متل
متلونه هغه لنډې ویناوې دي چې بنسټ یې تجربه وي او د ریښتینولۍ، پوهې او اخلاقو څرگندویي وکړي. متلونه همدارنگه د یوه قوم کلتور او دودونه انځوروي چې له یوه نسل څخه بل نسل ته پاتې کېږي.
مصري متلونه :
مین گل ته د اوښ په سترگو نه گوري .
زړه چې زخمي شي، ژبه د سمندر تر باده ډېره طوفاني شي .
زمری چې ښه لرې وي، نو بیا لېوه د زمري پېښې کوي .
سر او ژبه یو له بله مه جلا کوئ .
کوم سړی چې د بل چا ښځې سره په تخت څملي، د ده له ښځې سره به بل سړی پر غولي څملي .
هر عالم چې خپله موازنه له لاسه ورکوي، علم یې هېڅ مانا نه لري .
د ښځې د زړه او د اسمان پېژنده ډېره گرانه ده .
استاد شه، خو مبالغه مه کوه .
هوښیار سړی ځانته دوست لټوي، کم سوله غلیم .
د چا کورته پرته د ده له غوښتنې او هرکلي مه ورځه .
څوک چې سپي ته داړل ورزده کوي، اول به دی په خپله وداړل شي .
د تورو شپو ژمنې په کوچو غوړې دي . چې د سهار لمر راپورته شي، نو بېرته به یې ولې کړي .
مولداوي متلونه :
لېوه به خپل پوست بدل کړي، خو عادت نه .
د مېرمنې چې ژبه لنډه وي، د خاوند به یې عمر اوږد شي .
نایجیریا :
آس چې تبیلې ته بیایې، هېڅ وخت به له چارگامه منکر نه شي .
الماني متلونه :
په کوشنیو آسونو هم سپرلي کېږي .
وروسته له جگړې، ښکاره او ټولټاکنو څخه بې حده دروغ ویل کېږي .
آس په نرمه مځکه کې غلطېږي (بې ځایه پل اخلي)او انسان په خوږه ژبه .
پېشو له کوره نه وي وتلي چې موږک د مېز پر سر ناڅي .
چې زړه او خوله سره یو شي، تر هغې ښه موسیقي نشته .
له خره څخه سړی د ځغاستې آس نه شي جوړولی، خوداسې یې تړلی شي چې څنگه یې زړه وي .
واښه باید آس ته خوندور وي، نه سپاره(آس سپور) ته .
چېرته چې غوټۍ دي، هلته اغزي هم شته .
له ډېرو تاوانونو سړی هوښیار شي .
شیطان دومره تور نه دی لکه خلک یې چې گڼي .
احمق سړی تل احمق پاتې کېږي، له ده سره گولۍ (درمل) مرسته نه شي کولای .
ښه وجدان نرم بالښت دی .
تجربه د عقل مور ده .
دومره سره نه خوړل کېږي لکه چې پخېږي .
ماشومان او لېونغرتي رښتیا وایي .
جدایي د مینې مرگ دی .
آس په انسان باور کوي، خو شرط نه پرې تړي .
ښه آس خپل سپور (ځغلوونکی) پېژني .
که هیلې آسونه وای، خوبونه به ځغاستلای .
ښه آس په سر او غاړه پېژندل کېږي، احمق په بې وخته او بې ځایه ټوکو .
مینه ډول ډول ده : پر چا یې مور گرانه وي، پر چا لور . په یوه بل بیا دواړه .
خندا هغه دروازه ده چې ډېر ښېگڼې ترې راننوزي .
لس ځلې ماتې تر یو ځل درواغو ډېره ښه ده .
تل مه وایه چې پر څه شي پوهېږي، خو تل پوه شه چې څه شی وایې .
آس په پړي کشول کېږي، خو سړی د ښځې په وېښته .
تر ټولو ستره لویي بې کبري ده .
ماښام لږ خوره چې سبا سهار ته سرخوږ ونه لري .
