د وينه سرچينه کتل

'''وينه''' (په انگرېزي: '''Blood''') يوه ډېره ځانگړې اکرنۍ (دوراني) نسج دی چې په خپل ځان کې بېلابېل نور سلولونه لري، همدا سلولونه بيا په يو ډول اوبلن چاپېريال کې بهېږي او د دغه اوبلن چاپېريال نوم پلازما دی چې کله ناکله د وينې پلازما په نامه هم يادېږي. د وينې په سلولي توکو کې د وينې سره توکي کوم چې د ساباسونکي گازونو لېږد رالېږد دنده لري، سربېره پر دې همدا سره توکي د وينې د سور رنگ اصلي لاملونه دي دا ځکه چې سره توکي د هېموگلوبين نه جوړ شوي او هېموگلوبين يو ډول وسپنه لرونکی پروټيني تړنگتوکی (مرکب) دی چې د په دې مرکب کې آکسيجن د وسپنې د عنصرونو سره تړلی وي. آکسيجن بيا ټول بدن ته د انرژي د جوړولو په پروسه کې اړين عنصر بلل کېږي. د وينې نور سلولي توکو کې سپين توکي هم راځي، دغو توکو ته په طبي ژبه کې [[ليوکوسايټ|ليوکوسايټونه]] يا ليوکوسايټز هم وايي. ددغو توکو دنده د ناروغيو او نورو مکروبونو پر وړاندې د بدن ژغورنه ده. د وينې درېيمگړي واړه توکي پلېټلېټز سلولونه دي. ددغه ډول توکو دنده د وينې غوټه کېدنه ده او دا بيا په بدن کې د ټپونو د رغېدلو په پروسه کې گټورې کړنې ترسره کوي.
<br />
په طبي ژبه کې د هېمو '''''hemo-''''' او يا هېماټو '''''hemato-''''' ( برتانيوي انگليسي کې ''haemo-'' او ''haemato-'') د يوناني ژبې وييکې "''haima''"، چې د "وينه" مانا لري، نه راوتلي او همدا نومونه په طبي لاروچارو کې هم کارېږي. د اناتومي له مخې وينه يوه تړونکی ووب يا [[connective tissue]]، بلل کېږي او دا هم د وينې د کړنو پخاطر او په هډوکو کې د وينې د سرچينې پخاطر.

== د وينې کړنې ==
* ووبونو ته د [[آکسيجن]] رسول (آکسيجن [[هېموگلوبين]] پورې ځان نښلوي او هېموگلوبين د وينې په سره توکي کې وي)
* د غذايي موادو لکه [[گلوکوز]]، [[امينو اسيد|امينو اسيدونو]] او [[غوړن اسيد|غوړن اسيدونو]] رسول (دا توکي په وينه کې حل کېږي او يا هم ځان د پلازما پورې نښلوي)
* د بېکاره موادو لکه [[کاربون ډای آکسايډ]]، [[يوريا]] او [[لاکټيک اسيد]] وېستل
* د وينې په ايميونولوژيکو کړنو کې د وينې سپين توکيو اکر شامل دی، چې اهمه کړنه يې بدن کې د باندنيو توکو پېژندنه او د انټيباډي له لارې د هغوی مخنيونه ده.
* [[Coagulation]], وينه د بدن د ځان-رغونې د ميکانيزم يوه اهمه برخه جوړوي
* لېږدنده کړنې، چې په دې کې د موخې ځايونو ته د [[هورمون|هورمونونو]] لېږدېدنه او د ويجاړ شويو ووبونو سگنالونه لېږدول شامل دي.
* د بدن د [[pH]] تنظيم
* د بدن د تودوخې تنظيم
* [[هايډروليک]]ي کړنې، لکه [[لکوالی]] (دا هم وگورۍ [[جمپېنگ سپايډر]])

د وينې په جوړښت او اکرني غونډال کې رامېنڅ ته شوې ربړې، ووبونه د ناسوبوالي او ناسم کارنتوب په لور ورماتوي. د اسکېميا اصطلاح د هغه ووب اړونده اشاره کوي کوم چې په ناکافي کچه په وينې خړوبېږي.

وينه په [[سږي|سږو]] او بدن کې د [[زړه]] په مرسته په اکرني غونډال کې پمپېږي. زړه ته د وينې د بېرته راستنېدو اضافي فشار بيا د جاذبې د ځواک او د هډتړ د عضلاتو د دندو په مرسته رامېنځ ته کېږي. په تيورو ژويو کې وينه د ليمف سره په يوه توازن کې ده، [[ليمف]] په پرله پسې توگه د وينې نه جوړ شوی (د کپېلري د ډېر چڼېدنې په پايله کې) چې بېرته وينې ته ورستنېږي (د [[توراسيک ډکټ]] له لارې). لېمفاوي اکر اکثراً د دوهم اکر په نامه هم ياد شوی.

