په افغانستان کې د ۲۰۱۴ زکال ولسمشریزې ټاکنې

په افغانستان کې د ۲۰۱۴ زکال د ولسمشریزو ټاکنو لومړی پړاو ټاکنې د اپرېل په پنځمه نېټه او دویم پړاو ټاکنې یې د جون په ۱۴مه نېټه ترسره شوې. د وخت د ولسمشر حامد کرزي کاري دوره نوره پای ته رسېدلی وه او د نوماندۍ په شرایطو نه برابرېده. ولسمشریزو ټاکنو ته د نوماندانو د نوم ثبتونې پړاو د ۲۰۱۳ زکال د سپټمبر له ۱۶مې نیټې څخه د ۲۰۱۳ زکال د اکتوبر تر ۶مې نېټې دوام وکړ. په پایله کې په ټولیز ډول ولسمشرۍ ته ۲۷ تنه نوماندان شول. ورته مهال د ټاکنو خپلواک کمیسیون ۱۶ نوماندان د ټاکنو د بهیر په شرایطو برابر وه نه ګڼل او یوازې ۱۱ تنه یې دغې سیالۍ ته پرېښودل. د ۲۰۱۴ زکال تر اپرېل میاشتې پورې درې نور نوماندان هم له سیالۍ پر شا شول او پرېکړه یې وکړه چې د پاتې اتو نورو نوماندانو څخه د یو شمېر نوماندانو ملاتړ وکړي. نظر پوښتنو وښووله چې ډاکټر محمد اشرف غني او عبدالله عبدالله په ټاکنو کې مخکښ نوماندان دي؛ همدا و چې په لومړي پړاو ټاکنو کې ډاکټر عبدالله له ډاکټر محمد اشرف غني څخه زیاتې رایې ترلاسه کړې خو یوه هم له پنځوس سلنه زیاتې رایې خپلې نه کړې. همدا و چې دویم پړاو ټاکنې د لومړي پړاو له ټاکنو څه باندې دوه میاشتې وروسته د جون په ۱۴مه نېټه ترسره شوې. تمه کېده چې د دغو ټاکنو لومړۍ پایلې د جولای په ۲مه او وروستۍ پایله یې د جولای په ۲۲مه اعلان شي. خو په دویم پړاو ټاکنو کې د پراخو درغلیو تورونه لامل وګرځېدل چې د ټاکنو پایلې وځنډېږي. په پایله کې د متحده ایالاتو د بهرنیو چارو وزیر جان کري د دوه سیالو نوماندانو؛ ډاکټر غني او عبدالله ترمنځ منځګړیتوب وکړ. د ډاکټر غني، عبدالله او کري ترمنځ له یو لړ خبرو اترو وروسته دواړه نوماندان د ملي وحدت د حکومت په جوړولو سره هوکړې ته ورسېدل او حکومت یې ۵۰ - ۵۰ سلنه ووېشه. د دغې سیاسي پرېکړې پر مټ د ډاکټر عبدالله لپاره د اجرایوي ریاست ځانګړې څوکۍ رامنځته شوه . د ملي وحدت د حکومت دوره د ۲۰۱۹ زکال په سپټمبر میاشت کې د راتلونکو ولسمشریزو ټاکنو له ترسره کېدو وروسته پای ته ورسېده.

دا د افغانستان په تاریخ کې لومړنی ځل و (او تر اوسه پورې یوازنی ځل دی) چې واک په دیموکراتیکه بڼه له یوه ولسمشر څخه بل ولسمشر ته ولېږدېد.