زړېدل (سپین ږیری کېدل) سړی سپینوي، خو هرو مرو یې نه هوښیاروي .
که ځان هوښیاروئ، نو لمړی د رېښتینولۍ زغم پیدا کړئ .
د روپیو غله اعدامېږي، خو د ملکونو غله پادشاهان شي .
جمیکا:
چرگان چې ډېر ټوکي شي، باز هرو مرو ورته نږدي کېږي .
عربي متلونه :
هېڅ وخت د چا په تگ مه خوشالېږي تر څو چې نه خبر نه یاست چې ځایناستی یې څوک دی .
سېنېگال :
کوشنی ستوری تل ځلېږي، حال دا چې لوی لمر ډوبېږي .
یهودوي متلونه :
مړ هغه څوک دی، چې هېڅ وخت یاد نه شي .
ملگري (دوستي) خلک راټولوي، خو گټې یې جلا کوي .
هر تر ژړا خندا ډېره اوري .
اړتیا قانون ماتوي .
تر یوه ډنگر به لس چاغان ژر مړه شي .
زړه داسې ماڼۍ نه ده چې په ساختي کلي واز شي .
یو هوښیار چې په غصه شي، خپله هوښیاري له لاسه ورکوي .
چې مور او پلار یې کم سوله (بې عقله) وي، ماشومان به یې غله شي .
غلی کښېناستل هوښیاري ده، خو یوازې چپ پاتې کېدل هېڅ هوښیاري نه ده .
غلیم د مصلحت لپاره پوښته، خو کار سرچپه کوه .
ډاکتر او مړي ولن ته څوک د ښه کار دعا نه کوي .
د اوبو په خوند به په دښته کې پوه شې .
خرس ولې ناڅي؟ ځکه چې واده نه لري!
که غریب چرگ وخوړ، نو یا دی لیونی دی یا چرگ .
ښځې ته رازه مه وایه، خو که د ووې، بیا یې ژبه پرې کړه .
هسپانوي متلونه :
که موږک یوازې په یوه سوري کې بلد وي، نو ډېر ژر به یې پیشو ونیسي .
خاطره د هغې غلطې ملگرې په څېر ده چې کله د سړي ډېره اړتیا ورته پیدا شي، نو سړی یوازې پرېږدي .
رښتینولي او دروغ یو له بل سره د غوړو او اوبو په څېر لگي .
هېڅ شی دومره ښه نه دي وېشل شوي لکه هوښیاري . هر سړی له خپل عقل څخه راضي دی .
د کوشنۍ نجلۍ مینه لکه په غلبیل کې د اوبو راوړل دي .
کتابونه او ملگري باید سړی لږ ، خو ښه ولري .
څوک چې د بل غیبت له تا سره کوي، ستا به له بل سره وکړي .
یوازې بیاتي مضرې ژبې سمولی شي .
د احمق او ماشوم خبر به نه ردوئ .
وېره د هوښیارۍ پیل دی .
د درو شیانو مشوره چاته مه ورکوه :
د جگړې، په کښتۍ کې سپرېدل او د واده .
اوږده مزلونه، اوږده دروغ .
ریښتینولي د غوړیو په څېر ده:
په آخر کې د اوبو سرته راځي .
غم تل د درو ورځو لپاره راځي، خو بیا د سلو کالو لپاره پاتېږي .
پولنډي متلونه :
د ډار سترگې غټې وي .
ښځه دوه ځلې لېونۍ کېږي:
کله چې مینه شي، او کله چې په زړوالي پل کېږدي .
چینایي :
ښځه او مېره یو بل ته ۱۰۰۰خبرې کوي، بې له دې چې خوله خلاصه کړي .
انگرېزي :
کم سوله د هغه په پرتله ښه دی چې ځان هوښیار گڼي .
د زرو کیلومترو سفر په یوه کوچني گام پیلېږي .
په خپلواکۍ کې یوه لوبیا د بنديخاني له نوکلو څخه ښه ده .