== د انساني وينې توکي ==
وينه د بدن د تول ۷٪ برخه جوړوي،<ref name="alberts_table">{{Cite web|url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?cmd=Search&db=books&doptcmdl=GenBookHL&rid=mboc4.table.4143|title=Leukocyte functions and percentage breakdown|accessdate=۲۰۰۷-۰۴-۱۴|publisher=NCBI Bookshelf|year=۲۰۰۵|author=Alberts, Bruce|work=Molecular Biology of the Cell}}</ref> چې منځوی غلاضت يې نژدې ۱۰۶۰&nbsp;کيلوگرامه/متر<sup>۳</sup>، چې د خالصو اوبو غلاضت ۱۰۰۰&nbsp;کيلوگرامه/متر<sup>۳</sup> ډېر نژدې دی.<ref>{{cite web | url = http://hypertextbook.com/facts/2004/MichaelShmukler.shtml | title = Density of Blood | accessdate = ۲۰۰۶-۱۰-۰۴ | year = ۲۰۰۴ | work=The Physics Factbook|last=Shmukler|first=Michael }}</ref> د يوه اوسطه بالغه فرد د وينې واليوم څه نا څه ۵ [[ليتره]] دی. وينه له پلازما او د گڼو نورو سلولونو (چې اکثراً د ''کورپوسکلز'' په نامه هم يادېږي) نه چې د اېرېتروسايټونو ([[د وينې سره توکي]])، ليوکوسايټونو ([[د وينې سپين توکي]])، او د اېرېتروسايټونو ([[د وينې صحيفې]]) په نامه يادېږي، جوړه شوې. د واليوم له مخې په وينه کې د سره توکو کچه نژدې ۴۵٪ ده او د وينې پاتې ۵۵٪ د پلازما نه جوړه ده جې په دې کې لږه برخه د سپينو توکو کچه جوړوي.

وينه په بشپړه توگه (د وينې پلازما او نور سلولونه) د غېر-نيوټوني مايعاتو خوځښتي ځانگړتياوؤ نه برخمنه ده. د وينې د بهېدنې ځانتياوې دا دي چې دا مايع د تر ټولو وړو رگونو کې موثرې بهېدنې وړتيا لري او د پلازما په پرتله د بهېدو لږ مقاومت ښکاره کوي. د دې برسېره، که چېرته د انسان ټول هېموگلوبين د وينې په سره توکو کې نه بلکه په پلازما کې په آزاده بڼه کې وای، نو دا اکرنی (دوراني) مايع به ډېر ټينگ وای او همدا ټينگښت به د زړه او رگونو د غونډال په سم کار کې خنډ راپېښ کړای وای.

=== سلولونه ===
{{دا هم وگورۍ|د وينې بشپړ شمېر}}
په يوه مايکروليتر وينه کې دا ډول سلولونه موندل کېږي:
* '''[[اېرېتروسايټ|اېرېتروسايټونه]] (په نارينؤ کې له ۴٫۷ تر ۶٫۱ ميليونه سلولونو پورې، او په ښځو کې له ۴٫۲ تر ۵٫۴ ميليونه سلولونو پورې):'''<ref>{{cite web
|url = http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/003644.htm#Normal%20Values
|title = Medical Encyclopedia: RBC count|publisher = Medline Plus|dateformat = dmy|accessdate = ۱۸ November ۲۰۰۷
}}</ref> په تيورؤ ژويو کې د وينې سره سلولونه هستې يا نيوکليس او نور اورگانېلز نه لري. د داسې ژونديو د وينې سره توکي يواځې هېموگلوبين باندې سمبال دي چې سلولونو ته آکسيجن ور رسوي. د وينې سره سلولونه (د اېنډوتېليل د رگونو او نور ډول سلولونو سره يو ځای) گلايکوپروټينونه هم لري چې د وينې د ډولونو په مشخص کولو کې اهم توکي گڼل کېږي. د وينې هغه تناسب چې د سره کروياتو برخه جوړوي د هېماتوکريت په نامه يادېږي، او په نورمال حالت کې دا د وينې ۴۵٪ برخه جوړوي. که د وينې د ټولو سره کروياتو د سطحې مساحت څوک سره يو ځای په پام کې ونيسي، نو دا مساحت به څه نا څه ۲٬۰۰۰ ځله د بدن د باندنۍ سطحې نه ډېر وي.<ref>Martini, Frederic, et al (۲۰۰۶). ''Human Anatomy.'' ۵th ed. Page ۵۲۹. San Francisco, California: Pearson Education, Inc.  ISBN ۰-۸۰۵۳-۷۲۱۱-۳</ref> 
* '''[[ليوکوسايټ|ليوکوسايټونه]] (له ۴٬۰۰۰-۱۱٬۰۰۰) :'''<ref name = "Ganong WF">Ganong, William F.: "Review of medical physiology", twenty first edition, page ۵۱۸</ref> ليوکوسايټونه چې په عام ډول د وينې د سپينو توکو په نامه پېژندل کېږي د بدن د ساتندويه يا محافظتي غونډال برخه جوړوي، د وينې د دغو سلولونو دنده دا ده چې په بدن کې د پردي توکو پېژندنه وکړي او هغه له مېنځ نه يوسي. همدا راز د زړو سلولونو او د سلولونو د ناکاره پاتې شوني له مېنځه يوسي او رنځ پېښوؤنکي پاتوجينونه او نور انتاني توکي هم تخريب او منحل کړي. د ليوکوسايټونو د سرطان ناروغي د ليوکيميا په نامه يادېږي.
* '''[[ترومبوسايټ|ترومبوسايټونه]] (۲۰۰٬۰۰۰-۵۰۰٬۰۰۰):'''<ref name = "Ganong WF"/> چې پلېټلېټز يا صحيفې هم بلل کېږي، د وينې دا ډول سلولونه د وينې د غوټه کېدلو او تړل کېدلو دنده ترسره کوي. دا سلولونه فېبرينوجېن په فېبرين بدلوي. همدا فېبرين يو ډول جال خوروي چې په دغه جال کې د وينې سره توکي سره راغونډېږي او همدا ډول وينه غوټه کېږي، دا حالت د وينې د بهېدلو مخه نيسي او همدا ډول بدن کې د باکټريا د ننوتلو مخه هم نيول کېږي.

