ښځې په انجنیرۍ کې

د انجنیرۍ په علمي او مسلکي برخو کې د ښځو حضور تر ډېره کم‌رنګه دی، خو له دې سره سره ډېرو ښځو د انجنیرۍ په بېلابېلو برخو کې له تاریخي پلوه هم برخه لرله او دا مهال یې هم لري. د جنسیتي نابرابرۍ پر دغه دود د پوهېدو او غلبې لپاره یو شمېر ادارې او پروګرامونه جوړ شوي دي. ځینو دغه جنسیتي تشه غندلې ده او وايي چې:  دا د بالقوه وړتیا د نه شتون ښکارندویي کوي. که څه هم دغه جنسیتي تشه، په ټولیز ډول د کمېدو په حال کې ده، خو لا هم د خپلو سپین‌پوستو سیالانو په پرتله د یوه لږه کیو ښځو تر منځ یوه ډېرېدونکې تشه شته ده. جنسیتي کلیشې یا ناسم ټولنیز باورونه، په انجنیرۍ کې د ښځینه زده‌کوونکو ټیټه کچه او د انجنیرۍ فرهنګ هغه عوامل دي، چې په انجنیرۍ کې یې د نرینه‌وو د برلاسۍ له اوسني حالت سره مرسته کړې ده.

تاریخ

د ماشینونو او وسایلو د ډیزاینرانو او جوړوونکو په توګه د ښځو تاریخ ترهغه وړاندې زمانې ته ورګرځي، چې انجنیرۍ د یوه مسلک په توګه پرمختګ وکړ. په ۱۱مه پېړۍ کې د "انجنیر" اصطلاح تر رامنځته کېدو مخکې، ښځو په ټوله نړۍ کې د ټولنو په تکنالوژیک پرمختګ کې ونډه لرله. تر نولسمې پېړۍ پورې چې کومو ښځو د انجنیرۍ په اړوندو کارونو کې برخه اخیستې، تر ډېره یې په ریاضیاتو یا ساینس کې زده‌کړې کړې دي. ایډا لاولېس له چارلز بابېج سره په تحلیلي ماشین کې تر همکارۍ پیلولو وړاندې، چې آغلې لاولېس ته یې "د کمپیوتر د لومړنۍ پروګرام جوړوونکې" لقب ورکړ، په ریاضیاتو کې تحصیلات کړي وو. د ۲۰مې پېړۍ په لومړیو کې د انجنیرۍ په پروګرامونو کې ډېر شمېر ښځې منل کېدې، خو نرینه‌وو په عمومي ډول، په خپلو څانګو کې دوی ته د ګډوډۍ په سترګه کتل.

لومړنی پوهنتون چې په انجنیرۍ کې یې ښځو ته د لېسانس سند ورکړ، د کلیفورنیا برکلي پوهنتون و. الیزابت براګ په ۱۸۷۶ زکال کې د سېول انجنیرۍ په برخه کې لېسانس ترلاسه کړ او په متحدو ایالتونو کې لومړنۍ ښځینه انجنیره شوه. تر نولسمې پېړۍ پورې دا ډېره نادره وه، چې ښځې دې په هره برخه کې لېسانس وکړای شي، ځکه د جنسیتي توپیرونو له امله یې په پوهنتونونو کې د شاملېدو موکه(فرصت) نه درلوده. ځینو پوهنتونونو، د ۱۸۰۰مو کلونو له لومړیو څخه را وروسته، په خپلو پوهنځیو کې د ښځو پر منلو پیل وکړ او د ۱۸۰۰  تر منځنیو کلونو را وروسته یې د انجنیرۍ په ګډون په ټولو علمي پروګرامونو کې منلې.

په متحدو ایالتونو کې دویمې نړیوالې جګړې ته داخلېدل، د انجنیرۍ په برخه کې د استعدادونو د سخت کمښت لامل شول، ځکه چې نرینه وسله‌والو ځواکونو ته ولېږل شول. د دغه کمښت د جبران لپاره ځینو نوښتونو، لکه:  د ریاضي او فزیک سند لرونکو ښځو ته د جنرال الکتریک د کار په ساحه کې د انجنیرۍ زده‌کړې او د کورټیس-رایټ د انجنیرۍ پروګرام له هغو نوښتونو څخه وو، چېښځو ته یې د انجنیرۍ په برخه کې نوي موکې په لاس ورکړې. کورټیس-رایټ له کرنل، پنسیلوانیا ایالتي پوهنتون، پردو، مینیسوټا، تکزاس، رنسلیز پلتخنیک انستیتیوت او آیووا ایالتي پوهنتونونو سره په ګډه، د انجنیرۍ یو درسي نصاب جوړ کړ، چې لس میاشتې وخت یې ونیو او  اساسي تمرکز یې د الوتکو پر ډیزاین او تولید و.

په دې موده کې پر ښځینه انجنیرانو څو عام بریدونه وشول. دغه بریدونه تر ډېره په ادارو کې دننه پټ پاتې شول، ځکه ښځو د انجنیرۍ په برخه کې د نرینه‌وو او ښځینه‌وو تر منځ د جنسیتي تشې د بدلولو لپاره ډېر فشار نه وارداوه. د دغو "بریدونو" د پټ پاتې کېدو یو بل دلیل دا و چې، نرینه‌وو باور درلود، چې دا ناممکنه ده چې انجنیري دې نور یوه نرواکه برخه نه وي.