لویه ونه د ځنگلوهونکي پام ځانته را اړوي .
بانکواله داسې کس دی چې کله لمر وي، نو خپله چترۍ درته درکړي او کله چې باران پیل شي، نو بیا یې بېرته غواړي .
یو شمع د بلې په روښانولو هیڅ هم نه بایلي .
هیڅ ځنځیر یې تر هغې نازکې کړۍ ځواکمن نه دی .
په پټه خوله مچان نه نیول کېږي .
نامرد سړی مخکې له خپله مرگه زر ځلې مري، خو زړور یوازې هغه وخت مري چې اځل یې راشي . (یولیاس سېزر)
کم سوله او روپۍ یې ژر یو له بله جدا کېږي .
تر هر څه مخکې یې په گیدړه خپل بوی لمړی لگي .
گناگار وجدان دعوا کوونکي ته اړتیا نه لري .
نیم حقیقت پوره دروغ دي .
لږ علم ډېر گواښمن وي .
گلانو او ملگرو ته ډېر پام کوه، که ورک شول، نو کور به د تش شي .
په لیکنه کې هر پرگراف باید د مېرمنې د لمنې په اندازه وي :
پوره اوږد چې ټول اړین ځایونه راونغاړي (پټ کړي) او پوره لنډ چې په زړه پوري وي .
که فکر کوئ چې د چا زړه ته د گېډي له لارې به ورد ننه شئ، نو خپله نښه مو لس اېنچه لوړه نیولې ده .
یو جگ شیدې په یوه څاڅکې زهرو له منځه ځي .
زوی تر هغه وخته زوی وي چې واده یې نه وي کړی، خو لور د تل لپاره لور وي .
څوک چې بې له سهوې ملگري لټووي، بې ملگرو به پاتې شي .
چې د سړي زړه غواړي، پښې یې سپکې وي .
ښه آس هم یو ځل تیندک خوري .
څوک چې د ښیښو په کور کې ژوند کوي، نو بل د په تیږو نه ولي .
جدایي زړه نری کوي .
چې ملگري پای ته ورسېږي (خلاصه شي)، نو بیا رښیتنولي رڼا ته راوځي .
نه هم ډېره شتمني او نه هم ډېره نیستمني عقل ته غوږ نیسي .
هر شی روپۍ پېرې، خبرې د ریگ په څېر دي .
پلټه ډېره گواښمنه ده . کله کله هم سړی داسې شیان پیدا کوي چې هېڅ یې نه غواړي .
هغه مینه چې په هدیو لویېږي، هېڅ وخت به مړه نه شي .
سړی که د کور سر دی، ښځه د هغه خولۍ ده .
چې څلور کنجه د له لاسه ورکړ، نو بیا لوبه پړېږده .
فرانسي :
ښه جوار ژر نه خوسا کېږي .
له ښځې سره جگړه هغه یوازېنۍ جگړه ده چې سړی یې په شاتگ گټي .
غلې ښځه (چې ژبوره نه وي) د خدای هدیه ده .
هنگري :
آس، وسله او ښځه په چا مه سپارئ .
ډنمارکي :
د تشو دېگو لوړ غږ لگي .
لکه سپوږمۍ چې له لمر څخه خپله رڼا اخلي، همداسې د کور ښځه خپله رڼا له خپل خاونده اخلي .
منگولی :
هېڅ وخت یوه کمزوري هلک ته په سپکه سترگه مه گوره، کېدای شي چې یو ډېر څیرونکی زمری تری جوړ شي .
نارویجې :
په بخت د باور کوه، خو آس د تل په مږوي ټینگ تړه .
د ورځي صفت مخکې له ماښامه او د نجلۍ صفت مخکې له سهاره مه کوه .
هوښیاره ښځه هغه وخت خوشالېږي چې د ښکلي خطاب ورته وشي، خو ښکلې هغه وخت چې د هوښیارې خطاب .
