د ژوند سرچينه کتل

'''ژوند''' د فزیکي موجوداتو یوه ځانګړنه ده چې د بیولوژیکي پروسو لکه سېګنال ورکولو او په ځان بسیاکېدو له لارې يې له نورو هغه موجوداتو څخه جلا کوي چې نه یې لري. یا یې هم یادې پروسې د مرګ په وجه له فعاليت څخه لوېدلې وي، يا په دې دلیل چې دوی هېڅ‌کله دا ډول فعالیتونه نه لرل ځکه د بې‌ځانه په توګه ډلبندي شوي. د ژوند بېلابېل ډولونه شته، لکه بوټي، حیوانات، قارچونه (fungi)، پروتېستا (protists)، ارکیا (archaea)، او باکتریا(bacteria)، بیولوژي هغه علم د ی چې له ژوند څخه بحث کوي. 

په اوس حال کې د ژوند د تعریف لپاره هېڅ نظري توافق نه شته. یو عام تعریف دا دی چې ژوندي موجودات هغه پرانیستي سیستمونه دي چې هموستاز(homeostasis) خوندي کوي، له حجرو څخه جوړ شوي د ژوند دوران لري، کولی شي وده وکړي، له خپل چاپېریال سره توافق وکړي، میتابولیزم وکړي، محرکونو/پاروونکو ته ځواب ورکړي، تکثر وکړي او تکامل ومومي. ځینې وختونه په نورو تعریفونو کې د ژوند غیر حجروي بڼه لکه ویروسونه (viruses ) او وایرېډونه (viroids) شاملېږي. 

ابیوجنېزس (Abiogenesis) له غیر  ژوندیو موادو لکه ساده عضوي ترکیباتو څخه د ژوند رامنځته کېدلو پروسه ده. یوه برلاسې علمي فرضیه دا ده چې له غیر ژوندیو موجوداتو څخه ژونديو موجوداتو ته اوښتل یوازینۍ پېښه نه وه. بلکې د پېچلتیا د ډېرولو تدریجي پروسه ده. په ځمکه کې ژوند د لومړي ځل لپاره ۴.۲ ميليارد کلونه مخکې د سمندرونو له رامنځته کېدو څخه ډېر زر ۴.۴۱ ميليارد کاله مخکې او د ځمکې له رامنځته کېدو څخه لږ وروسته ۴.۵۴ میلیارد کاله مخکې څرګند شوی. د ژوند لومړنۍ پېژندل شوې بڼې د باکتري‌ګانو مایکروفوسیلونه دي. د ځمکې پر مخ ژوند په احتمالي توګه د RNA له یوې نړۍ څخه سرچینه اخیستې، که څه هم د RNA پر بنسټ ژوند ښايي لومړنی ژوند نه وي. د مېلر اېري (Miller–Urey experiment ) د ۱۹۵۲ کال کلاسیکې تجربې او ورته څېړنو څرګنده کړه چې ډېری امینو اسیدونه په ټولو موجوداتو کې د کارول شویو پروتینونو کيميايي ترکیبات دي، چې کولی شي د ځمکې د لومړنیو ترکيباتو د بیاتولید شرایطو په نظر کې نیولو سره د غیرعضوي ترکیباتو له سېنتېز/ تولید څخه ترلاسه شي. پېچلې مالیکولي عضوي ترکیبات په لمریز سیستم او د ستورو تر منځ فضا څرګند شوي دي او ښايي  یادو مالیکولونو د ځمکې پر مخ د ژوند د پراختیا لپاره لومړني مواد برابر کړي وي. .<ref name="NAT-20170301">{{cite journal|last1=Dodd|url=http://eprints.whiterose.ac.uk/112179/|df=dmy-all|archive-date=8 September 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170908201821/http://eprints.whiterose.ac.uk/112179/|url-status=live|bibcode=2017Natur.543...60D|access-date=2 March 2017|pmid=28252057|doi=10.1038/nature21377|pages=60–64|issue=7643|volume=543|date=1 March 2017|journal=[[Nature (journal)|Nature]]|title=Evidence for early life in Earth's oldest hydrothermal vent precipitates|first1=Matthew S.|first8=Crispin T.S.|last8=Little|first7=Jonathan|last7=O'Neil|first6=Franco|last6=Pirajno|first5=Martin|last5=Rittner|first4=John F.|last4=Slack|first3=Tor|last3=Grenne|first2=Dominic|last2=Papineau|doi-access=free}}</ref><ref name="NYT-20170301">{{cite news|last=Zimmer|first=Carl|author-link=Carl Zimmer|title=Scientists Say Canadian Bacteria Fossils May Be Earth's Oldest|url=https://www.nytimes.com/2017/03/01/science/earths-oldest-bacteria-fossils.html|date=1 March 2017|work=[[The New York Times]]|access-date=2 March 2017|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170302042424/https://www.nytimes.com/2017/03/01/science/earths-oldest-bacteria-fossils.html|archive-date=2 March 2017|df=dmy-all}}</ref><ref name="BBC-20170301">{{cite