په فرانسې باندې د ایټالیا برید

په فرانسې باندې د ایټالیا برید (د ۱۹۴۰ زکال د جون له ۱۰مې نېټې څخه تر ۲۴مې نېټې پورې) چې د الپ جګړه هم بلل کېږي، په دویمه نړیواله جګړه کې د ایټالیا لومړنۍ لویه نښته او همدارنګه د فرانسې د جګړې وروستۍ لویه نښته وه.

په جګړه کې د ایټالیا ونډې د دغې جګړې لمن په پام وړ کچه تر افریقا او مدیترانې سمندرګي پورې پراخه کړه. د ایټالوي رهبر، بنیټو موسولیني موخه په مدیترانه کې د انګلیس – فرانسې د واکمنۍ له منځه تګ، د ایټالیا د تاریخي قلمرو بېرته ترلاسه کول او همدارنګه په بالکان او افریقا کې د ایټالیا د نفوذ پراختیا وه. فرانسې او بریتانیا د ۱۹۳۰مې لسیزې پر مهال هڅه وکړه څو موسولیني له جرمني څخه له اتحاد کولو لرې وساتي، خو له ۱۹۳۸ زکال څخه تر ۱۹۴۰ زکال پورې د جرمني چټکو بریاوو د ۱۹۴۰ زکال تر مۍ میاشتې پورې د جرمني په لوري کې د ایټالیا شاملېدل نه مخنیوي کېدوني کړل.

ایټالیا د جون میاشتې د ۱۰مې نېټې پر ماښام له فرانسې او بریتانیا سره د جګړې اعلان وکړ او د شپې له نیمايي وروسته یې جګړه پیل کړه. دواړو لورو د جګړې په لومړۍ ورځ په یو بل باندې هوايي بریدونه وکړل، خو له دې امله چې فرانسې او ایټالیا دواړو دفاعي ستراتیژۍ لرلې د آلپ په جبهه کې ډېرې لږ پېښې وشوې. د دواړو لورو د ګزمو ترمنځ نښتې وشوې او همدارنګه فرانسوي اډې، لژین الپاین په خپلې سیالې ایټالوي اډې، والو الپینو ډزې وکړې. د جون په ۱۷مه نېټه فرانسې اعلان وکړ چې له جرمني سره د اوربند په لټه کې ده. د جون په ۲۱مه نېټه هغه مهال چې د فرانسې او جرمني ترمنځ اوربند د لاسلیک کېدو تر کچې رسېدلی و، ایټالویانو د آلپ په جبهه کې یو بشپړ برید پیل کړ چې اصلي برید یې په شمالي برخه وکړ او د ساحل په اوږدو کې یې ثانوي مخکې تګ وکړ. د پیاوړي مقاومت سربېره ایټالویان څو کیلومتره د فرانسې په خاوره کې مخکې ولاړل، خو لومړنۍ موخې ته له رسېدو وړاندې ودرېدل، د دوی مهمه فتحه هم د منټون ساحلي ښار نیونه وه چې د ایټالیا سره یې په پوله موقعیت درلود.

د جون میاشتې د ۲۴مې نېټې پر ماښام په روم کې اوربند لاسلیک شو. دغه اوربند د جون د ۲۵مې نېټې د شپې له نیمايي وروسته د جرمني له اوربند سره هم مهاله (د جون په ۲۲مه لاسلیک شوی و) اجرایوي بڼه ومونده. د اوربند د هوکړې پر مټ ایټالیا ته اجازه ورکړل شوه چې نیولې برخې تر خپل اشغال لاندې وساتي، همدارنګه د پولې هاخوا په فرانسوي اړخ کې یوه غیرنظامي برخه جوړه او د رون تر سیند پورې د فرانسه په سوېل ختیځ باندې د ایټالیا اقتصادي کنټرول پراختیا ومونده؛ سربېره پر دې ایټالیا په دغه جګړه کې د فرانسې په مستعمراتو کې ځانګړي امتیازات ترلاسه کړل. ورته مهال اوربند څارونکې یوه کمېټه (Commissione Italiana d'Armistizio con la Francia) په تورین کې جوړه شوه څو اوربند ته د فرانسې په پایبندي څارنه وکړي.