سویډني :
د وسلې کارول په داوه کې تر ټولو بد دلیل دی چې سړی یې وایي .
اېټالوي :
له بازه کله کوتره جوړېږي .
ښځه د پېشو په څیر ده، څومره یې چې وموښي، همدومره ځان ښه احساسوي .
پېشو چې ولاړه شي، موږک ناڅي .
مینه ترخه ده، خو زړه ته کراري ورکوي .
آس چې پېرې، سترگې پټې کړه او دعا کوه .
غل (مرداري) او منډې دواړه یو ځای نه کېږي .
ارجنټاین :
هیڅ ښځه له یو بېکاره سړي څخه سم سړی نه شي جوړولای، خو هره ښځه له سم سړي څخه بېکاره سړی جوړولای شي .
خپل پلونه مه سوزوئ ، کېدای شي چې چې تاسې گټه ترې واخلئ .
پوهه به د لوړې پوړۍ ته اوچت کړي، خو ساتل یې یوازې شخصیت کولای شي .
اړین نصیحت څوک ډېر پام نه کوي .
د ښځې ځای په کور کې دی .
ټولې پېشوگانې غواړي چې کبان ونیسي، خو د پنجو لمدول یې نه خوښېږي .
ټول گلان په یوه باغ کې نه وي .
زوړ سپی نوي چلونه نه شي زده کولای .
که پوښتنه ونه کړې، زه به هم دروغ نه وایم .
وسپنه وسپنه تېروي، انسان انسان .
څنگه چې ماشوم پیدا شي، همداسې یوه ورځ مرگ ته نږدې شي .
له هره گامه وړاندې پام کوه .
بد خبر ژر راځي .
سپی لکه چې غاپي هغسې خوړل نه کوي .
مخکې له نیوکې ځان د هغه سړي پر ځای فرض کړه .
هم خیرات خوري، هم د خوښولو حق غواړي!
ښه دی چې درسره وي، که څه هم چې ورته اړ نه یاست، خو بده ده چې نه وي، او ورته اړ یاست .
ترخه درمل کېدای شي چې ښه اغېزه ولري .
گران شی وپېرئ چې یوازې یو ځل وژاړئ .
د انسان په کرامت پوه شئ .
له ډېرو ونو څخه ځنگل نه لیدل کېږي (مانا : سړی له ډېرې سپړنې یا تشرېح اصل شی نه ویني ) .
درنښت گران نه دی، هر سړی دروند سړی کېدای شي .
سختي (بد وخت) سختې هلې ځلې غواړي .
هغه لاس مه وهه چې ډوډۍ درکوي .
چرگوړي وشمېره، هگۍ نه .
چا چې آس په هدیه درکړ، غاښ یې مه گوره چې څو کلن دی .
څه شی چې مات نه وي، د جوړولو هڅه یې مه کوه .
ټولې هگۍ په یوه ټوکرۍ کې مه اېږدئ . (یوه شي ته ډېر مه په تمه کېږئ، دویم پلان هم جوړ کړئ) .
تر څو چې ټکه (ناورین) نه وي رالوېدلې، غم مه کوه .
هر څوک غواړي چې جنت ته ولاړ شي، خو هیڅوک نه غواړي چې مړه شي .
ان خرابه (ولاړه) گړۍ د ورځې دوه ځلې وخت سم ښیي .
پوهه د خپلې ناپوهۍ پیداکول دي .
پوهه ماشینونه جوړوي چې د انسان په څېر کار کوي، او انسان پیدا کوي چې د ماشین په توگه کار کوي .
هر گل اغزی لري .
هر څه په خپل وخت .
ماته د بریا لپاره د گام تېږه ده .
لوېدل د ماتې څرگندویي نه کوي، بلکې همداسې لویدلی پاتې کېدل ماته ده .
ښې بڼکې ښه مرغان جوړوي .
چې لمړی راشې، لمړی به د خدمت وشي .
لمړۍ کار لمړی کوئ .
