Jump to content

په ۲۰۰۴ز کال کې د هند سمندر زلزله او سونامي

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا
په ۲۰۰۴ز کال کې د هند سمندر زلزله او سونامي
کوارډينېټي موقعيت۳°۱۷′۴۲″N ۹۵°۵۸′۵۵″E
پېښېدو نېټه۲۶يو ډيسمبر ۲۰۰۴
Modified Mercalli intensity scaleMercalli scale IX
Map

د ۲۰۰۴ زکال د هند سمندر زلزله او سونامی د ډسمبر په ۲۶مه او د هند پر سیمه ېیز وخت په ۷ بجو او ۵۸ دقیقو باندی  رامنځته شوه، چې د زلزلې مرکز د انډونیزیا د شمالي سوماټرا لوېدیځ ساحل کې و. دا د سمندر لاندې یوه لویه زلزله ګڼل کېده چې د ریشتر په کچه د ۹.۱–۹،۳ پورې زوروالۍ درلود، چې یاده زلزله د هند او برما د قشر تر منځ د څیرېدلو له امله رامنځ ته شوه.[۱][۲]

د زلزلې له امله د سونامی یو لړ لوې څپې اوبو لاندې رامنځته شوې او د ساحل تر ۳۰ مټرو پورې لوړې شوې او په دې توګه د هند سمندر د شاوخوا ساحلونو په اوږدو کې مېشت ټول خلک زیانمن کړ، چې یادې سونامی په ۱۴ هېوادونو کې د اټکل له مخې ۲۲۷۸۹۸ کسان ووژل او په تاریخ کې یو له تر ټولو خونړیو طبیعی پېښو وګڼل شو. همدارنګه دغې سونامي د زیانمن شوو هېوادونو په ساحلي ولایتونو کې د خلکو په ژوند او تجارتي شرایطو باندې مستقیمې پایلې درلودې؛ چې سریلانکا، د اندونیزیا اچه سیمه، د هند تامل ناډو او د ټایلینډ کاولاک سیمې د سختو زیانمنو شوو سیمو نه وبلل شوې، چې د اندونیزیا بند اچه سیمې د مړینې ترټولو لوی شمېر راپور ورکړ.

دا زلزله ىرېیمه ستره زلزله وه، او په ۲۱مې پېړۍ کې تر ټولو لویه زلزله وګڼل شو، چې اتو نه تر لسو دقیقو پورې یې دوام وموند. دا زلزله د دې لامل شو چې ځمکه د ۱۰ ملي میټرو (۰.۴ انچ) په اندازه له خپله ځایه حرکت وکړي او د الاسکا په څېر نورې لرې زلزلې رامنځته کړي. د هند سمندر د زلزلې مرکز د سیمولیو او د سماترا ترمنځ و. د یادې زلزلې په پایله کې د زیانمنو شوو خلکو او هېوادونو بی وسي په ټوله نړۍ کې د بشردوستانه غبرګون لامل شو او په دې ډول یې له زیانمنو کسانو سره له ۱۴ میلیارده ډالرو نه زیاته مرسته وکړه.[۳][۴][۵][۶][۷]

زلزله

[سمول]

د ۲۰۰۴ز کال د هند سمندر زلزلې كچه په پیل کې  ۸.۸ ریشتره اټکل شوې وه، خو وروسته د ۲۰۰۵ز کال په فبروري کې ساینس پوهانو د شدت کچه۹.۰ اټکل کړ. که څه هم د پاسیفیک سونامي خبردارۍ مرکز دغه نوې شمېرې منلې وه، خو د امریکا جیولوژیکي سروې تر اوسه خپل اټکل له ۹.۱ نه، نه ده بدل کړې. وروسته د ۲۰۰۶ز کال یوې څېړنې د یادې زلرلې شدت ۹.۱-۹.۳ اټکل کړ. د کلیفورنیا د ټیکنالوژۍ انسټیټیوټ هیرو کاناموري د زلزلې شدت ۹.۲ ریشتره څرګندوي.[۸][۹]

