په افغانستان کې د جګړې زماني لړئ (۲۰۰۲ – ۲۰۲۱)

په ۲۰۰۱ کال کې پر افغانستان د امریکا برید پیل شو او په ۲۰۲۱ کال کې پای ته ورسېد. دا یرغل د سپټمبر د یوولسمې  بریدونو په ځواب کې، چې د القاعدې لخوا ترسره شول په لاره واچول شو. د افغانستان جګړه د امریکا تر ټولو اوږده جګړه وه.

لاندې معلومات په افغانستان کې د جګړې یوه نسبي زماني لړۍ په ګوته کوي. د ۲۰۰۱ کال د اکټوبر د ۷ نیټې څخه مخکې پیښو لپاره، ۲۰۰۱ کال په افغانستان کې وګورئ. 

۲۰۰۱ کال

• د اکټوبر ۷: (سیمه ایز وخت، د شپې ۹ بجې): متحده ایالاتو د بریتانیې په ملاتړ پر افغانستان یرغل پیل کړ، او د طالبانو پر پوځي او مخابراتي بنسټونو او د ترهګرو د روزنې پر شکمنو مرکزونو یې بمونه او کروز توغندي وویشتل. دا بریدونه په کابل، کندهار او هرات کې وشول.
• د اکټوبر ۹:  د کابل په ختیځ کې په یوه ودانۍ کې، یوه کروز توغندي د ملګرو ملتونو د ماین پاکۍ څلور کارکوونکي ووژل او څلور نور یې ټپیان کړل.
• د اکټوبر ۱۹: د ۷۵م رنجر غونډ د دریم رنجر د کنډک سرتېرو او نورو په افغانستان د هوا له لارې برید وکړ او د کندهار هوایي ډګر یې چې د راینو هدف تر نوم لاندې و، ونیو.
• د اکټوبر ۲۶: عبدالحق ووژل شو.
• د نومبر ۶: زاري، کشنده او آق کپروک د شمالي ټلوالې لاس ته ولوېدل
• د نومبر ۸: پاکستان یوازینی هېواد و چې تر دې خت پورې یې له طالبانو سره دیپلوماتیکې اړیکې درلودې، د افغانستان له واکمنانو یې وغوښتل چې په کراچۍ ښار کې خپله قونسلګري وتړي.
• د نومبر ۹: د مزار شریف جګړه.
• د نومبر ۱۰: طالبانو او د شمالي ټلوالې جنګیالیو ادعا وکړه چې د افغانستان شمالي ستراتیژیک ښار، مزار شریف یې نیولی دی.
• د نومبر ۱۱: خبریالان؛ پی یر بیلوډ، جوهان سټون او ولکر هینډلوک په یو کمین کې ووژل شول. 

• د نومبر ۱۲: د شمالي ټلوالې د عسکرو د پرمختګ نه مخکې، طالب ځواکونو کابل پرېښود.
  • په هرات کې د ٢٠٠١ کال پاڅون.
• د نومبر ۱۴: د شمالي ټلوالې جنګیالیو د افغانستان پلازمېنه کابل ونیو او ورپسې یې تقریباً د افغانستان ټول شمال تر کنټرول لاندې راوست.
• د نومبر ۱۶: د القاعدې پوځي مشر محمد عاطف د امریکا په هوايي برید کې له منځه لاړ.
• د نومبر ۱۹: څلور بهرني خبریالان – هیري برټن، ماریا ګرازیا کتولي، عزیزالله حیدري او جولیو فوینټس – په یوه کمین کې ووژل شول.
• د نومبر ۲۵: د افغانستان په شمال کې د طالبانو وروستی سنګر کندز، د شمالي ټلوالې تر کنټرول لاندې راغی، خو لږ مخکې پاکستاني الوتکو څو زره طالبان او د القاعده جنګیالي او د هغوی پوځي سلاکاران وژغورل. په دې وخت کې طالبانو د هېواد له ۲۵٪ څخه کمه خاوره په لاس کې درلوده، چې په ځانګړې توګه په سوېل کې د کندهار شاوخوا سیمې وې.
  • د کندهار په سوېل کې د متحده ایالاتو سمندري ځواکونه د چورلکو په واسطه په کمپ رینو کې راښکته شول او د الوتکو لپاره یې د هوایي ډګر په چمتو کولو پیل وکړ. دوی د کندهار او پاکستان ترمنځ لویه لاره هم ونیوله.
  • د قلعه جنګي جګړه. د بن لادن وفادارو ځواکونو په کندز کې له تسلیمېدو وروسته، مزار شریف ته نږدې خپل زندان ته وسلې په قاچاقي ډول یوړې. دوی د شمالي ټلوالې د زندان په ساتونکو او په یو وسلتون برید وکړ. د امریکا ځانګړو ځواکونو د هوايي بریدونو غوښتنه وکړه. سلګونه بندیان او همدارنګه د ټلوالې ۴۰ جنګیالي او د امریکا د سي آی اې یو کارکوونکی، جاني مایکل سپان ووژل شول. سپان د متحده ایالاتو او اېتلاف لومړۍ جنګی مرګ ژوبله ده. د جان واکر لیند په نوم یو ځوان امریکایی د بلواګرو تر منځ وموندل شو او د ترهګرۍ په تورونو امریکا ته ولېږدول شو. .