که مې یو ځل وغولوې، پر تا د شرم وي، که مې دوه ځلې وغولوي، پر ما د شرم وي .
کم سوله (بې عقل) هلته بېړه کوي چېرته چې ملایکي له تگه ډارېږي .
چې په مخکې ورته گواښ شوی وي، مخکې یې زغره اغوستې وي .
بخت د زړور په گټه وي .
تر ټولو ښه خیرات د پوهې ورکړه ده .
د ټوپک جگړې ته له چاړې سره مه راځئ .
روغتیا خدای درکوي، خو فیس ډاکتر درڅخه اخلي .
لویه ونه له کوشني نیالگي څخه جوړېږي .
درناوی کوئ چې درناوی مو وشي .
ښه مېرمن ښه ژوند دی .
سخت کار هېڅ وخت هډوکي نه ماتوي .
غیرتي کسان به د لوبي وړونکي وي .
بیړه د وخت ضایع ده .
څوک چې په تیارۍ کې ناکام شي، نو ناکامۍ ته به ډېره ښه تیار شي .
روغتیا له روپیو ښه ده .
څوک چې په خپل تاریخ نه پوهېږي، نو هغه سهوې به بیا تکرار کړي .
څوک چې پوهېږي، هغه خبرې نه کوي، خو څوک چې خبري کوي، هغه نه پوهېږي .
څوک چې ډېر په بیړه ژوند کوي، هغه به ډېر ژر مړیستون (قبر) ته ورسېږي .
څوک چې د هېڅ شي لپاره نه ولاړېږي، د هر شي لپاره به ولوېږي .
څوک چې هکۍ غلا کوي، غویی به هم غلا کړي .
چې له تورې سره ژوند کوي، له تورې سره به مړ شي .
چې ډېر خوب کوي، خپله لوږه به هم هېره کړي .
څوک چې د وینگ (ویلو) لپاره څه نه لري، نو لیکل هم نه شي کولای .
غپل یې له داړلو څخه بد دي .
تاریخ تکرارېږي .
یوازې خبري کوي، خو کړن یې نشته .
کور هلته دی چې زړه مو وي .
کور ، کور دی، که څه هم چې ښه نه وي .
ریښتینولي تر ټولو ښه تگلاره ده .
د ښو په هیله اوسئ، خو د بدو لپاره تیاري ولرئ .
د شنې زرغونې (رنگین کمان) لپاره لمر او باران دواړه اړین دي .
په پښو ولاړ مرگ ښه دی، نظر هغه ژوند ته چې په گونډو وي .
بېگاره او مضر لاسونه د شیطان اسباب دی .
که دنده د کړن ارزښت لري، نو په ښه توگه د وکړل شي .
که هیلې آسونه وای، نو سوالگر به پرې الوتلی .
که څوک نه شئ وهلئ، یا ورسره ملگري شئ، یا یې په بل چا ووهئ .
که د کوم کار په کړن کې ماهر نه یاست، نو پام کوئ .
چې د لوگي زغم نه لرئ، نو له پخلنځي ووځئ .
که د لاترې ټیکت نه پېرئ، نو څنگه به یې وگټئ؟
که د موخه نه پېژنې، نو هر گاډی به د هلته ورسوي .
که د سهار چای په تخت کې چښې، نو په پخلنځي کې څمله .
د یوه چا د شخصیت د مالومولو لپاره هغه ته واک او ځواگ ورکړه .
که په یوه شخړه کې د حل برخه نه یاست، نو هرو مرو د ستونزې برخه یاست .
حل د ستونزو په منځ کې دی .
لېونی یو کار څو وارې کوي، خو تمه یې د مختلفو پایلو وي .
له سهاره مخکې تل تپه تیاره وي .
په خپله هدیه مهمه نه ده، بلکې د ورکولو طریقه یې مهمه ده .
د دروغو لپاره دوه کسان اړین دي : یو کس چې دروغ ووایي، بل چې غوږ ورته ونیسي .