web|last=Ghosh|first=Pallab|title=Earliest evidence of life on Earth 'found|url=https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-39117523|website=[[BBC News]]|date=1 March 2017|access-date=2 March 2017|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170302002134/http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-39117523|archive-date=2 March 2017|df=dmy-all}}</ref><ref name="4.3b oldest">{{cite news|last1=Dunham|first1=Will|title=Canadian bacteria-like fossils called oldest evidence of life|url=http://ca.reuters.com/article/topNews/idCAKBN16858B?sp=true|date=1 March 2017|work=[[Reuters]]|access-date=1 March 2017|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170302114728/http://ca.reuters.com/article/topNews/idCAKBN16858B?sp=true|archive-date=2 March 2017|df=dmy-all}}</ref><ref name="WU-20171218">{{cite web|last=Tyrell|first=Kelly April|title=Oldest fossils ever found show life on Earth began before 3.5 billion years ago|url=https://news.wisc.edu/oldest-fossils-ever-found-show-life-on-earth-began-before-3-5-billion-years-ago/|date=18 December 2017|publisher=[[University of Wisconsin–Madison]]|access-date=18 December 2017|archive-date=31 March 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210331100351/https://news.wisc.edu/oldest-fossils-found-show-life-began-before-3-5-billion-years-ago/|url-status=live}}</ref><ref name="PNAS-2017">{{cite journal|last1=Schopf|journal=[[Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|PNAS]]|year=2018|bibcode=2018PNAS..115...53S|pmc=5776830|pmid=29255053|doi=10.1073/pnas.1718063115|pages=53–58|issue=1|volume=115|title=SIMS analyses of the oldest known assemblage of microfossils document their taxon-correlated carbon isotope compositions|first1=J. William|first5=John W.|last5=Valley|first4=Anatolly B.|last4=Kudryavtsev|first3=Michael J.|last3=Spicuzza|first2=Kouki|last2=Kitajima|doi-access=free}}</ref><ref name="RNA">* {{cite journal|last1=Copley|issue=6|archive-date=5 September 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130905070129/http://tuvalu.santafe.edu/~desmith/PDF_pubs/Copley_BOG.pdf|url-status=live|quote=The proposal that life on Earth arose from an RNA world is widely accepted.|access-date=2015-06-08|pmid=17897696|doi=10.1016/j.bioorg.2007.08.001|pages=430–443|volume=35|first1=Shelley D.|journal=Bioorganic Chemistry|url=http://tuvalu.santafe.edu/~desmith/PDF_pubs/Copley_BOG.pdf|title=The origin of the RNA world: Co-evolution of genes and metabolism|date=December 2007|author-link3=Harold J. Morowitz|first3=Harold J.|last3=Morowitz|first2=Eric|last2=Smith|df=dmy-all|archivedate=2013-09-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130905070129/http://tuvalu.santafe.edu/~desmith/PDF_pubs/Copley_BOG.pdf}}
* {{cite journal|last=Orgel|first=Leslie E.|author-link=Leslie Orgel|date=April 2003|title=Some consequences of the RNA world hypothesis|journal=Origins of Life and Evolution of the Biosphere|volume=33|issue=2|pages=211–218|doi=10.1023/A:1024616317965|pmid=12967268|quote=It now seems very likely that our familiar DNA/RNA/protein world was preceded by an RNA world...|bibcode=2003OLEB...33..211O|s2cid=32779859}}
* {{harvnb|Robertson|Joyce|2012}}: "There is now strong evidence indicating that an RNA World did indeed exist before DNA- and protein-based life."
