د يږ ټاپو سرچينه کتل

{{مالوماتبکس ټاپو
|نوم=يږ ټاپو
|انځور=Bjørnøya meteorologiske stasjon.jpg
|د انځور اړوند=د يږ ټاپو د [[د هوا پېژندنې اډه]] چي ددې ټاپو په مرکز [[هرويګ‌هاما]] کي موجوده ده
| نخشه =سوالبرد.svg
| نخشه شاليک =يږ ټاپو
| د نخشې اړوند = يږ ټاپو د [[سوالبرد]] په نقشه کې بلکل لاندې و کېڼ لورې ته په ۴کونجه بکس کي ښکاري.
| نخشه۱ = يږ ټاپو.svg
|د نخشې اړوند۱ = د يږ ټاپو ځانګړې [[پښتو]] نخشه
|سمندر=[[بارینتس سمندر]] 
|د اوسېدونکو شمېر=۹
|پلرنی ټاپو=[[سوالبرد]] 
|مساحت= ۱۷۸ کیلومتره مربع
}}
'''يږ ټاپو''' ({{lang-no|Bjørnøya}}، {{IPA-no|ˈbjø̀ːɳœʏɑ|pron}}) يو ټاپو دی چي د سوالبرد [[ټاپوډله|ټاپوډلې]]  و بلکل سويلي لورې ته پروت دی. دا ټاپو د [[بارینتس سمندر]] په لویدیځه برخه کي موجود دی؛ او نوموړی ټاپو  د [[سپيتسبرګین]] او [[نوردکاپ (ناروې)| نوردکاپ]] علاقو  په تقریبا  منځ کي وجود لري، مطلب د دواړو سيمو څخه دلته د وﺭتګ واټن يو برابر دی.

يږ ټاپو د هالنډي پلټونکو [[ویليم بارينتس]] او [[ياکوب وان هيمسکرک]] لخوا د جون پر ۱۰مه په کال ۱۵۹۶ کي وموندل سو. دا ټاپو د قطبي اېږ په نامه هغه مهال ونومول سو چي همدغه دوو هالنډي پلټونکو يو [[يږ]] هلته د لامبو پر مهال وليد. يږ ټاپو د [[تیرا نولیوس]] (''terra nullius'') په توګه په پام کې نیول سوی وو، او وروسته د ۱۹۲۰م کال [[د سوالبرد تړون]] پر اساس دا ټاپو هم د سوالبرد اړوند نورو جزېرو په څېر د ناروې د واکمنۍ برخه سوه.

سره له دې چي دا ټاپو په  يوه لېري او بې ګټې (بې حاصله)  علاقه کې ځای پر ځای دی، خو بيا هم پکښي په تیرو پیړیو کې سوداګریز فعالیتونه لکه؛ د ډبرو سکرو کان کیندنې، کب نیولو او [[نهنګ ښکار|نهنګ‌ښکار]] ترسره سوي دي. په هرصورت، په دې ټاپو کې هیڅ ډول اوسېدنځای هم تر څو کلونو ډیر دوام ونکړ. او نوموړی ټاپو اوس د خلکو څخه خالي دی، البته يوازې هغه خلګ چي ددې ټاپو [[د هوا پېژندنې اډه|د هوا پېژندنې په اډه]] کي چي (''[[هرويګ‌هاما]]'') نومېږي دنده ترسره سره کوي دلته ځای پر ځای دي. په ٢٠٠٢م کال کې دا ټاپو سره د هغه سمندري اوبو چې په څنډه کې يې بهېږي، د [[طبیعي زېرمه|طبیعي زیرمې]] په توګه اعلان سو.

