سپاره عسکر / سمبال پوځ

د سمبال پوځ کلمه یا کلاویري په تاریخي لحاظ (د فرانسوي ژبې له cavalerie کلمې څخه اخیستل شوې، چې دا کلمه خپله د «شووال Cheval» له کلمې جوړه شوې، چې د «آس» په معنی ده) هغو سرتېرو یا جنګیالیو ته ویل کېږي، چې په «آس» باندې سپاره وي او بیا جنګېږي. د سپاره جنګیاليو اړوند پوځ د جنګي وسلو لرونکو تر ټولو لویه ګرځنده ډله وه، چې دې سمبال پوځیانو به د هوایي ځواک، عملیاتي پوځ او قوي جنګیالیو په توګه ډیرو لښکرو کې د قوي سپاره پوځ، څارونکې ډلې او عملیاتي ډلو په رول کې کار کاوه، دغه راز دې ډلې به نورو لښکرو کې د پرېکنده شوک اړوندو بریدونو لپاره د درانه سپاره نظام په توګه کار کاوه. د سمبال پوځ په برخه کې هر پوځي یا هرسرتیری د خپلې نظامي دورې او پوځي تخنیکونو په اساس مخته ځي او د یو شمېر ځانګړو نومونو لکه سپروس مین، آس سوار، سرتیری، کاتافراکت، شوالیه، هوسر، اوهلان، مملوک، کویراسیر، لنسر، ښامار، یا د آس غشي ویشتونکی له مخې پیژندل کیږي. دغه راز هغه پوځیان یا نظامي ډلې چې له آس پرته له نورو حیواناتو لکه اوښ، فیل یا نورو حیواناتو څخه د غره لپاره استفاده کوله، هغو پوځیانو ته د سپاره یا سمبال پوځ نوم نه ورکول کېده. او هغه پوځیان چې په آسونو باندې به یې حرکت کاوه؛ خو بیا د جګړې په مهال به پیاده کېدل او بیا به یې پیاده جنګ کاوه، هغه به د ۱۷مې پېړۍ له لومړیو څخه د ۱۸مې پېړۍ تر لومړیو پورې د ښامارانو په نامه پېژندل کېدل. دا هغه ډله نظامیان و، چې پیاده نظامیان بلل کېدل او وروسته بیا په زیاتره نظامي لښکرو کې په معیاري سپاره نظامیانو بدل شول او خپل تاریخي نوم یې بیا هم وساته.

سپاره یا سمبال پوځ د ګټور تحرک له ښېګڼې څخه برخمن و او دغه راز هغه پوځیان چې په آس سپاره به جنګېدل هغوی به د خپلو هغو پیاده جنګېدونکو حریفانو او پوځیانو په پرتله د لوړوالي، ښه سرعت او د  سپوږمکۍ د ښه خوځښت ګټه درلوده، او یو سرتیری چې د آس څخه جنګیده هم د پیاده مخالف په پرتله د لوړ لوړوالی، سرعت او ځواکمنې قوا له ګټې څخه برخمن و. په آسونو د سپارو پوځیانو د اړوند جګړو یو بل عنصر هغه رواني اغېز ده، چې سمبال یا سپاره پوځیان یې په خپلو حریفانو راوستلای او پرېښودلای شي.

د وسله والو پوځونو په برخه کې په لرغونو او منځنیو پېړیو کې د سپاره پوځ یا سمبال پوځ سرعت، تحرک او د شاک ارزښت ډېر د پام وړ ګرځېدلی او کارول شوی و.یو شمېر ځواکونه تر ډېره سمبال یا سپاره پوځیان و، په تېره بیا د آسیا په کوچیاني ټولنو کې او بلخصوص د آتیلا هونېان او د مغول نور وروستي پوځیان. سپاره پوځیان په زیاتېدونکې توګه په اروپا کې زغره وال (درانه پوځیان) شول او بالاخره د منځنیو پېړیو اړوند په سمبال شویو یا سپرو شوالیه وو بدل شول. په اروپا کې سپاره پوځیانو د اولسمې پېړۍ په لړ کې خپل زیاتره زغره وال تجهیزات له منځه یوړل، ځکه چې د هغو ټوپکونو او توپونو په وړاندې بې ګټې او بې اثره و، چې په دې وخت کې کارېدل او دغه راز د ۱۸مې پېړۍ تر نیمایي پورې زغره وال تجهیزات په لویه کچه له منځه لاړل، که څه هم ځینې نظامونو یو شمېر ډبل او ضخیم زغره‌ وال تجهیزات وساتل. لکه کویراس چې د تورو، نیزو، او سرنیزو په وړاندې د ساتونکې برخې په توګه لکه له لرې لارې د ترسره شویو ډزونو په وړاندې د ساتونکې برخې په توګه کارول کېده.