د ۱۹۴۴ زکال له اګست میاشتې څخه د ۱۹۴۵ زکال تر مۍ میاشتې پورې فرانسوي ځواکونه یو ځل بیا د الپ پولې په اوږدو کې له ایټالوي ځواکونو سره په نښته کې ښکېل شول. د دغو نښتو پر مټ فرانسویان بریالي شول چې د الپ په دویمه جګړه (د ۱۹۴۵ زکال اپرېل – می میاشت) کې له لاسه وتلي خپل ټول قلمروونه بېرته ونیسي.

مخینه

د ایټالیا د سترواکۍ هیلې

د ۱۹۲۰مې لسیزې په وروستیو کې د ایټالیا لومړي وزیر بنیټو موسولیني د ایټالیا د سترواکۍ چټکې پراختیا ته د اړتیا اړوند خبرې وکړې او استدلال یې وکړ چې ایټالیا د خپلو «اضافي نفوسو» لپاره یوې حل لارې ته اړتیا لري او له همدې امله له دغې پراختیا سره مرسته د ټولو هېوادونو په ګټه ده. د دغه رژیم فوري هیله «د مدیترانې – دانوب – بالکان په سیمه کې سیاسي واکمني» وه؛ موسولیني د «جبل الطارق له تنګي څخه تر هرمز تنګي پوري» د سترې فتحې فکر په سر کې درلود. په بالکان او مدیترانې باندې د واکمنۍ هیلې په همدغو سیمو باندې د لرغونې رومي واکمنۍ څخه سرچینه اخیسته. ورته مهال یې د البانیا او دالماسي د الحاق او همدارنګه یې د یوګوسلاویا او یونان د اقتصادي او پوځي کنټرول لپاره هم طرحې لرلې. دغه رژیم همدارنګه له اتریش، هنګري، رومانیا او بلغاریا سره د ملاتړي او تابعو هېوادونو په توګه د اړیکو لرلو هوډ درلود چې ټولو دغو هېوادونو د ایټالیا د اروپايي نفوذ له حوزې بهر موقعیت درلود. په داسې حال کې چې دا د موسولیني یو له اعلان شوو اهدافو څخه نه و، خو لېوالتیا یې لرله په مدیترانې سمندرګي کې د بریتانیا او فرانسې برتري وننګوي چې له ستراتیژیک پلوه ورته حیاتي بلل کېده؛ ځکه چې دغه سمندرګی آرام سمندر او د هند سمندر ته د ایټالیا د نښلېدو یوازنۍ لار وه.

په ۱۹۳۵ زکال کې د ایټالیا – ایتوپیا دویمه جګړه پیل شوه، «د نوولسمې پېړۍ هغه استعماري هڅه چې په سم وخت کې وشوه». دغه مبارزې د انګلیسي – مصري سوډان په نیولو کې د ایتوپیايي بومي پوځ د جوړولو په برخه کې خوشبینانه بحثونه رامنځته کړل. دغې جګړې همدارنګه وښووله چې د ایټالیا بهرنی سیاست ورځ تربلې تهاجمي بڼه خپلوي او همدارنګه یې د بریتانویانو او فرانسویانو د کمزورتیا ټکي څرګند کړل. دغو ټولو په خپل نوبت سره داسې فرصت رامنځته کړ چې موسولیني د خپلې سترواکۍ موخو ته د رسېدو په برخه کې ورته اړتیا لرله. په ۱۹۳۶ زکال کې د هسپانیا کورنۍ جګړه پیل شوه. ایټالیا له لومړۍ ورځې څخه په دغه جګړه کې مهم رول درلود. په دغه جګړه کې یې پوځي ونډه تر دې کچې پراخه وه چې د فرانسېسکو فرانکو په مشرۍ یې د ملت پالو ځواکونو په بریا کې ټاکونکی رول ولوباوه. موسولیني نور «په یوه بشپړه بهرنۍ جګړه» کې بوخت و؛ هغه هم له دې امله چې هسپانیا به په راتلونکې کې د ایټالیا د سترواکۍ برخه وي او همدارنګه د جګړې پر بنسټ داسې هېواد جوړ کړي چې «جنګیالی کلتور» ولري. د ایتوپیا د جګړې پایلې له څو کلنو ترینګلو اړیکو وروسته د جرمني او ایټالیا ترمنځ د روغې جوړې لامل وګرځېدې او له امله یې دواړو هېوادونو د ۱۹۳۶ زکال په اکتوبر میاشت کې د متقابلو ګټو هوکړه لاسلیک کړه. موسولیني دغه هوکړه د برلېن – روم د جوړېدو په توګه یاده کړه چې اروپا به د هغو په چاپېر څرخي. د دغې هوکړې پایلې د ایټالیا او جرمني ترمنځ د اړیکو د لا زیاتوالي لامل وګرځېدې او له امله یې موسولیني د اډولف هېټلر تر اغېز لاندې راغی، هغه اغېز چې موسولیني «هېڅکله له هغو څخه د ځان خلاصون هڅه ونکړه».

