Jump to content

زبرځواک

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا
زبرځواک
ټوليز مالومات
ځانګړې وېشنيزه
نور اړين مالومات
برخه د

سمول - سرچینه سمول - ويکي‌ډېټا سموللاسوند وګورئ

زبرځواک د واکمن درېځ لرونکی هېواد دی چې په نړيواله کچه د اغېز د واردولو او يا ځواک عملي کولو، د پراخې وړتيا لرلو په ځانګړتيا سره پېژندل کېږي. دا چاره په ګډه سره د اقتصادي، پوځي، ټيکنالوژيکي، سياسي او کلتوري ځواک په مټ تر سره کيږي او د ديپلوماتيکو او نرم ځواک د اغېز له لارې. په دوديز ډول، زبرځواکونه، د سترو ځواکونو په منځ کې مخکښ دي.

په لومړي ځل دا اصطلاح د دویمې نړيوالې جګړې پر مهال په ۱۹۴۴ز کال کې متحده ايالاتو، بریتانيې او شوروي اتحاد ته کارول شوې وه. د سړې جګړې پر مهال، بریتانوي سترواکي له منځه ولاړه او يوازې متحده ايالات او شوروي اتحاد پر نړيوالو چارو واکمن پاتې شول. د سړې جګړې په پای ته رسېدو او په ۱۹۹۱ز کال کې د شوروي اتحاد په ړنګېدو سره، متحده ايالات د نړۍ يوازیڼی زبرځواک شو.[۱][۲][۳][۴]

مصطلحات او بنسټ

[سمول]

د زبرځواک متفق عليه تعريف نه شته او بېلا بېلې سرچينې يې بيلا بېلا تعريفونه کوي، خو يوه بنسټيزه ځانګړتيا چې د زبرځواک له ټولو تعريفونو سره برابره ده، دا ده چې : زبرځواک هغه ملت يا هېواد دی چې پر اوو دولتي قواوو واکمن وي چې هغه دا دي: جغرافيه، نفوس، اقتصاد، سرچينې، پوځ، ديپلوماسي او ملي پېژندګلوي.[۵][۶]

دا اصطلاح، په لومړي ځل په ۱۹۴۴ز کال کې د هغو هېوادونو لپاره کارېده، چې له سترو ځواکونو نه هم ستر ځواک وي، خو له دويمې نړيوالې جګړې وروسته دا نوم په ځآنګړي ډول يوازې د متحده ايالاتو او تر يو بريده د شوروي اتحاد لپاره کارول کېده. دا له دې امله چې متحده ايالاتو او شوروي اتحاد ثابته کړې وه چې دوی په نړيوال سياست د ستر اغېز اچولو وړتيا او پوځي واکمني لري. دا اصطلاح په اوسنۍ سياسي معنا سره د هالنډي امريکايي جيوستراتيژيست نيکولاس سپيکمن له خوا په ۱۹۴۳ز کال کې له جګړې وروسته د نوې نړۍ د بالقوه نظم د بڼې په اړوند د يو لړ ويناوو پر مهال رامنځ ته شوه. دا «د سولې جغرافيه» په نوم د کتاب لپاره بنسټ وګرځېد، کوم چې د بریتانيې او متحده ايالاتو بې سارې سمندري نړيواله پياوړتيا د نړيوال امنيت او نېکمرغۍ لپاره اړينه وبلله. 

