وېټامين ډي
ويټامين ډي زموږ د بدن د بقا له پاره ډير مهم دی. دا د مدافعې قوه پياوړي کوي او له هډوکو او عضلاتو سره مرسته کوي. ډير انسانان خپلو فزيکي اړتياو ته سمه پاملرنه نه کوي او په ناخبره توگه د ويټامين ډي له کمښت سره مخامخ کيږي.
د انسان بدن عمدتاً د لمر د وړانگو په مرسته وټيامين ډي توليدوي. بې له لمره زموږ بدن په کافي اندازه ويټامين ډي نه شي جوړولای. يو څه ويټامين ډي د صحي خوراک يعني د کب د غوړو، مرخيړيو او يا لبنياتو له لاري ترلاسه کيدلای شي.
دا چې لمر د ويټامين ډي د ترلاسه کولو تر ټولو ستره سرچينه ده، نو د ځمکې د نيمې شمالي کرې وگړي په ژمي کې د دغه ويټامين له کمښت سره مخامخ کيږي. د کارپوهانو په حواله د افغانستان د مرکزي ولايتونو اوسيدونکي هم د هيواد د نورو سيمو په پرتله د ويټامين ډي له کمښت سره مخامخ دي او د ژمې په رارسيدو سره یې ناروغۍ زياتيږي.
کمښت[سمول]
د ويټامين ډي تر حد ډير کمښت د هډوکو د زيانمنيدو سبب کيږي، د مثال په توگه د هډوکود رژيدو(Osteoporosis) او کږيدو(Rickets) خطر زياتيږي. همدا راز د انسان د بدن مدافع سسټم کمروزي کيږي او په دې توگه اغيزمن کسان د ميکروبي ناروغيو ښکار کيدلای شي.
پر دې سربيره د ويټامين ډي پر کمښت دا شک هم کيږي چې دا شکر، د وينې د جريان ناروغيو او حتی د سرطان د رامنځته کيدو خطر هم زیاتوي. همد راز د عضلاتو د يوې ډيري خطرناکې ناجوړتيا «Multiple sclerosis» او ويټامين ډي د کمښت ترمنځ د تړاو په اړه هم په پراخي څيړنې رواني دي.
ځينو څيړنو ښوولې ده چې د عضلاتو د دغه ذکر شوې ناروغۍ مريض ته د ويټامين ډي زيات مقدار ورکول د دغه او نورو دغه شان ناروغيو سرعت راکموي او حتی کولای شي قسماً یې ورغوي.
د مونشن د هيلمهولت د مرکز داکتره بابره توراند په دې اړه وايي: «د ويټامين ډي د کمښت تشخيص د وينې د معايني له لاري کيږي. په دې معاينه کې په ځيگر کې له ويټامين ډي څخه د جوړ شوي هايدرو اوکسي ويټامين ډي د ۲۵ ډول غلظت اندازه کيږي.»
دغه ساينس پوهه د هغه تازه څيړني مشري کوي چې په دې وروستيو کې خپره شوې او ښيي چې د آلمان تر۵۰ سلنه زيات د پاخه عمر کسان د ويټامين ډي له کمښت سره مخامخ دي. که څه هم چې د هر عمر کسان د دې ويټامين له کمښت سره مخامخ کيدلای شي، خو زاړه کسان تر ډيره اغیزمن دي.
توراند وايي: «د بدن پوست د سن په زياتيدو سره د لمر د وړانگو څخه د ويټامين ډي د جوړولو وړتيا له لاسه ورکوي. له همدې کبله تر۶۵ کلنې ورووسته د دې خطر زیاتيږي چې سړی د ويټامين ډي له کمښت سره مخامخ شي.»
ويټامين ډي په بدن کې د کلسيم جذب او استعمال کنترولوي چې زموږ د هډوکو يو ډير مهم عنصر دی. توراند په دې اړه وايي: «خو بل پلوه همدا کلسيم دي چې د ويټامين ډي په زيات مقدار کې جوړول خطرناکه کولای شي. په دوامداره توگه د ويټامين ډي زيات مقدار د دې سبب کيږي چې بدن زيات کلسيم جذب کړي. دا په اصطلاح Hypercalcemia يا د کلسيم زيات مقدار ځيني وخت د پښتورگو ډبرو سبب کيږي او همدا راز د زړه د حملو خطر زیاتوي.» له همدې کبله نوموړې د ويټامين ډي تر کارولو دمخه له يوه ډاکتر سره پر مشوره ټينگار کوي.