ګډوډي

ګډوډي يا انارشي هغه ټولنه ده، چې په خپلواک ډول له چارواکو او حکومتي واحد څخه پرته جوړېږي. دا يوې ټولنې يا د خلکو هغې ډلې ته هم ويل کېدای شي، چې يوه د مراتبو يوه ټاکل شوې لړۍ په بشپړ ډول ردوي. انارشي په لومړي ځل ۱۵۳۹ز کال کې انګريزي کې کارول شوې وه، چې «د حکومت د نه شتون» په معنا سره وه. پايري-جوزف پرودون “Pierre-Joseph Proudhon” د «ملکيت څه شی دی؟» تر سرليک لاندې د خپل ۱۸۴۰ زکال پوهنليک کې انارشي او انارشيست انارشيزم ته د کارونې په موخه غوره کړل، چې يوه نوې سياسي فلسفه او ټولنيز خوځښت دی، چې د ازادو او خپلسرو ټولنو پر بنسټ د بې دولتونو ټولنو ګټندويي کوي. د ګډوډۍ پلوي يا انارشيستان د داسې نظام په لټه کې دي، د ټولې تيري کونکي سلسلې او په ځانګړي ډول د دولت د له منځه وړلو پر بنسټ وي او زياتره يې د مستقيمې ديموکراسۍ د نظام او کارګر اشتراک د رامنځته کېدنې ننګه کوي.

په عملي ډول انارشي د حکومت او بنسټونو د دوديزو بڼو پرې کولو يا له منځه وړلو ته ويل کېدلی شي. دا کولی شي يو ملت يا هر هغه استوګنځای وټاکي، چې د حکومت يا مرکزي واکمنۍ هيڅ نظام نه لري. انفرادي انارشيستانو په لومړيو کې د انارشۍ يا ګډوډۍ پلوي وکړه او د حکومت پر ځای د اختياري يا خپل اندو بنسټونو د ځاي په ځای کولو وړانديز کوي. دا بنسټونه يا ازادې ټولنې په عمومي ډول د طبيعت له مخې ځکه موډل شوي دي، چې دوی د ټولني او اقتصادي ځان بسياينې، پو پر بل باندې تکيې يا فرديت په څېر مفاهيم وړاندې کولی شي. که څه هم ګډوډي زياتره وختونه په منفي ډول د بشپړې ګډوډۍ يا ټولنيزې ماتې د مترادف اصطلاح په توګه کارول کېږي، مګر دا هغه معنا نه ده، چې انارشيستان يې ګډوډۍ يانې بې ترتيبه ټولنې ته تړاو ورکوي.

ريښه

ګډوډي “Anarchy” د منځنيو دورې له لاتيني ويي انارشيا او له يوناني انارشوس “anarchos” («د واکمن نه درلود») څخه اخېستل شوې ده، چې “an + archos” (واکمن) په د ويي له مخې «له واکمن څخه پرته» معنا لري. د ګرد A انارشيست نښه له يو توري څخه جوړه نښه يا مونوګرام ده، چې د الفبا د غټ “A” له توري څخه جوړه شوې او د غټ “O” توري له لورې رانغاړل شوې ده. د “A” توری په ډېری اروپايي ژبو کې د انارشي يا انارشيزم څخه اخيستل شوی دی او په لاتيني او سيريليک لاسي ليکونو کې هم ورته مفهوم لري. “O” توری د ترتيب په معنا سره دی او دوی دواړه په ګډه «ټولنه په ګډوډۍ کې نظم غواړي» په معنا سره دي، چې دا همدا عبارت د پايري جوزف پرودون له لورې «ملکيت څه شی دی» تر سرليک لاندې د ۱۸۴۰ ز کال کتاب کې ليکل شوی دی.

کتنه

انسان پېژندنه

که څه هم زياتره پېژندل شوې ټولنې د ترتيب يا دولت د شتون له مخې مشخص کېږي، مګر انسان پېژندونکو د زياتره کوچي ښکاري ټولنو او د سومای او پياروا په څېر د کرنيزو ټولنو په ګډون زياتره برابري غوښتونکې بې دولته ټولنې څېړلې ډي. ډېری دا ټولنې د دې فکر له مخې ګډوډ يا انارشيک کېدلی شي، چې دوی په اړخيز يا ضمني ډول د متمرکز سياسي واک نظريه نه مني.

د انسان د ښکار راټولونکو د برابرۍ غوښتني ځانګړی اصالت هغه وخت په زړه پورې دی، چې په اوښتونيز چارچوکاټ کې وليدل شي. د انسانيت له دوه تر ټولو نږدې تي لرونکو خپلوانو څخه يو چې د چيمپانزي په نوم لويه افريقايي انسان ته ورته بيزو ده، له برابرۍ غوښتنې څخه پرته هر هغه څه ته وايي، چې د ممتازو نارينه وو له لورې اداره کېدونکي ترتيبونه جوړوي. د انسان د ښکار له راټولونکو سره يې دومره ستر توپير دی، چې دا د انسان پېژندونکو له لورې په پراخه کچه استدلال کوي، چې تر لاس لاندې د اوسېدلو يا تسلط پر وړاندې مقاومت يو مهم عامل، چې د انساني شعور، ژبې، خپلوۍ او ټولنيز سازمان وده پر مخ وړي.