==تاريخ==
[[دوتنه:Ile aux ours.jpg|thumb|250px|right| د [[نهنګ ښکار|نهنګ‌ښکار]] د مرکز پاته سوې کچره په [[کوالرو‌س خليج]]، يږ ټاپو کي]]
[[File:Bjørnøya 5.JPG|right||thumb|يږ ټاپو
 (ناروې)]]
د وایکینګ د دوﺭ [[ماڼو]]ګانو شايد د يږ ټاپو اړوند معلومات لرل، مګر مستند سوی تاریخ يې د ۱۵۹۶م کال د هغه وخت څخه سو  چې [[ویليم بارينتس]] په خپل دریم سفر کې دا ټاپو ولید. هغه دغه ټاپو ته د "Vogel Eylandt" نوم وﺭکړ چي پښتو نوم يې "مرغه ټاپو" دی.
<ref name=Arlov>{{cite book | author=Arlov، Thor B. | title=Svalbards historie | location=Trondheim | |publisher=Tapir Akademisk Forlag | year=2003 | language=no|isbn=82-519-1851-0}}</ref> 
[[Steven Bennet|سټیون بینټ]] په ۱۶۰۳ او ۱۶۰۴ کې نور سفرونه ترسره کړه، او په هغه وخت کي يې د سمندري سرکوزو د نفوس بډاینې (ډېروالۍ) ته هم پام سو. د ۱۷مې پیړۍ د پیل په لومړيو وختونو کي دا ټاپو  د سمندري سرکوزي او دې ته ورته ژويو د ښکار د يوې اډې په توګه کارول کېده.
همدارنګه؛ د سمندري مرغيو  هګاني هم تر  کال ۱۹۷۱ پورې د مرغیو  د زيات شمېر نفوس لرونکو علاقو څخه راټولېدې.<ref name=eggs>{{cite web |last=Circumpolar Seabird Working Group |year=2001 |url=http://arcticportal.org/uploads/q8/qo/q8qoUGSfI0InO8Oi1SW23Q/Technical-no-9.pdf |format=PDF |title=Seabird harvest regimes in the circumpolar nations |access-date=December 20، 2007}} {{Dead link|date=September 2010|bot=H3llBot}}</ref>

د [[مسکووي شرکت]] په ۱۶۰۹ کال کې د انګرېز حکومت لپاره پر دې ټاپو  دعوه وکړه، مګر ددې دعوې څخه بيرته هغه وخت پر شا سوه چې د سمندري سرکوزو ښکار مخ پر کمېدو سو. په ۱۸مې پیړۍ کې دلته يوه روسي اوسېدنځای شتون درلود، او همدغه اوسېدنځای پاته ثبوتونه وروسته [[د روس امپراتوري|د روسیې د امپراتورۍ]] لخوا د ځمکنۍ دعوې د بنياد د اصل اساس په توګه په ۱۸۹۹ کي وکارول سول، او تردې وروسته بيا د [[شوروي اتحاد]] هم بلکل همدغه کړنه په کال ۱۹۴۷ کې بياځلي ترسره کړل.<ref>{{cite book |title=Unknown Europe |last=Meissner |first=Hans Otto |author-link=Hans Otto Meissner |others=trans. Florence and Isabel McHugh |year=1963 |publisher=Blackie & Sons |location=London and Glasgow |pages=158–170 }}</ref>
د يږ ټاپو هیڅکله هم په پراخه کچه يو ډول اوسېدنځای نه وو. د شلمې پیړۍ له پیل څخه د سمندري سرکوزو د اډې پاتې شونې د [[کوالرو‌س خليج]] (''"سمندري سرکوزی دﺭه"'') سيمې په سویل ختیځ کې لیدل کیدی سي. له ۱۹۱۶ څخه تر ۱۹۲۵ پورې، د ډبرو د سکرو د راايستلو فعاليت د شمال ختیځ ساحل په يوه کوچنۍ سیمه کې چي [[تونهايم]]  نومېده ترسره کېدی، مګر د ګټې د نه لاسته راوړلو له امله بیا دا کان کیندنه پای ته ورسېدل. د سړې هوا له امله، د اوسېدنځای پاتې شوني لکه؛ د سمندر پر کيناره باندې نيم نړېدلۍ پول، او بخار اورګاډۍ يې دوې ښه ساتلې نمونې دي تراوسه پورې هلته ځاي پر ځاي دي.