* {{cite journal|last1=Neveu|first1=Marc|last2=Kim|first2=Hyo-Joong|last3=Benner|first3=Steven A.|date=22 April 2013|title=The 'Strong' RNA World Hypothesis: Fifty Years Old|journal=Astrobiology|volume=13|issue=4|pages=391–403|bibcode=2013AsBio..13..391N|doi=10.1089/ast.2012.0868|pmid=23551238|quote=[The RNA world's existence] has broad support within the community today.}}</ref><ref name="Robertson2012">{{cite journal|last1=Robertson|first1=Michael P.|last2=Joyce|first2=Gerald F.|author-link2=Gerald Joyce|date=May 2012|title=The origins of the RNA world|journal=Cold Spring Harbor Perspectives in Biology|volume=4|issue=5|page=a003608|doi=10.1101/cshperspect.a003608|pmc=3331698|pmid=20739415}}</ref><ref name="Cech2012">{{cite journal|last=Cech|first=Thomas R.|author-link=Thomas Cech|date=July 2012|title=The RNA Worlds in Context|journal=Cold Spring Harbor Perspectives in Biology|volume=4|issue=7|page=a006742|doi=10.1101/cshperspect.a006742|pmc=3385955|pmid=21441585}}</ref><ref name="Ehrenfreund2010">{{cite journal|last1=Ehrenfreund|first1=Pascale|last2=Cami|first2=Jan|date=December 2010|title=Cosmic carbon chemistry: from the interstellar medium to the early Earth.|journal=Cold Spring Harbor Perspectives in Biology|volume=2|issue=12|page=a002097|doi=10.1101/cshperspect.a002097|pmc=2982172|pmid=20554702}}</ref><ref name="Science 2015">{{cite journal|last=Perkins|first=Sid|date=8 April 2015|title=Organic molecules found circling nearby star|url=http://news.sciencemag.org/chemistry/2015/04/organic-molecules-found-circling-nearby-star?rss=1|journal=[[Science (journal)|Science]]|doi=10.1126/science.aab2455|access-date=2015-06-02}}</ref><ref>{{cite news|last=King|first=Anthony|date=14 April 2015|title=Chemicals formed on meteorites may have started life on Earth|url=http://www.rsc.org/chemistryworld/2015/04/meteorites-may-have-delivered-chemicals-started-life-earth|work=[[Chemistry World]]|type=News|location=London|publisher=[[Royal Society of Chemistry]]|access-date=2015-04-17|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150417142723/http://www.rsc.org/chemistryworld/2015/04/meteorites-may-have-delivered-chemicals-started-life-earth|archive-date=17 April 2015|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Saladino|first8=Ernesto|bibcode=2015PNAS..112E2746S|pmc=4450408|pmid=25870268|pages=E2746–E2755|doi=10.1073/pnas.1422225112|issue=21|volume=112|journal=[[Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A.]]|title=Meteorite-catalyzed syntheses of nucleosides and of other prebiotic compounds from formamide under proton irradiation|date=13 April 2015|display-authors=3|last8=Di Mauro|first1=Raffaele|first7=Eugene|last7=Krasavin|first6=Alexei Y.|last6=Rozanov|first5=Gennady N.|last5=Timoshenko|first4=Mikhail|last4=Kapralov|first3=Giorgia|last3=Botta|first2=Eleonora|last2=Carota|doi-access=free}}</ref>