د دوه جګړو تر منځ دوره کې، سره له دې چې یو شمېر سپاره پوځیان د دویمې نړیوالې جګړې په لړ کې (په تېره بیا په سرو لښکرو، د مغولستان د خلکو لښکر، د ایتالیا سلطنتي لښکر، رومانیایي لښکر، د لهستان ځمکني ځواک او د وافین ډبل اس په برخه کې یې د سپکو جاسوسي واحدونو په برخه کې خدمت کاوه). په دې وخت کې زیاتره د سپاره پوځ اړوند برخې په موټر لرونکو پیاده پوځونو او میکانیزه پیاده برخو باندې بدلې شوې، یا دا چې د ټانک لرونکو ځواکونو په ډلو اصلاح شول. د سپاره پوځیانو اړوند ټانک یا جنګي قوي ټانک د پیاده پوځیانو اړوند ټانکونو له هدف او سرعت څخه په لوړه کچه ترتیب او جوړ شوي وي، چې وروسته بیا د جګړې په اصلي ټانګونو بدلېدل.

د سپاره پوځیانو یا سمبال پوځ زیاتره برخې، چې په عصري او ماډرنو پوځیانو کې په آس سپاره وي، هغوی یوازې د تشریفاتي نقشونو یا په سختو ځمکو لکه غرونو یا ځنګلونو کې د پیاده سرتیرو په توګه کار کوي. له دې اصطلاح څخه د ماډرن په توګه کار اخیستل په عمومي توګه هغو واحدونو پورې اړوند وي، چې د هدف (د تاریخي سپاره پوځ په څېر) د پېژندنې، څارنې او ترلاسه کولو، یا د جګړې د اصلي ټانک اړوند واحدونو (د درانه تاریخي سپاره یا سمبال پوځ په څېر) رول لوبولي.

نقش، رول

سپاره پوځیان یا سواره نظام له تاریخي پلوه په سپک سپاره پوځ او درانه سپاره پوځ ویشل کېده، چې توپیرونه یې په جګړه کې د هغو د رول په برخه، د هغو د تجهیزاتو د اندازې په برخه او دغه راز هغه برخې پورې اړوند و، چې څومره تجهیزات او سورېدونکې برخې یې د ډیپو یا د وسلو د ذخیرې په وسیله پوښل شوي دي. ‎

درانه سپاره پوځیان لکه په اروپا کې د منځنیو پېړیو شوالیې او بیزانسي سرتیري د شوک اړوند ځواکونو په توګه کارول کېدل او د دښمن په اصلي برخه یې د جګړې په اوج او لوړه مرتبه کې حمله کوله. په زیاتره برخو کې د دوی حملو او کړنو به د جګړې پایله ټاکله، له همدې امله د جګړې د سپاره پوځ بله اصطلاح یعنې سپک او آرام پوځ لکه د آس کومانډویان، هوساریان او قزاقي سپاره پوځیانو ټول هغه بېلابېل نقشونه دې ډلې ته ځانګړي کړي، چې د کمې اندازې تمرکز لرونکو درانه سپاره پوځیانو لپاره ډېر مناسب نه و. چې دې نقشونو کې څارنې، د دښمن د څارونکو ډلو مخنیوي،د خوړو لټون، یرغل کول، چاپه وهل، نښته رامنځته کېدل، د شاتګ په وخت کې د دښمن د ځواکونو تعقیبول، د شاتګ په وخت د ملګرو ځواکونو له یو بل سره نښلول او په دې ټولو نقشونو او رولونو کې د دښمن له سپکو ځواکونو سره مقابله کول دي.