د کارکوونکو په توګه په تېره د انجنیرۍ په برخه کې د ښځو رول، تر دویمې نړیوالې جګړې په وروسته دوره کې ډېر بدل شو. څرنګه چې ښځو په لوړ سن کې ودونه کول، لږ بچیان به یې لرل، ډېریو به یې طلاق اخیست او د اقتصادي ملاتړ لپاره یې په نرینه عاید راوړنکو تکیه پرېښوده، که څه هم معاشونه یا امتیازات به یې د نرینه‌وو په نسبت لږ وو، خو بیا هم د انجنیرۍ په برخه کې د کاري ځواک په توګه لا زیاتې فعالې شوې.

کله چې د دویمې نړیوالې جګړې په لړ کې انیاک (ENIAC) جوړه شوه، له جوړېدو را وروسته یې تر څو لسیزو پورې په پروګرام جوړولو کې ښځو مهم اغېز درلود. د (ENIAC) ښځینه پروګرام جوړوونکو، چې په لومړیو کې په ۱۹۴۳ز کال کې د پوځ له‌خوا وګومارل شوې، د پروګرام جوړولو په تخنیکونو کې یې د پام وړ پرمختګونه وکړل، لکه: د لارغه ټکو (د پروګرام د درېدلو ځایونو) موندل، چې دا مهال د تېروتنو د لرې کولو یوه معیاري وسیله ده.

پر دې سربېره چې، د جګړې پر مهال د انجنیرانو کمی و، د انجنیرۍ په څانګو کې د ښځو شمېر په تدریجي توګه د هغو دولتي پوهنتونونو په زیاتېدلو سره زیات شو، چې ښځینه زده‌کوونکې يې منلې. د نمونې په توګه: د جورجیا ټېک یا جورجیا د ټیکنالوژي انستیتوت په ۱۹۵۲ ز کال کې، د انجنیرۍ په برخه کې د ښځینه زده‌کوونکو پر منلو پیل وکړ، په داسې حال کې چې په پاریس کې د پولي‌تخنیک ښوونځي، چې د انجنیرۍ په برخه کې یوه غوره فرانسوۍ مؤسسه ده، په ۱۹۷۲ ز کال کې د ښځینه زده‌کوونکو منل پیل کړل.

په پایله کې جنسیتي کلیشه‌يي رولونه، د صنعتي کېدو له امله بدل شول.

د ښځو د ونډې ( ګډون) په کمېدو کې اغېزناک عوامل]

جنسیتي کلیشې

د کلیشې یا ټولینز ناسم باور ګواښ ښايي چې، په انجنیرۍ کې د ښځو د حضور له کم‌رنګه کېدو سره مرسته وکړي، ځکه انجنیري په دودیز ډول نرواکه څانګه ده، ښځې ښايي د خپلو وړتیاوو په باره کې پر ځان لږ باور ولري، ان که مساوي کار هم کوي. په کم عمر کې، نجونې د هلکانو په اندازه له انجنیرۍ سره لېوالتیا نه ښيي، ښایي تر یوه حده یې دلیل جنسیتي کلیشې وي. همدا راز له ښځینه انجنیرانو سره د پاتې ضمني یا ناڅرګند تعصب په اړه د پام وړ شواهد شته دي، ځکه دا باور موجود دی، چې نرینه په ریاضي کې ښه دي او د انجنیرۍ اړوندو کارونو ته وړ(مناسب) دي. د ۱۹۹۸ز او ۲۰۱۰ز کلونو تر منځ، په ټوله نړۍ کې د څه باندې نیم میلیون کسانو د پایلو پر بنسټ، د ناڅرګندې تداعي آزموینه (ITA) څرګندوي چې، خلک په ناخبره یا غیر شعوري ډول نرینه‌وو ته له ساینس او ښځینه‌وو ته له هنر سره اړیکه ورکوي. دغه ناخبره کلیشه، د ښځو پر کاراو کړنو منفي اغېز هم لري. هغه ښځې چې ټینګار کوي، پر دغو ستونزو برلاسې کېدای شي، هغوی ته قوت وربښي، چې د انجنیرۍ په مسلک کې ښې او ګټورې تجربې ترلاسه کړي.

دغه جنسیتي تبعیض ته په کتو سره، د پوهنځي لپاره د انجنیرۍ برخې ته په داخلېدو کې د ښځو غورچاڼ، د لېسې په دوره کې له ریاضیاتو او نورو ساینسي مضمونونو سره د هغوی په مخینه پورې تړلی دی. ډېری هغه ښځې چې انجنیري انتخابوي، ځانونه په دغسې مضمونونو او کورسونو کې ښه ګڼي او په پای کې فکر کوي چې، په نرسالاره برخه کې د زده‌کړو کولو وړتیا لري.

د ښځو پرخپلو وړتیاوو باور، له هغو جنسیتي کلیشو سره مرسته کوي چې، په انجنیرۍ کې د ښځو په کم حضور کې اغېز لري. د ښځو دا وړتیا، چې فکر وکړي بریالۍ کېدای شي او ښې کارکړنې لرلای شي، له هغو انتخابونو سره تړاو لري چې، د خپلې پوهنتوني دورې د خوښولو پر مهال یې کوي. هغه ښځې چې پر خپلو وړتیاوو ډېر باوري شخصیت لري، زیات احتمال لري چې، د انجنیرۍ په برخه کې زده‌کړې غوره کړي. پر خپلو وړتیاوو باور، له جنسیتي رولونو سره هم تړاو لري، ځکه د ښځو په پرتله په نرینه‌وو کې، پر خپلو وړتیاوو باور تر ډېره زیات دی، ښایي له همدې امله ډېری ښځې د تحصیلي څانګې د انتخاب پر مهال انجنیري نه انتخابوي.