دا زلزله (وروسته د سونامی) په بنګله دیش، هند، مالیزیا، میانمار، ټایلنډ، سریلانکا او مالدیف کې احساس شوه، چې د زلزلې په پایله کې د ځمکې ښویدنه د دې لامل شوه چې د سمندر بستر د څو ثانیو په ترڅ کې راڅرګند شي او په چټکۍ سره یې د څپو سرعت زیات شو او له دې سره یې د اندونیزیا لوکونګا ښارګوټی ویجاړ کړ.[۱۰][۱۱][۱۲]

له ۱۹۰۰زکال راهیسې هغه زلزلې چې د ډېرشدت په درلودو سره ثبت شوي دا دي، په ۱۹۶۰ز کال د والدیویا زلزله ( د ۵ ، ۹ریشتره ) او په ۱۹۶۴ز کال کې په شهزاده ویلیم ساونډ کې د الاسکا زلزلې ( د ۲ ، ۹ ریشتره ) . د ریشتر په کچه نورې ثبت شوې زلزلې چې شدت یې ۰ ، ۹ یا ډېر و په ۱۹۵۲ز کال کې د نومبر په ۴مه نېټه د روسیې د کامچټکا چې شدت یې ۹.۱ و او په ۲۰۱۱ز کال کې د جاپان د توکیو زلزله چې شدت یې ۹.۰ و. چې دغو زلزلو هر یوه یې په ارام سمندر کې د سونامي لامل شوې، چې د ۲۰۰۴ز کال د هند د سمندر زلزلې په پرتله یې د مړینې کچه ډېره لږ وه او لامل یې د ځپل شوو سیمو سره نږدې د ساحلونو په اوږدو کې د نفوسو ټیټ والی، له ډېرو ګڼ نفوسو ساحلونو نه ډېر زیات واټنونه او په MEDCs ( د اقتصاد له مخې ډېر پرمختللي هېوادونه ) لکه جاپان کې، چې د غوره زیربناوو او خبرداری سیستمونو شتون لري.

داسې نورې سترې زلزلې په ۱۸۶۸ز کال کې ( پرو، نازکا قشر او جنوبی امریکا قشر) په ۱۸۲۷ز کال کې د ( کولمبیا ، نازکا قشر او جنوبی امریکا قشر) په ۱۸۱۲زکال کې د ( ونزویلا، کارائیب قشر او جنوبی امریکا قشر ) او په  ۱۷۰۰ز کال کې د ( لوېدیځه شمالي امریکا، خوان دی فوکا قشر او شمالي امریکا قشر)  کې رامنځته شوې وې، خو داسې انګېرل کېږی چې د دې ټولو یادو زلزو کچه له ۹ ریشترو نه لوړ وه ځکه هغه وخت کې د زلزلو کره اندازه ګیري شتون نه درلود.

اندونیزیا

[سمول]

اچه

[سمول]

سونامي له زلزلې څه باندې شل دقیقې وروسته د اچې ولایت ساحلي برخه ویجاړه کړه. بنده اچه چې تر تر ټولو لوی نږدې ښار و سخت زیانمن شو. د سمندر اوبه ساحلونو ته وختې او د سمندر بستر یې راڅرګند شو، چې ځایی خلک یې دې ته وهڅول چې بند پاتې کبان راټول کړي او سیمه وپلټي. ځایي عیني شاهدانو درې لوی څپې په ډاګه کړې، ، چې لومړۍ څپه ورو ورو د ودانیو بنسټ ته راپورته شوه.[۱۳]

د ښار په شمال لوېدیځ سیمو کې د ویجاري کچه ډېره وه. په اولي لیو کې د سونامي لوړوالی له ۱۲ مټرو (۳۹فوټه) نه ۶ مټرو (۲۰فوټه) او شمال ختیځ کې ۸ کیلومټره (۵.۰مایله) ته راښکته شوی. دا سونامي د  ښار دننه ۳-۴ کیلومټرو ته پراخ شو. له ساحل نه د ۲ نه تر ۳ کیلو مټره واټن کې هغه کورونه له منځه لاړل یا ویجاړ شو، چې پرته له قوي کانکریټ او د خښتو دیوالونو سره جوړ شوي وي.[۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰][۲۱]

