهال حکومت ړنګ کړ چې مخکې د روسي امپراتورۍ د رومانوف ماڼۍ ځایناستی و. دوی د روسیې د شوروي جمهوریت تاسیس کړ، چې د نړۍ لومړی د اساسي قانون له مخې تضمین شوی سوسیالیستي دولت و. شخړو په ټوله پخوانۍ امپراتورۍ کې د بالشویک سره پوځ او ډېری بالشویک-ضد ځواکونو ترمنځ کورنۍ جګړې توندې کړې، چې تر ټولو لویه ډله پکې سپین ګارد (White Guard) و. سپین ګارد د بالشویکانو او شکمنو کارګرانو او بزګرو بالشویکانو پرضد چې د سپین ترور (White Terror) په نوم پېژندل کېږي، د کمونیست-ضد تاوتریخجنو ځپلو کې ښکېل وو. سور پوځ پراخ شو او له سیمه‌ییزو بالشویکانو سره یې د واک په ترلاسه کولو کې مرسته وکړه، شوروي شوراګانې یې تاسیس کړې او د سره ترور (Red Terror) له لارې یې خپل سیاسي مخالفین او یاغي بزګران وځپل. په ۱۹۲۲ کال کې، د ځواک انډول بدل شو او بالشویکان بریالي راووتل او په دې توګه د روسیې، قفقاز، اوکراین او بېلاروس جمهوریتونو په یوځای کولو سره شوروي اتحاد جوړ شو. د کورنۍ جګړې په پای کې د لینن حکومت نوې اقتصادي پالیسي معرفي کړه، چې د آزاد بازار او شخصي ملکیتونو د یوې برخې د بېرته راستنېدو لامل شوه، چې بیا د اقتصادي بیارغونې د یوې دورې لامل هم شوه.

په ۱۹۲۴ کې د لینن له مړینې وروسته جوزف سټالین واک ته ورسېد. سټالین د کمونست ګوند دننه د خپلې واکمنۍ پر وړاندې ټول سیاسي مخالفتونه وځپل او دستوري اقتصاد (command economy) یې پیل کړ. د پایلې په توګه، دغه هېواد د ګړندي صنعتي کېدو او جبري مشترک اقتصادي سیستم (forced collectivization) یوه دوره تجربه کړه، چې د پام وړ اقتصادي ودې لامل شوه، مګر په په ورته وخت کې په ۱۹۳۲-۱۹۳۳ کې د په لاس جوړې شوې قحطۍ لامل هم شوه او د ګلګ (Gulag) کارګر کمپ نظام یې پراخ کړ. سټالین همدا راز سیاسي جنون ته لمن ووهله او د پوځي مشرانو، د کمونست ګوند د غړو او عامو وګړو د ډله‌ییزو نیولو له لارې یې له ګوند څخه د هغه د واقعي او تصور شوو مخالفینو د حذف او لرې کولو لپاره ستره تصفیه وکړه، کوم چې بیا د اصلاحي کارګرانو کمپونو ته لېږل کېدل او یا پر اعدام محکومېدل.

په ۱۹۵۳ کال کې د سټالین له مړینې وروسته، د نیکیتا خروشچیف په مشرۍ د سټالین-زدایۍ (de-Stalinization) او خروشچیف تاو (Khrushchev Thaw) په نامه دوره پیل شوه. په دې دوره کې دغه هېواد په چټکۍ سره وده وکړه او په میلیونونو بزګران صنعتي ښارونو ته ولېږدول شول. شوروي اتحاد له لومړنۍ سپوږمکۍ او لومړنۍ انساني فضايي الوتنې او په بله سیاره، زهره کې، د ځمکې لپاره په لومړنیو څېړنو سره د فضا په سیالۍ کې مخکښ شو. په ۱۹۷۰ لسیزه کې د لنډ وخت لپاره له امریکا سره اړیکې نورمالې (détente) شوې، خو کړکېچ بیا هغه مهال پیل شو چې شوروي اتحاد په ۱۹۷۹ کال کې افغانستان ته خپل ځواکونه واستول. جګړې اقتصادي سرچینې وچې کړې او ورسره هم‌مهاله د مجاهدینو له جنګیالیو سره د امریکا پوځي مرستې زیاتې شوې.^[۷]