• د ډسمبر ۶: کندهار سقوط وکړ.
• ډسمبر: د طالبانو او القاعدې جنګیالیو پر وړاندې د تورې بورې جګړه؛ ویل کېږي چې اسامه بن لادن په دې جګړه کې په تېښته بریالی شو.
• ډسمبر: د دشت لیلي عام وژنه، ویل کېږي چې سلګونه طالبان په داسې حال کې ووژل شول چې په اوسپنیزو کانتینرونو کې لېږدول کېدل.
• ډسمبر: د بن تړون د افغانستان لپاره له جګړې وروسته حکومتي نظام را منځ ته کړ، او نړیوال سوله ساتی ځواک یې تشکیل کړ.
• د ډسمبر ۲۲: د افغانستان لنډمهاله حکومت د لوړې مراسم ترسره کړل.  

۲۰۰۲ کال

• د جنوري ۴: لومړی امریکایی سرتېری، دلګی مشر ناتن چاپمن د دښمن د ډزو له امله ووژل شو.
• د جنوري په ۲۴، د هزارقدم برید، امریکایانو په تېروتنې د متحدینو پر یوه مرکز برید وکړ چې د کرزي د حکومت لپاره یې وسلې راټولولې.
• د فبروري ۱۴: عبدالرحمن، د افغانستان د هوايي چلند او ګرځندوی وزیر، د قهرجنو حاجیانو له خوا ووژل شو.
• د مارچ ۱: د القاعدې جنګیالیو په وړاندې د اناکونډا عملیات پیل شول.
• د اپرېل ۱۷: د افغانستان ۸۷ کلن جلاوطن پاچا محمد ظاهر شاه بېرته راستون شو.
• د اپرېل ۱۸: د ترنک فارم پېښه، په خپل منځیو ډزو کې څلور کاناډایان ووژل شول.
• د جون ۱۱: د طالبانو له نسکورېدو وروسته، پاچا ظاهر شاه لومړۍ لویه جرګه پرانيستله.
• د جولای ۱: امریکایي۱۳۰ AC-  توپچي الوتکې په ارزګان ولایت کې د واده پر مراسمو برید وکړ، چې ۴۸ ملکي وګړي یې ووژل او ۱۱۷ نور یې ټپیان کړل. امریکا ادعا وکړه، چې د دوی الوتکه د مخه تر برید لاندې راغلې وه.
• د جولای ۶: د ولسمشر مرستیال عبدالقدیر په کابل کې ووژل شو.
• د سپټمبر ۵: د ۲۰۰۲ کال د کابل په بمي برید کې ۳۰ کسان ووژل.  

۲۰۰۳ کال

• د اګسټ ۱۱ – ناټو په رسمي توګه په افغانستان کې د سوله ساتنې قومانده په غاړه واخیسته.
• د ډسمبر ۱۴ – د ۲۰۰۳ کال د لویې جرګې غونډه جوړه شوه ترڅو د افغانستان د وړاندیز شوی اساسي قانون په اړه غور وکړي. 

