ګل لرونکی بوټی

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

ګل لرونکي بوټي هغه بوټي دي چې ګلونه او میوه لري او د انجیوسپرمي پرګنۍ رامنځته کوي چې معمولا د انجیوسپرم په نوم یادېږي. د انجیوسپرم اصطلاح د یوناني کلمو د انجیون (لوښي یا محتوا) او سپرما (تخم) څخه اخیستل شوې او هغه بوټو ته اشاره کوي چې خپلې تخم د مېوې په منځ کې تولیدوي. دا بوټي د ځمکني بوټو تر ټولو متنوع ډله ده، چې ۶۴ طبقې، ۴۱۶ کورنۍ، نږدې ۱۳۰۰۰ پېژندل شوي نسلونه او ۳۰۰۰۰۰ پېژندل شوي نوعې لري. انجیوسپرمونه پخوا د مګنولیوفایتا په نوم یادېدل.    [۱][۲][۳][۴]

انجیوسپرمونه د جمناسپرم په څېر تخم تولیدونکي بوټي دي. دوی د ګلانو، په خپلو تخم کې اندوسپرم او د تخم لرونکو مېوو د تولید په څېر ځانګرتیاوو له مخې د جمناسپرمونو څخه تفکیک کېږي.  

د ګل لرونکو بوټو پلرونو د کاربونیفیرس له پای ته رسېدو وړاندې د ټولو ژوندیو جمناسپرمونو له ګډ پلرونو څخه ۳۰۰ مېلیون کاله وړاندې جلا شوي. د ګل لرونکو بوټو نږدې فوسیلي خپلوان ناڅرګند او لانجه ییز دي.

تر ټولو لومړني انجیوسپرم فوسیلونه د کریتاسې دورې په لومړیو کې شاوخوا ۱۳۴ مېلیون کاله وړاندې د ګرده په بڼه دي. د کریتاسې دورې په جریان کې انجیوسپرمونه په چاودیدونکي ډول متنوع شول او د دې دورې په پای کې د ځمکې سیارې په سر د بوټو په غالب ګروپ بدل شو، چې د جمناسپرم د پخوانیو پراخو ډلو د کمېدو او ورکېدو سره مطابقت لري. د انجیوسپرمونو اصل او تنوع اکثراً د "داروین د کرکجن اسرار " په نوم یادېږي.   [۵]

شرح  [سمول]

د انجیوسپر اشتقاقي ځانګړتیاوې  [سمول]

انجیوسپرم په څو اړخونو کې د نورو تخمونو څخه توپیر لري، چې په لاندې جدول کې تشرېح شوي. دې پوپیريزو ځانګړتیاوو په ګډه انجیوسپرمونه د ځمکې تر ټولو متنوع او زیات بوټي او د سوداګرۍ له پلوه د انسانانو لپاره ترټولو مهمه کړې ده.  


د انجیوسپرمونو توپیریز ځانګړتیاوې  


ځانګرتیا


شرح   


ګل لرونکي ارګانونه


ګلونه، چې د ګل لرونکو بوټو تولیدي ارګانونه دي، زیاته د پام وړ ځانګړتیا ده چې دوی د نورو تخم لرونکو بوټو څخه جلا کوي. ګلانو انجیوسپرمونه ته داسې وسیلې برابروي ترڅو د تکثیر لپاره د نوعې ځانګړی سیسټم ولري، او له همدې امله د اړوندو نوعو سره د بیا پیوند کولو خطر پرته په مختلف نوعو کې په اسانۍ سره تکامل لاره برابروي. د نوعې ګړندۍ تجزیې انجیوسپرمونو ته دا وس ورکړ ترڅو د ایکولوژیکي طاقونو پراخې لړۍ سره تطابق وکړي. دې کار ګل لرونکو بوتو ته اجازه ورکړې چتر ډېره حده د ځمکې په ایکوسیستم باندې تسلط ولري چې د ټولو بوټو د نوعو شاوخوا ۹۰ سلنه جوړوي.   [۶]


د ګل غوزې د دوو جوړو ګرده ایزو کڅوړو سره  


د ګل غوزې د جمناسپرمونو د اړوندو ارګانونو په پرتله ډېرې سپکې دي او د وخت په تېرېدو سره د ګرده افشانۍ د ځانګړو سنډرومونو لکه د ځانګړو ګرده افشانانو سره د تطابق لپاره د انجیوسپرم تنوع کې مرسته کړې. د ګل غوزې هم د وخت په تېرېدو سره اصلاح شوې دي، ترڅو د ځاني القاح چې ډېرې تنوع ته یې امکان ورکړی، مخه ونیسي، چې په پای کې انجیوسپرم ته اجازه ورکوي ترڅو نورې طاقچې ډکې کړي.  


