په کاناډا کې د جنین سقط

په کاناډا کې د جنین سقط د امیدوارۍ په هر حالت کې قانوني چاره ده او په عمومي بڼه د یوې طبي کړنلارې په توګه د کاناډا د فدرال روغتیايي قانون او د ایالتي روغتیايي پالنو د سیسټم پر مټ یې مالي چارې تامین کېږي. ورته مهال دغو خدمتونو او منابعو ته لاسرسی د سیمې له مخې له یو بل سره توپیر لري. په داسې حال کې چې یو شمېر محدودیتونه شتون لري، خو بیا هم کاناډا یو له هغو کم شمېر هېوادونو څخه دی چې د جنین د سقط اړوند هېڅ ډول جرمي محدودیتونه نه لري. د جنین سقط د ډاکټرانو لپاره د ایالتي روغتیايي پالنو د قواعدو او لارښوونو څخه پیروي کوي. هېڅ ایالت هم د غوښتنې په صورت کې د امیدوارۍ له ۲۴ اونیو وروسته د سقط ترسره کولو اجازه نه ورکوي، خو په یو شمېر ځانګړو روغتیايي حالاتو کې بیا استثناوې لري.

د جنین سقط چې په رسمي ډول په ۱۸۶۹ زکال کې منع شو، تر راتلونکو ۱۰۰ کلونو پورې د کاناډا په قوانینو کې همداسې بې بدلونه پاتې شو. په ۱۹۶۹ زکال کې د ۱۹۶۸ – ۱۹۶۹ زکال د جزايي قانون تعدیل د درملنې په موخه سقط قانوني کړ، دا چې د ډاکټرانو یوه کمېټه دا تائید کړي چې د امیدوارۍ دوام په ډېر احتمال سره د امېدوارې ښځې ژوند یا روغتیا ګواښي. په ۱۹۸۸ زکال کې د کاناډا سترې محکمې د یوې قضیې (R. v. Morgentaler) اړوند حکم ورکړ چې موجود قانون د اساسي قانون سره په ټکر کې دی او ۱۹۶۹ زکال ته اړوند دغه قانون یې لغو کړ. دغه حکم څرګنده کړه چې ۱۹۶۹ زکال ته اړوند د جنین د سقط قانون، ۱۹۸۲ زکال ته په اړوند د کاناډا د حقونو او آزادیو په منشور کې د ښځو د «ژوند، آزادۍ او شخصي امنیت» تضمین شوي حقونه نقض کوي.

په کاناډا کې جراحۍ ته اړتیا لرونکي ټول سقطونه د ډاکټرانو په واسطه ترسره کېږي او همدارنګه نرسان، درمل جوړونکي او قابلې کولای شي د امیدوارۍ په ۹ اونیو (۶۳ ورځو) کې د جراحۍ عمل ته د نه اړتیا په صورت کې د سقط درمل امېدوارې ښځې ته ورکړي. په کاناډا کې وروسته له هغه چې د جنین د سقط جرم له منځه ولاړ د سقط کچه په کې نسبتا ثابته پاتې شوه. د امېدوارۍ په عمر (۱۵ – ۴۴ کاله) د هرو زرو ښځو د حساب له مخې د سقط کچه په ۱۹۷۴ زکال کې ۱۰.۲٪ وه چې په ۱۹۹۷ زکال کې یې ۱۶.۴٪ ته زیاتوالی وموند، خو په ۲۰۲۰ زکال کې ۱۰.۱٪ ته راښکته شوه. ورته مهال د جنین د سقط دغه کچه د کلنیکونو او روغتونونو له خوا د راپور ورکړل شویو سقطونو د کچې پر مټ ده او هغه موارد په کې نه دي محاسبه شوي چې راپور یې نه دی ورکړل شوی او یا هم د یو شمېر درملو لکه میفپریسټون او میزوپروسټول پر مټ په کورونو کې ترسره شوي. له همدې امله دغه ښوول شوې رسمي کچه د اصلي کچې څخه په پام وړ توګه لږ ده. ورته مهال په ټولیزه توګه د نورو هېوادونو په پرتله په کاناډا کې د سقط کچه لږ ده چې په ۲۰۲۰ کال کې یوازې د ۷۴۰۰۰ مواردو راپور ورکړل شوی و. نږدې نیمايي برخه دغه سقطونه د ۱۸ څخه تر ۲۹ کلونو ښځو له خوا کېږي او همدارنګه ۹۰ سلنه یې د امیدوارۍ په لومړیو دریو میاشتو (۱۲ اونیو) کې ترسره کېږي.

