Jump to content

په ۱۸۴۸ زکال کې د هنګري انقلاب

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

په ۱۸۴۸ زکال کې د هنګري انقلاب یا په بشپړه بڼه له ۱۸۴۸ زکال څخه تر ۱۸۴۹ زکال پورې د هنګري مدني انقلاب او د خپلواکۍ جګړه په ۱۸۴۸ زکال کې د اروپایي انقلابونو څخه یو و چې د هابسبورګ په دوره کې د ۱۸۴۸ زکال له نورو انقلابونو سره یې اړیکه لرله. په داسې حال کې چې دغه انقلاب ماتې وخوړه، خو د هنګري په معاصر تاریخ کې یو له مهمو پېښو وګرځېد او د هنګري د معاصر ملي هویت د بنسټ ډبره وګرځېد.

د ۱۸۴۸ زکال په اپرېل میاشت کې هنګري د اروپا لویې وچې دریم هېواد (په ۱۷۹۱ زکال کې له فرانسې او په ۱۸۳۱ زکال کې له بلجیم وروسته) شو چې د دیموکراتیکو پارلماني ټاکنو قانون یې تصویب کړ. له دې وروسته دغو هېوادونو استازیتوب کوونکی پارلمان رامنځته کړ چې د فئوډالي املاکو پر بنسټ د پخواني پارلماني سیسټم ځای یې ونیو. [۱]

د دغو پېښو د عطف نقطه هغه مهال رامنځته شوه چې د اتریش ځوان پاچا لومړي فرانتس یوزف په خپلې سرې بڼه د اپریل قوانین (پاچا لومړي فردیناند تصویب کړي و) لغو کړل په داسې حال کې چې د هغو اړوند قانوني واک یې هم نه درلود. دغې غیرقانوني چارې د هنګري د پارلمان او فرانتس یوزف ترمنځ نه حل کېدونې ستونزې راوپارولې. د اتریش له خوا د مارچ میاشتې نوی محدود اساسي قانون، د اپرېل د قوانینو لغو کول او د هنګري د پاچاهۍ پر وړاندې د اتریش لښکرکشي لامل وګرځېدل څو د لایوش بټیاني سوله غوښتونکی دولت (له دربار سره هوکړې ته د رسېدو په لټه کې و) سقوط وکړي او په چټکۍ سره د لایوش کشوت پلویان پارلمان ته لار ومومي، هغو چې په بشپړه توګه یې د هنګري د خپلواکۍ غوښتنه لرله. د هنګري په پاچاهۍ کې د اتریش پوځي مداخلې د هنګري وګړو ترمنځ له هابسبورګ سره شدید مخالف احساسات راوپارول، همدا و چې د هنګري پېښې له هابسبورګ لړۍ څخه د بشپړې خپلواکۍ ترلاسه کولو په موخه په جګړې واوښتې. د هنګري په انقلابي پوځ کې شاوخوا ۴۰ سلنه خصوصي سرتېري د دغه هېواد قومي لږکیو ته اړوند و. [۲]

په ۱۸۴۹ زکال کې اتریشي لوري ته د اړوندو یو لړ جدي ماتو له امله د اتریش سترواکي له پاشل کېدو سره مخ شوه. ځوان سترواک لومړی فرانتس یوزف اړ شو د سپېڅلي اتحاد په نامه له روسیې مرسته وغواړي. تزار لومړي نیکولاس هم لاس ورکړ او ۲۰۰ زره کسیز پوځ یې له ۸۰ زره نورو مرستندویه ځواکونو سره ور ولېږه. بالاخره د روسیې او اتریش ګډو ځواکونو د هنګري ځواکونو ته ماته ورکړه. د هابسبورګ د واکمنۍ په بېرته پیاوړي کېدو سره هنګري د یوه پوځي حکومت تر ادارې لاندې راغی.[۳][۴]

اوس مهال په هنګري کې د انقلاب کالیزه یا د مارچ ۱۵مه د دغه هېواد دریو ملي ورځو څخه د یوې په توګه عمومي رخصتي وي.