په لومړنیو عصري جګړو کې د سپکو او درنو سپاره پوځیانو رول دوام وکړ؛ خو زغره وال تجهیزات کم شول او سپک سپاره پوځیان تر ډېره بې زغرې ول. په دې توګه د سپاره پوځ زیاتره پوځیانو بیا هم خپلې زغرې او ساتونکې خولۍ د تورې او د نیزو د سر په وړاندې د محافظتي ارزښت په توګه وساتلې او دې تجهیزاتو به د هغوی روحیه قوي کوله. سره له دې چې د ګرمو وسلو په وړاندې یې کم مقاومت درلود. په دې وخت کې د درانه او سپک سپاره پوځیانو تر منځ اصلي توپیر د هغو زده‌ کړې وې. لومړني به یې د ځورونې او څارنې او دغه راز پېژندنې لپاره،  تر ټولو غوره په پام کې نیول کېدل، حال دا چې دویم به یې د نېږدې غوره امر اړوند تورونو لپاره په پام کې نیول کېده. د شلمې پېړۍ په پیل او د جګړې د میدان ټول ځواک په زیاتېدو سره ټول سپاره پوځیان په عملي ډګر کې په ښامارانو بدل شول، په جګړو کې به راپورته کېدل؛ خو بیا به پیاده کېدل ترڅو د هرې جګړې په لړ کې د نظام د پیاده په توګه عمل وکړي، حتی که د هغوی ګڼ شمېر به یې خپل ځانګړی نوم هم ساتلو، چې د دې رول ښودونکی و، چې هغوی لرغوني سپاره یا سمبال پوځیان دي.

د زغره والې جګړې په پراختیا سره د شوک ټاکونکو ځواکونو د درانه سپاره پوځیانو رول د ځینې زغره والو برخو په وسیله د متوسطه او درنو ټانکونو او بیا د اصلي ټانکونو په وسیله جګړه په غاړه واخیستل شوه. د ګڼ شمېر اسپ زېږېدونکو سپاره پوځیانو د منسوخ کېدو سربېره د سپاره پوځیانو اړوند کلمه بیا هم کارول کېږي او په عصري زمانه کې هغو برخو ته اشاره کوي، چې بیا هم د سپک دودیز سپاره پوځ نقش ترسره کوي او ځواکمن زغره وال موټرونه کاروي. سپک ټانکونه او دغه راز د آس په ځای پیاده جنګي موټرونه د پیاده پوځیانو په وسیله کارول کېږي، حال دا چې هوایي سپاره پوځیان له هوایي هلیکوپټرو یا چورلکو څخه کار اخلي.

لومړنی تاریخ

ریښې، مخینه

د اوسپنې له دورې څخه مخکې د جګړې په ډګر د سپاره پوځ رول تر ډېره د سپکو جنګي ګاډیو په وسیله ترسره کېده. دا جنګي ګاډۍ په مرکزي آسیا کې د سینتاشتا-پتروکا له فرهنګ څخه رامنځته شوې وې او د هند ایراني کډوالو یا نیمه کډوالو په وسیله يې پراختیا ومونده. دا جنګي ګاډۍ په ډېر سرعت د یادې برخې اړوند استوګنو خلکو په وسیله د یوې نظامي تکنالوژۍ او یوې تشریفاتي موضوع په توګه وکارول شوې، په تېره بیا له ۱۵۵۰ م.ز کلونو څخه د مصر د نوې پادشاهۍ اړوند فرعونانو او دغه راز د آشور پوځیانو او د بابل د سلطنت اړوند پوځیانو په وسیله وکارول شوې.

په لومړیو کې د سپاره شویو واحدونو په وسیله یو محرک ځواک تشخیص شو؛ خو د درنو زغرو د لېږد په برخه کې د لویو ځواکونو د زیاتېدلو په سختۍ او دغه راز د آسونو په ناتوانۍ (چې هغه وخت کې تر ډېره کوچني و) سره جبران شول. سره له دې داسې نښې موجود دي، چې له میلاده مخکې ۱۵مې لسیزې څخه وروسته د لرغونې زمانې ته نېږدې لویو دولتونو د نظامي نخبګانو تر منځ د آسونو سورېدل تمرین کېده په تېره د مصر، آشور، هیتي سترواکۍ او میسني یونان هېوادونو اړوند پوځي اشرافو تر منځ به د آس ځغلونې لوبې ترسره کېدلې.

د سپاره پوځ اړوند تخنیکونه او دغه راز د ریښتیني سپاره پوځ رامنځته کول د مرکزي آسیا او ایران د استپي او کوچیاني قبایلو لکه د پارتیانو او ایراني سرمتیانو اختراع وه.