د يږ ټاپو ستراتیژیک ارزښت د ١٩مې پېړۍ په وروستیو کې هغه مهال وپیژندل سو، چي د [[د روس امپراتوري|روس]] او [[المان]] امپراتورۍ په بارینتس سمندر کې خپله لېوالتیا په ډاګه کړه. المانی ژورنالیست او [[خطرمنونكى]] چي [[تیوډور لیرنر]] نومېده، په ١٨٩٨ او ١٨٩٩ کې ددې ټاپو څخه لیدنه وکړه، او بيا يې ددې ټاپو د [[څښتن توب]] (مالکیت) د حقوقو ادعا هم وکړه. په ۱۸۹۹ کې، [[د آلمان د کب نیولو ټولنه|د آلمان کب نیولو ټولنې]] چي لنډ نوم يې (دوف) دی، په بارینتس سمندر کې د [[نهنګ ښکار|نهنګ‌ښکار]] او کب نیولو څیړنې پیل کړي. د دوف ټولنه په پټه د جرمني د سمندري ځواکونو سره په تماس کې وه، او جرمن فوځ د يږ ټاپو د نيولو (لاندې كولو) نظر هم په پام کې نیول سوي وه. دې پرمختګونو ته په غبرګون کې، د روسیې بحري ځواک خپل دفاعي بېړۍ (''Cruiser'') چي [[Russian cruiser Svetlana (1896)| سويتلانا]] نومېده و يږ ټاپو ته ورواستوو، چې هلته ددې کړنو پلټنه وکړي، او پس له دې روسانو د جولای پر ٢١مه په کال ١٨٩٩ کې په يږ ټاپو کې خپل بیرغ پورته کړ. که څه هم [[Theodor Lerner]] ددې عمل په خلاف احتجاج وکړ، خو هیڅ تاوتریخوالی ترسره نسو، او دا مسله په دیپلوماتیک ډول حل سوه، او هيڅ يوه هيواد هم پر ېږ ټاپو باندې د څښتن توب (مالکیت) ادعا ونکړه.<ref name=Arlov/>

دا ټوله ټاپو د ۱۹۱۸ کال څخه تر ۱۹۳۲ پورې د سکرو د کان کیندنې د يو شخصي کمپنۍ ملکيت وو؛ ددې شخصي کمپنۍ  نوم [[بيورنوون آایس|بيورنوون]] دی، چي د ستوانګر د شرکتونو د ټولګې لخوا د ارنه هابیت په مشرۍ پیل سوه، او په ۱۹۳۲ کال کي د ناروې حکومت ددې کمپنۍ ونډې (شېرز)  ترلاسه کړل؛ يعني کمپنۍ يې د حکومت ملکيت کړ.
بيورنوون اوس د دولتي شرکت په توګه شتون لري، او د [[Kings Bay AS]] کمپنۍ سره  په ګډه  اداره کېږي، د [[Kings Bay AS]] شرکت د [[سپيتسبرګین]] د [[Ny-Ålesund]] سيمي عملیات هم پرمخ وړي.<ref name=Statereport>{{cite web | author=Norwegian Ministry of Trade and Industry | year=2005| title=The State's Ownership Report 2004 | url=http://www.odin.no/filarkiv/253150/ownership2004.pdf |format=PDF| access-date=February 27, 2006}} {{Dead link|date=September 2010|bot=H3llBot}}</ref> په ۱۹۱۹ کې د ''[[هرويګ‌هاما]]'' سيمې په شمالي ساحل کې يو ناروېجن راډیو مرکز (''Bjørnøya Radio''، [[د اړیکي شمیره]]: ''LJB''<ref name=radiolist>{{cite web | year = 2005 | url = http://www.wmo.ch/web/www/ois/Operational_Information/VolumeD/VolumeD/Chapter4.pdf |format=PDF |title=List of coastal radio stations |publisher= World Meteorological Organisation |access-date = October 9, 2006}} {{Dead link|date=September 2010|bot=H3llBot}}</ref>) هم پرانيستل سو. وروسته د راډيو دا مرکز  نور هم پراخ سو او د  [[د هوا پېژندنې اډه|هوا پېژندنې يوه اډه]] پکښې ورزياته سوه.