هند

[سمول]

سونامۍ له زلزلې نه دوه ساعته وروسته د هند سویل ختیځ ساحل په اوږدو کې اندرا پردیش او تامل ناډو ایالتونو ته ورسېده او د سویل لوېدیځ ساحل په اوږدو کې کرالا ایالت ته ورسېد.[۲۲][۲۳][۲۴][۲۵]

برسېره پر دې د ۱۰ مټرو( ٣٣ فوټه ) تور خټینه سونامي د کرایکل ښار ویجاړ کړ، چې په پایله کې ٤٩٢ کسانو خپل ژوند له لاسه وړکړ. د پونډیچري ښار چې د سمندري دیوالونو له خوا ساتل شوی و نسبتا لږ زیانمن شو. په تامل نادو کې تر ټولو ډېره زیانمنه شوې سیمه د ناګاپتینام سیمه وه، چې د ۵ مټرو سونامي په پایله کې ۶۰۵۱ کسانو ته مرګ ژوبله واوښته او وروسته د کودلور سیمه وه چې ګڼ کلی یې ویجاړ شوي وو، چې ډېری وژل شوي کسان د کب نیولو د ټولنې غړی وو. ویلانکانني د سمندر په غاړه یو ښارګوټی چې د کاتولیک کلیسا او د زیارتونو نامتو ځای و د سونامي له امله یو له ډېرو زیانمنو سیمو نه و، چې دغه سونامي د یکشنبې په سهار شاوخوا ۹.۳۰ بجې هغه مهال رامنځته شو، کله چې زیارتکونکي چې ډېری یې د کیرالا سیمې نه وو، د کلیسا دننه وه. د سمندر اوبه زیارت ته نه وې ننوتې خو په سواحلو کې  سلګونو زيارت کوونکي، د زيارت انګړ، نږدې کلي، سلګونه دوکانونه، کورونه او زيارت کوونکي په سمندر کې ډوب شول. شاوخوا ۶۰۰ زیارت کونکي مړه شول. ژغورونکو ډلو د شاوخوا ۴۰۰ نه زیات جسدونه له شګو او ډبرو نه را ایستلي او په لوی شمېر کې ناپیژندل شوي جسدونه په ډله اېزو قبرونو کې ښخ شو.[۲۶][۲۷][۲۸]

د اندرا پردیش ډېری کلي ویجاړ شوي. د کرشنا په سیمه کې سونامي په منګیناپودي او مچالیپتنم ساحلونو کې ډېر زیانونه رامنځته کړ او تر ټولو ډېره زیانمنه سیمه پرکاشام وه، چې ۳۵ کسان په کې مړه شوي و. د یادې سونامي له امله د کب نیولو صنعت خورا زیانمن شو او سربیره پردې د ټرانسپورټ په برخه کې د زیانونو لګښت لسګونه زره وښودل شو.[۲۹]

