تفريق

د تـــَـــفريق عمليه (د اِيسته کړن پېکړنه يا subtraction’s operation)

د تفريق (اِيسته کړن) عمليه (پېکړنه) په رياضي (څوپوهن) کښې هاغه عمليه (پېکړنه) ده چې د يوِه عدد (شمېر يا نومر) څخه بــِــل عدد (شمېر يا نومر) تفريق (اِيسته يا ترې کمتر يا ترې لږتر) شي . د تفریق (اِيسته کړن يا «ترې کمتر کړن» يا «ترې لږتر کړن») د عمليې (پېکړنې) علامه (نښه) دا لاندينۍ  ده :

 $$-$$د مثال (بېلګ) په ډَول :

$$7-3=4$$(seven minus three is four)

يعني چې د «اُووِه» څخه چې «درې» تفريق کړو («اِيسته کړو» يا «کمتر کړو» يا «لږتر کړو») نو «څلور» لاسته راځي يا پاتې کيږي .

            $$*\ *\ *\ *\ *\ *\ *\ -\ *\ *\ *\ =\ *\ *\ *\ *\$$

په دې مثال يا بېلګ کښې «7» ته «مــَــفروق» («کمتر شوَی» يا « لږتر شوَی») وايي ، اَو «3» ته «مــَــفروق مــِــنهُ»  («ترې کمتر شــِــوَی» یا «ترې لږتر شــِــوَی») وايي ، اَو «4» ته «فــَــرق» («پــَــرخ» يا difference) يا «د تفريق حاصــِــل» («د اِيسته کړن لاستراوړ» يا «د کمتر کړن لاستراوړ» يا «د لږتر کړن لاستراوړ») یا هم «د تفريق نتيجه» («د اِيسته کړن پایله» يا «د کمتر کړن پایله» يا «د لږتر کړن پايله») وَيل کيږي .

په حساب (شمېرن) کښې «مفروق» («کمتر شوَی» یا «لږتر شوَی») بايد چې د «مفروق منه» («ترې کمتر شوي» يا «ترې لږتر شوي») څخه لويتر عدد (شمېر يا نومر) وي .

وروسته په اَلجبر (اَړکړن) کښې ليدلي شو چې کېدی شي چې «مفروق» («کمتر شوَی» یا «لږتر شوَی») د «مفروق منه» («ترې کمتر شوي» يا «ترې لږتر شوي») څخه ووړتر عدد (شمېر يا نومر) وي ، مګر نتيجې (پايلې) ته يې يو «مـــَـــنـفي عدد» (نــِــغـوښـتـشويـځ شمېر يا نومر يا negative number) وَیل کيږي .

د تفريق کړنې («اِيسته کړن» يا «کمتر کړن» يا «لږتر کړن») د عمليې (پېکړنې) لپاره دا لاندينی جــَــدوَل (لــَــښتيليک) که په ياد کښې وُساتل شي نو آساني رامنځته کولی شي :

$0-0=0$	$1-0=1$	$2-0=2$	$3-0=3$	$4-0=4$	$5-0=5$	$6-0=6$	$7-0=7$	$8-0=8$	$9-0=9$
$10-1=9$	$1-1=0$	$2-1=1$	$3-1=2$	$4-1=3$	$5-1=4$	$6-1=5$	$7-1=6$	$8-1=7$	$9-1=8$
$10-2=8$	$11-2=9$	$2-2=0$	$3-2=1$	$4-2=2$	$5-2=3$	$6-2=4$	$7-2=5$	$8-2=6$	$9-2=7$
$10-3=7$	$11-3=8$	$12-3=9$	$3-3=0$	$4-3=1$	$5-3=2$	$6-3=3$	$7-3=4$	$8-3=5$	$9-3=6$
$10-4=6$	$11-4=7$	$12-4=8$	$13-4=9$	$4-4=0$	$5-4=1$	$6-4=2$	$7-4=3$	$8-4=4$	$9-4=5$
$10-5=5$	$11-5=6$	$12-5=7$	$13-5=8$	$14-5=9$	$5-5=0$	$6-5=1$	$7-5=2$	$8-5=3$	$9-5=4$
$10-6=4$	$11-6=5$	$12-6=6$	$13-6=7$	$14-6=8$	$15-6=9$	$6-6=0$	$7-6=1$	$8-6=2$	$9-6=3$
$10-7=3$	$11-7=4$	$12-7=5$	$13-7=6$	$14-7=7$	$15-7=8$	$16-7=9$	$7-7=0$	$8-7=1$	$9-7=2$
$10-8=2$	$11-8=3$	$12-8=4$	$13-8=5$	$14-8=6$	$15-8=7$	$16-8=8$	$17-8=9$	$8-8=0$	$9-8=1$
$10-9=1$	$11-9=2$	$12-9=3$	$13-9=4$	$14-9=5$	$15-9=6$	$16-9=7$	$17-9=8$	$18-9=9$	$9-9=0$