ددې لحاظه چې د [[اتلانتيک سمندر]] څخه د [[سپینه بحیره|سپینې بحیرې]] و بندرونو ته د بار وړونکو او راوړونکو بېړيو لارې د بارینتس سمندر څخه تېرېږي، نو ځکه و يږ ټاپو ته نږدې اوبو د [[دويمه نړېواله جګړه|دوهمې نړیوالې جګړې]] او [[سړه جګړه|سړې جګړې]] پر مهال یو څه ستراتیژیک اهمیت درلود. که څه هم سوالبرد د جرمني لخوا نه وو نيول سوی، خو [[کريګسمارينه|کريګسمارينې]] هلته د ګوتو په شمېر [[د هوا پېژندنې اډه|د هوا پېژندنې مرکزونه]] جوړ کړل. په کال ۱۹۴۱ کې په همدې ټاپو کې يو اتومات راډیو سټېشن هم ځای په ځای سو.
الماني پوځیانو د يږ ټاپو په شاوخوا اوبو کې پر يو څو [[arctic convoys of World War II|ارکټیک کاروانونو]] باندې حملې ترسره کړې، ځکه چې دا هغه اکمالاتي کاروانونه وه چې د [[شوروي اتحاد]] لپاره يې د پوځي اکمالاتو مرستې برابرولې.
جرمن پوځ و ''کاروان پ‌ق ١٧'' ته د ۱۹۴۲ کال د جون او جولای په میاشتو کې ډیر سخت زیانونه ور واړول، خو دا ډول حملو ''د بارینتس بحر په جګړه'' کې چې د ۱۹۴۲ د نوي کال پر شپه باندې ترسره سول چندانې خاص تاثیر ونکړ. د يږ ټاپو د سویل ختیځ سېمې اوبه په ۱۹۴۳ کال کې د نورو سمندري جګړو صحنه هم وه. په نومبر ۱۹۴۴ کې، د [[شوروي اتحاد]] د [[د سوالبرد تړون|سوالبرد تړون]] د لغوه کولو وړاندیز وکړ، او اراده يې دا وه چي د يږ ټاپو د څښتن توب (مالکيت) دعوه وکړي. 
د شوروي اتحاد او د ناروې [[حکومت په جلاوطنۍ کې|د جلاوطنۍ حکومت]] د بهرنیو چارو وزير تريګوه لي تر منځ خبرو اترو د دوهمې نړیوالې جګړې تر پايه پورې داسې هيڅ ډول تړون ته لاره ونه موندل، او د شوروي دا وړاندیزونه هیڅکله هم پلي نسوه.<ref name=Arlov/> په هرصورت، شوروی اتحاد (او وروسته بيا روسیه)، په دې وتوانېدل چې په سپيتسبرګین کې یو څه شتون ولري، او نن ورځ د سوالبرد د بارینتسبورګ ښارګوټی پر ناروېجنه خاوره د روسانو ملکيت دی.