۲۰۰۴ کال

• د جنوري ۴ – د لویې جرګې له خوا اساسي قانون تصویب شو.
• د جنوري ۲۶ – اساسي قانون د ولسمشر حامد کرزي له خوا توشېح شو.
• د اکټوبر ۹ –  د ۲۰۰۴ کال د افغانستان ولسمشریزې ټاکنې. د هېواد په لومړیو مستقیمو ټاکنو کې حامد کرزي د ۵۵،۴ سلنه رایو په ګټلو ولسمشر شو.

۲۰۰۵ کال

• د جون ۲۸: د سرو وزرونو عملیاتو په پایله کې ۱۹ امریکایان او زیات شمېر طالب جنګیالي ووژل شول.
• د سپټمبر ۱۸: د افغانستان د ۲۰۰۵ کال پارلماني ټاکنې.

۲۰۰۶ کال

• د جنوري ۱۳: د امریکا له خوا په پاکستان کې د دامدولا هوايي برید.
• د فبروري ۱: د افغانستان معاهده تدوین شوه، چې له افغانستان سره یې د نړیوالو همکاریو یو چوکاټ ترتیب کړ.
• د مارچ ۲۹: د لښکرګاه جګړه. طالبانو د ناټو پر اډه برید وکړ.
• د می ۱۵: د مونتېن ترست (د غره ښورول) عملیات پیل شول، چې د طالبانو له نسکورېدو وروسته تر ټولو پراخ عملیات وو.
• جولای: د ناټو د کاناډایي ځواکونو او طالبانو ترمنځ د پنجوايي جګړه.
• د سپټمبر ۲: کاناډایانو د میډوسا عملیات په لاره واچول.
• د سپټمبر ۱۶: د غرني غضب عملیات.

۲۰۰۷ کال

• د فبروري ۲۷: په ۲۰۰۷ کال کې د متحده ایالاتو د مرستیال ولسمشر ډیک چیني د سفر پر مهال د بګرام په هوايي اډه بمي برید.
• د مارچ ۴: د امريکايي ځواکونو له خوا په شينوارو کې ملکي افغانان ووژل شول.
• د مارچ ۶: په هلمند ولایت کې د طالبانو پر ضد د اکیلیز عملیات.
• د مې ۱۲: ملا دادالله ووژل شو.
• د مې ۱۳: د افغانستان – پاکستان نښتې.
• د جون ۱۵: د چورا جګړه پیل شوه.
• د جون ۲۸: د حیدراباد هوايي برید کې د ښځو او ماشومانو په ګډون ګڼ شمېر ملکي وګړي ووژل شول.
• د جولای ۱۹: په افغانستان کې د سوېلي کوریا د وګړو د برمته کېدو له امله د ۲۰۰۷ کال کړکېچ پیل شو.
• د اګسټ ۱۶: د ننګار خېلو ډله ییزه وژنه – د یوې امېدواره ښځې او ماشوم په ګډون اته ملکیان هغه وخت ووژل شول چې پولنډي پوځیانو  ننګار کلی  بمبار کړ. اووه سرتېري په جنګي جنایت تورن شول.
• د نومبر ۶: په  ۲۰۰۷ کال کې د بغلان د بورې فابریکې په سیمه بمي چاودنې د شپږو افغان وکیلانو په ګډون ۷۵ کسان ووژل.
• د ډسمبر ۷: د موسی کلا جګړه، چې په هلمند ولایت کې لویه جګړه وه.