یو کال وروسته په ۱۹۴۴ز کال کې، د امريکا د بهرنۍ تګلارې يوه پروفيسر « William T. R. Fox» د «زبرځواکونه: متحده ايالات، بریتانيا او شوروي اتحاد- د سولې لپاره د دوی مسئوليت په نامه کتاب کې دا تصور لا زيات روښانه کړ، په کوم کې چې د يوه زبرځواک د نړيوالې پراختيا په اړه بحث شوی دی. فاکس د زبرځواک ویي کاراوه، تر څو د ځواک د نوې ډلې يادونه وکړي، کوم چې په نړۍ کې تر ټولو د برلاسي حيثيت تر لاسه کولو وړتيا لري، په کوم کې چې، لکه چې د هغه مهال په جګړه کې روښانه شوې وه، هېوادونه په نړيواله کچه يو بل ګواښلي او يو له بل سره جنګېدلی شي، چې هغه متحده ايالات، بریتانيا او شوروي اتحاد دي. بریتانوي سترواکي، د نړۍ په تاریخ کې تر ټولو پراخه سترواکي وه او ترټولو ستر ځواک بلل کېده چې د نړۍ په پنځه وېشت سلنه نفوس يې واکمني کوله او د نړۍ نږدې پنځه وېشت سلنه ځمکه يې په واک کې و ه، په داسې حال کې چې متحده ايالات او شوروي اتحاد د دويمې نړيوالې جګړې نه مخکې او پر مهال ځواک تر لاسه کړ. له دويمې نړيوالې جګړې وروسته، انګلستان د سختو سياسي، مالي او استعماري ستونزو سره مخامخ شو، چې له امله يې انګلستان د شوروي او امريکايي ځواک سره د مقابلې له وړتيا وغورځېد. د شلمې پېړۍ په اوږدو کې بالاخره بریتانوي سترواکي کرار کرار ونړېده او په دې ډول په تېزۍ سره يې نړيوال ځواک راښکته شو.  [۷][۸]

د لايمن ميلر په وينا: «د زبرځواک د قدرت د بنسټيزو جوړښتونو اندازه، د ځواک په څلورو محورونو کې ممکنه ده: پوځي، اقتصادي، سياسي او کلتوري (يا هغه څه چې سياسي پوهاند جوزف نی دې ته د«نرم ځواک» نوم ورکړی دی.[۹]

په کاناډا کې د کوينز پوهنتون د «کيم ريچارډ نوسل» په باور: «په ټوليز ډول په دې اصطلاح سره هغې سياسي ټولنې ته اشاره کېږي، چې د يوې لويې وچې په اندازه ځمکه يې نيولې وي، (لږ تر لږه د نورو سترو ځواکونو په پرتله) د پام وړ نفوس ولري، لوړه اقتصادي وړتيا ولري، تر څنګ يې د خوراکي توکو او طبيعي سرچينو پوره اصلي سرچينې ولري، په نړيوالو اړيکو کې د لوړې درجې خپلواکي ولري او تر ټولو مهم يې دا چ،ې ښه پرمختللې هستوي وړتيا ولري (په پايله کې د دويمې ضربې د وړتيا په توګه پېژندل کېږي)[۱۰]

د پال ډوکس په باور: «زبرځواک بايد د نړۍ د منځه وړلو په ګډون نړيواله ستراتيژي پر مخ يوسي، د پراخ اقتصادي بالقوه نفوذ لرونکی وي او يوه نړيواله ايډيالوژي وړاندې کړي».که څه هم«په دې بنسټيز تعريف کې ډېر بدلونونه شونې دي». د جان توفل دراير په وينا: «يو زبرځواک بايد په نړيواله کچه د خپل نرم او سخت قوت ښودلو وړتيا ولري». د ايروايشيا د ډلې رئيس ډاکټر يان برمر په خپل کتاب «زبرځواک: په نړۍ کې د امريکا له لپاره درې مسئوليتونه» کې استدلال کړی دی چې: يو زبرځواک هغه هېواد دی، کوم چې د نړۍ په هره سيمه کې ملتونه د داسې مهمو کارونو لپاره د قانع کولو په موخه پوره پوځي، سياسي او اقتصادي ځواک کارولای شي، چې له دې پرته دې ملتونو دا کړنې نه تر سره کولې».[۱۱][۱۲][۱۳]

له دويمې نړيوالې جګړې وروسته، د مهمو هېوادونو له خوا د دې په عام تعبير سربېره، په عام ډول د زبرځواک اصطلاح، د ځينو ليکوالانو له خوا د ګڼو لرغونو سترو سترواکيو يا د منځنيو پېړيو د سترو ځواکونو لپاره کارول شوې، لکه د بریتانيې د پنځم چينل مستند فلم «روم: د نړۍ لومړی زبرځواک» يا د نوي کمبرج د منځنيو پېړيو په تاریخ کې «ساساني پارس، يو بل زبرځواک» ته اشاره کول.  [۱۴]

تاريخچه

[سمول]