په ٢٠٠٢م کال کې [[د سوالبرد والي|د سوالبرد ولایتي مقام]] دا ټاپو په ګډون دد ټاپو د شاوخوا اوبو د [[طبیعي زېرمه|طبیعي زیرمې]] په توګه اعلان کړ، خو په دې اعلان کې د ناروې د حکومت [[د هوا پېژندنې اډه|د هوا پېژندنې د اډې]] د شاوخوا ۱٫۲ کیلومتر مربع (۱۳٬۰۰۰٬۰۰۰ مربع فوټه) سيمه نده شامله. دا [[طبیعي زېرمه]] د ټاپو د ساحل څخه د څلور سمندري مايلونو  (۷،۴ کیلومتره (۴،۶ میله))  په شاوخوا ټولو اوبو کي هم پلي کېږي.<ref name=Forvplan>{{cite web| author= Sysselmannen på Svalbard (د سوالبرد والي)| year= 2005| title= Forvaltningsplan for Bjørnøya 2005–2010 ("د يږ ټاپو د ۲۰۰۵–۲۰۱۰ لپاره اداري پلان")| url= http://www.sysselmannen.svalbard.no/forvpl_sms.pdf| format= PDF| access-date= November 24, 2005| archive-url= https://web.archive.org/web/20051029191326/http://www.sysselmannen.svalbard.no/forvpl_sms.pdf| archive-date= October 29, 2005| url-status= dead| df= mdy-all}}</ref> 
په ۲۰۰۸ کال کې بيا  بله پریکړه وسوه چې دا مقدار د ۴ سمندري ميلو څخه و ۱۲ سمندري ميله (۲۲ کیلومتره) ته وغځوي، ددې کړني په ترسره کېدو سره د [[طبیعي زېرمه|طبیعي زیرمې]] سيمه نوره هم پراخه سول، او تردې وروسته د طبیعي زیرمې سيمه له ساحل د پیل څخه د ټاپو پر ټوله ۱۷۷ مربع کیلومتره (۶۸ مربع میله)  او د سمندر  پر ۲،۸۰۵ مربع کیلومتره (۱،۰۸۳ مربع میله) پوښي. <ref>{{cite news |title=Enlarged nature reserve around Bear Island |url=http://www.norwaypost.no/News/Enlarged-nature-reserve-around-Bear-Island/menu-id-26.html |work=[[Svalbardposten]] |publisher=The Norway Post |date=December 18, 2008 |access-date=December 18, 2008 }} {{Dead link|date=September 2010|bot=H3llBot}}</ref>
نن ورځ، د ټاپو یوازیني اوسېدونکي نهه تنه دي<ref name=NudieDip>{{cite web | title=Badet naken på Bjørnøya ("Swam naked on Bear island") | year=2008 | url=http://www.siste.no/Innenriks/article3730159.ece}}</ref> 
هغه هم د ناروې د [[د هوا پېژندنې اډه|هوا پېژندنې د اډې]] کاريګر دي چې په په [[هرويګ‌هاما]] علاقه کې ځای پر ځای دي. 
دا اډه د هوا پیژندنې اړوند کتنې ترسره کوي او د لوژستیک او مخابراتو خدمات چمتو کوي، په شمول د راډیو ګړۍ پر [[لوړه فریکونسي|لوړې فریکونسي]] (''HF'') چینلونو 2182/2168 او د [[ډېره لوړه فریکونسي|ډېرې لوړې فریکونسي]] (''VHF'') چینلونه پر 16/12 باندې. د هوا وړاندوینې هره ورځ دوه ځله ددې مرکز څخه لېږدول کیږي، چې پر [[لوړه فریکونسي|لوړه فریکونسي]] (''HF'')  2182/[[ډېره لوړه فریکونسي|ډېره لوړه فریکونسي]] (''VHF'') 16 باندې اعلانېږي. 
دغه مرکز د [[د ېږ ټاپو د چورلکې تمځای|چورلکې تمځای]] هم لري چې [[د ناروې ساحلي ځواکونه]]، ناروېجن [[سکواډرن ٣٠٠]]، او  [[د سوالبرد والي|د سوالبرد د والي]] لخوا ترې کار اخیستل کېږي.
[[دوتنه:يږ ټاپو پښتو.OGG|thumb|left|د يږ ټاپو اړوند فلم (د پښتو ژبې د خط سره) چي په اوسني وخت کې دددې ټاپو د شهرت د سببونو څخه يو دی. دا فلم ترډېره د [[هرويګ‌هاما]] او [[کوالروس خليج]] په سېمو کې جوړ سوی دئ]] 
[[ناروېجن پولر انسټیټیوټ]] و ېږ ټاپو ته کلني سفرونه ترسره کوي، چې ډیری یې د [[مرغان پېژنه|مرغان پېژنې]] د پلټنو سره تړاو لري. د څیړنې ځينې نورې پروژې، چې ډیری یې په جغرافیایي او هوا پیژندنې پورې اړه لري، وس د پخوا په پرتله لږ ترسره کېږي. بیجرنیا ته د انفرادي سفر لپاره ډیر لږ فرصتونه شتون لري
د يو وګړي لپاره و دې ټاپو ته په يوازې سر د سفر ډېږ لږ ممکنه فرصتونه شتون لري. اماتور راډیو چلونکي د ګرميو په مياشتو کې کله ناکله [[ډي‌ایکسپیډېشن]]ونه ترسره کوي.

==د چاپیریال اندیښنې==
که څه هم اوس مهال ېږ ټاپو یا ددې ټاپو په نږدې سيمو کې هیڅ صنعتي فعالیتونه شتون نلري، 
د زهرجن او راډیو اکټیو موادو پواسطه ککړتیا د ټاپو د هغه طبيعت لپاره چي تراوسه پورې ليدل سوی لا نه دی ته یو ستر ګواښ دی.