اُوس نو څه وَړ يا څــِــنګه کولي شو چې د يوه لوي عدد (شمېر يا نومر) څخه بـــِـــل عدد (شمېر يا نومر) تفريق (اِيسته يا کمتر يا لږتر) کړو ؟ د بېلګ په ډَول راځئ چې دې پوښتنې ته ځواب وميندو :

$$92876054-8492425=?$$

ړومبی کار چې دلته کوو هاغه دا دئ چې د دواړو عددونو (شمېرو يا نومرو) ځايګکان يو د بــِــل تر لاندې په ترتیب (په اُوډنې) وليکو :

$$9\ 2\ 8\ 7\ 6\ 0\ 5\ 4\$$$$.\ 8\ 4\ 9\ 2\ 4\ 2\ 5\$$$$----------------$$                                     

                  بيا نو په لاندې تــِــر لاندې تفریق (اِيسته کړن يا کمترکړن يا لږترکړن) کښې د راسته (ښۍ) خوا څخه شروع (پــَــيل) کــَــوو ، اَو اُوس وينو چې د «4» څخه لاندې «5» نه شي اِيسته کېدَی ځکه چې که څوک «4» روپۍ ولري نو ورڅخه «5» روپۍ نه شي اِيسته کېدِلی . نو څه کوو ؟ پاس د «4» تر چــَــپ (کيڼ) څنګ چې بــِــل «5» دئ هاغه «4» ته يو قــَــرض (پور يا اُودهار) وَرکوي اَو «4» څخه «14» جوړيږي ، مګر د پخواني «4» تر څنګ چې «5» وو د هاغه «5» څخه «يو» کمتر کيږي اَو هاغه «5» څخه «4» جوړيږي . بيا نو د جوړ شوي «14» څخه چې «5» کمتر شي ، پاتې کيږي «9» اَو د «4» څخه چې «2» کمتر شي ، پاتې کيږي «2» . اَو همداسې دَوام وَرکوو ، تر څو چې د تفريق (اِيسته کړن يا کمتر کړن يا لږتر کړن) عمليه (پېکړنه) مو پوره کړلې وي :

$$8\ .\ 7\ .\ 5\ .\ 4\ .\$$$$9\ 2\ 8\ 7\ 6\ 0\ 5\ 4\$$$$.\ 8\ 4\ 9\ 2\ 4\ 2\ 5\$$$$----------------$$                                     $$8\ 4\ 3\ 8\ 3\ 6\ 2\ 9\$$

که پام وکړو نو تــَــفريق (اِيسته کړن يا کمترکړن يا لږترکړن) د جمع (د همټولکړن يا د ډېرترکړن يا د زيادترکړن) پــِــرعــَــکــْــس (یا اَړَوِل شــِــوې) عمليه (پېکړنه) ده . ځکه چې :

$$3+5=8\qquad ;\qquad 5=8-3\qquad ;\qquad 3=8-5$$

يعني چې جمع (همټول) کېدونکی عدد (شمېر يا نومر) چې د برابري آبــِــلې خوا ته يوړل شي نو جمع (همټول) په تفريق (اِيسته کړن يا کمترکړن يا لږترکړن) تغيير (اَوِښت) کوي يا اَوړي .