پانګونه

پانګونه، چې په انګلیسي کې Investment ویل کېږي، هغه پروسه ده چې خلک خپلې پیسې یا سرچینې په یو کاروبار یا فعالیت کې بندوي، د دې په تمه چې په راتلونکي کې ګټه ترلاسه کړي او شتمني یې زیاته شي. که څه هم خلک پانګونه اکثر د پیسو بندولو سره تړلي ګڼي، خو دا مفهوم پراخه مانا لري او په نورو سرچینو لکه وخت، مهارتونو او شخصي امکاناتو باندې هم تطبیقېږي. د بیلګې په توګه، په زده کړو وخت مصرفول یا د مهارتونو پرمختګ ته پام کول هغه ډول پانګونې دي چې په اوږدمهال کې د لوړو عوایدو او ښه اقتصادي حالت لامل کېږي. پانګونه په بېلابېلو کچو ترسره کېږي، د عادي خلکو له محدودو شتمنیو څخه نیولې تر هغو لویو تجارانو پورې چې پراخه شتمنۍ لري. د دې ټولو پانګونو اصلي موخه په راتلونکي کې د اقتصادي امنیت ترلاسه کول دي. خلک د پانګونې له لارې غواړي داسې حالت رامنځته کړي چې که د دندې یا عاید سرچینې له لاسه ورکړي هم، دوې غواړي چ په دې وتوانیږي چ د خپلې پانګې له ګټې څخه خپلې اړتیاوې پوره کړي. د دې تر څنګ، پانګونه د شتمنۍ د زیاتوالي او د ژوند د کیفیت د لوړولو لپاره هم ترسره کېږي.

پانګونه یوازې د خلکو په فردي ژوند کې نه بلکې د ټولنیز اقتصاد په پرمختګ کې هم مهمه ونډه لري. د بیلګې په توګه، که یو څوک وظیفه لري، کېدای شي په راتلونکي کې وظیفه ختمه شي، خو که هغه مخکې پانګونه کړې وي، نو د خپلې پانګې له عاید څخه به د خپلو اړتیاوو پوره کولو توان ولري. دا اقتصادي خپلواکي او ثبات د پانګونې تر ټولو مهمې ګټې دي. په پایله کې، پانګونه د راتلونکي لپاره یو غوره تصمیم دی چې خلک یې په هره کچه ترسره کوي، د کمه عاید لرونکو کسانو څخه نیولې تر لوړو عاید لرونکو پانګوالو پورې.

د پانګونې اقسام

د پانګونې اقسام په اوسني اقتصادي نړۍ کې ډېر ډولونه لري، خو د اسانتیا لپاره کولای شو پانګونه په دوه عمومي برخو ووېشو: مالي پانګونه او د املاکو پانګونه.

• مالي پانګونه هغه ده چې یو شخص خپلې پیسې په مالي سیسټمونو کې بندوي. په دې برخه کې د پانګونې ځینې عام ډولونه شامل دي لکه سټاک (Stocks)، بانډونه (Bonds)، او میوچول سیکیوریټي (Mutual Securities). د سټاک پانګونه د دې معنی لري چې یو شخص د یوې کمپنۍ سهم یا یوه کوچنۍ برخه اخلي، چې د دې سهمونو په ارزښت کې د زیاتوالي په صورت کې ګټه ترلاسه کوي. بانډونه د پور اسناد دي چې د وخت په تېرېدو سره ګټه ورکوي، او میوچول سیکیوریټي د څو خلکو پیسې په یو ګډ مالي صندوق کې ساتي چې په بېلابېلو برخو کې پانګونه وکړي. مالي پانګونه د خلکو لپاره د خپلې شتمنۍ د خوندي کولو او زیاتولو یوه عامه او عملي لاره ده.

• د املاکو پانګونه هغه ده چې یو شخص خپلې پیسې د کورونو، ودانیو یا ځمکو په اخیستلو کې مصرفوي. د دې پانګونې هدف دا وي چې د وخت په تېریدو سره د املاکو قیمت لوړ شي او شخص د دې پانګونې څخه ګټه ترلاسه کړي. د بیلګې په توګه، که یو کس یوه ځمکه واخلي او د وخت په تېرېدو سره د هغې قیمت لوړ شي، نو هغه کولای شي ځمکه په لوړ قیمت وپلوري او ګټه ترلاسه کړي. د املاکو پانګونه په نړۍ کې یو له تر ټولو خوندي پانګونو څخه ګڼل کېږي، ځکه چې د ځمکو او کورونو ارزښت په اوږدمهال کې زیاتېدلای شي.