ژوند د ځمکې پر مخ د خپل لومړني پيل راهیسې خپل چاپېریال د جیولوژيکي وخت په کچه بدل کړی دی، خو همداراز یې په ډېری حالتونو او ایکوسیستمونو کې د بقا او ژوندي پاتې کېدلو لپاره توافق کړی. ځینې مایکرو او ګانیزمونه چې د ایکستروموفیل ( extremophiles) په نوم یادیږي، هغه ژوندي موجودات چې په سختو فزیکي او جیوکيمیاوي شرایطو کې وده کوي د ځمکې پر مخ د ډېری نورو ژوندونو لپاره زیان‌رسوونکي دي. حجره د ژوند د جوړښتي او وظیفوي واحد په توګه په پام کې نيول شوې ده. حجرې په دوه ډوله دي، ایو کریوت (eukaryotic) او پروکریوت (prokaryotic )، دواړه ډولونه له سایتوپلزم څخه چې د يوې غشا په واسطه پوښل شوی جوړې شوې دي چې ډېر ژوندي مالیکولونه لکه پروتینونه او هستوي اسیدونه پکې شامل دي. حجرې د حجروي‌وېش/انقسام له لارې تکثر کوي، چې په  هغه کې یوه مورنۍ حجره په دوه يا څو لورنیو حجرو وېشل کېږي. <ref>{{cite web|title=2.2: The Basic Structural and Functional Unit of Life: The Cell|url=https://med.libretexts.org/Courses/American_Public_University/APUS%3A_An_Introduction_to_Nutrition_(Byerley)/Text/03%3A_Nutrition_and_the_Human_Body/2.2%3A_The_Basic_Structural_and_Functional_Unit_of_Life%3A_The_Cell|publisher=LibreTexts|date=2 June 2019|access-date=29 March 2020|archive-date=29 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200329060227/https://med.libretexts.org/Courses/American_Public_University/APUS:_An_Introduction_to_Nutrition_(Byerley)/Text/03:_Nutrition_and_the_Human_Body/2.2:_The_Basic_Structural_and_Functional_Unit_of_Life:_The_Cell|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|last=Bose|first=Debopriya|title=Six Main Cell Functions|url=https://sciencing.com/six-main-cell-functions-6891800.html|publisher=Leaf Group Ltd./Leaf Group Media|date=14 May 2019|access-date=29 March 2020|archive-date=29 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200329060221/https://sciencing.com/six-main-cell-functions-6891800.html|url-status=live}}</ref>

په تېرمهال کې د ژوند معنا د تعریف لپاره ډېرې هڅې د زړو/منسوخو مفاهمو لکه اوډیک ځواک / Odic force (د ژوند ځواک)، هېلوموفیزم (hylomorphism)، ناڅاپه نسل (spontaneous generation) او حیاتیزم/ ژوندی‌والی (vitalism) له خوا ترسره شوې، چې اوس‌مهال د بیولوژيکي کشفونو له خوا رد شوي. ارسطو لومړنی کس دی چې ژوندي موجودات یې طبقه‌بندي کړل. تر هغه روسته کارل لینه د ډولونو د نوم اېښودلو خپل دوه کلیمه‌يي سیستم معرفي کړ. په پایله کې د ژوند نوې ډلې او طبقه‌بندۍ لکه حجرې او میکرواورګانیزمونه کشف شول، چې د ژوندیو موجوداتو تر منځ د اړیکو په جوړښت کې یې د پام‌وړ بیاکتنو ته پوهان مجبور کړل. که څه هم اوس یوازې د ځمکې مخ پېژندل شوی خو لازمي نه ده چې ټول ژوند دې ورپورې محدود شي، ځکه اوس‌مهال ډېری پوهان له ځمکې څخه بره/پورته ژوند/extraterrestrial  (له ځمکې څخه پرته په نورو سیارو کې ژوند) په اړه فکر کوي. مصنوعي ژوند یو کمپيوټري ورته‌والی یا هم د ژوند له هر اړخ څخه د انسان د لاس جوړه شوې بیارغونه ده چې تر ډېره له طبعي ژوند سره د تړلو سیستمونو د ارزولو لپاره کارول کېږي. 