سرچينې

[سمول]
  1. ↑ Lay, T.; Kanamori, H.; Ammon, C.; Nettles, M.; Ward, S.; Aster, R.; Beck, S.; Bilek, S.; Brudzinski, M.; Butler, R.; DeShon, H.; Ekström, G.; Satake, K.; Sipkin, S. (20 May 2005). "The Great Sumatra-Andaman Earthquake of 26 December 2004" (PDF). Science. 308 (5725): 1127–1133. Bibcode:2005Sci...308.1127L. doi:10.1126/science.1112250. PMID 15905392. S2CID 43739943. Archived (PDF) from the original on 22 July 2021. نه اخيستل شوی 20 March 2019.
  2. ↑ "Tsunamis and Earthquakes: Tsunami Generation from the 2004 Sumatra Earthquake – USGS Western Coastal and Marine Geology". Walrus.wr.usgs.gov. Archived from the original on 26 December 2018. نه اخيستل شوی 12 August 2010.
  3. ↑ "Analysis of the Sumatra-Andaman Earthquake Reveals Longest Fault Rupture Ever". National Science Foundation. 19 May 2005. Archived from the original on 12 August 2021. نه اخيستل شوی 15 December 2016.
  4. ↑ Walton, Marsha (20 May 2005). "Scientists: Sumatra quake longest ever recorded". CNN. Archived from the original on 14 February 2012. نه اخيستل شوی 15 December 2016.
  5. ↑ West, Michael; Sanches, John J.; McNutt, Stephen R. (20 May 2005). "Periodically Triggered Seismicity at Mount Wrangell, Alaska, After the Sumatra Earthquake". Science. 308 (5725): 1144–1146. Bibcode:2005Sci...308.1144W. doi:10.1126/science.1112462. PMID 15905395. S2CID 27869948.
  6. ↑ Nalbant, Suleyman S.; Steacy, Sandy; Sieh, Kerry; Natawidjaja, Danny; McCloskey, John (9 June 2005). "Seismology: Earthquake risk on the Sunda trench" (PDF). Nature. 435 (7043): 756–757. Bibcode:2005Natur.435..756N. doi:10.1038/nature435756a. hdl:10220/8668. PMID 15944691. S2CID 4321796. Archived from the original (PDF) on 4 June 2010. نه اخيستل شوی 16 May 2009. {{cite journal}}: More than one of |archivedate= و |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= و |archive-url= specified (help)
  7. ↑ Jayasuriya, Sisira; McCawley, Peter (2010). The Asian Tsunami: Aid and Reconstruction after a Disaster. Cheltenham, UK; Northampton, MA: Edward Elgar. ISBN 978-1-84844-692-2. Archived from the original on 22 July 2011. نه اخيستل شوی 6 December 2010.
  8. ↑ McKee, Maggie (9 February 2005). "Power of tsunami earthquake heavily underestimated". New Scientist. Archived from the original on 27 February 2005.
  9. ↑ EERI Publication 2006–06, page 14.
  10. ↑ Sibuet, J.; et al. (15 November 2007). "26th December 2004 great Sumatra–Andaman earthquake: Co-seismic and post-seismic motions in northern Sumatra" (PDF). Earth and Planetary Science Letters. 263 (1–2): 88–103. Bibcode:2007E&PSL.263...88S. doi:10.1016/j.epsl.2007.09.005. Archived from the original (PDF) on 19 May 2009. نه اخيستل شوی 16 May 2009.
  11. ↑ Løvholt, F.; et al. (30 November 2006). "Earthquake related tsunami hazard along the western coast of Thailand" (PDF). Natural Hazards and Earth System Sciences. 6 (6): 979–997. Bibcode:2006NHESS...6..979L. doi:10.5194/nhess-6-979-2006. hdl:11250/2426119. Archived (PDF) from the original on 25 July 2021. نه اخيستل شوی 1 September 2019.
  12. ↑ Vallée, M. (2007). "Rupture Properties of the Giant Sumatra Earthquake Imaged by Empirical Green's Function Analysis" (PDF). Bulletin of the Seismological Society of America. Seismological Society of America. 97 (1A): S103–S114. Bibcode:2007BuSSA..97S.103V. doi:10.1785/0120050616. Archived (PDF) from the original on 10 October 2016. نه اخيستل شوی 10 February 2016.
  13. ↑ Borrero, Jose C. (9 February 2005). "Field Survey northern Sumatra and Banda Aceh, Indonesia and after the Tsunami and Earthquake of 26 December 2004" (PDF). Los Angeles: Department of Civil Engineering, University of Southern California. Archived (PDF) from the original on 10 October 2016. نه اخيستل شوی 20 December 2016.