کړنلار

د ۲۰۱۳ زکال د جولای په ۱۷مه د افغانستان ملي شورا دوه داسې ټاکنیز قوانین تصویب کړل چې په خپل وخت د ټاکنو لپاره ډېره مهم و. ولسمشر کرزي یو له دغو قوانینو څخه لاسلیک کړ او تمه کېده چې بل به یې هم په چټکۍ لاسلیک کړي. لومړنی قانون یې چې لاسلیک کړ د افغانستان د ټاکنو د کمیسون او د ټاکنیزو سرغړونو د څېړلو او شکایاتو د اورېدو د کمیسیون جوړښت یې وټاکه. بل یې هم د رایو ورکولو د ډول اړوند و. پاکستان هم د ټاکنو پر مهال له افغانستان سره خپلې پولې وتړلې څو د وسله والو مخالفینو د احتمالي بریدونو کچه راکمه کړي.

داسې راپورونه هم خپاره شول چې په یو شمېر ټاکنیزو مراکزو کې د خلکو د زیاتې ونډې له امله د رایو ورکولو پاڼې خلاصې شوې.

نوماندان

د ۲۰۱۳ زکال د اکتوبر په ۶مه چې د نوماندانو د نوم ثبتونې وروستۍ ورځ وه د ټاکنو خپلواک کمیسیون ټاکنو ته د ۲۷ نوماندانو د نوم ثبتونې اعلان وکړ. د دغو نوماندانو په ډله کې لاندې کسان شامل و:

• ډاکټر محمد اشرف غني، د مالیې پخوانی وزیر
• دل آغا کوهدامني
• اسحاق ګیلاني
• حشمت غني احمدزی
• قطب الدین هلال
• قیوم کرزی، د ولسمشر حامد کرزي ورور چې سوداګر او سیاستوال و
• فضل کریم نعیمي
• زلمی رسول، د بهرنیو چارو پخوانی وزیر
• عبدالرسول سیاف
• بسم الله شیر، د ملي وفاق ګوند مشر
• عبدالرحیم وردګ، د ملي دفاع پخوانی وزیر
• عبدالله عبدالله، د بهرنیو چارو پخوانی وزیر، د افغانستان د ملي ائتلاف مشر او په ۲۰۰۹ زکال کې د ولسمشریزو ټاکنو نوماند

له دې سره د اکتوبر په ۲۲مه د افغانستان د ټاکنو خپلواک کمیسیون د ټاکنو له بهیر څخه ۱۶ نوماندان په شرایطو برابر وه نه ګڼل او یوازې ۱۱ نوماندان یې په دغه سیالۍ کې پرېښودل. دغه نوماندان د مختلفو لاملونو له امله په شرایطو برابر وه نه بلل شول چې په دغو کې د زده کړو کچه، د اسنادو لرل او همدارنګه د اړتیا وړ کافي لاسلیکونو نه راغونډول شامل و. له ټاکنو ویستل شوو نوماندانو ۲۰ ورځې وخت درلود څو د دغې پرېکړې اړوند اعتراض وکړي؛ همدا و چې د ټاکنو خپلواک کمیسیون د تائید شوو نوماندانو نوملړ د ۲۰۱۳ زکال د نومبر په ۱۹مه خپور کړ.

ټاکنیزې مبارزې

د ۲۰۱۴ زکال د مارچ په ۶مه قیوم کرزی د زلمي رسول په ګټه له نوماندۍ پر شا او له هغه یې ملاتړ اعلان کړ. د هغه له خوا له ټاکنو څخه د پر شا کېدو د اعلامیې د خپرولو په ځنډ سره د هغه نوم هم د رایو په پاڼه کې چاپ شو؛ له دې سره کرزي له خپلو ملاتړو وغوښتل څو رسول ته رایه ورکړي. دوه نورو نوماندانو - سردار محمد نادر نعیم او عبدالرحیم وردګ – ورته چاره ترسره کړه څو د پښتنو پیاوړی ټاکنیز ټکټ جوړ کړي.

پایلې

د ټاکنو لومړنۍ پایلې د اپرېل په ۲۶مه اعلان او وروستۍ یې هم د مۍ په ۱۵مه اعلان شوې. شاوخوا ۱۲ میلیونه کسانو په ټاکنو کې د رایو ورکولو په موخه نومونه ثبت کړي و او همدارنګه نږدې ۸ میلیون افغان کډوال هم د رایو ورکولو په شرایطو برابر و.