له انقلاب وړاندې هنګري

[سمول]

د هنګري پاچاهۍ د تل لپاره ځانته ځانګړي حقوقي نظام او جلا پارلمان درلود چې آن په ۱۸۰۴زکال کې یې د اتریش د سترواکۍ له جوړېدو وروسته هم ځانګړې مقننه قوه لرله. د هابسبورګ تر پاچاهۍ لاندې د نورو ټولو سیمو پر خلاف د هنګري پاچاهۍ له پخوا راهیسې تاریخي اساسي قانون درلود چې له دیارلسمې پېړۍ راهیسې یې د پاچا واکونه محدود او پارلمان ته یې پرېمانه واکونه سپارلي و. [۵][۶]

د هنګري د پاچاهۍ اداره او حکومت (تر ۱۸۴۸ زکال پورې) په عمدي توګه د اتریش د سترواکۍ له مخ پر زیاتوالي لاسوهنې څخه وساتل شوه. د هنګري د مرکزي دولت جوړښت په سمه توګه د سترواکۍ له جوړښت توپیر درلود. دغه هېواد د هنګري د نایب السلطنتي شورا (the Gubernium) – چې په پوزني (اوسني براتیسلاوا) او وروسته یې په پېست کې موقعیت درلود – او په ویانا کې د هنګري د سلطنتي دربار د لومړي وزیر له خوا اداره کېده. [۷]

په داسې حال کې چې په ډېری لویدیځو هېوادونو (لکه فرانسې او انګلستان کې) د پاچاهۍ د هر وارث واکمني د خپل مخکښ پاچا له مړینې وروسته پیل بلل کېده، خو په هنګري کې د تاج اېښودو مراسم تر ټولو اړینه چاره وه او که چېرې په سمه توګه دغه مراسم نه وای ترسره شوي نو بیا پاچاهي «یتیمه» بلل کېده. آن د هنګري د پاچاهۍ او د هابسبورګ د پاچاهۍ تر حاکمیت لاندې نورو سیمو سره د اوږد مهاله اتحاد پر مهال د هابسبورګ پاچاهانو باید د هنګري د پاچاهانو په توګه د تاج اېښودو مراسم ترسره کړي وای ځکه چې وکولای شي د هنګري اړوند قوانین خپاره کړي او یا هم د هنګري د پاچاهۍ په قلمرو کې له سلطنتي واکونو ګټنه وکړي.  [۸][۹][۱۰][۱۱]

له ۱۵۲۶ زکال څخه تر ۱۸۵۱ زکال پورې د هنګري پاچاهۍ خپلې ګمرکي پولې وساتلې چې هنګري یې د هابسبورګ تر واکمنۍ لاندې د ټولو قلمرونو له واحد ګمرکي سیسټم څخه جلا ساته.

د خپلواکۍ جګړه

[سمول]

په ۱۸۴۸ زکال او ۱۸۴۹ زکال کې هغه هنګري وګړي یا مجارستانیان چې د خپلواکۍ غوښتنه یې لرله یوازې یې په مرکزي سیمو کې اکثریت درلود او هنګري اصلي وګړي د نورو ملیتونو له خوا راچاپېر شوي و.

له ۱۸۴۸ زکال څخه تر ۱۸۴۹ زکال پورې د اتریش سلطنت او هغه کسان چې هغوی ته یې مشوره ورکوله په ځیرکتیا یې له کرواسیايي، صربي او رومانیایي وګړو سره چلن کاوه؛ د هنګري وګړو ته به یې یوه ورځ یوه ژمنه ورکوله او بله ورځ به یې صربیانو او نورو ته بل ډوله ژمنه ورکوله. یو شمېر دغې ډلې د خپلو رهبرانو له خوا چې د خپلواکۍ لپاره یې هڅې کولې د هنګري له دولت سره د مبارزې لوري ته هدایت شوې؛ چې د هنګري او رومانیايي وګړو ترمنځ د ګڼ شمېر وحشیانه حوادثو د رامنځته کېدو لامل وګرځېدې. [۱۲]

په ۱۸۴۸ او ۱۸۴۹ زکلونو کې ګڼ شمېر سلواکي وګړو، جرمنانو، روسانو، هنګري الاصله سلوانیانو، هنګري الاصله یهودانو او ګڼ شمېر پولنډي، اتریشي او ایټالوي داوطلبو وګړو د هنګري وګړو ملاتړ وکړ. همدا و چې د هنګري انقلابي پارلمان د ۱۸۴۹ زکال د جولای په ۲۸مه د قومونو او لږکیو د حقونو اړوند قوانین اعلان کړل چې په اروپا کې دغه ډول لومړني قوانین وو، خو دغه قوانین وروسته له هغه چې د هنګري انقلاب د روسیې او اتریش د پوځونو له خوا مات کړای شو لغو شول. [۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰][۲۱]

له انقلاب وروسته

[سمول]