اوسنۍ سپړنې (پلټنې) چي په بارينتس سمندر کي ترسره کېږي، او ورسره هغه وروستي کړنې چي په پايله کې يې د ناروې د شمالي ساحل څخه هاواخوا د [[Snøhvit]] د [[د طبیعي ګاز ساحه|ګاز ساحه]] نوره هم پراخه کړل سوه، دا خبره په ډاګه کوي چې د چاپېریالپوهنې له پلوه حساس د ناروېجن سمندر او د بارينتس سمندر قطبي او نيمه قطبي سمندري سیمو باندې د پټرولو او ګازو د صنعتي کمپنیو خاص نظر دی.<ref name=Oljedirekt>{{cite web | author=Norwegian Petroleum Directorate | year=2005 | title=Barents Sea exploration celebrates 25 years | url=http://www.npd.no/English/Emner/Geografiske+omraader/Barentshavet/barentshavet_25_aar_jubileum.htm | access-date=March 1, 2006 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051125173505/http://www.npd.no/English/Emner/Geografiske+omraader/Barentshavet/barentshavet_25_aar_jubileum.htm | archive-date=November 25, 2005 | url-status=dead | df=mdy-all }}</ref>

د [[Bellona Foundation|Bellona]] په نامه د چاپیریال اړوند ادارې د ناروې پر حکومت باندې نيوکه کړې ده چي ددې فعالیتونو جواز ورکول يې پرته له کوم باوري محیطي اغیزې له مطالعې څخه ورکړي دي. <ref name=Cato>{{cite web | author=Buch, Cato | year=2002 | title=Snøhvit: Reasons for Bellona's opposition | url=http://www.bellona.no/en/energy/fossil/barents/snohvit/24419.html | access-date=October 18, 2005 | url-status=dead | archive-url=https://web.archive.org/web/20060210104203/http://www.bellona.no/en/energy/fossil/barents/snohvit/24419.html | archive-date=February 10, 2006 | df=mdy-all }}</ref> 

ارګانيک زهر، په ځانګړي توګه [[پولیټ کلورینیټ بایفینیل]] (''PCB'') د يږ ټاپو په بیولوژیکي نمونې کې په ډېر لوړ غلظت (کچه) باندې وجود لري، په خاصه توګه په هغه Arctic char کبانو کې چي د ''Ellasjøen'' په تازه اوبو ژوند کوي.<ref name=Herzke>{{cite journal|author1=Herzke, D. |author2=Evenset A. |title=Polybrominated diphenylethers in biota from Bjørnøya (Bear Island) |year=2004 |url=http://bfr2004.com/Individual%20Papers/BFR2004%20Abstract%20044%20Herzke.pdf |format=PDF |display-authors=etal |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070928115820/http://bfr2004.com/Individual%20Papers/BFR2004%20Abstract%20044%20Herzke.pdf |archive-date=September 28, 2007 |df=mdy }}</ref> د شوروي اتحاد [[اتومي اوبتل]] [[Soviet submarine K-278 Komsomolets|''کمسومولتس'']] د اپریل پر ٧مه په کال ١٩٨٩ کې د يږ ټاپو و سویل لویدیز لورې ته د شاوخوا ۱۳۵ سمندري ميلو په واټن کې ډوبه سوه.<ref name=Montgomery>{{cite journal | author=Montgomery, George | title=The Komsomolets Disaster | publisher=Center for the Studies of Intelligence| year=1995 }}</ref>
امکان لري چې د راډیو اکټیو وړانګو خپرېدل چي د همدې اوبتل د اټومي مرمیو د سرونو څخه ترسره کېږي دا مهال ستونزې رامنځته کوي،  او د شاوخوا اوبو د ککړتیا لامل سوی دی.<ref name=NRPA>{{cite journal |author1=Gwynn, J.P. |author2=Dowdall, M. |author3=Lind, B. | title=The Radiological Environment of Svalbard | publisher=Norwegian Radiation Protection Authority | year=2004 | url=http://www.nrpa.no/dav/9b02076312.pdf|format=PDF}}</ref>

==دا هم وګورئ==
*[[د يږ ټاپو پېښه]]

==سرچينې==
{{د يږ ټاپو اړوند سرليکونه}}
[[وېشنيزه:د سوالبرد سېمې]]
[[وېشنيزه:د سوالبرد اړوند]]