مرګ د ټولو بیولوژيکي پروسو دایمي پاي دی چې یو ژوندی موجود ورسره مخ کېږي، او په دې توګه يې ژوند پای ته رسي. انقراض/ورکېدنه هغه اصطلاح ده چې معمولا د یو ډول، یوې ډلې يا تاکسون (taxon/ د ژوندیو موجوداتو د ځانګړي ډول یوه ډله) مړینه تشرېح کوي. فوسیلونه د ژونديو موجوداتو خوندي پاتې شوني یا اثار دي.  

== تعریف ==
د ژوند تعریف له اوږدې مودې راهیسې د ساینس پوهانو او فلیسوفانو لپاره یوه ننګونه وه. تر یو حده دا ځکه چې ژوند یوه پروسه ده نه ماده. دا چاره د ژونديو موجوداتو له ځانګړنو څخه د ناپوهۍ په وجه چې ښايي که چېرې کوم داسې څه وي چې له ځمکې څخه يې بهر وده کړې وي پېچلې ده. له ژوند څخه فلیسوفي تعریفونه هم له ژونديو موجوداتو څخه د غیر ژونديو موجوداتو د تشخیص د څرنګوالي په برخه کې له ورته ستونزو سره مخ شوي. د ژوند پر حقوقي تعریفونه هم تشرېح او بحث شوی، که څه هم په عمومي ډول د دوی تمرکز د انساني مړو پر اعلام پرېکړه او له دې پرېکړې څخه پر قانوني پایلو دی. د ژوند لپاره له ۱۲۳ څخه زیات تعریفونه وړاندې شوي. داسې بريښي چې د ناسا (NASA) د خوښې وړ یو تعریف دا دی: «یو په ځان بسیا سیستم چې د دارویني تکامل ځواک لري.» په ساده ډول «ژوند هغه ماده ده چې کولی شي ځان بیا تولید کړي او څه ډول چې بقا حکم کوي په همغه ډول تکامل ته رسيږي. <ref name="Definitions 2009">{{cite journal|title=Why Is the Definition of Life So Elusive? Epistemological Considerations|journal=Astrobiology|date=May 2009|last=Tsokolov|first=Serhiy A.|volume=9|issue=4|doi=10.1089/ast.2007.0201|bibcode=2009AsBio...9..401T|pages=401–12|pmid=19519215}}</ref><ref name="Emmeche1997">{{cite web|first1=Claus|last1=Emmeche|date=1997|title=Defining Life, Explaining Emergence|publisher=Niels Bohr Institute|url=http://www.nbi.dk/~emmeche/cePubl/97e.defLife.v3f.html|access-date=25 May 2012|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120314095044/http://www.nbi.dk/~emmeche/cePubl/97e.defLife.v3f.html|archive-date=14 March 2012|df=dmy-all}}</ref><ref name="McKay">{{Cite journal|title=What Is Life—and How Do We Search for It in Other Worlds?|journal=PLOS Biology|date=14 September 2004|first=Chris P.|last=McKay|pmid=15367939|volume=2|issue=9|pmc=516796|page=302|doi=10.1371/journal.pbio.0020302}}</ref><ref name="DefinitionMotivation">{{Cite journal|last=Mautner|first=Michael N.|title=Directed panspermia. 3. Strategies and motivation for seeding star-forming clouds|journal=Journal of the British Interplanetary Society|date=1997|volume=50|pages=93–102|url=http://www.astro-ecology.com/PDFDirectedPanspermia3JBIS1997Paper.pdf|bibcode=1997JBIS...50...93M|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20121102064738/http://www.astro-ecology.com/PDFDirectedPanspermia3JBIS1997Paper.pdf|archive-date=2 November 2012|df=dmy-all}}</ref><ref name="SeedingBook">{{Cite book|last=Mautner|first=Michael N.|title=Seeding the Universe with Life: Securing Our Cosmological Future|location=Washington D.C.|date=2000|isbn=978-0-476-00330-9|url=http://www.astro-ecology.com/PDFSeedingtheUniverse2005Book.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20121102064713/http://www.astro-ecology.com/PDFSeedingtheUniverse2005Book.pdf|archive-date=2 November 2012|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite journal|title=What is life? It's a Tricky, Often Confusing Question|journal=Astrobiology Magazine|date=18 September 2014|last=McKay|first=Chris}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Nealson|date=December 1999|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20160103000925/https://royalsociety.org/journals/|archive-date=3 January 2016|url=https://royalsociety.org/journals/|doi=10.1098/rstb.1999.0532|pmc=1692713|pmid=10670014|pages=1923–39|first1=K.H.