د انارشيست انسان پېژندنې په برخو کې انارشيست انسان پېژندونکي ډيويډ ګرايبر “David Graeber” د څېړنې د هغو سيمو په نښه کولو هڅه وکړه، چې روڼ اندي يې ښايي د انارشيست ټولنيزې نظريې د يو همغږي واحد په جوړولو کې وپلټي. ګرايبر وانګېرل، چې انسان پېژنده د يوې پوهنيزې لارې چارې په توګه «په ځانګړي ډول ښه دريځ لري»، چې د نړۍ په کچه د اختيارونو يا متبادلو ټولنيزو او اقتصادي جوړښتونو د څېړلو، شننې او لښتليک کولو په موخه د انساني ټولنو او ادارو بشپړه اندازه کتلی شي او په خورا مهم ډول دا بديلونه نړۍ ته وړاندې کوي.

پايري کلاسټريس “Pierre Clastres” د دولت ضد ټولنه کې بې دولته ټولنې وپلټلې، چې معلومه کلتوري لارې چارې او کړه وړه په کې د ترتيب او دولت له ودې څخه مخ ګرځوي. کلاسټريس دا نظريه رد کړه، چې دولت د انساني ټولنو د بشپړتيا يا تکامل طبيعي پايله ده.

«د حکومت نه کولو هنر» نومي اثر کې جيمز سي سکاټ “James C. Scott” زوميا وڅېړله، چې په سويل ختيځه اسيا کې يوه پراخه بې دولته لوړه سيمه ده. د زوميا غونډۍ دا سيمه د ښکته سيمې له دولتونو څخه بېلوي او خلکو لپاره د تېښتې يو پناه ځای جوړوي. سکاټ استدلال کوي چې د تپې د خلکو ځانګړې ټولنيزې او کلتوري ځانګړتياوې د ټيټو سيمو د دولتونو له لورې د تښتېدلو له نيولو سره برابرې وې او د تمدن له لورې د پرېښودل شوي بربريت د نښو په توګه بايد ونه ګڼل شي.

پيټر ليسن “Peter Leeson” د خصوصي قانون د نفوذ يو ډول بنسسټونه وپلټل، چې د اتلسمې پېړۍ د سمندري داړه مارانو، د نالوستو قبيلو د غړو او د کليفورنيا د زندان د ناوړه خلکو د ډلو له لورې په ګډوډ يا انارشيک حالتونو کې رامنځته شوي وو. دې ټولو ډلو د خپلو ځانګړو اړتياوو او د خپل ګډوډ حالت د ځانګړتياوو د پوره کولو په موخه د خصوصي قانون د پلي کولو بېلابېلې لارې چارې ومنلې.

انارکو بدويت “” يا د لومړيو بنسټونو پلوي د تمدن په اړه خپله نيوکه يو څه د کوچي ښکاري راټولونکو د انسان پېژندنې څېړنو پر بنسټ کوي او يادونه کوي، چې د اهلي کولو پر لور بدلون ښايي د ناروغۍ، کار، نابرابرۍ، جګړې او رواني ګډوډۍ برخو کې د زياتوالي لامل شوی وي. د جان زيرزان په څېر ليکوالانو استدلال کړی دی، چې د لومړنيو ټولنو منفي کليشې (لکه: دوی په عمومي ډول خورا ظالمې يا تش لاسې دي) په دې موخه کارول کېږي، چې د معاصرې صنعتي ټولنې ارزښتونه سم ثابت کړي او وګړي له خورا طبيعي او عادلانه حالتونو څخه لرې کړي.

نړيوالې اړيکې

په نړيوالو اړيکو کې انارشي د ملت له دولتونو څخه د پورته چارواکي نه شتون ته وايي، چې د خپلو شخړو د منځګړيتوب او نړيوال قوانينو د پلي کولو وړ وي.

سياسي فلسفه

انارشيزم

انارشيزم د سياسي فلسفې په توګه د اختياري يا خپلې خوښې بنسټونو پر بنسټ د ځاني اداره شويو ټولنو ګټندويي کوي. دوی زياتره وخت د بې دولته ټولنو په توګه تشرېح کېږي، که څه هم بېلابېلو ليکوالانو دوی په ځانګړي ډول د نامنظمو ازادو ټولنو پر بنسټ ادارو په توګه راپېژندلي دي. انارشيزم په دې نظر دی، چې دولت ناغوښتی، نا اړين يا زيان رسونکی دی. په داسې حال کې چې د دولت پر وړاندې مخالفت په کې مرکزي ونډه لري، دا اړين مګر پوره يا کافي شرط نه دی، له دې امله ولې د دوی د نومونو سربېره انارکو-کاپيټليزم او ملي انارشيزم هم د د فکر د انارشيست ښوونځيو او د انارشيست خوځښت د برخې په توګه نه پېژندل کېږي، يا دا چې ولې د انارشيستانو او پوهانو له نظره غولونکو او مخالفو معنا لرونکو اصطلاحاتو په توګه ګڼل کېږي. انارشيزم د هغو اړيکو په ګډون چې لا تر اوسه د دولت د نظام تر بريده نه دي، د ټولو انساني اړيکو په تر سره کولو کې د ترتيبي ادارې مخالف واک رانغاړي.