په افغانستان کې قومي تاوتریخوالی

.این سسشرا رو ول کنین بزارین من براتون بگم چه کردم یه دختره افغانی(خودش تو راه میگفت من افغانی نیستم بهم میگن افغانی ازبکم و از این شروروا) رو سر پارک آزادی اسنپ گرفت منم سوارش کردم بهش تو راه ابمیوه دادم به ابمیوه از سرنگ بی هوشی زده بودم خورد بیهوش شد وقتی بلند شد داشتم از باسن توی پارکینگ ساختمون خرابه (نیمه کاره) علی صحرایی میکردمش اونم جیغ میزد منم دهنشو گرفتم یکی خوابوندم تو دهنش کردم تو کیوسکش لامصب پرده داشت جر خورد خون اومد به گند کشید ماشینمو توخمی ابم اومد اینم اه میکشید و گریه میکرد و فوش میداد منم میخوابوندم تو دهنش پیستوناش کوچیک بود میمالیدم جیغ میزد کویرمو کردم تو دهنش گازش گرفت تا توخمام سوخت منم عصبی شدم از تو ماشین پرتش کردم بیرون تا میخورد زدم تو دهنش دوتا دندونش افتاد دیگه فقط گریه میکرد و رو زمین تقلا و خون ریختن از دهنش و اخر رفتم انداختمش توی سمت بیابونی جاده رفسنجان

نفوس پېژندنه

افغانستان کې ۱۴ قومونه په رسمیت پېژندل شوي او هغه دا دي: تاجیکان، پښتانه، هزاره ګان، ازبکان او نور قومونه چې هر یو یې د ټول نفوس تر ۲ سلنې کمه برخه جوړوي. په افغانستان کې د قومونو په اړه تر ټولو وروستۍ سرشمېرنه په ۲۰۱۴ کال کې د اسیايي بنسټ له خوا تر سره شوه.  همدې سرشمېرنې له مخې، پښتانه ۴۰ سلنه، تاجیکان ۳۰ سلنه، هزاره ګان ۱۵ سلنه، اوزبکان ۸ سلنه، ترکمن ۲ سلنه، ایمان ۲ سلنه، بلوچ ۱ سلنه، نورستانيان ۱ سلنه او پشه ییان ۱ سلنه.

جغرافیايي وېشنه

د افغانستان قومي ډلې په اصل کې د هېواد په څلورو زونونو کې وېشل شوي دي. دغه زونونه د هرات، کابل، مزارشریف او قندهار په نوم یادیږي. غرنۍ سیمې، سیندونه او د بېخبېناوو نشتوالی د دې لامل ګرځیدلی تر څو د همدې زونونو تر منځ د اړیکو ټینګښت او تګ راتګ محدود شي او په پای کې د قومي ډلو تر منځ واټن هم زیات شي.

۱۸۸۰-۱۹۰۱ میلادي

عبدالرحمن خان له ۱۸۸۰ څخه تر ۱۹۰۱ کال پورې د افغانستان امیر و. په همدې وخت کې هغه قومي اکثریت چې تل پښتنو ته ویل کېږي، په پراخه کچه سره لوړې ژورې درلودي. په ۱۸۹۳ کال کې کله چې امیر عبدالرحمن خان د پښتنو سیمې بریتانوي هند ته ورکړي، د پښتنو شمېر را کم شو. خو بیا هم، وروسته له هغه چې امیر د هېواد په شمال کې پښتانه ځای پر ځای کړل، د پښتنو شمېر بیا هم زیات شو.

عبدالرحمن خان په ۱۸۸۰ او ۱۸۹۰ یمه لسیزه کې له هېواد څخه د هزاره ګانو د شړلو په خاطر له هغوی سره جګړه اعلان کړه او تر هغه بریده ورسېد چې د هغوی د وژنې فرمان یې ورکړ. په دغه وخت کې هزاره ګان په دې خاطر چې شیعه ګان دي نه سني، نو د افغانستان له نورو قومونو څخه به بېل ګڼل کېدل. عبدالرحمن خان چې یو سني پښتون امیر و، نو خلک یې د هزاره ګانو پر وړاندې تاوتریخوالې ته وهڅول.

د هزاره ګانو دغه نسل وژنه د نورو مذهبي پښتنو مشرانو له خوا هم تر سره کېده. پښتنو ته ویل شوي و چې که چېرته هغوی له هزاره ګانو سره په جګړه کې ووژل شي، نو خدای پاک به هغوی ته ډېر اجر ورکړي.

د همدې جګړو په درشل کې شاوخوا ۶۰ سلنه هزاره ګان ووژل شول او یو زیات شمېر یې ګاونډیو هېوادونو ته وتښتیدل. په افغانستان کې پاتې هزاره ګان په غلامۍ کې ونیول شول او د نورو قومونو په تیره بیا د پښتنو له ځورونې سره مامخ شول.

۱۹۰۱- ۱۹۷۸ میلادي

په دغه دوره کې پښتنو هڅه وکړه تر څو له افغانستان څخه بېل یو خپلواک پښتونستان جوړ کړي. په پام کې و چې دغه فرضي هېواد د ډیورنډ کرښې دواړو غاړو ته د پرتو پښتنو په سیمو کې رامنځته شي. دغه مسئله او داسې نورې ورته مسئلې د دې لامل وګرځېدي تر څو په افغانستان کې نورې بېلابېلې سیاسي ډلې په مخ زیاتیدونکي ډول د خپلو قومي ارمانونو پر محور باندې رامنځته شي. د بېلګې په توګه، نشنلیست پښتانه سره را ټول شول او د افغان ملت په نوم سیاسي ګوند یې جوړ کړ، هغه ګوند چې د پښتونستان د جوړیدو لپاره یې مبارزه کوله.