|issue=1392|volume=354|journal=[[Philosophical Transactions of the Royal Society of London B]]|title=Life: past, present and future|first2=P.G.|last2=Conrad|url-status=live}}</ref><ref name="Jeuken1975">{{cite journal|title=The biological and philosophical defitions of life|author=Jeuken M|journal=Acta Biotheoretica|volume=24|issue=1–2|pages=14–21|date=1975|doi=10.1007/BF01556737|pmid=811024|s2cid=44573374}}</ref><ref name="Bioethics">{{Cite journal|last=Mautner|first=Michael N.|title=Life-centered ethics, and the human future in space|journal=Bioethics|volume=23|pages=433–40|date=2009|doi=10.1111/j.1467-8519.2008.00688.x|pmid=19077128|url=http://www.astro-ecology.com/PDFLifeCenteredBioethics2009Paper.pdf|issue=8|s2cid=25203457|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20121102064743/http://www.astro-ecology.com/PDFLifeCenteredBioethics2009Paper.pdf|archive-date=2 November 2012|df=dmy-all}}</ref><ref name="Capron1978">{{cite journal|title=Legal definition of death|author=Capron AM|journal=Annals of the New York Academy of Sciences|date=1978|doi=10.1111/j.1749-6632.1978.tb50352.x|pmid=284746|volume=315|issue=1|pages=349–62|bibcode=1978NYASA.315..349C|s2cid=36535062}}</ref><ref name="JBSD-20110317">{{cite journal|last=Trifonov|first=Edward N.|title=Vocabulary of Definitions of Life Suggests a Definition|date=17 March 2011|journal=Journal of Biomolecuoar Structure and Dynamics|volume=29|issue=2|pages=259–266|doi=10.1080/073911011010524992|pmid=21875147|doi-access=free}}</ref><ref name="NASA-20210306">{{cite news|last=Voytek|first=Mary a.|title=About Life Detection|url=https://astrobiology.nasa.gov/research/life-detection/about/|date=6 March 2021|work=[[NASA]]|accessdate=8 March 2021|archive-date=18 March 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210318042627/https://astrobiology.nasa.gov/research/life-detection/about/|url-status=live}}</ref><ref name="NG-20201214">{{cite news|last=Marshall|first=Michael|title=He may have found the key to the origins of life. So why have so few heard of him? - Hungarian biologist Tibor Gánti is an obscure figure. Now, more than a decade after his death, his ideas about how life began are finally coming to fruition.|url=https://www.nationalgeographic.com/science/2020/12/he-may-have-found-the-key-to-origins-of-life-tibor-ganti-chemoton/|date=14 December 2020|work=[[National Geographic Society]]|accessdate=8 March 2021|archive-date=16 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210216051222/https://www.nationalgeographic.com/science/2020/12/he-may-have-found-the-key-to-origins-of-life-tibor-ganti-chemoton/|url-status=live}}</ref><ref name="SPC-20130801">{{cite news|last=Mullen|first=Lesle|title=Defining Life: Q&A with Scientist Gerald Joyce|url=https://www.space.com/22210-life-definition-gerald-joyce-interview.html|date=1 August 2013|work=[[Space.com]]|accessdate=8 March 2021|archive-date=19 January 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210119140243/https://www.space.com/22210-life-definition-gerald-joyce-interview.html|url-status=live}}</ref><ref name="NYT-20210226">{{cite news|last=Zimmer|first=Carl|authorlink=Carl Zimmer|title=The Secret Life of a Coronavirus - An oily, 100-nanometer-wide bubble of genes has killed more than two million people and reshaped the world. Scientists don't quite know what to make of it.