د اتریشي پوځ مشر جولیوس یاکوب فون هایناو ته بشپړ واک ورکړل شو چې له جګړې وروسته په هنګري کې نظم ټینګ کړي. نوموړي د آراد سیمې د ۱۳ شهیدانو د اعدام امر ورکړ (اوس مهال د رومانیا آراد ښار دی) او همدغه ورځ په پېست کې لومړی وزیر باټیاني هم اعدام کړای شو. [۲۲]

له دغه ماته خوړلي انقلاب وروسته په ۱۸۴۹ زکال کې په ملي کچه «غیرفعال مقاومت» شتون درلود. په ۱۸۵۱ زکال کې د تیشن دوک آرشیدوک آلبرشت د نایب السلطنت په توګه وټاکل شو چې واکمنۍ یې تر ۱۸۶۰ زکال پورې دوام وکړ او دغه مهال هغه د جرمني سازۍ بهیر اجرا کړ. [۲۳][۲۴]

کشوت له انقلاب وروسته تبعید شو، نوموړي په پیل کې عثماني سترواکۍ ته پناه یووړه او تر ۱۸۵۱ زکال کې پورې په کوتاهیا کې واوسېد. همدغه کال د متحده ایالاتو کانګرس نوموړي ته بلنه ورکړه چې متحده ایالاتو ته ولاړ شي. نوموړی د سپټمبر په میاشت کې له عثماني سترواکۍ ووت او په بریتانیا کې یې دمه وکړه وروسته بیا په ډسمبر کې نیویارک ته ورسېد. نوموړی په متحده ایالاتو کې د متحده ایالاتو د وګړو او همدارنګه د وخت د بهرنیو چارو د وزیر ډانیل وبسټر له ګرم هرکلي سره مخ شو؛ دغه چاره لامل وګرځېده په راتلونکو شلو کلونو کې د متحده ایالاتو او اتریش ترمنځ اړیکې ترینګلې شي. د آیووا ایالت کشوت ښارګوټی د هغه په نوم ونومول شو. نوموړی د ۱۸۵۲ زکال په اوړي کې له متحده ایالاتو څخه انګلستان ته ولاړ او تر ۱۸۵۹ زکال د پیډمونت – سارادینا پلازمینې تورین ته د کډې کولو تر مهاله هلته پاتې شو؛ هغه په دې هیله تورین ته کډه وکړه چې هنګري ته به ستون شي خو دغه هیله یې هېڅکله پوره نه شوه.

د کشوت ډېری تبعید شوي ملګري په متحده ایالاتو کې له هغه سره یوځای شول چې په دغو کې د هغه یو خوریی هم شامل و. یو شمېر له دغو «۴۸ کسانو» (Forty-Eighters) څخه د کشوت له وتو وروسته په متحده ایالاتو کې پاتې شول او د متحده ایالاتو په کورنۍ جګړه کې یې د اتحادیې په ملاتړ جګړه وکړه. هنګري الاصله وکیل جورج لیختتنشتاین چې د کشوت د خصوصي منشي په توګه یې خدمت کاوه له انقلاب وروسته کونیګزبرګ ته وتښتېد او بالاخره په ادینبورګ کې استوګن شو چېرې چې هلته په مخکښ موسیقار واوښت. [۲۵][۲۶]

په ۱۸۴۹ زکال کې په ویلاګوس کې د هنګري د پوځ له تسلمېدو وروسته د هغوی انقلابي بیرغونه یا نښانونه د تزاري روسیې د ځواکونو له خوا یووړل شول او هلته هم د تزاري او کمونیستي نظامونو په واکمنیو کې وساتل شول. په ۱۹۴۰ زکال کې شوروي اتحاد د هنګري الاصله کمونیست رهبر ماتیاس راکوشي د خوشي کولو به بدل کې د هورتي حکومت ته د دغو نښانونو د سپارلو وړاندیز وکړ چې د هورتي دولت دغه وړاندیز ومانه. [۲۷]

د هنګري د افسانو له مخې وروسته له هغه چې اتریشی لوري د دوی انقلاب مات کړ د شرابو ګیلاسونه یې سره وجنګول له همدې امله دوی د شرابو ګیلاسونه له یوبل سره نه جنګوي. [۲۸]