د نارینه په ګیمټوفایت کې کموالی، درې حجرې  


د جمناسپرم تخم لرونکو بوټو په پرتله په انجیوسپرمونو کې د نارینه ګیمټوفایټ په اندازې کې د پام وړ کموالی راځي. د ګردې کوچنۍ اندازه د ګرده اچونې (د ګردې دانه ښځینه بوټي ته رسي) او القاح تر منځ وخت کموي. په جمناسپرمونو کې القاح د ګرده اچولو څخه یو کال وروسته ترسره کېدی شي، پداسې حال کې چې په انجیوسپرمونو کې القاح د ګرده اچولو څخه ډېر ژر پیل کېږي. د ګرده اچونې او القاح تر منځ لنډ وخت انجیوسپرم ته اجازه ورکوي چې د جمناسپرمونو په پرتله د ګرده اچونې څخه وروسته ژر تخمونه تولید کړي، چې انجیوسپرمونه ته ځانګړې تکالي ګټې برابروي.    [۷][۸]


تړلی کارپل چې تخمدانونه یې محصور کړي (کارپل یا کارپلونه او ثانوي برخې کېدای شي په میوه بدلې شي)   


د انجیوسپرم تړلی کارپل هم د ځانګړې ګرده اچونې سنډرومونو او کنټرولونو سره تطابق ته اجازه ورکوي. دا کار د ځاني القاح مخنیوي کې مرسته کوي، په دې توګه د تنوع زیاتوالی ساتي. کله چې تخمدان القاح شي، کارپل او ځینې شاوخوا نسجونه میوې ته وده کوي. دا مېوه اکثراً تخم خپروونکي حیوانات جذب کوي. په پایله کې د همکارۍ دا اړیکه د خپرېدو په بهیر کې د انجیوسپرمونو لپاره بله ګټه وړاندې کوي.  


په ښخینه ګیمتوفایت کې کموالی، اووه حجرې د اتو هستو سره 


په ښځینه ګیمتوفایت کې کموالی په نارینه ګیمتوفایت کې د کموالي په څېر ښايي یو تطابق وي چې ډېر ګړندی تخمې سټ په پام کې نیسي او بلاخره د بوټي د ژوند دورې په څېر د ګل لرونکو بوټو د تطابقونو لامل کېږي، چې ګل لرونکو بوټو ته اجازه ورکوي چې لا نور طاقونه ډک کړي.   


اندوسپرم  


عموماً د اندوسپرم جوړښت د القاح څخه وروسته او د زیکوت د لومړي وېش څخه مخکې پیل کېږي. اندوسپرم خورا مغذي نسج دی چې کولی شي پراختیايي جنین، کوټیلېدونونو او کله کله د تازه بوټي لپاره چې نوی راڅرګندېږي، تغذیه برابره کړي.  

سرچينې[سمول]

  1. Lindley J (1830). Introduction to the Natural System of Botany. London: Longman, Rees, Orme, Brown, and Green. xxxvi. مؤرشف من الأصل في ۲۷ اگسټ ۲۰۱۷. د لاسرسي‌نېټه ۲۹ جنوري ۲۰۱۸. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  2. [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Towards a phylogenetic nomenclature of Tracheophyta"]. Taxon 56 (3): E1–E44. 2007. doi:10.2307/25065865. 
  3. "The number of known plants species in the world and its annual increase". Phytotaxa 261 (3): 201–217. 2016. doi:10.11646/phytotaxa.261.3.1. https://biotaxa.org/Phytotaxa/article/download/phytotaxa.261.3.1/20598. Retrieved 21 February 2022. 
  4. Takhtajan 1980.
  5. Friedman, William E. (January 2009). "The meaning of Darwin's "abominable mystery"" (in en). American Journal of Botany 96 (1): 5–21. doi:10.3732/ajb.0800150. ISSN 0002-9122. PMID 21628174. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.3732/ajb.0800150. 
  6. "Angiosperms | OpenStax Biology 2e". courses.lumenlearning.com. مؤرشف من الأصل في ۱۹ جولای ۲۰۲۱. د لاسرسي‌نېټه ۱۹ جولای ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  7. [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "The evolution of pollen germination timing in flowering plants: Austrobaileya scandens (Austrobaileyaceae)"]. AoB Plants 2012: pls010. 2012. doi:10.1093/aobpla/pls010. PMID 22567221. 
  8. Raven PH, Evert RF, Eichhorn SE (2005). Biology of Plants. W. H. Freeman. د کتاب پاڼي 376–. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-7167-1007-3. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)