|url=https://www.nytimes.com/2021/02/26/opinion/sunday/coronavirus-alive-dead.html|date=26 February 2021|accessdate=8 March 2021|archive-date=8 March 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210308235338/https://www.nytimes.com/2021/02/26/opinion/sunday/coronavirus-alive-dead.html|url-status=live}}</ref><ref name="ETSU-2012a">{{cite web|last=Luttermoser|first=Donald G.|title=ASTR-1020: Astronomy II Course Lecture Notes Section XII|url=http://faculty.etsu.edu/lutter/courses/astr1020/a1020chap12.pdf|date=2012|work=[[East Tennessee State University]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170707114650/http://faculty.etsu.edu/lutter/courses/astr1020/a1020chap12.pdf|accessdate=8 March 2021|archive-date=7 July 2017}}</ref><ref name="ETSU-2012b">{{cite web|last=Luttermoser|first=Donald G.|title=Physics 2028: Great Ideas in Science: The Exobiology Module|url=http://faculty.etsu.edu/lutter/courses/phys2028/p2028exobnotes.pdf|date=2012|work=[[East Tennessee State University]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20160412201815/http://faculty.etsu.edu/lutter/courses/phys2028/p2028exobnotes.pdf|accessdate=8 March 2021|archive-date=12 April 2016}}</ref><ref name="ETSU-2012c">{{cite web|last=Luttermoser|first=Donald G.|title=Lecture Notes for ASTR 1020 - Astronomy II with Luttermoser at East Tennessee (ETSU)|url=http://www.koofers.com/files/notes-gyw4cx4ar4/|date=2012|work=[[East Tennessee State University]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120502172318/http://www.koofers.com/files/notes-gyw4cx4ar4/|accessdate=8 March 2021|archive-date=2 May 2012}}</ref>

=== بیولوژي ===
له هغه ځایه چې د ژوند لپاره هېڅ کوم ښکاره تعریف نه‌شته، په بیولوژي کې ډېری اوسني تعریفونه توضیحي دي. ژوند د هغه څه د ځانګړنې په توګه په پام کې نیول کېږي چې په ورکړل شوي چاپېریال کې خپل شته‌والی ساتي، وده کوي او پياوړتیا مومي. دا ځانګړتیا له ځینو یا ټولو لاندې اوصافو څخه ښکارندویي کوي. <ref name="McKay2">{{Cite journal|title=What Is Life—and How Do We Search for It in Other Worlds?|journal=PLOS Biology|date=14 September 2004|first=Chris P.|last=McKay|pmid=15367939|volume=2|issue=9|pmc=516796|page=302|doi=10.1371/journal.pbio.0020302}}</ref><ref name="Koshland">{{Cite journal|title=The Seven Pillars of Life|journal=Science|date=22 March 2002|first=Daniel E.|last=Koshland, Jr.|volume=295|issue=5563|pages=2215–16|doi=10.1126/science.1068489|pmid=11910092|df=dmy-all|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite book|title=The American Heritage Dictionary of the English Language|publisher=Houghton Mifflin|year=2006|isbn=978-0-618-70173-5|edition=4th|chapter=life}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/life|title=Life|publisher=Merriam-Webster Dictionary|access-date=12 November 2016|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20161110042620/http://www.merriam-webster.com/dictionary/life|archive-date=10 November 2016|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web|url=http://phoenix.lpl.arizona.edu/mars141.php|title=Habitability and Biology: What are the Properties of Life?