د پانګې اچونې مهمي مفکورې

1. خطر او ګټه: د پانګې اچونې پریکړې اکثرا د احتمالي ګټې سره د اړوندو خطرونو هم لري او په پانګه اچونه کې خلک ددې خطرونو څخه ځان ساتل او د ګټه ترلاسه کولو لپاره هر وخت پریکړې کوي. د لوړ خطر پانګوونې لکه په لويو شرکتونو یا ځینې کریپټو اسعارو د لوړ عاید احتمال وړاندیز کوي مګر د زیان لوړ چانس هم لري. برعکس، د ټیټ خطر پانګه اچونه، لکه د حکومتي بانډونو په څیر، ډیر بې خطره وي مګر عموما عاید ټیټ وړاندې کوي. نو عموما هغه پانګونه چ تاسې ته هیله درکوي چې تاسې کولی شئ چې زر مالداره شۍ له همغومره ډیر زیان او یا خطر سره وي،‌ برعکس د هغې پانګونې چې د خطر احتمال یې کم وي بیا یې عمومي ګټه هم کمه وي.

1. تنوع: پانګه اچوونکې تنوع کوي. تنوع د خطر د کمولو لپاره د مختلفو شتمنیو، صنعتونو یا جغرافيائی سیمو کې د پانګې اچونې د خپریدو ستراتیژي ده. نو ددې لپاره چې یو پانګو کوونکې خپلې ټولې پیسې په یو تجارت یا کاروبار کې بندې کړي هغه راځي او خپلې پیسې په وړو برخو ویشي او په مختلفو ادارو،‌ کاروبارونو،‌ او سیسټمونو کې بندوي. د مختلفو پانګوونو په کولو سره، پانګه اچوونکي کولی شي چې عمومي خطر کم کړي،‌ ځکه که چیرته یو پانګه ناکامه شي داسې ډیرې پانګه نورې هم د پانګه کوونکي له خوا شوي چې هغه تر اوسه نه دي ناکامې شوي.‌

1. مایعیت:‌ معایت دې ته اشاره کوي چې څومره په اسانۍ سره شتمني په نغدو پیسو بدل کیدی شي پرته لدې چې ارزښت یې د پام وړ اغیزه وکړي. په عمومي ډول سره یوه پانګه په نغدو پیسو بدلول یو خورا لویه پروسه ده،‌ او دا پروسه پانګې پورې هم تړاو لري.‌ مثال په ډول که چېرته پانګه یوه ځمکه وي نو ددې معایت کم دی ځکه یوه ځمکه په نغدو پیسو بدلول یو لوی پروسه ده چې ډیر وخت نیسي،‌ نو تر هغې پورې ته د خپلې ځمکې پانګه په پیسو نشې بدلوی تر څو چې یو بل کس نه وي پیدا شوی چې له تا څخه ځمکه واخلي. لوړ مایع شتمنۍ، لکه سټاک یا بانډونه، په اسانۍ سره د سوداګرۍ وړ دي، او نور خلک یې په اسانۍ اخلي چې  پداسې حال کې چې غیرقانوني شتمنۍ، لکه املاکو، ممکن د پلور لپاره وخت ونیسي او ممکن د ضایع کیدو پرته په نغدو پیسو بدل شي.‌

د پانګې اچونې تاریخ

په منځنیو پیړیو کې د اسلامي نړۍ اقتصادي سیسټمونو کې قراد د پانګې اچونې یو مهم ماډل ګڼل کېده. قراد د پانګوالو او یوه اجنټ تر منځ یوه تړونیزه معامله وه. په دې سیسټم کې، پانګوالو خپلې پیسې یا پانګه یوه اجنټ ته سپارله، او اجنټ به دا پانګه په سوداګریزو فعالیتونو کې کاروله. د دې سوداګرۍ هدف دا و چې ګټه ترلاسه شي، او وروسته به دا ګټه د دواړو خواوو ترمنځ په مخکې ټاکل شوې سلنه ویشل کېده.