لاسرسی او لارې چارې

په کاناډا کې جراحۍ ته اړتیا لرونکي او نه اړتیا لرونکي د جنین ټول سقطونه د هر ډول غوښتنې پر مټ ترسره کېدای شي، دا د هر ډول عمر لرونکو ښځو لپاره محرمانه چاره ده او لګښتونه یې د هغو کسانو لپاره چې د ایالتي روغتیايي پالنو د پروګرام تر پوښښ لاندې دي د کاناډا د روغتیايي سیسټم له خوا ورکول کېږي (هر ایالت یا قلمرو ته په اړوندتیا دغه موضوع د کاناډايي وګړو او دایمي استوګنو کسانو لپاره تل یو شان ده، خو کېدای شي د نړیوالو زدکړیالانو، کارګرانو، کډوالو او همدارنګه تر ملاتړ لاندې کسانو لپاره توپیر ولري). د هغو کسانو لپاره چې روغتیايي بیمه نه لري (د بیلګې په توګه په هغو ایالتونو کې استوګن امریکايي وګړي چې د جکسون روغتیايي بنسټ پر وړاندې د ډابس قضیې د حکم پر بنسټ په کې سقط منع دی)، فدرال دولت ژمن دی چې هغوی ته له کوم محدودیت پرته د کاناډا په نورو برخو کې د سقط کولو اجازه ورکړي. دغه چاره یوازې دا شرط لري چې هغوی وکولای شي د خپل سفر او د دغې چارې لګښت ورکړي.

په ملي کچه د جنین سقط د امیدوارۍ په ټولو ۹ میاشتو (۴۰ اونیو) کې قانوني چاره ده، خو په کاناډا کې د دغو خدمتونو هېڅ وړاندې کوونکی د امیدوارۍ له ۲۳ اونیو او ۶ ورځو وروسته دغه چاره نه ترسره کوي. دغه محدودیتونه د حرفوي طبي کړنلارو، موجودو منابعو (تجهیزات او روزل شوی پرسونل) او همدارنګه فردي تسهیلاتو پر مټ دي چې لامل ګرځي په هر ایالت او قلمرو کې خدمتونو ته لاسرسی له یو بل څخه توپیر ولري. هر ایالت او قلمرو خپل ځانګړی روغتيایي سیسټم تنظیم او مالي امکانات یې برابروي. فدرال دولت له هر ایالت او سیمې سره مالي مرستې کوي، په دې شرط چې چارې یې د کاناډا د روغتیايي قانون له الزاماتو سره مطابقت ولري. یو له دغو شرایطو څخه پېچلې بڼه لري، په دې معنی چې د قانون له مخې په بیمه کې شامل ټول روغتیايي خدمتونه باید هر ایالت او سیمې ته د اړوندې ایالتي یا سیمه ییزې روغتیايي طرحې تر پوښښ لاندې وي څو فدرال بودیجه ترلاسه کړي. سقط په ځانګړې بڼه د کاناډا د روغتیا په قانون کې نه دی یاد شوی. خو دغه چاره په سادګۍ سره د نورو درملیزو چارو په څېر «د بیمه شوو روغتیايي خدمتونو» په پراخ تعریف کې ځای پر ځای شوې ده.