د ۱۹۳۸ زکال په اکتوبر میاشت کې د مونیخ له هوکړې وروسته، ایټالیا له فرانسې څخه د امتیاز غوښتنه وکړه. په دغو امتیازاتو کې په جیپوتي کې یو وړیا بندر، د ادیسه بابا – جیپوتي د وسپنې د پټلۍ کنټرول، د سوئز کانال په مدیریت کې د ایټالیا ونډه، په فرانسوي تونس باندې د فرانسوي – ایټالوي مالکیت رامنځته کول او همدارنګه په کرس ټاپو کې د فرانسوي وګړو له یو رنګه کولو پرته د ایټالوي کلتور ساتل شامل وو. فرانسویانو دغه غوښتنې رد کړې ځکه چې باور یې درلود د ایټالیا اصلي موخه د نیس، کرس، تونس او جیپوتي خپلول دي. د ۱۹۳۸ زکال د نومبر په ۳۰مه نېټه د ایټالیا د بهرنیو چارو وزیر، ګالئاتسو چاتو ملي شورا ته په خبرو کې د «ایټالوي وګړو د طبیعي هیلو» اړوند وویل چې د «نیس! کرس! ساوي! تونس! جیپوتي! مالتا!» په شعارونو یې ملاتړ وشو. د همدغې ورځې په وروستیو کې موسولیني لویې فاشېستي شورا ته په وینا کې د هغو موضوعاتو اړوند خبرې وکړې چې ده «د فاشېستي تحرک» فوري موخې بللې. په دغو کې البانیا؛ تونس؛ له فرانسې څخه نه جلا کېدونی کرس ټاپو؛ د سویس کانتون ټیچینو او د وار سیند په ختیځ کې له ساوي پرته د نیس په ګډون د فرانسې ټول قلمرو شامل وو.

د ۱۹۳۸ زکال په سپټمبر میاشت کې د ایټالیا پوځ په البانیا باندې د برید نقشه طرح کړه. د ۱۹۳۹ زکال د اپرېل په اوومه نېټه ایټالوي ځواکونه دغه هېواد ته ننوتل او د دریو ورځو په ترڅ کې یې د دغه هېواد ډیری برخې اشغال کړې. البانیا هغه قلمرو و چې ایټالیا ترې کولای شو د خپل اضافي نفوس لپاره د «ژوندانه د فضا» په برابرولو کې ګټنه وکړي او همدارنګه یې په بالکان کې د ایټالیا د نورو پراختیا غوښتونکو پلانونو لپاره د نښتو ترسره کولو په موخه کافي ځای درلود. د ۱۹۳۹ زکال د مۍ په ۲۲مه نېټه ایټالیا او جرمني د سټیل/فولاد هوکړه لاسلیک کړه او له مخې یې دواړو هېوادونو پوځي ائتلاف جوړ کړ. دغه هوکړه له ۱۹۳۶ زکال راوروسته د ایټالیا او جرمني د اړیکو اوج و، خو دفاعي ماهیت یې نه درلود. پر ځای یې دغه هوکړه «د فرانسې او بریتانیا پر وړاندې د ګډې جګړې» په موخه طراحي شوې وه، په داسې حال کې چې ایټالوي چارواکي باوري و دغسې جګړه په څو کلونو کې نه رامنځته کېدونکې ده. ورته مهال د دغه ډول ایټالوي انګېرنو سره هم دغه هوکړې د سولې کومې دورې ته اشاره نه لرله او جرمنانو په پولنډ باندې د خپل برید لپاره پلان جوړونې ته دوام ورکړ.