په دې سیسټم کې یوه ځانګړې برخه داده چې که تجارت له زیان سره مخ شي، اجنټ د دې زیان لپاره مسؤل نه و، ځکه چې هغه یوازې د پانګې د کارولو مسؤلیت درلود، نه د زیان جبران. دا سیسټم د اسلامي نړۍ په اقتصادي فعالیتونو کې د سوداګرۍ د پراختیا او پانګې د زیاتېدو لپاره یوه اغېزمنه لار وه.

قراد د اقتصادي تاریخ له نظره د لویدیځې اروپا د کمانډا ادارې (Institution of the Commenda) سره ورته والی لري، چې وروسته د اروپا په سوداګریزو چارو کې وکارول شو. دواړه سیسټمونه د پانګې اچونې او ګټې وېش په اصولو ولاړ وو، خو دا پوښتنه چې آیا قراد د کمانډا اساس جوړ کړی دی یا دا دواړه سیسټمونه په خپلواکه توګه رامنځته شوي، تر اوسه په یقین سره نه ده حل شوې.

په پایله کې، قراد د اسلامي نړۍ د اقتصادي نوښت یوه مهمه بیلګه وه چې د پانګې اچونې د اصولو پراختیا او سوداګریزو فعالیتونو ته یې وده ورکړه. دا سیسټم نه یوازې د اسلامي نړۍ په اقتصاد کې بلکې د نړیوالو سوداګریزو نظریو په پراختیا کې هم مهم رول لوبولی دی.

د 1900 لسیزې په لومړیو کې، هغه خلک چې سټاک، بانډونه، او نورې مالي شتمنۍ یې اخیستې اکثرا په رسنیو، ښوونځیو او سوداګرۍ کې د قیاس کونکي په نوم یادیدل. د 1929 د وال سټریټ له حادثې وروسته، په ځانګړې توګه د 1950 په لسیزه کې، د "پانګې اچونې" کلمه د مالي شتمنیو خوندي ډولونو ته اشاره کول پیل کړل، پداسې حال کې چې "قیاس" د مالي دلالانو او د دوی د اعلان کونکو لخوا د خطرناکو شتمنیو لپاره کارول کیده چې په هغه وخت کې مشهور وو. د شلمې پیړۍ له دویمې نیمایي راهیسې، "قیاس" او "قیاس کوونکي" په ځانګړې توګه د لوړ خطر پانګوونې لپاره کارول شوي.

په اقتصاد کې د پانګونې رول

پانګه اچونه د اقتصاد په وده کې یو مهم او اساسي رول لري. کله چې پانګه په تولیدي پروژو کې کارول کېږي، دا د سوداګرۍ د ودې لپاره نوې لارې پرانیزي. پانګه اچونه سوداګرو او شرکتونو ته دا فرصت برابروي چې خپل تولید پراخ کړي، نوې ټیکنالوژۍ جوړې کړي، او بازار ته نوښتونه وړاندې کړي. د دې پروسې په ترڅ کې، نوي کاروبارونه رامنځته کېږي، چې په پایله کې خلکو ته د دندو او روزګار فرصتونه برابروي.

د پانګې اچونې اغېز یوازې د سوداګرۍ په کچه نه دی؛ بلکې د ټول اقتصاد په پراختیا کې هم مرسته کوي. کله چې پانګه د ودې لپاره کارول کېږي، د ټکنالوژۍ پرمختګ چټکېږي، او کله چې ټکنالوژي پرمختګ وکړي د تولید ظرفیت لوړیږي، او په بازارونو کې د سیالۍ فضا غښتلې کوي یعنې هر څوک کوشش کوي چې له یو بل خڅه ښه تولید وکړي. دا سوداګریزې سیال‍‍ۍ او پرمختګونه د ټولنې د ژوند د کیفیت په لوړولو کې مرسته کوي او خلکو ته نوې اقتصادي اسانتیاوې برابروي.

حکومتونه تل د پانګې اچونې هڅونې لپاره ځانګړي ګامونه اخلي. د مالیاتو ګټې، د پانګې اچونې لپاره مالتړي قوانین، او د پانګوالو لپاره مناسب چاپېریال د هغو تدابیرو څخه دي چې حکومتونه یې کاروي. د دې هڅونو موخه دا وي چې پانګه اچوونکي وهڅول شي خپلې پانګې په اقتصادي پروژو کې وکاروي او د اوږدمهال لپاره هم د پانګوال او هم د هیواد د اقتصاد ثبات او پرمختګ تضمین وکړي.