۲۰۰۸ کال

• د جنوري ۱۴: د ۲۰۰۸ کال د کابل سرینا هوټل برید شپږ کسان مړه کړل.
• د فبروري ۱۷: د ۲۰۰۸ کال د کندهار بمي برید ۱۰۰ تنه ووژل، چې د جګړې تر ټولو وژونکی ځانمرګی برید و.
• د جون ۱۰: د ګورا پرای هوايي برید په پاکستان کې ۱۱ پاکستاني شبه نظامي سرتېري ووژل.
• د جون ۱۳: د سرپوزې پر زندان برید. طالبانو د سرپوزې پر زندان برید وکړ او نږدې ۱۰۰۰ بندیان یې خوشي کړل.
• د جولای ۶: په ده بالا کې د واده په مراسمو بمباري. په ننګرهار ولایت کې ۴۷ ملکي وګړي چې زیاتره یې ښځې او ماشومان وو، ووژل شول.
• د جولای ۷: په کابل کې د هند پر سفارت بمي برید د څلورو هنديانو په ګډون ۵۸ تنه ووژل. هند د دې برید پړه د پاکستان پر استخباراتي اداره واچوله.
• د جولای ۱۳: د وانت جګړه. طالبانو د ناټو پر یوه اډه برید وکړ او نهه امریکايي سرتېري یې ووژل.
• د اګست ۱۹: طالبانو د اوزبین په دره کې ۱۰ فرانسوي عسکر ووژل.
• د اګست ۲۲: د عزیز آباد هوايي برید شاوخوا ۹۰ ملکي افغانان ووژل.
• د اګست ۲۷: په هلمند ولایت کې د عقاب د عملیاتو غونډه پیل شوه.
• سپټمبر: د متحده ایالاتو او پاکستان شخړې.
• د سپټمبر ۳: د متحده ایالاتو د ځانګړو ځواکونو له خوا د پاکستان په انګور اډه کې برید.
• د نومبر ۳: د ویچ بغټو په کلي کې د واده په مراسمو برید ۳۷ تنه ملکي وګړي ووژل چې ډیری یې ښځې او ماشومان وو.
• د ډسمبر ۱۹: امریکا ژمنه وکړه چې افغانستان ته به ۳۰۰۰ نور سرتېري واستوي.

۲۰۰۹ کال

• د فبروري ۱۱: په کابل کې د ۲۰۰۹ کال د فبروري بریدونه
• د می ۴: د ګرانای هوایی برید، له ۲۰۰۱ کال راهیسې په افغانستان کې د بهرنیو ځواکونو له یرغل وروسته د لوېدیځو پوځي عملیاتو په پایله کې د ملکي مرګ ژوبلې ترټولو زیاې شمېر دی.
• د جولای ۲: د خنجر عملیات پیل شول
• د سپټمبر ۴: د ناټو الوتکو د تیلو پر دوو ټانکرو، چې د طالبانو له خوا تښتول شوي وو، برید وکړ. په دې برید کې شاوخوا ۱۴۲ تنه ووژل شول چې له ۱۰۰ څخه زیات ملکي وګړي وو.
• د ډسمبر ۱: د متحده ایالاتو ولسمشر بارک اوباما د افغانستان د ۲۰۰۹ کال په جګړه کې سرتېرو ناڅاپه زیاتوالی اعلان کړه.
• د ډسمبر ۱۶: د سیپ ټین تریون عملیات، د اوزبین په دره کې، ۱۱۰۰ سرتېرو (چې ډیری یې فرانسوي وو) عملیات پیل کړل.
• د ډسمبر ۲۹: د ځانګړو عملیاتو د ځواکونو له خوا د نرنګ په شپنیو عملیاتو کې لس ملکي افغانان چې زیاتره یې د ښوونځي ماشومان وو، ووژل شول.

۲۰۱۰ کال

• د فبروري ۱۲: د خطابه برید کې د دوو امیدوارو ښځو او یوې پېغلې نجلۍ په ګډون پنځه بې ګناه ملکي کسان ووژل شول.
• د فبروري ۲۱: په ارزګان کې د چورلکې په برید کې، د څلورو ښځو او یو ماشوم په ګډون، له ۲۷ څخه تر ۳۳ ملکي وګړي ووژل شول.
• پسرلی: د ګډو عملیاتو لومړی پړاو د متحده ایالاتو سمندري ځواکونو تر مشرۍ لاندې په لاره واچول شو ترڅو د هلمند ولایت مارجه له طالبانو څخه بېرته ونیسي.
• پسرلی-اوړی: په افغانستان کې د متحده ایالاتو د سرتېرو زیاتوالی خپل اوج ته ورسېد، چې ۲۰۰۰۰ سرتېري په سوېل کې ځای پر ځای شول.
• د جون ۲۳: د آیساف قومندان جنرال سټینلي مک کریسټال وروسته له هغه استعفا وکړه چې په یوه مجله کې یې د اوباما پر اداره نیوکې خپرې شوې.
• د جولای ۲۳: د سنګین هوايي برید په ننګرهار کې ګڼ شمېر ملکي افغانان چې زیاتره یې ښځې او ماشومان وو، ووژل.
• د جولای ۲۵: د افغانستان د جګړې په اړه ویکي لیکس ۹۰۰۰۰ افشا شوي اسناد خپاره کړل.
• د سپټمبر ۱۸: د افغانستان پارلماني ټاکنې ترسره شوې، چې د ټاکنیزو بنسټونو د بې طرفۍ سربېره، په پراخه کچه د درغلیو له امله تر نیوکو لاندې راغلې.
• منی: د ګډو عملیاتو دوهم او دریم پړاو په کندهار کې ترسره شول، چې طالبان یې له دودیزو خوندي ځایونو څخه تېښتې ته اړل کړل.
• منی: د سوېل سیمه ایزه قومانداني له برتانیا څخه امریکا ته ورکړل شوه.