د کاناډا یو په دریمه برخه روغتونونه د جراحۍ پر مټ د سقط چارې ترسره کوي او دغه روغتونونه په ټول هېواد کې د جراحۍ پر مټ د سقطونو دوه په دریمه برخه ترسره کوي. پاتې نور د جراحۍ پر مټ سقطونه د عامه او خصوصي کلنیکونو پر مټ ترسره کېږي. ورته مهال په کاناډا کې د میتوترکسات، یا میزوپروستول او یا هم د میفپریسټون د درملو پر مټ د جنین سقط هم لاسرسي وړ دی. د ۲۰۱۵ زکال د جولای په ۲۹مه د ډاکټر په تجویز له میزوپروستول سره د میفپریسټون د ترکیب (چې سوداګریز نوم یې میفیګیمیزو) څخه د ګټنې اجازه ورکړل شوه. په ۲۰۱۷ زکال کې دغې چارې لا پراختیا ومونده او د ایالتي مقرراتو پر بنسټ نرسانو، قابلو او درمل جوړونکو هم د هغو د تجویز اجازه ومونده؛ آن دا چې کېدای شي درمل پلورونکي یې په مستقیم ډول هم ناروغ ته ورکړي.

په کاناډا کې د سقط د حقونو د ائتلاف او د سقط د ملي فدراسیون په څېر له دغې چارې څخه د ملاتړ کوونکو بنسټونو له خوا په ملي کچه اطلاعات وړاندې کېږي؛ په دغو اطلاعاتو کې د ایالتونو پر بنسټ د جنین د سقط ترسره کوونکو کلنیکونو نوملړ او همدارنګه دا چې دغه کلنیکونه د امیدوارۍ تر کوم مهاله د سقط خدمات وړاندې کوي، شاملېږي. دغه مراکز همدارنګه طبي سقط ته د اړوندو درملو، د سفر/استوګنې لپاره د مالي امکاناتو، له درملنې وروسته اړتیا وړ وسایلو، د ماشوم پالنې خدمتونو او نورو اړتیاوو ته د لاسرسي د لارې چارو معلومات وړاندې کوي.

سیاستونه

اوس مهال (۲۰۲۳ زکال) په کاناډا کې ټول فدرال سیاسي ګوندونه او همدارنګه د هغو رهبران د جنین سقط ته له قانوني لاسرسي څخه ملاتړ کوي. په داسې حال کې چې د نوي ډیموکراتیک ګوند د کبکوا بلاک/څانګې غړي، د کاناډا لیبرال ګوند او د کاناډا شین ګوند نږدې په نړیواله بڼه د جنین د سقط له حقونو ملاتړ کوي او تمه کېږي چې د دغو ګوندونو ټول غړي به د ټولو هغو فرضي لایحو پر ضد رایه ورکړي چې د جنین سقط منع او یا هم محدود کوي. د کاناډا په محافظه کار ګوند کې بیا د جنین د سقط موافق او مخالف غړي شتون لري؛ همدارنګه دغه ګوند څرګندوي چې غړي یې کولای شي د سقط اړوند د خپل وجدان پر مټ رایه ورکړي. په تېر کې د یاد ګوند ډېری غړو د جنین له سقط سره مخالفت درلود.

محافظه کار ګوند د خپلو متضادو ټولنیزو سیاستونو سره لاس او ګرېوان دی ځکه چې په ۲۰۰۳ زکال کې دغه ګوند له خپلو دوه پخوانیو ګوندونو، معتدل محافظه کار ګوند او همدارنګه د کاناډا ښي اړخی ګوند له ادغام څخه جوړ شو او له امله یې د سیاستونو یو پیچلی ترکیب رامنځته شو. د دغه اتحاد ډیری ټولنیز محافظه کاره ملاتړي د بیلېنډا ستروناخ له لیدوري څخه په غصه و چې د جنین د سقط د حقونو یو له پلویانو څخه وه او د ۲۰۰۴ زکال په لومړیو کې یې د ګوند د رهبرۍ ټاکنې وګټلې په داسې حال کې چې پر وړاندې یې د مترقي محافظه کارانو یو شمېر ملاتړو د ۲۰۰۴ زکال په فدرال ټاکنو کې د جنین د سقط په برخه کې د حقونو د محدود کوونکو قوانینو اړوند د ګوند ترمنځ په درز اعتراض وکړ.