|access-date=6 June 2013|website=Phoenix Mars Mission|publisher=The University of Arizona|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140416114923/http://phoenix.lpl.arizona.edu/mars141.php|archive-date=16 April 2014|df=dmy-all}}</ref><ref name="JBS-2012Feb">{{cite journal|last=Trifonov|doi=10.1080/073911012010525017|archive-date=27 January 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120127142426/http://www.jbsdonline.com/mc_images/category/4317/21-trifonov-jbsd_29_4_2012.pdf|url-status=dead|s2cid=8616562|date=2012|pmid=22208269|access-date=12 January 2012|first=Edward N.|issn=0739-1102|pages=647–50|issue=4|volume=29|journal=Journal of Biomolecular Structure & Dynamics|url=http://www.jbsdonline.com/mc_images/category/4317/21-trifonov-jbsd_29_4_2012.pdf|title=Definition of Life: Navigation through Uncertainties|df=dmy-all|archivedate=27 January 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120127142426/http://www.jbsdonline.com/mc_images/category/4317/21-trifonov-jbsd_29_4_2012.pdf}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.nbcnews.com/id/45963181/ns/technology_and_science/#.WCcX-snQf0w|title=Can scientists define 'life' ... using just three words?|last=Zimmer|first=Carl|date=11 January 2012|work=NBC News|access-date=12 November 2016|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160414085107/http://www.nbcnews.com/id/45963181/ns/technology_and_science#.WCcX-snQf0w|archive-date=14 April 2016|df=dmy-all}}</ref>

# هوموستازس (Homeostasis): د یو وضعیت د خوندي ساتلو لپاره د داخلي چاپېریال تنظیم د مثال په ډول د تودوخې د راکمولو لپاره خوله کول 
# سازمان (Organization) د جوړښت له پلوه له یوې یا څو حجرو څخه چې د ژوند له اصلي واحد دی جوړ شوی.
# میتابولیزم (Metabolism): د انرژي بدلون په کیمیاوي موادو او د انرژي بدلول په کوچنیو حجروي اجزاو (انابولیزم) او د عضوي موادو تجزیه (کتابولیزم). ژوندي موجودات د خپل داخلي سازمان د بقا (homeostasis) او له ژوند سره تړلیو ګڼو نورو پديدو د تولید لپاره انرژي ته اړتیا لري. 
# وده:  له کتابولیزم څخه د انابولیزم کچه لوړ ساتل. د ودې په حال کې یو ژوندی موجود د دې په ځاي چې یوازې مواد راټول کړي د وجود د ټولو برخو په اندازه کې یې زیاتوالی راځي.  
# توافق: د وخت له تېرېدو سره د چاپیریال پر وړاندې د بدلون وړتیا. دا وړتیا د تکامل د پروسو بنسټ دی او د خوړو د رژيم، وراثت او د ژوندي موجود د خارجي عواملو په واسطه ټاکل کېږي. 
# د محرکونو/پاروونکو پر وړاندې ځواب (Response to stimuli):  یو ځواب بېلابېلې بڼې لرلی شي، د یو حجروي موجوداتو له انقباض څخه نیولې ترخارجي کیمیاوي موادو او تر پېچليو غبرګونونو پورې چې د ژوندیو موجوداتو ټول حواس په کې شاملېږي. ځواب تر ډېره له حرکت سره تشرېح کېږي. د مثال په ډول د بوټو د پاڼو تاوېدل د لمر لوري ته (phototropism) او شيموتاکزېس/chemotaxis (د چاپېریالي اغیزو لاندې د یو حجروي موجود حرکت د کیمیاوي تحریکاتو پر وړاندې).
# تکثر/باروي: په غیر جنسي ډول له یو واحد پلرني اورګانیزم څخه یا په جنسي ډول له دوو اورګانیزمونو څخه د نويو انفرادي اورګانیزمونو تولید. 

دا پېچلې پروسې د فزیولوژیکي دندو په نوم یاديږي، د فزیکي، کیمیاوي او همداراز د سېګنال ورکولو او کنترول د بنسټ لرونکې دي چې د ژوند دخوندیتوب لپاره اړینې دي. 

== سرچينې ==

{{لړسرچينې}}
{{طبيعت}}
[[وېشنيزه:ژوند]]