د ۱۹۸۰ لسیزې په نیمایي کې، د شوروي وروستي مشر، میخایل ګورباچوف، د ګلاسنوست (glasnost) پېرېسترویکا (perestroika) پالیسیو له لارې د اقتصاد د اصلاح او ازادۍ هڅه وکړه. موخه د کمونست ګوند ساتنه او په ورته وخت کې د اقتصادي رکود معکوس کول وو. سړه جګړه د هغه د دورې پر مهال پای ته ورسېده او په ۱۹۸۹ کال کې، په ختیځه اروپا کې د وارسا تړون هېوادونو خپل اړوند مارکسیستي - لیننیسټ رژیمونه ړنګ کړل. د شوروي اتحاد په سوسیالیستي جمهوریتونو کې قوي ملتپال او بېلتون غوښتونکي خوځښتونه پیل شول. ګورباچوف یوه ټولپوښتنه پیل کړه – چې د بالتیک جمهوریتونو، ارمنستان، جورجیا او مالدووا لخوا بایکاټ شوه – او په پایله کې یې اکثریت ګډون کونکو وګړو د نوي فدراسیون په توګه د اتحادیې د ساتلو په ګټه رایه ورکړه. د ۱۹۹۱ کال په اګست میاشت کې د کمونست ګوند سخت دریځو له لوري د کودتا هڅه وشوه. دا هڅه ناکامه شوه او د روسیې ولسمشر بوریس یلسین له کودتا سره په مقابله کې مخکښ رول ولوباوه. اصلي پایله د کمونست ګوند بندیز و. د روسیې او اوکراین په مشرۍ جمهوریتونو خپلواکي اعلان کړه. د ۱۹۹۱ کال د ډسمبر په ۲۵مه ګورباچوف استعفا وکړه او ټول جمهوریتونه د شوروي اتحاد له ړنګیدو وروسته د خپلواکو دولتونو په توګه راڅرګند شول. د روسیې فدراسیون (پخوا د روسیې سوسیالیستي فدراتیف شوروي جمهوریت SFSR) د شوروي اتحاد حقونه او مکلفیتونه په غاړه اخیستي او په نړیوالو چارو کې د خپل دوامداره قانوني شخصیت په توګه په رسمیت پېژندل شوی.^[۸]^[۹]

شوروي اتحاد د نظامي ځواک اړوند ګڼې مهمې ټولنیزې او تکنالوژیکي لاسته راوړنې او نوښتونه رامنځته کړل. دا هېواد د نړۍ د دویم ستر اقتصاد او په نړۍ کې ترټولو ستر دایمي پوځ لرونکی و. شوروي اتحاد د اټومي وسلو لرونکو پنځو هېوادونو له ډلې دی. همدا راز د ملګرو ملتونو د امنیت شورا بنسټګر دایمي غړی او همدارنګه په اروپا کې د امنیت او همکارۍ سازمان (OSCE)، د کارګرو د اتحادیې نړیوال فدراسیون (WFTU) غړی او د دوه اړخیزو اقتصادي مرستو شورا او د وارسا تړون مخکښ غړی و.

شوروي اتحاد له منحل کېدو وړاندې او له دویمې نړیوالې جګړې وروسته د څلورو لسیزو لپاره د متحده ایالاتو ترڅنګ د نړۍ د زبرځواک په توګه خپل ځای ساتلی و. ځینې وختونه د "شوروي امپراتورۍ" په نوم هم یادېږي، او په ختیځه اروپا او نړۍ کې یې د نظامي او اقتصادي ځواک، نیابتي جګړو او په مخ پر ودې هېوادونو کې د نفوذ او په ځانګړې توګه د فضايي ټکنالوژۍ او د وسلو په برخه کې د ساینسي څیړنو د تمویل له لارې خپله برلاسي او سیطره ساتلې وه.^[۱۰]^[۱۱]

جغرافيه

شوروي اتحاد تر ۲۲۴۰۲۲۰۰ مربع کیلومتره (۸۶۴۹۵۰۰ مربع میل) څخه زیاتې سیمې تر کنټرول لاندې لرلې او په دې توګه د نړۍ ترټولو لوی هېواد و، چې ځای یې د هغه د ځایناستي هېواد روسیې لخوا ساتل شوی دی. شوروي اتحاد د ځمکې د سطحې شپږمه برخه پوښلې وه، او اندازه یې د شمالي امریکا له لویې وچې سره د پرتلې وړ وه. په اروپا کې یې لویدیځه برخه د دغه هېواد د مساحت څلورمه برخه جوړوي چې کلتوري او اقتصادي مرکز یې هم و. په اسيا کې یې ختيځه برخه ختيځ ته تر ارام سمندر او سوېل ته تر افغانستان پورې غځېدلې وه او د منځنۍ اسيا له ځينو سيمو پرته کم نفوسه و. شوروي اتحاد د ختیځ او لوېدیځ په اوږدو کې ۱۰۰۰۰ کیلومتره (۶۲۰۰ میل) سیمه په ۱۱ وخت زونونو (time zones) کې او د شمال او سوېل ترمنځ بیا له ۷۲۰۰ کیلومتره (۴۵۰۰ میل) پورې سیمې تر پوښښ لاندې لرلې. پنځه اقلیم زونونه (climate zones) یې لرل: تونډرا، تایګا، سټیپس، صحرا او غرونه.^[۱۲]^[۱۳]^[۱۴]