تاریخ پوهانو داسې ډېرې هڅې کړې دي چې، د زبرځواک اصطلاح په تېره زمانه کې وکاروي، کله نا کله داسې هڅې د تېرې زمانې د ځينو هستو لپاره ډېرې کمزورې وې. د تاریخ پوهانو له خوا پخواني دولتونه، د زبرځواکونو په  توګه پېژندل شونې ده چې د هغو دولتونو له خوا د بېلا بېلو برلاسو ځانګړتياوو پر ښودلو تمرکز ولري. د دې لرغونو يا تاریخي زبرځواکونو په بېلګو کې بریتانوي سترواکي، لرغونی مصر، هايتي سترواکي، هخامنشي سترواکي، د سترسکندر لينستي سترواکي، رومي سترواکي، ساساني سترواکي، موريا سترواکي، د مغولو سترواکي، روسي سترواکي، ټانګ سترواکي، اموي خلافت، د مغولو سترواکي، عثماني سترواکي، فرانسوي نيواګره سترواکي، هسپانوي سترواکي او د ناپيليون لومړۍ فرانسوي سترواکي شاملې دي. [۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰][۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸][۲۹][۳۰][۳۱]

د OECD له خوا د شويو تاریخي شمېرنو او څېړنو له مخې، د موډرن پړاو تر لومړيو پورې، د نړۍ ⅔ ناخالص کورنی توليد د لوېديځې اروپا، چين او هندوستان و.

سړه جګړه

[سمول]

د ۱۹۵۶ز کال د سويس کړکېچ وښودله چې، بریتانيا د دوو نړيوالو جګړو له امله، له مالي اړخه کمزورې شوې، د تګلارې د مرکزي موخې په توګه د خپلې خوندي دودپيسې د بدلولو له قرباني ورکولو پرته نه شي کولای ،له نویو زبرځواکونو سره په برابرۍ کې د خپلې بهرنۍ تګلارې موخې تعقيب کړي. له دې امله چې دويمه نړيواله جګړه د متحده ايالاتو له ملي پولو نه لرې تر سره شوې وه،  امریکا صنعتي زيان او ستره ملکي مرګ ژوبله ونه لیدله، کوم حالت چې د جګړې پر مهال په اروپايي او اسيايي هېوادونو کې رامنځ ته شوی و.[۳۲][۳۳][۳۴][۳۵]