{|class="wikitable" align="left"
|+ د نورمالې وينې جوړښت
|-
!پاراميټر
!ارزښت
|-
| [[هېماتوکريت]] ||
۴۵ ± ۷ (۳۸ – ۵۲٪) د نارينؤ لپاره<br />
۴۲ ± ۵ (۳۷ – ۴۷٪) د ښځو لپاره
|-
| [[pH]] || ۷٫۳۵ – ۷٫۴۵
|-
| [[base excess]] || -۳ to +۳
|-
| P[[آکسيجن|O<sub>۲</sub>]] || ۱۰ – ۱۳ kPa (۸۰ – ۱۰۰ mm Hg)
|-
| P[[کاربون ډای آکسايډ|CO<sub>۲</sub>]] || ۴٫۸ – ۵٫۸ kPa (۳۵ – ۴۵ mm Hg)
|-
| [[کاربونيک اسيد|HCO<sub>۳</sub><sup>-</sub>]] || ۲۱ mM – ۲۷ mM
|-
| په وينه کې منحل آکسيجن ||
آکسيجن لړلې وينه: ۹۸ – ۹۹٪<br />
بې آکسيجنه وينه: ۷۵٪
|}

=== پلازما ===
پلازما د وينې نژدې ۵۵٪ برخه جوړوي، دا يوه اوبلنه ماده ده چې د وينې د مايع محيط ترېنه جوړ دی او رنگ يې زېړبخن دی. په يوه منځوي وگړي کې د وينې د پلازما ټول واليوم ۲٫۷ – ۳٫۰ ليترو پورې رسېږي. دا يوه ډېره اهمه اوبلنه ماده ده چې ۹۲٪ برخه يې اوبه او پاتې ۸٪ برخه يې د وينې پلازما پروټينونه او ځينې نور معدنيات جوړوي. پلازما حل شوي غذايي توکي (هغه چې په وينه کې حل شوي او يا هم په پلازما پروټينو نښتي) لکه گلوکوز، امينو اسيدونه او شهمي اسيدونه په بدن کې څرخوي او بېکاره توکي او فضله مواد لکه کاربون ډای آکسايډ، يوريا او لاکټيک اسيد له دوراني غونډال نه ليري کوي.

نور اهم توکي په دې توگه دي:
* [[سېروم البومين]]
* د وينې غوټه کېدنې عاملين چې د وينې په غوټه کېدو کې مرستدويه دي
* [[اميونوگلوبولين]]ونه (انټيباډي)
* [[ليپوپروټين]]وني توکي
* گڼ شمېر نور پروټينونه
* گڼ شمېر اېلېکټرولايټونه چې ډېری يې سوډيم او کلورايډ دي

د '''سېروم''' اصطلاح د وينې پلازما لور ته اشاره کوي، د وينې پلازما هغه مايع ده چې د وينې غوټه کېدنې پروټينونه ترې ليري شوي او د البومين او [[انټي باډي|اميونوگلوبولينو]] نه بډايه ده .

په انسانانو کې د شرياني وينې نورماله [[pH]] نژدې ۷٫۴۰ (نورماله حدود ۷٫۳۵ – ۷٫۴۵) دی. د وينې همدا خاصيت دغه مايع د ضعيفه القلياتو په کتار کې شمېري. هغه وينه چې د pH ارزښت يې له ۷،۳۵ نه ښکته وي د اسيدي وينې او چې د pH ارزښت يې له ۷٫۴۵ نه پورته وي د قليايي وينې په کتار کې شمېرل کېږي. د وينې pH، د وينې د آکسيجن (pO<sub>۲</sub>) نسبي فشار، د وينې د کاربون ډای آکسايډ (pCO<sub>۲</sub>) نسبي فشار، او د وينې د بايکاربونېټ [[بايکاربونېټ|HCO<sub>۳</sub>]] په منظم ډول د [[هېموستاسېز|هېموستاتيک مېکانيزم]] له مخې تنظيمېږي، which exert their influence principally through the [[respiratory system]] and the [[urinary system]] in order to control the [[Acid-base homeostasis|acid-base balance]] and respiration. Plasma also circulates [[hormone]]s transmitting their messages to various tissues. The list of normal [[Reference ranges for blood tests|reference ranges]] for various blood electrolytes is extensive.