۲۰۱۱ کال

• د جنوري ۲۶: د افغانستان ملي شورا پرانیستل شوه.
• د مې ۱: د متحده ایالاتو د سمندري ځواکونو له خوا د القاعدې عمومي مشر اسامه بن لادن د پاکستان په ایبټ آباد کې، له اسلام آباد څخه یوازې څو کیلومتره لرې ووژل شو.
• د می ۲۳: په کنړ ولایت کې د یوه ځای پرځای شوي ماین د چاودنې له امله ۴ امریکایي سرتېري (د ۲۷ پیاده غونډ د ۲م کنډک غړي) مړه او ۱ تن ټپي شو.
• د جون۴ – ۶: د ګیوی غره څوکې جګړه، هغه وخت را منځ ته شوه چې د متحده ایالاتو د سرتېرو یو دلګې د ګیوی (کونړ ولایت) د غره څوکه د اکمالاتي لوی کاروان د څارنې پرمهال تر هوایي برید لاندې راوسته. له رسېدو سره سم، سختې نښتې ۵۲ ساعته دوام وکړ، چې په پایله کې یې تر ۵۰ زیات طالبان وژل شوي.
• د اګست ۶: یوه CH-47 چینوک چورلکه چې ۳۰ امریکایي سرتېري (د ۱۷ سمندري ځانګړو ځواکونو په ګډون)، ۱ ملکي ترجمان او ۷ افغان سرتېري یې لېږدول، په وردګ ولایت کې د طالبانو د RPG نښه وګرځېده. په دې سقوط کې هېڅوک ژوندي پاتې نه شول. دا پېښه له ۲۰۰۱ کال راهیسې پر افغانستان د امریکايي ځواکونو له یرغل وروسته تر ټولو خونړۍ ورځ بلل کېږي.
• د اګست ۱۱: د CH-47 چینوک د ویشتلو په غچ کې ۱۱ طالب یاغیان وژل کېږي، چې د F-16 په هوایي برید کې له منځه ځي. په همدې حال کې په جنوبي ولایتونو کې د ایساف پنځه سرتېري د یوه ځای پر ځای شوي ماین په چاودنه کې وژل کېږي.
• د سپټمبر ۲۰: پخوانی ولسمشر او د سولې د عالي شورا مشر برهان الدین رباني په کابل کې د طالبانو د ځانمرګي برید په پایله کې ووژل شو.
• ډسمبر ۹: د کونړ ولایت د غازي اباد ولسوالۍ امنیه قومندان محمد اسماعیل په جومات کې د یوه ۱۲ کلن پاکستاني ځانمرګي په برید کې ووژل شو.

۲۰۱۳ کال

د متحده ایالاتو پوځ په ټول افغانستان کې عملیاتو ته دوام ورکړ، او د لومړۍ کرښې د عملیاتي اډو (FOB) تړل یې پیل کړل.

۲۰۲۱ کال

• د مې لومړۍ: طالبانو خپل د اوړي بریدونه پیل کړل.
• د اګسټ ۶: طالبانو زرنج ونیو.
• د اګست ۱۳: د لښکرګاه په جګړه کې طالبان بریالي شول. هرات سقوط وکړ. د کندهار جګړه د طالبانو په بریا پای ته ورسېده.
• د اګسټ ۱۵: طالبانو کابل ونیو. د طالبانو د اسلامي امارت د بیا تاسیس سره سم اسلامي جمهوریت ړنګ شو. د هوا له لارې د کډوالو نړیوال لېږد پیل شو.
• د سپټمبر ۶: د پنجشېر ولايت مرکز، بازارک او نورې ولسوالۍ سقوط شوې، خو مقاومت موجود و.