یو نوماند هم له ۵۰ سلنه زیاتې رایې خپلې نه کړې او له همدې امله دویم پړاو ټاکنې د جون په ۱۴مه ترسره شوې. په پام کې وه چې لومړنۍ پایلې د جولای په ۲مه اعلان شي، خو د جولای ۷مې نېټې ته وځنډېدې. د پایلو اعلان وښووله چې ډاکټر محمد اشرف غني د ۵۶.۴٪ رایو ګټونکی دی.

په ټاکنو کې د پراخو چلوټیو د تورونو له امله د متحده ایالاتو د بهرنیو چارو وزیر جان کري د جولای په ۱۲مه اعلان وکړ چې ټولې رایې باید بیاځلي د ملګرو ملتونو د سازمان تر څارنې لاندې وشمېرل شي. له بېرته شمېرنې وروسته د معتبرو رایو شمېر له ۷ میلیون ۹۷۲ زره ۷۲۷ رایو څخه ۷ میلیون ۱۲۰ زره ۵۸۵ رایو ته راکم شو. خو له دې سره هم پایلو د ۵۵.۳ سلنه رایو په ګتلو ډاکټر اشرف غني بریالی وښود.

پایله

د اګست په ۲۴مه نېټه ولسمشر حامد کرزي له دواړو نوماندانو سره ولیدل او له هغوی یې وغوښتل په چټکۍ سره د بیا ارزونې بهیر پای ته ورسوي. د لوړې مراسم د ۲۰۱۴ زکال د سپټمبر په ۲مه نېټه د ملګرو ملتونو د سازمان له طرحې یوه میاشت وروسته تنظیم شول. ولسمشر کرزي همدارنګه څرګنده کړه چې د ټاکنو د پایلو پر سر د دواړو نوماندانو ترمنځ جنجال د افغانستان د سیاسي حالت د خرابېدو لامل ګرځي. په داسې حال کې چې کرزي هوډ درلود د سپټمبر په ۲مه واک پرېږدي خو د امنیتي اندېښنو له امله پر خپل ځای پاتې شو. له دې سره چې متحده ایالاتو دواړو نوماندانو ته وړاندیز وکړ چې د واک پر ویش هوکړې ته ورسېږي او په پیل کې هوکړې ته ورسېدل، خو لا هم د ټاکنو پایلې اختلافي پاتې شوې. د ملګرو ملتونو د سازمان له خوا اعلان شوو شمېرو ونشو کولای عبدالله تر اغېز لاندې راولي ځکه هغه ټینګار درلود چې د حساب کولو ټیم نه شي کولای په دویم پړاو کې د شمېرل شوو یو میلیون اضافي رایو توضېح وړاندې کړي. د ډاکټر غني ملاتړو ټینګار درلود چې دوی د روغې په لټه کې دي او د مذاکرې دروازې یې د ټاکنیز سیال پر مخ پرانیستې دي.

د سپټمبر په ۱۹مه د ټاکنو خپلواک کمیسیون ولسمشر غني د ټاکنو ګټونکی اعلان کړ. پنځه ساعته وروسته منتخب ولسمشر ډاکټر محمد اشرف غني او عبدالله د واک د ویش هوکړه لاسلیک کړه چې عبدالله عبدالله ته یې د اجرایوي ریاست مهمه څوکۍ ورکړه. دغه هوکړه په ولسمشریزه ماڼۍ کې د پخواني ولسمشر حامد کرزي په شتون کې لاسلیک شوه. د ډاکټر عبدالله په غوښتنه په دغه هوکړه کې پرېکړه وشوه چې د ټاکنو خپلواک کمیسیون به د د دویم پړاو د ټاکنو کره شمېرې نه اعلانوي.