== د تيورو ژويو د وينې اناتومي ==
Blood is composed of several kinds of cells (occasionally called ''corpuscles''); these ''formed elements'' of the blood constitute about ۴۵٪ of whole blood by volume, mostly red blood cells. The other ۵۵٪ is [[blood plasma]], a fluid that is the blood's liquid medium, appearing yellow in color. The proportion of blood occupied by red blood cells is referred to as the [[hematocrit]].[[دوتنه:SEM blood cells.jpg|thumb|left|230px|A [[scanning electron microscope]] (SEM) image of normal circulating human blood. One can see [[red blood cell]]s, several [[white blood cell]]s including knobby [[lymphocyte]]s, a [[monocyte]], a [[neutrophil]], and many small disc-shaped [[platelet]]s.]]
The normal [[pH]] of human arterial blood is approximately ۷٫۴۰ (normal range is ۷٫۳۵-۷٫۴۵), a weak alkaline solution. Blood that has a pH below ۷٫۳۵ is [[acidic]], while blood pH above ۷٫۴۵ is [[alkaline]]. Blood pH along with arterial carbon dioxide tension (PaCO<sub>۲</sub>) and [[Bicarbonate|HCO<sub>۳</sub>]] readings are helpful in determining the acid-base balance of the body. The [[respiratory system]] and [[urinary system]] normally control the acid-base balance of blood as part of [[homeostasis]]. Blood is about ۷٪ of the human body weight,<ref>{{Cite web |url=http://www.bloodcenters.org/aboutblood/bloodfacts.htm |title=Bloodcenters.org |access-date=2007-01-29 |تاريخ الأرشيف=2006-02-19 |مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20060219151306/http://www.bloodcenters.org/aboutblood/bloodfacts.htm |url-status=dead |خونديځ نېټه=2006-02-19 |خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20060219151306/http://www.bloodcenters.org/aboutblood/bloodfacts.htm |خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20060219151306/http://www.bloodcenters.org/aboutblood/bloodfacts.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20060219151306/http://www.bloodcenters.org/aboutblood/bloodfacts.htm }}</ref> so the average adult has a blood volume of about ۵ [[litre]]s, of which ۲٫۷-۳ litres is plasma. Human blood density is around ۱۰۶۰ kg/m³.<ref>{{cite web | url = http://hypertextbook.com/facts/2004/MichaelShmukler.shtml | title = Density of Blood | accessdate = ۲۰۰۶-۱۰-۰۴ | year = ۲۰۰۴ | publisher = [http://hypertextbook.com/facts/ The Physics Factbook] }}</ref> The combined surface area of all the red cells in the human body would be roughly ۲٬۰۰۰ times as great as the body's exterior surface.{{fact}}

The cells are:
* ''[[Red blood cell]]s or erythrocytes'' (۹۶٪). In mammals, mature red blood cells lack a [[Cell nucleus|nucleus]] and [[organelle]]s. They contain the blood's [[haemoglobin]] and distribute oxygen. The red blood cells (together with [[endothelial]] vessel cells and some other cells) are also marked by [[glycoprotein]]s that define the different [[Human blood group systems|blood types]].
* ''[[White blood cell]]s or leukocytes'' (۳٫۰٪), are part of the [[immune system]]; they destroy infectious agents, [[pathogens]].
* ''[[Platelet]]s or thrombocytes'' (۱٫۰٪) are responsible for blood clotting ([[coagulation]]). They change fibrinogen into fibrin. This fibrin creates a mesh onto which red blood cells collect and clot. This clot stops more blood from leaving the body and also helps to prevent bacteria from entering the body

[[Blood plasma]] is essentially an [[water|aqueous]] solution containing ۹۲٪ water, ۸٪ blood plasma [[protein]]s, and trace amounts of other materials. Some components are:
* [[سېروم البومين]]
* Blood clotting factors (to facilitate [[coagulation]])
* [[اميونوگلوبولين|اميونوگلوبولينونه]] (انټيباډي)
* [[هورمون|هورمونونه]]
* کاربون ډای آکسايډ
* نور بېلابېل [[پروټين|پروټينونه]]
* Various [[electrolyte]]s (mainly [[sodium]] and [[chlorine]])

Together, plasma and cells form a [[non-Newtonian fluid]] whose flow properties are uniquely adapted to the architecture of the blood vessels.

The term ''serum'' refers to plasma from which the clotting proteins have been removed. Most of the protein remaining is albumin and [[antibody|immunoglobulins]].