سرچینې

[سمول]
  1. ↑ Hall, H. Duncan. "The Super-Powers; The United States, Britain, and the Soviet Union—Their Responsibility for Peace. By William T. R. Fox. (New York: Harcourt, Brace and Company. 1944. Pp. 162. $2.00.)". American Political Science Review. cambridge.org. 38 (5): 1013–1015. doi:10.2307/1949612. JSTOR 1949612. نه اخيستل شوی 2013-09-02.
  2. ↑ Bremer, Ian (May 28, 2015). "These Are the 5 Reasons Why the U.S. Remains the World's Only Superpower". Time.
  3. ↑ کينډۍ:Cite conference
  4. ↑ From Colony to Superpower: U.S. Foreign Relations since 1776 (Published 2008), by Professor George C. Herring (Professor of History at Kentucky University)
  5. ↑ کينډۍ:Cite conference
  6. ↑ The Rise and Fall of the Great Powers (1987) written by Paul Kennedy
  7. ↑ Dellios, Rosita. "China: The 21st Century Superpower?" (PDF). Casa Asia. نه اخيستل شوی 2010-08-27.
  8. ↑ Angus Maddison. The World Economy: A Millennial Perspective (p. 98, 242). OECD, Paris, 2001.
  9. ↑ Miller, Lyman. "www.stanford.edu". stanford.edu. Archived from the original on 2014-05-11. نه اخيستل شوی 2010-08-27. {{cite web}}: External link in |خونديځ تړی= (help); Unknown parameter |تاريخ الأرشيف= ignored (help); Unknown parameter |خونديځ-تړی= ignored (help); Unknown parameter |مسار الأرشيف= ignored (help)
  10. ↑ کينډۍ:Cite conference
  11. ↑ "The Superpowers – A Short History". 8 December 2008. Archived from the original on 8 December 2008.{{cite web}}: نگهداری یادکرد:ربات:وضعیت نامعلوم پیوند اصلی (link)
  12. ↑ "PDF Version - Foreign Policy Research Institute" (PDF). www.fpri.org. Archived from the original (PDF) on 2015-09-23. نه اخيستل شوی 2015-05-31. {{cite web}}: External link in |خونديځ تړی= (help); Unknown parameter |تاريخ الأرشيف= ignored (help); Unknown parameter |خونديځ-تړی= ignored (help); Unknown parameter |مسار الأرشيف= ignored (help)
  13. ↑ Bremmer, Ian. 2015. [۱] Archived 2018-04-29 at the Wayback Machine. Portfolio (Penguin Group): New York.
  14. ↑ Cambridge (1995). The New Cambridge Medieval History: Volume 1, C.500-c.700. Cambridge University Press. p. 323. ISBN 9780521362917 – via Google Books.
  15. ↑ Dellios, Rosita. "China: The 21st Century Superpower?" (PDF). Casa Asia. نه اخيستل شوی 2010-08-27.
  16. ↑ Christensen, Wendy (2009). Empire of Ancient Egypt. United States: Infobase Publishing. ISBN 978-1604131604.
  17. ↑ Bierbrier L, Morris (2008). "Introduction". Historical Dictionary of Ancient Egypt. Scarecrow Press. ISBN 9780810862500. نه اخيستل شوی 4 November 2015.
  18. ↑ Skelton, Debra (2009). Empire of Alexander the Great. 2009: Infobase Publishing. ISBN 978-1604131628.{{cite book}}: ساتل CS1: موقعيت (link)
  19. ↑ Holland, Tom (2011). Persian Fire: The First World Empire, Battle for the West. United Kingdom: Hachette. ISBN 978-0748131037.
  20. ↑ Kulke, Hermann; Rothermund, Dietmar (2004). A History of India. 4th edition. Routledge, Pp. xii, 448. ISBN 0-415-32920-5.
  21. ↑ Thapar, Romila (1990). A History of India, Volume 1. New Delhi and London: Penguin Books. Pp. 384. ISBN 0-14-013835-8.
  22. ↑ Goldsworthy, Adrian (1 September 2010). How Rome Fell: Death of a Superpower. United States: Yale University Press. ISBN 978-0300164268.
  23. ↑ Neumann, Iver B. (2008). "Russia as a great power, 1815–2007". Journal of International Relations and Development. 11 (2): 128–151. doi:10.1057/jird.2008.7. S2CID 143792013.
  24. ↑ Lockard, Craig. Professor. "Tang Civilization and the Chinese Centuries" (PDF). ccnmtl.columbia.edu. University of Wisconsin and Columbia University. نه اخيستل شوی 4 November 2015.
  25. ↑ Cooper, Jane Burbank & Frederick (2011). Empires in world history: power and the politics of difference. Princeton, N.J.: Princeton University Press. ISBN 978-0691152363.
  26. ↑ Stone, Norman (2010). Turkey: a short history. London: Thames & Hudson. ISBN 978-0500251751.
  27. ↑ Steven Englund, Napoleon: A Political Life, 2005, Harvard University Press, page 254
  28. ↑ Kamen, H., Spain's Road To Empire: The Making Of A World Power, 1492–1763, 2003, Penguin, 640p.
  29. ↑ Robert Aldrich, Greater France: A History of French Overseas Expansion (1996) p 304
  30. ↑ Melvin E. Page, ed. (2003). Colonialism: An International Social, Cultural, and Political Encyclopedia. ABC-CLIO. p. 218. ISBN 9781576073353. {{cite book}}: |author= has generic name (help)
  31. ↑ Maddison, Angus (2006). The World Economy - Volume 1: A Millennial Perspective and Volume 2: Historical Statistics. OECD Publishing by Organisation for Economic Co-operation and Development. p. 656. ISBN 9789264022621.
  32. ↑ Adam Klug and Gregor W. Smith, 'Suez and Sterling', Explorations in Economic History, Vol. 36, No. 3 (July 1999), pp. 181–203.
  33. ↑ "Getting Serious About the Twin Deficits "by Author: Menzie D. Chinn - September 2005 by Council on Foreign Relations Press [۲] Archived 2012-04-02 at the Wayback Machine.
  34. ↑ The Cold War: The Geography of Containment Archived 2018-05-02 at the Wayback Machine. Gary E. Oldenburger by Oldenburger Independent Studies; December 2002
  35. ↑ Robert Frazier, 'Did Britain Start the Cold War? Bevin and the Truman Doctrine', Historical Journal, Vol. 27, No. 3 (Sep., 1984), pp. 715–727.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=زبرځواک&oldid=335840" نه اخيستل شوی