سرچينې

[سمول]
  1. ↑ prof. András Gerő (2014): Nationalities and the Hungarian Parliament (1867-1918) LINK:[۱] Archived 2019-04-25 at the Wayback Machine.
  2. ↑ "Bona Gábor: A szabadságharc honvédsége Link
  3. ↑ Eric Roman: Austria-Hungary & the Successor States: A Reference Guide from the Renaissance to the Present -PAGE: 67, Publisher: Infobase Publishing, 2003 ISBN 9780816074693
  4. ↑ The Making of the West: Volume C, Lynn Hunt, Pages 683–684
  5. ↑ In 1804, Emperor Franz assumed the title of Emperor of Austria for all the Erblande of the dynasty and for the other Lands, including Hungary. Thus Hungary formally became part of the Empire of Austria. The Court reassured the diet, however, that the assumption of the monarch's new title did not in any sense affect the laws and the constitution of Hungary. Laszlo, Péter (2011), Hungary's Long Nineteenth Century: Constitutional and Democratic Traditions, Koninklijke Brill NV, Leiden, the Netherlands, p. 6
  6. ↑ Robert Young (1995). Secession of Quebec and the Future of Canada. McGill-Queen's Press. p. 138. ISBN 9780773565470. the Hungarian constitution was restored.
  7. ↑ Éva H. Balázs: Hungary and the Habsburgs, 1765–1800: An Experiment in Enlightened Absolutism. p. 320.
  8. ↑ Yonge, Charlotte (1867). "The Crown of St. Stephen". A Book of Golden Deeds Of all Times and all Lands. London, Glasgow and Bombay: Blackie and Son. بياځلي په 2008-08-21.
  9. ↑ Nemes, Paul (2000-01-10). "Central Europe Review — Hungary: The Holy Crown". خوندي شوی له the original on 2019-05-17. بياځلي په 2008-09-26.
  10. ↑ An account of this service, written by Count Miklos Banffy, a witness, may be read at The Last Habsburg Coronation: Budapest, 1916. From Theodore's Royalty and Monarchy Website.
  11. ↑ András A. Gergely; Gábor Máthé (2000). The Hungarian state: thousand years in Europe : [1000-2000]. Korona. p. 66. ISBN 9789639191792.
  12. ↑ Marx او Engels، م. 229.
  13. ↑ "Kik voltak a honvédek". www.vasidigitkonyvtar.hu (The Hungarian Peoples' Online Encyclopaedia).  Archived 25 September 2008 at the Wayback Machine.
  14. ↑ Kozár, Mária; Gyurácz, Ferenc (2000). Felsőszölnök, Száz magyar falu könyvesháza. KHT. ISBN 963-9287-20-2.
  15. ↑ Források a Muravidék történetéhez/Viri za zgodovino Prekmurja. Vol. 1. Szombathely-Zalaegerszeg. 2008. ISBN 978-963-7227-19-6.
  16. ↑ Mikulas Teich; Roy Porter (1993). The National Question in Europe in Historical Context. Cambridge University Press. p. 256. ISBN 9780521367134.
  17. ↑ Ferenc Glatz (1990). Etudes historiques hongroises 1990: Ethnicity and society in Hungary, Volume 2. Institute of History of the Hungarian Academy of Sciences. p. 108. ISBN 9789638311689.
  18. ↑ Tötösy de Zepetnek, Steven; Vasvari, Louise O. (2011). Comparative Hungarian Cultural Studies. p. 50. ISBN 9781557535931.
  19. ↑ Spira, György (1992). The nationality issue in the Hungary of 1848-49. ISBN 9789630562966.
  20. ↑ Ronen, Dov; Pelinka, Anton (1997). The challenge of ethnic conflict, democracy and self-determination in Central Europe. p. 40. ISBN 9780714647524.
  21. ↑ Marx او Engels، م. 390، 3 May 1848.
  22. ↑ Szabó, János B. (5 September 2006). "Hungary's War of Independence". historynet.com. خوندي شوی له the original on 1 April 2008. بياځلي په 2 July 2011.
  23. ↑ (په هنګري) Tamás Csapody: Deák Ferenc és a passzív rezisztencia Archived 2012-04-03 at the Wayback Machine.
  24. ↑ "Kormányzat". gepeskonyv.btk.elte.hu. خوندي شوی له اصلي څخه په 8 May 2018. بياځلي په 20 June 2015.
  25. ↑ "Encyclopædia Britannica: Kossuth article"
  26. ↑ Musical Times. Vol. 34. 1893. بياځلي په 9 February 2012.
  27. ↑ "Mátyás Rákosi". September 12, 2001. خوندي شوی له the original on 15 June 2011. بياځلي په 28 June 2011.
  28. ↑ Pityer (2 May 2013). "Szabad-e sörrel koccintani?". Retró Legendák (in هنګري). بياځلي په 2019-10-08.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=په_۱۸۴۸_زکال_کې_د_هنګري_انقلاب&oldid=302429" نه اخيستل شوی