== د وينې فيزيولوژي ==
=== جوړېدنه او کمېدنه ===
د وينې سلولونه د هډوکي په مېنځ کې جوړېږي، چې د بون مېرو يا د هډوکي مغز په نامه يادېږي. د وينې جوړېدنې دغه پروسې ته هېماټوپويسز يا وينه جوړېدنه وايي. د وينې پروټيني توکي (چې په دې کې غوټه کېدونکي پروټينونه هم دي) په زيات شمېر کې په ځيگر کې توليدېږي، خو هورمونونه بيا په اينډوکرايني مرغړيو کې توليدېږي چې په وينه کې د بهېدو کچه يې د هايپوتالاموس لخوا کنټرولېږي. د وينې د اوبلنوالي ځانتيا هم د هايپوتالاموس لخوا اداره کېږي چې د پښتورگو او هضمي غونډالونو لخوا پرې وړ کړنې ترسره کېږي.

د وينې سلولونه په توري کې او د ځيگر په کوپفر سلولونو کې خپل تنزلي پړاو پوره کوي. ځيگر د ځينو پروټينونو، حشمياتو او امينو اسيدونو د چاڼولو دنده هم لري. پښتورگي بيا په فعاله توگه فضله مواد د ميتيازو له لارې د بدن نه ليرې کوي. د ايرېتروسايټو يا د وينې د سره توکو عمر اکثراً ۱۲۰ ورځې وي چې په سيستماتيک ډول نوي ايرېتروسايټونه چې د هېماټوپويسز د پروسې له مخې جوړېږي، د زړو ايرېتروسايټونو ځای نيسي .

=== د آکسيجن لېږدونه ===
See [[Oxygen transportation]].

Blood oxygenation is measured in several ways, but the most important measure is the hemoglobin (Hb) saturation percentage. This is a non-linear (sigmoidal) function of the [[partial pressure]] of oxygen. About 98.5% of the oxygen in a sample of arterial blood in a healthy human breathing air at normal pressure is chemically combined with the Hb. Only 1.5% is physically dissolved in the other blood liquids and not connected to Hb. The hemoglobin molecule is the primary transporter of oxygen in mammals and many other species (for exceptions, see below).

With the exception of [[Pulmonary artery|pulmonary]] and [[Umbilical artery|umbilical arteries]] and their corresponding veins, [[artery|arteries]] carry oxygenated blood away from the [[heart]] and deliver it to the body via [[arteriole]]s and [[capillary|capillaries]], where the oxygen is consumed; afterwards, [[venule]]s and [[vein]]s carry deoxygenated blood back to the heart.

Differences in infrared absorption between oxygenated and deoxygenated blood form the basis for realtime oxygen saturation measurement in hospitals and ambulances.

Under normal conditions in humans at rest, haemoglobin in blood leaving the lungs is about 98-99% saturated with oxygen.  In a healthy adult at rest, ''deoxygenated'' blood returning to the lungs is still approximately 75% saturated.<ref>{{Cite web |url=http://home.hia.no/~stephens/ventphys.htm |title=Ventilation and Endurance Performance |access-date=2007-01-29 |تاريخ الأرشيف=2010-03-23 |مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20100323054138/http://home.hia.no/~stephens/ventphys.htm |url-status=dead |خونديځ نېټه=2010-03-23 |خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20100323054138/http://home.hia.no/~stephens/ventphys.htm |خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20100323054138/http://home.hia.no/~stephens/ventphys.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20100323054138/http://home.hia.no/~stephens/ventphys.htm }}</ref><ref>[http://groups.msn.com/TransplantSupportLungHeartLungHeart/oxygen2.msnw Transplant Support- Lung, Heart/Lung, Heart] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040224085741/http://groups.msn.com/TransplantSupportLungHeartLungHeart/oxygen2.msnw |date=2004-02-24 }} MSN groups</ref>  Increased oxygen consumption during sustained exercise reduces the oxygen saturation of venous blood, which can reach less than 15% in a trained athlete; although breathing rate and blood flow increase to compensate, oxygen saturation in arterial blood can drop to 95% or less under these conditions.<ref>{{Cite web |سرليک=J Physiol. 2005 July 1 |تړ=http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=1464731 |لاسرسي-نېټه=2007-01-29 |خونديځ نېټه=2013-08-01 |خونديځ-تړی=https://archive.today/20130801115344/http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=1464731 |url-status=dead }}</ref>  Oxygen saturation this low is considered dangerous in an individual at rest (for instance, during surgery under anesthesia): "As a general rule, any condition which leads to a sustained mixed venous saturation of less than 50% will be poorly tolerated and a mixed venous saturation of less than 30% should be viewed as a medical emergency."<ref>{{Cite web |url=http://www.manbit.com/PAC/chapters/P30.cfm |title=The 'St George' Guide To Pulmonary Artery Catheterisation |access-date=2007-01-29 |تاريخ الأرشيف=2010-09-25 |مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20100925053056/http://manbit.com/PAC/chapters/P30.cfm |url-status=dead |خونديځ نېټه=2010-09-25 |خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20100925053056/http://manbit.com/PAC/chapters/P30.cfm |خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20100925053056/http://manbit.com/PAC/chapters/P30.cfm |archive-url=https://web.archive.org/web/20100925053056/http://manbit.com/PAC/chapters/P30.cfm }}</ref>