  14. ↑ "Chapter 2 Earthquake, Tsunami and Damage in Banda Aceh and Northern Sumatra" (PDF). tsunami.civil.tohoku.ac.jp. Archived from the original (PDF) on 15 February 2017. نه اخيستل شوی 20 December 2016.
  15. ↑ Borrero, Jose C.; Synolakis, Costas E.; Fritz, Hermann (June 2006). "Northern Sumatra Field Survey after the December 2004 Great Sumatra Earthquake and Indian Ocean Tsunami" (PDF). Earthquake Spectra. Earthquake Engineering Research Institute. 22 (S3): 93–104. doi:10.1193/1.2206793. S2CID 109582188. Archived (PDF) from the original on 27 September 2016. نه اخيستل شوی 25 September 2016.
  16. ↑ Borrero, Jose C. (10 June 2005). "Field Data and Satellite Imagery of Tsunami Effects in Banda Aceh". Science. 308 (5728): 1596. doi:10.1126/science.1110957. ISSN 0036-8075. PMID 15947180. S2CID 9702107.
  17. ↑ Kaget Mera (25 January 2016). "Seconds From Disaster S03E13 Asian Tsunami". Archived from the original (Video) on 2016-09-11 – via YouTube.
  18. ↑ red17khmer (30 November 2008). "Great Tsunami 12-26-04 at Banda Aceh, Sumatra, Indonesia 3 of 3". Archived from the original (Video) on 2021-10-28 – via YouTube.
  19. ↑ geoffmackley (19 November 2009). "Boxing Day Tsunami Banda Aceh 4 of 4". Archived from the original (Video) on 2021-10-28 – via YouTube.
  20. ↑ Yalciner, A.C.; Perincek, D.; Ersoy, S.; Presateya, G.; Hidayat, R.; McAdoo, B. (2005). "Report on December 26, 2004, Indian Ocean Tsunami, Field Survey on Jan 21–31 at North of Sumatra" (PDF). ITST of UNESCO IOC. Archived from the original (PDF) on 10 October 2016. نه اخيستل شوی 20 December 2016.
  21. ↑ "Tsunami Wave Run-ups: Indian Ocean – 2004". Science on a Sphere. National Oceanic and Atmospheric Administration. Archived from the original on 30 December 2016. نه اخيستل شوی 20 December 2016.
  22. ↑ "Tsunami Affected Areas in India 2004". Maps of India. Archived from the original on 7 December 2015. نه اخيستل شوی 17 October 2015.
  23. ↑ "Zoltán Grossman – Member of the Faculty in Geography & Native Studies". academic.evergreen.edu. Olympia, Washington: The Evergreen State College. Archived from the original on 30 December 2021. نه اخيستل شوی 9 June 2016.
  24. ↑ Jha, M.K. (2010). Natural and Anthropogenic Disasters: Vulnerability, Preparedness and Mitigation. Springer Science & Business Media. ISBN 9789048124985. Archived from the original on 3 December 2016. نه اخيستل شوی 9 June 2016 – via Google Books.
  25. ↑ Sheth, Alpa; et al. (June 2006). "Effects of the December 2004 Indian Ocean Tsunami on the Indian Mainland" (PDF). Earthquake Spectra. 22 (S3): S435–S473. doi:10.1193/1.2208562. S2CID 110385551. Archived (PDF) from the original on 3 March 2016. نه اخيستل شوی 4 August 2016.
  26. ↑ Sheth, Alpa; et al. (June 2006). "Effects of the December 2004 Indian Ocean Tsunami on the Indian Mainland" (PDF). Earthquake Spectra. 22 (S3): S435–S473. doi:10.1193/1.2208562. S2CID 110385551. Archived (PDF) from the original on 3 March 2016. نه اخيستل شوی 4 August 2016.
  27. ↑ "Tsunami sufferers question faith". BBC News. 27 March 2005. Archived from the original on 2 November 2014. نه اخيستل شوی 21 August 2014.
  28. ↑ "Velankanni: Death in the churchyard". Rediff.com. 28 December 2004. Archived from the original on 24 September 2015. نه اخيستل شوی 21 August 2014.
  29. ↑ Sheth, Alpa; et al. (June 2006). "Effects of the December 2004 Indian Ocean Tsunami on the Indian Mainland" (PDF). Earthquake Spectra. 22 (S3): S435–S473. doi:10.1193/1.2208562. S2CID 110385551. Archived (PDF) from the original on 3 March 2016. نه اخيستل شوی 4 August 2016.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=په_۲۰۰۴ز_کال_کې_د_هند_سمندر_زلزله_او_سونامي&oldid=302430" نه اخيستل شوی