شوروي اتحاد، د روسیې په څېر، د نړۍ تر ټولو اوږده پوله لرله، چې ۶۰۰۰۰ کیلومتره (۳۷۰۰۰ میله) یا د ځمکې د ټول محیط ۲/۱+۱ برخه کېږي، چې دوه پر دریمه برخه یې ساحل وه. د دغه هېواد پوله (له ۱۹۴۵ کال څخه تر ۱۹۹۱ کال پورې): ناروې، فنلینډ، بالتیک سمندر، پولنډ، چکسلواکیا، هنګري، رومانیا، تور سمندر، ترکیه، ایران، کسپین سمندر، افغانستان، چین، منګولیا او شمالي کوریا وه. د بیرینګ تنګي (Bering Strait) دا هېواد له متحده ایالاتو څخه جلا کړی و او لا پیروس تنګي (La Pérouse Strait) بیا له جاپان څخه جلا کړی و.

بنسټ

ړنګیدل

د افغان شوروي جګړې په پایله کې شوروي اتحاد له مالي ستونزو سره مخ شو او په کال ۱۹۹۱ز کې د نړۍ دا ستر سوسیالستي هېواد ړنګ شو ، د اوسنۍ روسیې په ګډون په پنځلسو هېوادونو کې ووېشل شو.

جغرافیه

د شوروي اتحاد مساحد ۲۲،۴۰۲،۲۰۰ کیلومترو ته رسیده چې په خپل وخت یې د نړۍ ۱/۶ برخه واک لاندې وه.

دولتي سمبول

له شوروي څخه ازاد شوي هیوادونه

د شوروي اتحاد د ړنګېدو په پایله کې دا لاندیني هېوادو ازاد شول. ۱.روسیه ۲. قزاقستان ۳.تاجکستان ۴. ازبکستان ۵. آذربائجان ۶. کرغزستان. ۷. ګرجستان ۸. ترکمانستان ۹. ارمنستان ۱۰. اوکراین ۱۱. مولداویا ۱۲. استونیا. ۱۳.لتونیا ۱۴. لوتایا ۱۵. بلاروس

اخځونه

http://ru.wikipedia.org/wiki/Союз_Советских_Социалистических_Республик

↑ ^۱٫۰ ^۱٫۱ ذکر کېدنه: Charter of the United Nations. اثر ژبه: جاپاني ژبه.
↑ Quotation: يتألف مجلس الأمن من خمسة عشر عضواً من الأمم المتحدة، وتكون جمهورية الصين، وفرنسا، واتحاد الجمهوريات الاشتراكية السوفياتية، والمملكة المتحدة لبريطانيا العظمى وأيرلندا الشمالية، والولايات المتحدة الأمريكية أعضاء دائمين فيه. وتنتخب الجمعية العامة عشرة أعضاء آخرين من الأمم المتحدة ليكونوا أعضاء غير دائمين في المجلس. ويراعى في ذلك بوجه خاص وقبل كل شيء مساهمة أعضاء الأمم المتحدة في حفظ السلم والأمن الدولي وفي مقاصد الهيئة الأخرى، كما يراعى أيضاً التوزيع الجغرافي العادل.ينتخب أعضاء مجلس الأمن غير الدائمين لمدة سنتين، على أنه في أول انتخاب للأعضاء غير الدائمين بعد زيادة عدد أعضاء مجلس الأمن من أحد عشر عضواً إلى خمسة عشر عضواً، يختار اثنان من الأعضاء الأربعة الإضافيين لمدة سنة واحدة والعضو الذي انتهت مدته لا يجوز إعادة انتخابه على الفور.يكون لكل عضو في مجلس الأمن مندوب واحد., , , , , .
↑ Applies to part: masculine singular.
↑ Applies to part: feminine singular.
↑ ذکر کېدنه: The National Terminology Database for Irish. اثر ژبه: ايرلينډي ژبه.
↑ Main regulatory text: Declaration of the USSR Council of the Republics regarding the establishment of the Commonwealth of Independent States.
↑ "Joseph Stalin - Biography, World War II & Facts - History". 12 November 2009. بياځلي په 6 December 2021.
↑ Scott and Scott (1979) p. 305
↑ "October 30, 1961 – The Tsar Bomba: CTBTO Preparatory Commission". خوندي شوی له اصلي څخه په 19 March 2016. بياځلي په 29 August 2018.
↑ "The Soviet Union and the United States – Revelations from the Russian Archives | Exhibitions – Library of Congress". www.loc.gov. 15 June 1992. خوندي شوی له اصلي څخه په 15 September 2017. بياځلي په 12 November 2017.
↑ Wheatcroft, S. G.; Davies, R. W.; Cooper, J. M. (1986). Soviet Industrialization Reconsidered: Some Preliminary Conclusions about Economic Development between 1926 and 1941. Vol. 39. Economic History Review. pp. 30–2. ISBN 978-0-7190-4600-1.
↑ Television documentary from CC&C Ideacom Production, "Apocalypse Never-Ending War 1918–1926", part 2, aired at Danish DR K on 22 October 2018.
↑ Russia – Encyclopædia Britannica Archived 26 April 2008 at the Wayback Machine.. Britannica.com (27 April 2010). Retrieved on 29 July 2013.
↑ Virginia Thompson. "The Former Soviet Union: Physical Geography" (PDF). Towson University: Department of Geography & Environmental Planning. خوندي شوی له the original (PDF) on 15 September 2012. بياځلي په 24 March 2016.