A fetus, receiving oxygen via the placenta, is exposed to much lower oxygen pressures (about 20% of the level found in an adult's lungs) and so fetuses produce another form of hemoglobin with a much higher affinity for oxygen (hemoglobin F) in order to extract as much oxygen as possible from this sparse supply.<ref>{{Cite web |url=http://members.aol.com/Bio50/LecNotes/lecnot20.html |title=Oxygen Carriage in Blood - High Altitude |access-date=2007-01-29 |تاريخ الأرشيف=1999-05-02 |مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/19990502195422/http://members.aol.com/Bio50/LecNotes/lecnot20.html |url-status=live }}</ref>

Substances other than oxygen can bind to the hemoglobin; in some cases this can cause irreversible damage to the body. [[Carbon monoxide]] for example is extremely dangerous when absorbed into the blood. When combined with the hemoglobin, it irreversibly makes [[carboxyhemoglobin]] which reduces the volume of oxygen that can be carried in the blood. This can very quickly cause suffocation, as oxygen is vital to many organisms (including humans). This damage can occur when smoking a [[cigarette]] (or similar item) or in event of a fire. Thus carbon monoxide is considered far more dangerous than the actual fire itself because it reduces the oxygen carrying content of the blood.

==== مياشې ====
د غوماشو وينې ته [[هېمولېمف]] وايي او تيورو ژويو ته ناورته په غوماشو کې وينه د آکسيجن په لېږدېدنه کې هېڅ رول نه لري. په دغو کې ژوندي مخلوق کې يو ډول پرانيستې برخه ده چې د [[ټراکيا]] يا کرنکې په نامه يادېږي. په دغه کرنکه کې د هوا نه په سيخه توگه آکسيجن ورننوځي چې بيا همدا آکسيجن راساً د هغوی ووبونو (انساج) ته د ډفيوژن د کړنې په مرسته ورځي. خو د غوماشو وينه ووبونو ته يواځې د خوړنتوکو د رسولو او د غونډال نه د بېکاره فضله موادو په وېستلو کې مرسته کوي.

==== کوچني بې شمزۍ ژوي ====
In some small [[invertebrate]]s like [[insects]], oxygen is simply dissolved in the plasma. Larger animals use respiratory proteins to increase the oxygen carrying capacity. Hemoglobin is the most common respiratory protein found in nature. [[Hemocyanin]] ([[blue]]) contains [[copper]] and is found in [[crustacean]]s and [[mollusk]]s. It is thought that [[tunicate]]s (sea squirts) might use [[vanabins]] ([[protein]]s containing [[vanadium]]) for respiratory pigment (bright [[green]], blue, or [[orange (colour)|orange]]).

In many invertebrates, these oxygen-carrying proteins are freely soluble in the blood; in vertebrates they are contained in specialized [[red blood cell]]s, allowing for a higher concentration of respiratory pigments without increasing [[viscosity]] or damaging blood filtering organs like the [[kidneys]].

==== د ژور سيندونو بې شمزۍ ژوي ====
[[Giant tube worms]] have extraordinary hemoglobins that allow them to live in extraordinary environments.  These hemoglobins also carry sulfides normally fatal in other animals.

=== د کاربون ډاي آکسايډ لېږدېدنه ===
When systemic arterial blood flows through capillaries, carbon dioxide diffuses from the tissues into the blood. Some carbon dioxide is dissolved in the blood. Some carbon dioxide reacts with hemoglobin and other proteins to form [[carbamino]] compounds. The remaining carbon dioxide is converted to [[bicarbonate]] and [[hydrogen ion]]s through the action of RBC [[carbonic anhydrase]]. Most carbon dioxide is transported through the blood in the form of bicarbonate ions.

=== د هايډروجن آيونونو لېږدېدنه ===
Some oxyhemoglobin loses oxygen and becomes deoxyhemoglobin. Deoxyhemoglobin has a much greater affinity for H+ than does oxyhemoglobin so it binds most of the hydrogen ions.

=== رنگ ===
In humans and other hemoglobin-using creatures, oxygenated blood is bright red. This is due to oxygenated iron in the red blood cells. Deoxygenated blood is a darker shade of red, which can be seen during blood donation and when venous blood samples are taken. However, due to an optical effect caused by the way in which light penetrates through the skin, veins typically appear blue in color. This has led to a common misconception that venous blood is blue before it is exposed to air. Another reason for this misconception is that medical charts always show venous blood as blue in order to distinguish it from arterial blood which is depicted as red on the same chart.