سردار محمد داوود په ۱۹۷۳ ز کال کې د افغانستان د ولسمشر په توګه واک تر لاسه کړ. که څه هم هغه ته یو واک غوښتونکی کس ویل کېږي، خو د خپلې واکمنۍ په مهال یې افغانستان یو جمهوري هېواد اعلام کړ.

۱۹۷۸ – ۱۹۹۲ کلونه

په ۱۹۷۸ کال کې د غوايي انقلاب رامنځته شو. د اړدوړ په دغه دوره کې د افغانستان د خلق د دیموکراتیک ګوند (PDPA) له خوا کودتا تر سره کول او تر ۱۹۹۲ کال پورې د همدې ګوند له خوا د حکومت د واګو په لاس کې نیول شامل وو. هغو کسانو چې په انقلاب کې یې لاس درلود، د ۱۹۷۸ کال د اپریل په ۲۷مه یې داوودخان وواژه او د حکومت کنټرول یې په لاس کې ونیو.

داسې باور کېږي چې دغه کودتا د هغو مارکسیستانو/کېڼ اړخو له خوا تر سره شوه، کوم چې پخواني حکومت دوی د خپلې ایډیالوژۍ له امله ځورولي وو. د افغانستان د کېڼ اړخو په سیاست کې د عطف ټکی د ۱۹۷۸ کال د اپریل په ۱۷مه د میراکبر خیبر وژل کېدل و. میراکبرخیبر د افغانستان د خلق دیموکراتیک ګوند مشر و، چې د هغه له مړینې څخه موده وروسته د دې ګوند نور مشران هم ونیول شول.

څېړونکې په دغه کودتا کې د شوروي اتحاد پر لاسوهنې باندې هم د اختلاف نظر لري.

د طالبانو حکومت (۱۹۹۲ – ۲۰۰۱ ز)

پښتانه طالبان چې د ۱۹۹۰ یمې لسیزې په منځنیو کې واک ته ورسېدل، د خپلو مخالفینو پر وړاندې یې ظالمانه جرمونه تر سره کړل، چې په هغو کې هزاره ګان، تاجکان او ازبکان شامل وو. د ملګرو ملتونو سازمان په ۱۹۹۸ کال کې طالبان پر دې تورن کړل چې «د سیاسي او پوځي دلایلو» له مخې اجازه نه ورکوي تر څو د ملګرو ملتونو د خوړو نړیوال سازمان هغه بېړني خوراکي توکي پریږدي چې له سختې لوږې څخه ځورمنو ۱۶۰۰۰۰ خلکو (چې زیاتره یې هزاره ګان او تاجکان و) ته ورسیږي. د ملګرو ملتونو سازمان ویلي وو چې طالبان د خپلې پوځي اجنډا له مخې وږې خلک د مرګ کندې ته ور ټیله کوي او له بشرپاله مرستو څخه د جګړې د وسلې په توګه کار اخلي. د پښتنو له خوا استعمار او پښتون نشلنیزم، د طالبانو د ایډیالوژي یوه برخه وه.

د شمال ټلواله له طالبانو سره د مخالفت لپاره رامنځته شوې وه چې په کې هزاره ګان، تاجکان او ازبکان شامل و. دغه ډله د امریکا، ایران، روسیې او هندوستان په څېر هېوادونو له خوا ملاتړ کېده. شمال ټلوالې په ۱۹۹۷ کال کې شاوخوا ۲۰۰۰ طالبان چې په جګړه کې یې نیولي وو، ووژل.

طالبانو د ۱۹۹۸ کال د اګسټ په ۸مه پر مرازشریف برید وکړ. طالبانو د ښار له نیولو وروسته، د قومیت له مخې په تیره بیا د هزاره ګانو او ازبکانو په وژنه پیل وکړ. دغه وخت کې د طالبانو له خوا سړي، ښځې او ماشومان وژل کېدل، ځکه چې د ملي جنبش اړوند ازبک ملیشو له خوا شاوخوا ۱۵۰۰ تر ۳۰۰۰ طالب سرتیري وژل شوي وو. دغې قومي تصفیې شاوخوا ۵۰۰۰ تر ۶۰۰۰ پورې خلک ووژل.

د افغانستان جګړه

په ۲۰۰۱ ز کال کې د بشر د حقونو د څار ډلې خبرداری ورکړ، چې په افغانستان کې د قومونو تر منځ د جګړو د زیاتوالې له امله د قومي زورزیاتیو احتمال مخ پر زیاتیدو دی. په زرګونو پښتانه د ملي جنبش اړوند ازبک ملیشو نه په تیښتې سره مهاجر شول او ځینو یې د چور چپاول، جنسي تیري او انسان تښتوونې د پیښو رپوټونه ورکړل. ویل کېږي چې دا پیښې په ۲۰۰۱ کال کې او وروسته له هغه چې پښتانه طالبان له واک څخه وشړل شول په دې تور تر شره شول چې ګواکې همدا پښتان په شمال کې د طالبانو ملاتړي وو او له ټولو یې وسله یوړه.

سیاسي تدابیر

د افغانستان ولسمشر حامد کرزي په ۲۰۱۰ کال کې د پر له پسې قومي تاوتریخوالو لپاره یوه پلاوی وټاکه، ځکه چې د هغه په اند دغه زورزیاتی د طالبانو د بغاوتونو د کنټرول لپاره پوځي هلې ځلې ګډوډوې.