[78dde950d950f4c63a5e51ecd5e8253b794afa90-1] ۱٫۰ ^۱٫۱ ذکر کېدنه: Charter of the United Nations. اثر ژبه: جاپاني ژبه.

[a1810745b220eb72232908f08c02f21d96b8c453-2] Quotation: يتألف مجلس الأمن من خمسة عشر عضواً من الأمم المتحدة، وتكون جمهورية الصين، وفرنسا، واتحاد الجمهوريات الاشتراكية السوفياتية، والمملكة المتحدة لبريطانيا العظمى وأيرلندا الشمالية، والولايات المتحدة الأمريكية أعضاء دائمين فيه. وتنتخب الجمعية العامة عشرة أعضاء آخرين من الأمم المتحدة ليكونوا أعضاء غير دائمين في المجلس. ويراعى في ذلك بوجه خاص وقبل كل شيء مساهمة أعضاء الأمم المتحدة في حفظ السلم والأمن الدولي وفي مقاصد الهيئة الأخرى، كما يراعى أيضاً التوزيع الجغرافي العادل.ينتخب أعضاء مجلس الأمن غير الدائمين لمدة سنتين، على أنه في أول انتخاب للأعضاء غير الدائمين بعد زيادة عدد أعضاء مجلس الأمن من أحد عشر عضواً إلى خمسة عشر عضواً، يختار اثنان من الأعضاء الأربعة الإضافيين لمدة سنة واحدة والعضو الذي انتهت مدته لا يجوز إعادة انتخابه على الفور.يكون لكل عضو في مجلس الأمن مندوب واحد., , , , , .

[fef5f273207976c690a8f98b513b8872d12757de-3] Applies to part: masculine singular.

[48015270b000c2742b6789f69b1150597ab7d9d2-4] Applies to part: feminine singular.

[4225558d087c9494cfe6d44d217a3cbd052ed3ac-5] ذکر کېدنه: The National Terminology Database for Irish. اثر ژبه: ايرلينډي ژبه.

[46801ede84386457d0cab8c1f14714b74b4fe63a-6] Main regulatory text: Declaration of the USSR Council of the Republics regarding the establishment of the Commonwealth of Independent States.

[7] "Joseph Stalin - Biography, World War II & Facts - History". 12 November 2009. بياځلي په 6 December 2021.

[8] Scott and Scott (1979) p. 305

[9] "October 30, 1961 – The Tsar Bomba: CTBTO Preparatory Commission". خوندي شوی له اصلي څخه په 19 March 2016. بياځلي په 29 August 2018.

[auto-10] "The Soviet Union and the United States – Revelations from the Russian Archives | Exhibitions – Library of Congress". www.loc.gov. 15 June 1992. خوندي شوی له اصلي څخه په 15 September 2017. بياځلي په 12 November 2017.

[auto2-11] Wheatcroft, S. G.; Davies, R. W.; Cooper, J. M. (1986). Soviet Industrialization Reconsidered: Some Preliminary Conclusions about Economic Development between 1926 and 1941. Vol. 39. Economic History Review. pp. 30–2. ISBN 978-0-7190-4600-1.

[:0-12] Television documentary from CC&C Ideacom Production, "Apocalypse Never-Ending War 1918–1926", part 2, aired at Danish DR K on 22 October 2018.

[13] Russia – Encyclopædia Britannica Archived 26 April 2008 at the Wayback Machine.. Britannica.com (27 April 2010). Retrieved on 29 July 2013.

[14] Virginia Thompson. "The Former Soviet Union: Physical Geography" (PDF). Towson University: Department of Geography & Environmental Planning. خوندي شوی له the original (PDF) on 15 September 2012. بياځلي په 24 March 2016.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]