The blood of [[horseshoe crab]]s is blue, which is a result of its high content in copper-based hemocyanin instead of the iron-based hemoglobin found, for example, in humans.

=== Provision of force ===
In mammals the restriction of blood flow is commonly used as a temporary provision of force, as in an [[erection]].

== روغتيا او ناروغۍ ==
=== لرغوني درمل ===
[[Hippocrates|Hippocratic]] medicine considered blood one of the [[four humors]] (together with [[phlegm]], [[yellow bile]] and [[black bile]]). As many diseases were thought to be due to an excess of blood, [[bloodletting]] and [[leeching]] were a common intervention until the [[19th century]] (it is still used for some rare blood disorders).

In classical Greek medicine, blood was associated with air, springtime, and with a merry and gluttonous (''sanguine'') personality. It was also believed to be produced exclusively by the [[liver]].

=== موندنه ===
[[Blood pressure]] and [[blood test]]s are amongst the most commonly performed diagnostic investigations that directly concern the blood.

=== پېتالوژي ===
{{seealso|Blood diseases}}

Problems with blood circulation and composition play a role in many diseases.
* [[Injury|Wounds]] can cause major blood loss (see [[bleeding]]). The [[thrombocyte]]s cause the blood to [[coagulation|coagulate]], blocking relatively minor wounds, but larger ones must be repaired at speed to prevent [[exsanguination]]. Damage to the internal organs can cause severe [[internal bleeding]], or [[hemorrhage]].
* Circulation blockage can also create many medical conditions from [[ischemia]] in the short term to tissue [[necrosis]] and [[gangrene]] in the long term.
* [[Hemophilia]] is a genetic illness that causes dysfunction in one of the blood's [[coagulation|clotting mechanisms]]. This can allow otherwise inconsequential wounds to be life-threatening, but more commonly results in [[hemarthrosis]], or bleeding into joint spaces, which can be crippling.
* [[Leukemia]] is a group of [[cancer (medicine)|cancers]] of the blood-forming tissues.
* Major blood loss, whether traumatic or not (e.g. during surgery), as well as certain blood diseases like [[anemia]] and [[thalassemia]], can require [[blood transfusion]]. Several countries have [[blood bank]]s to fill the demand for transfusable blood. A person receiving a blood transfusion must have a [[blood type]] compatible with that of the donor.
* Blood is an important vector of infection. [[HIV]], the [[virus]] which causes [[AIDS]], is transmitted through contact between blood, [[semen]], or the bodily secretions of an infected person. [[Hepatitis B]] and [[Hepatitis C|C]] are transmitted primarily through blood contact. Owing to [[blood-borne infection]]s, bloodstained objects are treated as a [[Biological hazard|biohazard]].
* Bacterial infection of the blood is [[bacteremia]] or [[sepsis]]. Viral Infection is viremia. [[Malaria]] and [[trypanosomiasis]] are blood-borne parasitic infections.

=== درملنه ===
[[Blood transfusion]] is the most direct therapeutic use of blood. It is obtained from human donors by [[blood donation]]. As there are different [[blood type]]s, and transfusion of the incorrect blood may cause severe complications, [[crossmatching]] is done to ascertain the correct type is transfused.

Other blood products administered [[intravenous]]ly are platelets, blood plasma, cryoprecipitate and specific coagulation factor concentrates.

Many forms of medication (from [[antibiotic]]s to [[chemotherapy]]) are administered intravenously, as they are not readily or adequately absorbed by the digestive tract.

As stated above, some diseases are still treated by removing blood from the circulation.

It is the fluid part of the blood that saves lives where severe blood loss occurs, other preparations can be given such as ringers atopical plasma volume expander as a non-blood alternative, and these alternatives where used are rivalling blood use where used.

== افسانې او دينونه ==
Due to its importance to life, blood is associated with a large number of beliefs. One of the most basic is the use of blood as a symbol for family relationships; to be "related by blood" is to be related by ancestry or descendance, rather than marriage. This bears closely to [[bloodline]]s, and sayings such as "blood is thicker than water" and "bad blood", as well as "[[Blood brother]]". Blood is given particular emphasis in the Jewish and Christian religions because ([[Leviticus]] 17:11) says "the life of a creature is in the blood."

The differences in sugars and protein sequences sets human blood apart from animal blood and this has been used as an argument for creation in religious circles.

=== هندو-اروپايي paganism ===
Among the [[Germanic tribe]]s (such as the [[Anglo-Saxons]] and the [[Viking]]s), blood was used during the sacrifices, the ''[[Blót]]s''. The blood was considered to have the power of its originator and after the butchering the blood was sprinkled on the walls, on the statues of the gods and on the participants themselves. This act of sprinkling blood was called ''bleodsian'' in [[Old English language|Old English]] and the terminology was borrowed by the [[Roman Catholic Church]] becoming ''to bless'' and ''blessing''. The [[Hittite language|Hittite]] word for blood, ''ishar'' was a cognate to words for "oath" and "bond", see [[Ishara]].
The [[Ancient Greece|Ancient Greeks]] believed that the blood of the Gods, ''[[ichor]]'', was a mineral that was poisonous to mortals.

=== د يهوديت له مخې ===
In [[Judaism]], blood cannot be consumed even in the smallest quantity ([[Leviticus]] 3:17 and elsewhere); this is reflected in Jewish [[diet (nutrition)|dietary]] laws ([[Kashrut]]). Blood is purged from [[meat]] by [[salting (food)|salting]] and soaking in water.

Other rituals involving blood are the covering of the blood of [[fowl]] and [[game]] after slaughtering ([[Leviticus]] 17:13); the reason given by the [[Torah]] is: "Because the life of every animal is [in] his blood" (ibid 17:14), although from its context in [[Leviticus]] 3:17 it would appear that blood cannot be consumed because it is to be used in the [[sacrifice|sacrificial service]] (known as the ''[[korbanot]]''), in the [[Temple in Jerusalem]]. Blood (the blood of a lamb) was also the means for antonement of sins for the Jews.

Ironically, [[Judaism]] has historically been the religion to be most affected by [[blood libel]]s.

=== د عيسويت له مخې ===
{{main|Eucharist}}
Some Christian churches, including [[Roman Catholic Church|Roman Catholicism]], [[Eastern Orthodox Church|Eastern Orthodoxy]], branches of [[Anglicanism]], and the [[Moravians (religion)|Moravian Church]], teach that when consecrated the [[Eucharist]] [[wine]] ''becomes'' the material Blood of [[Jesus]]. Thus in the consecrated wine (now the Most Precious Blood of Christ), Jesus becomes spiritually and physically present. This teaching is rooted in [[the Last Supper]] as written in the four gospels of the [[Bible]], in which Jesus stated to his [[Twelve Apostles|disciples]] that the bread which they ate was his body, and the wine was his blood. ''"This cup is the new testament in my blood, which is shed for you." ({{sourcetext|source=Bible|version=King James|book=Luke |chapter=22|verse=20}})''. Various forms of Protestantism, especially those of a Wesleyan or Presbyterian lineage, teach that the wine is no more than a symbol of the blood of Christ, who is not physically but spiritually present. Blood (the blood of Jesus Christ) is also seen as the means for atonement for sins for Christians.  [[Lutheran]] theology teaches that the body and blood is present together "in, with, and under" the bread and wine of the eucharist feast.
[[Mormons]] believe that before [[Adam]] and [[Eve (Bible)|Eve]] ate the forbidden fruit, blood was not present in their bodies. It is said to have formed after the Fall when they became mortal.

=== د اسلام له مخې ===
د اسلامي حکمونو له مخې د هغو خواړو چې په ځان کې وينه لري حرام گڼل کېږي.

=== د يهوا د گواهانو له مخې ===
{{main|Jehovah's Witnesses and blood}}

[[Jehovah's Witnesses]] do not eat blood or accept tranfusions of whole blood or its four major components namely, red blood cells, white blood cells, platelets (thrombocytes), and whole plasma.  Members are instructed to personally decide whether or not to accept fractions, and medical procedures that involve their own blood.

=== Vampire legends ===
[[Vampire]]s are mythological beings which live forever by drinking the blood of the living. Stories of creatures of this kind are known all over the world. European versions of this myth are mostly inspired by folklore based on the stories regarding [[Vlad Dracula]].{{fact}}

=== د چينايي او جاپاني فرهڼونو له مخې ===
In Chinese culture, it is often said that if a man's nose produces a small flow of blood, this signifies that he is experiencing sexual desire. This often appears in [[China|Chinese-language]] and [[Hong Kong]] [[film]]s.
This is also evident in [[Japan]]ese culture and is parodied in [[anime]] and [[manga]]. Male characters will often be shown with a [[nosebleed]] if they have just seen a female [[nude]] or in little clothing, or if they have had an erotic thought or fantasy.{{fact}}

== هنر ==
Blood is one of the body fluids that has been used in art.<ref>[http://artscad.com/A.nsf/Opra/SRVV-6MDNX5 "Nostalgia"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090108093007/http://artscad.com/A.nsf/Opra/SRVV-6MDNX5 |date=2009-01-08 }} Artwork in blood</ref> In particular, the performances of [[Viennese Actionism|Viennese Actionist]] [[Hermann Nitsch]], [[Franko B]], [[Lennie Lee]], [[Ron Athey]], [[Yang Zhichao]] and [[Kira O' Reilly]] along with the photography of [[Andres Serrano]], have incorporated blood as a prominent visual element.  [[Marc Quinn]] has made sculptures using frozen blood, including a cast of his own head made using his own blood.

== دا هم وگورۍ ==
* [[Artificial blood]]
* [[د انساني وينې د توکو لړليک]]
* Blood as [[food]]: see [[black pudding]] and [[tiết canh]]
* Blood and [[video game censorship]]
* [[Taboo food and drink#Blood]]

== سرچينې ==
{{Reflist}}

[[وېشنيزه:وینه]]